1. Ogólne informacje o Islandii

Islandia to kraj mniej więcej trzy krotnie mniejszy od Polski, położony na północy Europy, między Morzem Grenlandzkim a Atlantykiem. Krajobraz geograficzny zdominowany jest przez olbrzymie lodowce, czynne i wygasłe wulkany, wodospady, ciepłe źródła czy gejzery. Obecnie Islandie zamieszkuje 299 388 mieszkańców (tylko 6% z nich to mieszkańcy zagranicznego pochodzenia). Wśród Islandczyków największą popularnością cieszy się Luterański Kościół Islandii (ponad 85,5% Islandczyków, to wyznawcy tego kościoła), inne kościoły jak Wolni Chrześcijanie czy Katolicy zajmują marginalna pozycje (mniej więcej 2% Islandczyków identyfikuje się z tymi kościołami). Jeżykiem oficjalnym, jest język Islandzki, choć znajomość innych języków nordyckich, angielskiego czy niemieckiego jest powszechna. Historia Islandii rozpoczyna się wraz z zasiedleniem tej wyspy przez Norwegów oraz Celtów (prawdopodobnie Irlandczyków oraz Szkotów) ok. IX w n.e. Te wydarzenia zostały opisane w dwóch dziełach: w „Księdze o Islandczykach” ( Islendingabok) oraz w „Księdze osadnictwa” ( Landmanabok). Wraz z nowymi przybyszami na Islandie trafiły nie tylko sposoby uprawy roli i hodowli, lecz również skandynawski model organizacji wspólnot. To właśnie na początku roku 900 na Islandii pojawiły się thing, – czyli zgromadzenia dorosłych i wolnych mężczyzn. Przełomowym rokiem dla historii Islandii, jak również dla całego świata był rok 930, kiedy to w Dolinie Thingvellir (40 kilometrów na wschód od Reykjaviku) zebrało się po raz pierwszy zgromadzenie, reprezentujące wszystkie regiony kraju zwane Althingiem, tzn. Wielkim Zgromadzeniem. Pomimo, wielu etapów kształtowania się charakteru Althingu, parlament islandzki do dziś uważa się za najstarszy funkcjonujący parlament na świecie.

Historia Islandii, to również historia zmagania się z obca władza, wpierw Norweska do 1264 r., później również Duńska. O pierwszym wolnym państwie możemy dopiero mówić od 1 grudnia 1918r, kiedy to Islandia uzyskuje niepodległość, własny parlament i rząd, choć wciąż pozostaje z Danią w unii personalnej. Dopiero po zarządzonym referendum 20-23 maja 1944, Islandczycy opowiedzieli się za zerwaniem unii personalnej (gigantyczna przewaga 70 536 głosów za tak, 315 przeciwko). Również, te referendum zadecydowała o kształcie władzy, ponieważ drugie pytanie odnosiło się do formy sprawowania władzy. Islandczycy również i tu wielka przewaga opowiedzieli się za republika, jednocześnie nie godząc się na rządy monarsze.

Po II wojnie światowej widzimy wielki rozwój Islandii. Zaledwie w ciągu pół wieku, Islandczycy stali się jednymi z najbogatszych obywateli świata. W roku 2005 Produkt Krajowy Brutto na jednego mieszkańca wynosił 34,9 tys. $, wskaźnik bezrobocia - 2,1%, a liczba internautów w tym kraju wynosi 225 tys. na 299 tys. mieszkańców ogółem! Ten gigantyczny skok ekonomiczny i technologiczny był możliwy dzięki kilku skutecznym posunięciom, które dokonywały islandzkie rządy. Były to m.in. umożliwienie rozmieszczenia na Islandii bazy wojskowej należącej do USA, umiejętnie wykorzystanie funduszy z planu Marshalla, nastawienie się na gospodarkę morska czy wykorzystanie zasobów naturalnych. Dzięki skutecznemu rozwojowi, Islandia nigdy nie była zainteresowana przystąpieniem do Unii Europejskiej, co nie oznacza, iż Islandia nie jest członkiem żadnej organizacji, wręcz przeciwnie w roku 1949 wstąpiła do NATO, w 1948 do ONZ, Islandia jest również członkiem

założycielem OECD oraz członkiem wielu organizacji międzynarodowych.

