Duch i psychologia psyche (j. grecki): duch, tchnienie

Psychosomatyka psychika ciało (soma) Psychosomatyka to „dział medycyny badający wzajemne związki między zaburzeniami psychicznymi i somatycznymi, a w szczególności uwarunkowania powstawania i leczenia zaburzeń psychosomatycznych”. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia choroby psychosomatyczne to:
„choroby przebiegające albo pod postacią zaburzeń funkcji, albo zmian organicznych dotyczących poszczególnych narządów czy układów, w przebiegu  których czynniki psychiczne odgrywają istotną rolę w występowaniu objawów chorobowych, ich zaostrzeniu i zejściu choroby”. Choroba psychosomatyczna w medycynie to taka choroba, w której powstawaniu główną rolę odgrywają czynniki psychiczne.

Na rozwój chorób psychosomatycznych ma wpływ silny, długotrwały stres: 1)termin wprowadził do medycyny w 1818 roku J.Ch. Heinroth; 2) zajmuje się rozpatrywaniem zależności psychosomatycznych, czyli dotyczących wpływu czynników psychicznych na organizm człowieka; 3) czynniki takie to: osobowość, środowisko i czynniki sytuacyjne, stres PODZIAŁ CHORÓB I DYSFUNKCJI SOMATYCZNYCH ZE WZGLĘDU NA UDZIAŁ CZYNNIKA PSYCHICZNEGO W PATOGENEZIE (Ścigała 1993): 1)Choroby, w których bodziec psychiczny występuje jako wyłączny czynnik etiologiczny (np. anoreksja, nawykowe wymioty, napięciowe bóle głowy) 2) Choroby, w których czynnik psychiczny jest podstawowym, istotnym, ale nie wyłącznym uwarunkowaniem zaburzenia (np. choroba wieńcowa serca, astma oskrzelowa, alergie, samoistne nadciśnienie tętnicze) 3) Choroby, w których czynnik psychiczny zaostrza objawy i powoduje dekompensację w procesie chorobowym (np. cukrzyca, nadczynność tarczycy, wybrane choroby skóry)

KLASYFIKACJA CHORÓB PSYCHOSOMATYCZNYCH WG M.BLEULERA; 1) Choroby organiczne, nadciśnienie tętnicze, owrzodzenie żołądka, owrzodzenie dwunastnicy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba niedokrwienna serca, przewlekły gościec stawowy 2) Zaburzenia funkcjonalne: przewlekłe zaparcia, moczenie mimowolne, zaburzenia seksualne, tiki nerwowe 3) Pośrednie zaburzenia psychosomatyczne: Otyłość, uzależnienia, samouszkodzenia , samobójstwa

STANY MEDYCZNE, NA KTÓRYCH ROZWÓJ I UTRZYMYWANIE SIĘ MAJĄ WPŁYW CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE: Alergie, Artretyzm, Astma, Bezsenność, Ból pleców, Ból głowy, Cukrzycowy poziom cukru we krwi, Nadciśnienie Nadużywanie leków, Powikłania ciążowe, Problemy menstruacyjne Przeziębienia i inne infekcje, Rak, Wieńcowa choroba serca, Wrzody żołądka, Zaburzenia odżywiania, Zaburzenia seksualne, Zespół podrażnionego jelita

CZYNNIKI ODPOWIEDZILANE ZA CHOROBĘ:1) swoista, wewnętrzna, właściwa dla danej osoby konfiguracja psychodynamiczna i strategie obronne ukształtowane w dzieciństwie; 2) sytuacja życiowa – wydarzenie, mające duże znaczenie emocjonalne, które uaktywnia wcześniejszy nierozwiązany i nieuświadomiony konflikt oraz prowadzi do załamania dotychczasowych struktur obronnych;3)specyficzna konstytucjonalna podatność danego narządu. 4)Nieświadomość jako rzeczywiste źródło wszelkich zaburzeń - pominięcie mechanizmów psychofizjologicznych

MODEL REAKCJI SWOISTYCH: Freud – objawy somatyczne jako przejawy nieświadomych konfliktów wewnętrznych: 1) Procesy konwersji (przekształcenie energii libidalnej w objaw) uruchamiane w celu eliminacji lęku – stanowią „zawór bezpieczeństwa” dla dalszego prawidłowego funkcjonowania, mają znaczenie symboliczne i informacyjne (oczekiwania osoby wobec otoczenia w tzw. języku ciała) 2) Nerwica aktualna – nierozładowane napięcie przekształca się w lęk, stan napięcia między nierozładowanym popędem a obroną powoduje stale podwyższoną „gotowość lękową” i ujawnia się w postaci symptomu somatycznego. 3)podwyższone napięcie somatyczne + trudności z regulacją tego napięcia objaw.

