16.10.2008 Geografia ekonomiczna

Środowisko geograficzne a działalność człowieka

Środowisko geograficzne – ogół przyrody ożywionej i nieożywionej

Środowisko geograficzne – zespół warunków przyrodniczych występujących na danym obszarze, uzależnionych od warunków: geologicznych, ukształtowania powierzchni, przebiegu zjawisk atmosferycznych, rodzaju wód, świata organicznego.

Środowisko geograficzne = powłoka geograficzna = litosfera + część atmosfery (troposfera + dolne piętro stratosfery) + hydrosfera + pedosfera + biosfera

Środowisko:
- środowisko przyrodnicze (naturalne) – stopień przekształcenia nie przekracza 10%, np. okolice podbiegunowe, wysokie partie gór, dolne części oceanów, obszary pustynne
- środowisko przekształcone (geograficzne) – przekształcone w ponad 50%: pola uprawne, zagospodarowane przez człowieka lasy, wody itp.
- środowisko sztuczne (antropogeniczne) – w 90% nasycone elementami wprowadzonymi przez człowieka, np. miasto

Elementy naturalne środowiska:
- budowa geologiczna
- ukształtowanie powierzchni
- klimat
- wody
- gleby
- świat organiczny

Elementy sztuczne środowiska:
- infrastruktura osadnicza
- infrastruktura transportowa
- infrastruktura przemysłowa
- intensywne rolnictwo

Ekosystem – złożony, wzajemnie się przenikający system, tworzony przez ściśle ze sobą powiązane elementy środowiska geograficznego

Elementy ekosystemu: producenci (rośliny), konsumenci (człowiek, zwierzęta, pasożyty), reducenci (bakterie, grzyby)

Zasoby wyczerpywalne:
- zasoby odnawialne – powietrze atmosferyczne, wody, gleba, świat roślinny i świat zwierzęcy
- zasoby nieodnawialne – bogactwa mineralne
- zasoby bardzo trudno odnawialne: powierzchnia użytkowa

Zasoby niewyczerpywalne:
- energia słoneczna
- energia wiatru
- energia prądów morskich
- energia pływów morskich (przypływów i odpływów)
- energia geotermiczna

Funkcje zasobów środowiska geograficznego
- są źródłem niezbędnych do życia substancji chemicznych (powietrze atmosferyczne, woda)
- dostarczanie niezbędnych przedmiotów działalności produkcyjnej (surowce)
- stanowią miejsce składowania i gromadzenia odpadów

Ekosystem w stanie równowagi ekologicznej i w stanie braku równowagi
Równowaga ekologiczna:
Biosfera + Człowiek atmosfera, hydrosfera, pedosfera
Brak równowagi ekologicznej:
Człowiek narusza równowagę

Powiązania między środowiskiem a gospodarką:
- w ekosystemie występują przyczynowo skutkowe zależności
- gospodarka przekształcając środowisko, sama podlega przekształceniom pod jego wpływem.
- przekształcenie środowiska wywołane w jednej gałęzi gospodarki wpływają na przydatność zasobów i walorów środowiska w innych gałęziach
- zaostrzenie problemów zagrożeń środowiska z powodu biedy i ubóstwa:
a) zmuszają ludzi do rabunkowej gospodarki
b) odsunięcie społeczności lokalnych od procesu decyzyjnego ułatwia korporacjom międzynarodowym niekontrolowaną, rabunkową, eksploatacje zasobów środowiska lub jego zanieczyszczenie
- powiązania pomiędzy środowiskiem a gospodarką mają wymiar międzynarodowy
- problemy środowiska mają wymiar międzypokoleniowy