2. Parlament

Jak wcześniej wspomniałem, Islandczycy szczycą się najstarszym parlamentem w Europie. Obecnie w Althingu (inna nazwa to Althingi) na mocy poprawki do konstytucji z 1984 zasiada 63 deputowanych, którzy są wybierani na 4 letnie kadencje w wyborach proporcjonalnych, powszechnych, bezpośrednich, równych i tajnych. Po reformie z 16.V.2000 Islandia podzielona jest na 6 okręgów. Islandczycy bierne i czynne prawo wyborcze posiadają po ukończeniu 18 lat. Jedynym warunkiem uczestnictwa w wyborach jest wpis do Rejestru Państwowego, który przygotowany jest przez Urząd Statystyczny Islandii. Althing jest parlamentem jednoizbowym (jak pozostałe parlamenty państw skandynawskich). Nad pracami parlamentu czuwa przewodniczący, obecnym jest pani Sólveig Pétursdóttir. Przewodniczący parlamentu, razem z premierem i przewodniczącym Sadu Najwyższego, może w wypadku, gdy prezydent nie jest w stanie wykonywać swych funkcji przejąć jego obowiązki. Przewodniczący sprawuje swe obowiązki, wraz z 6 zastępcami tworząc jednocześnie Prezydium Althingu. Do obowiązków przewodniczącego jest reprezentowanie Althignu na forum międzynarodowym. Prace parlamentu odbywają się w 12 stałych komisjach: ogólnej, gospodarki i handlu, spraw społecznych, budżetowej, zdrowia, przemysłu, oświaty, rolnictwa, transportu, rybołówstwa, środowiska naturalnego oraz spraw zagranicznych. Zgromadzenie zbiera się na roczne sesje, począwszy od 1 października. Prawo inicjatywy, ma prezydent, rząd, każdy deputowany oraz komisje parlamentarne.

3. System partyjny

Pomimo, że historia całego parlamentaryzmu na Islandii sięga X wieku, to system partyjny wykształcił się dopiero w XX wieku. Proces powstawania partii, a masowych partii w szczególności był bardzo przesunięty w czasie, i był spowodowany innymi czynnikami niż w Europie kontynentalnej. Pierwsza partia wykształciła się w toku przemian ekonomiczno – społecznych, kiedy to na Islandii powstają nowe grupy społeczne, m.in. grupa społeczna związana z gospodarka morska, która postanawia bronić własnych interesów. Wyrazem tego było powstanie wpierw związku zawodowego Dagsbun (Swit), a później Związku Ludowego, który stał się w 1916 podstawa politycznej reprezentacji robotników najemnych – Partii Ludowej. W kilka lat później, powstało kolejne ugrupowanie, czyli Partia Postępu, która w szybkim czasie przejęła elektorat upadającej Partii Ludowej. M.in. z zawirowań w Partii Ludowej, swój sukces odniosła równie9 inna partia, czyli Partia Socjalistyczna, na której czele stanął historyk Deinar Olgeirsson. Prawe skrzydło (dwie pierwsze partie były stricte lewicowymi partiami) doszło do głosu w 1929 roku, kiedy to z wielu mniejszych partii powstała silna – Partia Niepodległości. Co więcej, warto zauważyć, że termin Niepodległość, wg. twórców tej partii odnosił się do wolności każdego obywatela, a nie do wolności całego państwa. Partia Niepodległości, reprezentowała głównie środowiska konserwatywnych liberałów takich jak przedsiębiorców, co nie przeszkadzało w głoszeniu haseł kooperacji z robotnikami. Taki system, w którym dominowały 4 partie: Niepodległości, Postępu, Ludowa, Socjalistyczna (później Socjaldemokratyczna) przetrwał przez najbliższe kilka dziesięcioleci. Ostanie 20 lat w islandzkim systemie partyjnym, były bardzo burzliwe. Z powodu przeróżnych rozłamów, zjednoczeń i podziałów, wykształciła się nowa scena polityczna na Islandii, i tak ostatnie parlamentarne wybory na Islandii odbyły się w 10 Maja 2003 roku, zwycięstwo odniosła Partia Niepodległości (33,7%), następne miejsca zajęły Alians (31%), Parta Postępu (17,7%), Ruch Lewicowo – Zielony (8,8%) oraz Partia Liberalna (7,4%). Dzisiejszy system partyjny Islandii, można nazwać umiarkowanie wielopartyjny, dwublokowy (bloki centrolewicowe oraz centroprawicowe).

Krótki opis partii, zasiadających w Althingu:

PARTIA NIEPODLEGŁOSCI (SF)

Centroprawicowa partia, powstała 1929 roku przez połączenie się Partii Konserwatywnej z Partia Liberalna. Partia udziela poparcia członkostwu Islandii w NATO, ONZ, Radzie Nordyckiej, jest przeciwna natomiast integracji z Unia Europejska. Szefem Partii Niepodległości jest Geir H. Haarde, obecny minister spraw zagranicznych Islandii. Założenia polityczne: największa wartość to demokracja, sprawiedliwy system wyborczy, trójpodział władzy, tolerancja wobec odmiennych poglądów, wolność jednostki.

