2 . Podstawowe pojęcia psychologii: procesy poznawcze, spostrzeganie, pamięć, uwaga

Pamięć – system który koduje, przechowuje i wydobywa informacje

poznawczy system pamięci – pobiera informacje ze zmysłów i wybiórczo przekształca je w znaczące wzorce

wzorce pamięciowe – surowy materiał dla myślenia i zachowania

Kodowanie – takie zmodyfikowanie informacji, aby pasowała do preferowanego formatu systemu pamięci

Przechowywanie – magazynowanie zakodowanego materiału przez jakiś czas (3 etapy!)

Wydobywanie – lokalizowanie i odzyskiwanie informacji z pamięci

Najwierniejsze zapisy pamięciowe tworzymy dla:

• Informacji, na której skupiliśmy uwagę

• Informacji, którymi jesteśmy zainteresowani

• Informacji, która pobudza nas emocjonalnie

• Informacji, która wiąże się z wcześniejszym doświadczeniem

• Informacji, którą powtarzamy

Koncepcja przetwarzania informacji – informacja podlega systematycznym zmianom w drodze do osiągnięcia statusu trwałego wspomnienia

Wyobraźnia ejdetyczna = pamięć fotograficzna

MAGAZYNY PAMIĘCI

Pamięć sensoryczna – przechowuje przez chwilę wrażenia zmysłowe, 12-16 elementów, ćwierć sekundy do sekundy; zmysły: pamięć ikoniczna – wzrok, echoiczna – słuch, dotykowa, węchowa, smakowa

Pamięć operacyjna – najmniej pojemna, przechowuje niedawno spostrzeżone wydarzenia lub doświadczenia przez czas < 1 min, jeśli nie są one powtarzane; tworzy powiązania z pamięcią długotrwałą, 7+/-2 elementów, kilkanaście do kilkudziesięciu sekund; budowa: bufor epizodyczny (zdarzenia), szkicownik (obraz wzrokowy), pętla fonologiczna (dźwięki), bufor semantyczny (znaczenie słów)

Jak poprawić pamięć operacyjną?

• Porcje i porcjowanie

• Powtarzanie utrzymujące/opracowujące

Pamięć długotrwała – największa pojemność (nawet do końca życia) i czas przechowywania, przechowuje materiał zorganizowany zgodnie ze znaczeniem

Konsolidacja – proces, za pomocą którego wspomnienia krótkotrwałe zamieniane są w długotrwałe

Koncepcja poziomów przetwarzania – informacja, która została lepiej powiązana z sensownym elementem pamięci długotrwałej, zostanie lepiej zapamiętana

Schematy – zbiór wiedzy w pamięci semantycznej, który dostarcza nam kontekstu do rozumienia zdarzeń

Amnezja wczesnodziecięca – problem z przypominaniem sobie wspomnień do 3 r.ż.

Amnezja następcza – niemożność tworzenia nowych wspomnień

Amnezja wsteczna – utrata wcześniejszych wspomnień

Wspomnienie fleszowe – wyraziste i żywe długotrwałe wspomnienie zdarzenia szczególnie znaczącego i nacechowanego emocjonalnie

Pamięć utajona – pamięć zawierająca wspomnienia, których nabycie nastąpiło bez udziału świadomości lub których posiadania nie jesteśmy świadomi

Pamięć jawna – pamięć zawierająca wspomnienia, które były przetwarzanie z udziałem uwagi i mogą być świadomie wydobyte

Wskazówka dotycząca wydobycia – bodziec używany w celu przywołania wspomnienia do świadomości lub w celu wywołania zachowania

• torowanie (technika dostarczania wskazówek dla pamięci utajonej poprzez stymulowanie pamięci bez uświadamiania sobie związków między wskazówką a wydobytą informacją)

• organizowanie znaczeniowe – uchwycenie ogólnej idei, sedna zdarzenia bez szczegółów

• odtwarzanie – odnalezienie danych w pamięci na podstawie minimalnej wskazówki

• rozpoznawanie – należy dokonać identyfikacji aktualnie postrzeganych bodźców (np. test wyboru)

Zasada specyficzności kodowania – skuteczność odtworzenia zależy od tego, jak dobrze wskazówki do wydobycia pasują do wskazówek obecnych w trakcie kodowania i magazynowania

Pamięciowy efekt zgodności nastroju – selektywne wybieranie wspomnień które pasują do naszego aktualnego nastroju

Pamięć prospektywna – pamiętanie, że musimy coś zrobić w przyszłości

Zjawisko końca języka ;-)