MODEL REAKCJI NIESWOISTYCH:1) Choroby są odpowiedzią organizmu na niekorzystne dla niego warunki zewnętrzne; 2) Napięcie psychiczne wynika z tego, że trudność sytuacji przekracza możliwości adaptacyjne organizmu; 3) Przyczyny zaburzeń tkwią w warunkach zewnętrznych: przyrodniczych, relacjach międzyludzkich, uwarunkowaniach społeczno-kulturowych. 4) nieuwzględnienie determinant podmiotowych – indywidualnej, subiektywnej oceny wydarzenia (behawioryzm)

MODEL INDYWIDUALNEJ REAKCJI SWOISTEJ: 1) choroba jest uwarunkowana nie tyle samą specyficzną strukturą cech osobowości, ani też konsekwencją działania na człowieka sytuacji uznawanych przez niego za trudne, ale wypadkową tych dwóch klas zmiennych; 2) podkreśla się znaczenie zasobów człowieka, radzenia sobie; 3) Akcentuje się trzy klasy czynników: rzeczywistych zdarzeń środowiskowych, zespołu cech osobowości, preferowanych ocen i wartości

Badania Heinrotha pokazywały, że negatywna emocja, która ciągle przypomina o sobie i nie porzuca życia człowieka, transformuje się z czasem w problemy ze zdrowiem. Wsparło go 2 wybitnych psychiatrów, Franz Alexander oraz Sigmund Freud, którzy przyznawali, że tłumione, niewypowiedziane emocje wcześniej czy później dają się we znaki, atakując organizm nieuleczalnymi chorobami.

5 podstawowych emocji, które bada psychosomatyka chorób: radość, smutek, strach, gniew, spokój. Smutek, gniew i strach wywierają negatywny wpływ na organizm, uruchamiając mechanizm nazywany uściskiem. Zupełnie przeciwstawny efekt osiągniemy stawiając na pozytywne emocje. Radość oraz spokój rozpierają ciało, dodając lekkości istnienia i oferując możliwość rozwoju, tworzenia i wzrostu.

Całkowite uniknięcie negatywnych emocji jest niemożliwe. Prędzej czy później strach czy gniew wyrwą się na zewnątrz.

Wszystkie emocje trzeba uzewnętrzniać i to, że są uzewnętrzniane jest z korzyścią dla zdrowia. Zwolennicy psychosomatyki podkreślają natomiast, że negatywne emocje są mniej niebezpieczne, niż ich nieuzewnętrzanie. Zagłuszony i stłumiony gniew może przerodzić się w urazę, która zniszczy ciało niczym nowotwór. Bardzo często właśnie za pomocą nowotworu.

Patrząc na liczne badania poświęcone psychosomatyce chorób, w 40% przypadków rozwój problemów wynikał nie z obecności wirusów bądź bakterii, tylko ze stresów, konfliktów wewnętrznych, pokaleczonej duszy.