Kierunki określające relację między człowiekiem a środowiskiem
- determinizm geograficzny – absolutna zależność człowieka od środowiska (Monteskiusz, XVIII w. – francuski filozof, prawnik i pisarz epoki oświecenia)
- determinizm środowiskowy – przyczynowa zależność organizmów żywych (jednostek i całych populacji) od środowiska
- geopolityka – hasła imperializmu, jego ekspansja, wyolbrzymianie roli środowiska, międzynarodowy podział pracy utrwalający podział państw na słabe rolnicze kraje kolonialne i silne, niezależne kraje przemysłowe
- nihilizm geograficzny – indeterminizm, woluntaryzm geograficzny, neguje jakikolwiek wpływ środowiska na rozwój społeczno-gospodarczy, przeciwieństwo determinizmu
- posybilizm geograficzny – równowaga, współzależność i wzajemne oddziaływanie czynników naturalnych i społecznych
- ekorozwój – zrównoważony rozwój, społeczeństw poprzez uznanie nadrzędności wymogów ekologicznych nad gospodarczymi i bytowymi celami działalności człowieka, prowadząc do utrzymania stanu równowagi ekologicznej w środowisku.

Wpływ środowiska przyrodniczo -
Komponenty środowiska geograficznego

Wpływ klimatu na działalność człowieka:
- określa zasięg występowania świata organicznego, wyznaczając zasięg ekumeny, subekumeny i anekumeny
a) Ekumena – terenu stale zamieszkalnego przez ludność (z gr. Oikoumene= świat zaludniony) – stale osiedla ludzkie występują między 54o szer. Geogr. Pd. A 78o szer. Geogr. Pn
b) Subekumna (paraekumena) – teren czasowo zamieszkiwany (np. koczownicy na terenach półpustynnych) lub nie zamieszkany, ale sezonowo wykorzystywały gospodarczo (np. kopalnie cyny w Boliwii na wysokości 5400 m n.p.m.)
c) Anekumena – obszar nie zamieszkany i nie wykorzystywany gospodarczo (do anekumeny można zaliczyć: obszary pustynne, obszary polarne oraz najwyższe pasma górskie)
- warunkuje zasięg terytorialny rolnictwa (np. zasięg uprawy zbóż od 60o szer. Geogr. Na półkuli pn do 45o na półkuli pd.)
- wpływa na sposób odżywiania i ubierania się ludzi oraz rozwój różnorodnych form budownictwa mieszkaniowego (np. strome dachy – góry, płaskie dachy – obszary suche)
- warunkuje rozwój różnorodnych form transportu (okres żeglugi, np., Jenisej – 100 dni, Wołga 200 dni)
- ułatwia lub utrudnia eksploatację bogactw naturalnych (obszary Kanady i Syberii)

Wpływ stosunków wodnych na działalność człowieka
Woda:
- decyduje o życiu organizmów
- surowiec w przemyśle
- droga komunikacyjna
- źródło energii
- miejsce rekreacji i sportów wodnych
- miejsce połowu ryb i innych organizmów wodnych
- wykorzystywanie do nawadniania obszarów rolniczych

Wpływ ukształtowania powierzchni na działalność człowieka:
Ukształtowanie powierzchni determinuje:
- rozmieszczenie ludności (ponad ½ ludności świata mieszka na obszarach poniżej 300 m n.p.m, tylko 3% ludności mieszka powyżej 3000 m n.p.m)
- rolnictwo (przy spadku zbocza powyżej 25% - uprawa możliwa po starasowaniu)
- komunikację (równinność terenu)

Wpływ pozostałych czynników środowiska
Gleby
– podstawowe znacznei dla produkcji rolniczej (regiony występowania gleb żyznych regiony o największej koncentracji ludności, np. Mizina Chińska, delta Nilu, wyspa Jawa
- ich jakość determinuje sposób ich wykorzystania oraz typ uprawy
Budowa geologiczna:
- wiąze się z występowanie surowców mineralnych
- wpływa na rozwój przemysłu i koncentrację ludności (przyspieszając urbanizację, np. Zagłęgie Ruhry, GOP)
Świat organiczny
- uwarunkowany w dużej mierze klimatem
- najmniejszy wpływ na działalnośc człowieka (np. wpływ dużych kompleksów leznych na rozmieszczeni ludnośći, wpływ obszarów stepowych na rozwój rolnictwa)