ALIANS (S)

Największa opozycyjna partia, powstała w 1999. Ma charakter związku socjaldemokratycznego, założycielami były: Partia Socjaldemokratyczna, Związek Ludowy, Alians Kobiet oraz Ruch Narodowy. Szefem partii jest były burmistrz Reykiawiku, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir. Zało9enia polityczne: ogólne i niesprecyzowane, główne to: wolność, równe prawa dla kobiet i mężczyzn, rozwój opieki medycznej, ka9dy ma prawo do rozwijania własnych zdolności.

PARTIA POSTEPU (FF)

Partia o charakterze liberalno – agrarnym (powstawała 1916r). Pomimo wielkiego poparcia Jakie wciąż uzyskuje w grupach farmerów i rybaków, stopniowo adoptuje się do roli partii liberalnej. Obecny premier Islandii Halldór Ásgrímsson jest członkiem Partii Postępu. Kilkakrotnie stała u steru rządu, często również wchodziła w koalicje, najczęściej z Partia Niepodległości lub z partiami lewicowymi.

RUCH LEWICOWO – ZIELONY (U)

Typowa partia reprezentująca idee „zielonych”. Powstała w 1999 roku, opowiada się za ochrona środowiska, równouprawnieniem, uczciwa gospodarka oraz za sprawiedliwością społeczna. Jest przeciwny UE, NATO, UZE. Szefem partii Steingrímur J. Sigfússon.

PARTIA LIBERALNA (F)

Partia założona przez byłego członka parlamentu ze strony Partii Niepodległości oraz ministra Sverrir Hermannsson. Jak większość partii liberalnych, opowiada się za prawami obywatelskimi, wolnym rynkiem czy za zmniejszeniem podatków. Odrzuca członkostwo w Unii Europejskiej i sprzeciwiała się amerykańskiej inwazji na Irak.

5. Rząd

Powoływany przez prezydenta (przy akceptacji Althingu). Składa się z premiera oraz obecnie z 12 ministrów. Rząd obradujący pod przewodnictwem prezydenta tworzy Rade Państwa, na forum, której formalnie zapadają wszystkie ważne decyzje państwowe. Niezależnie od Rady Państwa ministrowie zbierają się pod przewodnictwem premiera na posiedzeniach gabinetu. Ten dualizm, bierze sie z nordyckiej tradycji konstytucjonalizmu. Zgodnie z konstytucja, na prezydencie spoczywa określenie liczby ministrów i przydział obowiązków określonym ministrom. W islandzkiej praktyce, zatarła się odpowiedzialność kolegialna i indywidualna, ponieważ premier przyjął odpowiedzialność za siebie i za poszczególnych członków. Również jest odpowiedzialny, za przydział tek. Nie istnieje pozycja wicepremierów. Członek rządu, może być członkiem Althingu. Zadaniami rządu jest: administrowanie państwem, kierowanie ogólna polityka państwa, realizowanie programu politycznego. Rząd nie posiada praw normo dawczych, co oznacza zasadę wyłączności ustawodawczej Althingu, poszczególni członkowie rządu odpowiadają karnie za przestępstwa związane w wykonaniem obowiązków urzędowych przed Sadem Stanu, natomiast odpowiedzialność polityczna, jest raczej efektem zwyczajów konstytucyjnych niż regulacji ustawy zasadniczej. Rząd musi ustąpić, w przypadku kiedy traci zaufanie Althingu, po przyjęciu specjalnej uchwały w tej sprawie.

6. Ombudsman

Ombudsman, jest charakterystycznym elementem systemu politycznego każdego skandynawskiego państwa. Pierwszy ombudsman, został powołany w Szwecji w 1809, natomiast Islandia była ostatnim skandynawskim krajem, po Finlandii, Norwegii oraz Dani, który zdecydował się na powołanie takiej instytucji. Obecne funkcjonowanie Ombudsmana oparte jest na ustawie z 1995 roku, który m.in. rozdzielił funkcje Ombudsmana Althingu oraz Ombudsmana ds. dzieci. Ombudsman powoływany jest przez Althing na czteroletnia kadencje, jego zadaniami jest: nadzór ochrony praw i wolności obywatelskich przed organami administracji rządowej. Ombudsman wszczyna postepowanie z własnej inicjatywy, wskutek wniesienia skargi albo z urzędu. Ombudsman ds. Dzieci, powoływany jest na 5 letnia kadencje. Jego misja jest natomiast dbanie o prawa i interesy dzieci, promowanie polityki dotyczącej dzieci czy dążenie do upowszechnienia widomości obywatelskiej.