Co wiadomo o chorobach psychosomatycznych: 1) ściśle związane z emocjami – złością, lękiem, frustracją, głębokim smutkiem, zwłaszcza jeśli są one tłumione, niewyrażone albo przeżywane wielokrotnie. 2) powodują wiele realnych jednostek chorobowych tj. wrzody żołądka i dwunastnicy, astma oskrzelowa, choroba niedokrwienna serca, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, atopowe zapalenie skóry, silne psychiczne urazy (przy udziale predyspozycji genetycznych i czynników środowiskowych) wyzwalają zaś wiele chorób autoimmunologicznych 3) każdy czynnik stresowy, może doprowadzić do zmian organicznych - amerykański psychiatra i psychoanalityk Franz Aleksander twierdził, że problemy fizyczne są następstwem zdarzeń wywołujących emocje i wyróżnił 7 typowych zachorowań o podłożu psychosomatycznym. Jest to tzw. „klasyczna siódemka Aleksandra”: astma oskrzelowa, zespół jelita drażliwego, reumatoidalne zapalenie stawów, nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy, atopowe zapalenie skóry, choroba wrzodowa dwunastnicy 4) w powstawaniu wszystkich zaburzeń zdrowia, obok czynników biofizycznych biorą udział czynniki psychospołeczne 5) wczesne symptomy pojawiają się niespodziewanie i niezależnie od aktualnego nastroju i samopoczucia (odwrotnie niż przy zwykłej reakcji ciała na stres) 6) przyczyna jest utajona i ponieważ stosujemy kurację głównie na konkretne objawy np. maścią traktujemy wysypkę, jedynie chwilowo osiągamy ulgę 7) zaniedbanie drobnych, ale powtarzających się i uciążliwych objawów może spowodować ich utrwalenie i nasilenie do tego stopnia, że poważnie zaburzone zostanie codzienne funkcjonowanie - nastąpi etap przewlekłej, nawracającej i opornej na leczenie farmakologiczne choroby psychosomatycznej 8) choroba psychosomatyczna odzywa się najczęściej w tzw. ‘słabym’ organie, czyli genetycznie lub sytuacyjnie nadwątlonej części ciała (doznany uraz głowy, nogi etc.) 9) ciało zaczyna chorować, gdy konfrontujemy się z sytuacją, która nas emocjonalnie przerasta i nie umiemy sobie skutecznie poradzić z problemem, bądź nie chcemy go rozwiązać 10) przykładowe dolegliwości psychosomatyczne: zespół jelita drażliwego, ostre migreny, zapalenie tarczycy Hashimoto, łuszczycowe/reumatoidalne zapalenie stawów, zaburzenia widzenia, zespół suchego oka, zaburzenie funkcjonowania układu moczowego

Psychosomatyka, zajmuje się różnego rodzaju dolegliwościami cielesnymi (somatycznymi), które mają bądź mogą mieć podłoże w psychice człowieka.

Od dawna pojawiają się informacje dotyczące roli zaburzeń psychicznych w problemach somatycznych, oficjalne badania dotyczące tego problemu rozpoczęły się w XX wieku.

Jakie są teorie tłumaczące powstawanie zaburzeń psychosomatycznych? Teoria I, mówi o tym, iż długotrwały, przewlekły stres psychologiczny może mieć lub ma znaczący wpływ na osłabienie niektórych organów ciała, które z kolei mogą np. boleć. Teoria II, która zakłada, iż towarzyszące nam na co dzień różnego rodzaju stresy o różnej intensywności mogą prowadzić do rozwoju określonych chorób (np. sercowo- naczyniowych, neurologicznych, układu oddechowego) Teoria III, przewlekły stres psychologiczny w powiązaniu z pewnymi predyspozycjami fizjologicznymi może prowadzić do zaburzeń psychosomatycznych
Wielu badaczy, w badaniach nad przyczynami zaburzeń psychosomatycznych zwraca uwagę nie tylko na psychikę człowieka oraz jego fizjologię ale także na rolę czynników społecznych.
 

Jakich części ciała dotyczą zaburzenia psychosomatyczne?1) wegetatywne (pokrzywka, alergie czy znane atopowe zapalenie skóry )2) układu krążenia (np. choroba wieńcowa) 3) układu oddechowego (astma oskrzelowa) 4) układu pokarmowego (choroba wrzodowa) 5) problemy i zaburzenia związane ze snem 6) cukrzyca 7) otyłość (wybrane jej rodzaje) 7) problemy i zaburzenia odżywiania

ASPEKT PSYCHIATRYCZNY CHORÓB PSYCHOSOMATYCZNYCH (F. 40 F. 48) ZABURZENIA PSYCHICZNE 1.Lękowe (fobie społeczne, panika, depresyjno – lękowe, uogólnione itp.) 2.Obsesyjno – kompulsyjne (nerwica natręctw) 3.Dysocjacyjne (histrioniczne = histeryczne 4.Reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne: (ASD, PTSD, DESNOS). ASD – ostra reakcja na stres PTSD – Zespół Stresu Pourazowego DESNOS – Złożony Zespół Stresu Pourazowego (wg ICD – 10 Trwała zmiana osobowości po przeżyciu sytuacji ekstremalnych).

ZABURZENIA POD POSTACIĄ SOMATYCZNĄ 1) Serce i układ krążenia: nerwica serca, 2) Układ oddechowy – kula histeryczna, psychogenny zespół oddechowy (napadowy kaszel, czkawka, hiperwentylacja). 4) Układ pokarmowy: nerwice żołądka, czkawka, niestrawność, kurcz wpustu, psychogenne wzdęcia, zespół jelita drażliwego, biegunka psychogenna. 5) Układ moczowo – płciowy – pęcherz neurogenny, dysuria, moczenie nocne. 6) Układ mięśniowy – przewlekły zespół bólowy kręgosłupa, bóle głowy z napięcia. 