7 GRZECHÓW PAMIĘCI

• nietrwałość

  • interferencja proaktywna – wcześniej zmagazynowana informacja przeszkadza w uczeniu się i przypominaniu nowej informacji

  • interferencja retroaktywna – nowo nabywana informacja przeszkadza w przypominaniu wcześniej zapamiętanych

  • efekt miejsca w szeregu – łatwiej zapamiętujemy to co na początku i końcu niż to co w środku

• roztargnienie

• blokowanie

• błędne atrybucje – wspomnienia wiązane są z błędnym miejscem, czasem lub osobą

• podatność na sugestie

• tendencyjność

  • oczekiwania

  • osobistej spójności

• uporczywość

MNEMOTECHNIKI

• metoda miejsca – wiązanie elementów do zapamiętania z różnymi lokalizacjami przestrzennymi

• naturalne mediatory słowne – słowa wiązane z informacją do zapamiętania

• imiona i nazwiska – kojarzyć z wyglądem lub cechami

Stymulacja → transdukcja → wrażenie → percepcja

Próg absolutny – jaki musi być poziom bodźca, żeby został on wykryty

Próg różnicy – najmniejsza zmiana między bodźcami dostrzegalna przez człowieka

Prawo Webera – próg różnicy jest duży, jeżeli intensywność bodźca jest duża i na odwrót

Teoria detekcji sygnałów - to, jak dobrze potrafimy odebrać bodziec zależy od obecności i siły innych bodźców

Adaptacja sensoryczna – zmniejszająca się wrażliwość zmysłów na przedłużającą się stymulację (np. przestajemy czuć, że woda jest zimna)

ZMYSŁY

• wzrok

• węch

• smak

• dotyk

• słuch

• ból

• kinestetyczny (części ciała względem siebie) i przedsionkowy (określenie położenia ciała względem grawitacji)

Wzrok → transdukcja zachodzi w siatkówce (fotoreceptory: pręciki (w ciemności) i czopki (jasno)); dołek środkowy – widzimy najlepiej, ślepa plamka – nie widzimy

barwa: długość fali
jasność: intensywność (amplituda) fali

Słuch
częstotliwość: ton dźwięku
amplituda: głośność
małżowina uszna → bębenek → młoteczek, kowadełko i strzemiączko → ślimak

Synestezja – wrażenia między zmysłami, np. czerwona niedziela, szpiczasty smak pieprzu

Teoria tamy – kontrola doznań bólowych – istnienie tamy, która w pewnych okolicznościach może zamknąć dopływ bodźców bólowych

Detektory cech – wyspecjalizowane komórki w mózgu reagujące na określone właściwości bodźców

Problem scalania – jak mózg łączy wszystkie bodźce i wrażenia w jedno spostrzeżenie?

Przetwarzanie odgórne – nasze wcześniejsze doświadczenia, cele, wiedza, oczekiwania czy tło kulturowe wpływają na interpretację obiektu czy zdarzenia

Przetwarzanie oddolne – to właściwości bodźca, a nie to co w umyśle, silniej wpływają na nasze spostrzeganie

Stałość percepcyjna – zdolność rozpoznawania obiektu jako zachowującego te same cechy w różnych okolicznościach np. różnym świetle, odległości czy położeniu

Ślepota na zmianę – percepcyjna niezdolność zauważania zmian zachodzących w naszym polu widzenia

Złudzenie – umysł niewłaściwie interpretuje bodźce

ORGANIZACJA PERCEPCJI

Teoria postaci (Gestalt) – większość spostrzeżeń jest ukształtowana przez czynniki wrodzone konstruujące mózg

• figura (pierwszy plan) i tło

• domykanie - zasada psychologii postaci mówiąca o skłonności do uzupełniania luk w figurach i dostrzegania figur niepełnych jako kompletnych

• zasady organizacji percepcyjnej – jak nasz mózg najchętniej grupuje elementy w spostrzeżenie (postać)

  • prawo podobieństwa

  • prawo bliskości

  • prawo dobrej kontynuacji – wolimy gładko łączące się, ciągłe figury

  • prawo wspólnego losu – grupowanie elementów będących w tym samym ruchu lub mających ten sam cel

• pregnancja – spostrzegamy figury najprostsze, wymagające najmniej „wysiłku”

Wnioskowanie z doświadczenia – spostrzeganie jest kształtowane przez uczenie się, a nie czynniki wrodzone

• kontekst i oczekiwania – jeżeli zidentyfikujemy kontekst, tworzymy do niego oczekiwania, które mają wpływ na nasze postrzeganie

• nastawienie percepcyjne – skoncentrowana czujność na specyficzne bodźce w określonym kontekście

• kultura wpływa na percepcję

Spostrzeganie głębi – wrodzone i wyuczone

• Wskazówki dwuoczne (różnica perspektyw, wrodzone) i jednooczne (względna wielkość, perspektywa liniowa, światłocienie, nakładanie się, ruch względny, perspektywa atmosferyczna, wyuczone)

3. Podstawowe pojęcia psychologii: myślenie i rozumowanie, rozwiązywanie problemów, błędy rozumowania (schematy, stereotypy, uprzedzenia).

Myślenie – proces poznawczy, w którym mózg wykorzystuje informacje ze zmysłów, emocji i pamięci do tworzenia reprezentacji umysłowych, takich jak pojęcia, obrazy, schematy i skrypty (schematy zdarzenia) oraz do manipulowania nimi

Zdolność do asymilowania doświadczeń, obiektów czy idei do znanych kategorii umysłowych - oraz do podejmowania tego samego rodzaju działania wobec nich lub nadawania im tej samej etykiety – jest uważane za jedno z najbardziej podstawowych atrybutów myślących organizmów. Umysłowe kategorie, które w ten sposób tworzymy to POJĘCIA.

POJĘCIA

• Naturalne – rozwijają się na podstawie codziennych doświadczeń, tworzą prototypy

• Sztuczne – na podstawie zasad i definicji, wzorów

• Hierarchie pojęciowe – od ogólnych do specyficznych

Deja vu

Mapa poznawcza – poznawcza reprezentacja przestrzeni (mapa w głowie)

Potencjały wywołane – fale EEG w mózgu związane z konkretnymi pojęciami

Intuicja – zdolność formułowania ocen bez świadomego rozumowania → pamięć utajona

Rozwiązywanie problemów = identyfikowanie problemu + wybór strategii

• Algorytmy – wzorce czy procedury rozwiązywania problemów

• Heurystyki – proste podstawowe zasady

  • Kroczenie wstecz (zaczynanie od końca)

  • Poszukiwanie analogii

  • Dzielenie dużego problemu na mniejsze

• Przeszkody w rozwiązywaniu problemów

  • Nastawienie umysłowe (upieranie się przy czymś, bo kiedyś było dobre etc)

  • Fiksacja funkcjonalna (funkcja danego przedmiotu staje się trwałym nastawieniem, nie potrafimy dostrzec nowych zastosowań)

  • Ograniczenia, które sami sobie nakładamy

  • Inne (leki, choroby, brak wiedzy, brak motywacji itd.)

Ocenianie i podejmowanie decyzji

• Efekt potwierdzenia - ignorowanie oraz znajdowanie nieprawidłowości w informacjach, które nie pasują do naszych poglądów, a szukanie informacji zgodnych z nimi

• Błąd wstecznej pewności – „wiedziałem to od początku”

• Błąd zakotwiczenia – błędna heurystyka używana w danym przypadku

• Błąd reprezentatywności - przypisywanie wszystkim podobnym obiektom tych samych cech (np. wszystkie blondynki są głupie); upraszcza oceny społeczne

• Błąd dostępności – tendencja do oceniania zdarzeń na podstawie tego jak łatwo przykłady przychodzą do głowy

• Tyrania wyboru – jeżeli mamy za dużo możliwości, nie potrafimy dokonać wyboru

Twórczość – proces powodujący nowe reakcje, które przyczyniają się do rozwiązywania problemów

Uprzedzenie – negatywna postawa wobec kogoś oparta jedynie na przynależności danej osoby do konkretnej grupy lub kategorii = postawa

Dyskryminacja – negatywne działania podjęte przeciw danej jednostce z powodu jej przynależności do konkretnej grupy lub kategorii = zachowanie

Przyczyny uprzedzeń

• Odmienność i dystans społeczny – postrzeganie różnic między sobą a kimś innym

• Rywalizacja ekonomiczna

• Szukanie kozłów ofiarnych – obciążanie niewinnej osoby lub grupy odpowiedzialnością za swoje problemy

• Konformizm wobec norm społecznych – stosowanie się do tych norm

• Rozpowszechnianie stereotypów przez media

• Dehumanizacja – pewnych ludzi lub całe grupy uważa się za coś gorszego od ludzi, za podobnych do zwierząt

Zwalczanie uprzedzeń

• Modelowanie ról – np. czarny prezydent

• Kontakt na zasadzie równej pozycji

• Ustawodawstwo

Zagrożenie przez stereotyp – negatywny wpływ na wyniki osiągane przez jednostkę, kiedy uświadomi ona sobie, że od jej grupy oczekuje się niższych wyników