PRZEWLEKŁE CHOROBY SOMATYCZNE (CYWILIZACYJNE) POCHODZENIA PSYCHOGENNEGO (PSYCHOSOMATYCZNE) 1) Serce i układ krążenia: choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze. 2) Układ pokarmowy: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, wrzodziejące zapalenie jelit.3) Dermatologiczne: łuszczyca, atopowe zapalenie skóry, trądzik różowaty, łysienie plackowate, bielactwo nabyte. 4)Układu endokrynnego: cukrzyca, nadczynność tarczycy. 5) Choroby wzroku: jaskra, zaćma 6) Układu oddechowego: dychawica oskrzelowa, nieżyty naczyniowo – ruchowe, alergiczne nosa. 7) Choroby układu ruchu: reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekłe utrwalone zespoły bólowe mięśni.

EMOCJE A IMMUNOLOGIA (Heszen,Sęk) 1) Żałoba-mniejsza produkcję limfocytów; 2) Stres akademicki-mniejsza aktywność NK, limfocytów T, wzrost wrażliwości na wirusa opryszczki, wzrost immunoglobulin A; 3) Samotność-spadek aktywność NK; 4) Depresja-mniej NK, limfocytów T; 5) Lęk-spadek aktywności NK i limfocytów T; 6) Wsparcie społeczne-wzrost liczby limfocytów, aktywności NK; 7) Ujawnianie traumatycznych zdarzeń-wzrost aktywności limfocytów; 8)Śmiech-wzrost liczby i aktywności limfocytów; 9) Relaksacja-wzrost aktywności limfocytów T, komórek NK, mniej hormonów stresu, wirusa herpes we krwi; 10) Aerobik-więcej białych krwinek, endorfin, NK.

EMOCJE POZYTYWNE 1)Wzrost wydzielania dopaminy-większe poczucie szczęścia; 2)Wzrost oksytocyny-pozytywne kontakty z innymi; 3) Pozytywne zmiany w układzie krążenia, hormonalnym, nerwowym i odpornościowym; 4) Pozytywne zmiany w zakresie biologicznej odporności na stres; 5)Łagodzenie fizjologicznych obciążeń związanych z emocjami negatywnymi.

PROBLEMY PSYCHOSOMATYCZNE W KARDIOLOGII
Większość specjalistów wskazuje na istnienie związków przyczynowych między szerokim zakresem czynników społecznych a występowaniem chorób sercowo-naczyniowych na świecie. Szybsze tempo życia, bardziej skomplikowane stosunki społeczne i stosunek człowieka do środowiska, wymagają od ciała szybszej, dynamicznej adaptacji w czasie. Wszystko to przyczynia się do patologii układu krążenia. Na podstawie współczesnego stanu wiedzy uważa się, że czynniki psychogenne przyczyniają się do powstania samoistnego nadciśnienia i choroby niedokrwiennej serca. Stres emocjonalny uszkadza mechanizmy regulujące i wtedy wywołuje on patologię, która zachodzi w sercu i tętnicach wieńcowych. Istnieje ścisły związek między uporczywym i przewlekłym dyskomfortem psychicznym, nerwowym lub psychicznym wyczerpaniem, a ostrym urazem psychicznym, mającym wpływ na powstanie zawału mięśnia sercowego.

PROBLEMY PSYCHOSOMATYCZNE W GASTROENTEROLOGII
Dolegliwości ze strony układu pokarmowego są jednym z głównych czynników kształtujących samoocenę jakości zdrowia. W krajach wysoko rozwiniętych obserwuje się szybki wzrost częstości występowania zaburzeń przewodu pokarmowego, w tym w szczególności o znaczącym udziale czynników psychogennych w patogenezie (np. zespół jelita drażliwego, Crohn).
Nadmierna konsumpcja leków, zła dieta, infekcje bakteryjne, długotrwały stres prowadzą do zmian w prawidłowym składzie mikroflory jelit. W przypadku przewlekłego oddziaływania stresu i przewlekłego przebiegu chorób somatycznych niezbędne jest dla utrzymania optymalnego poziomu jakości zdrowia, monitorowanie stanu mikroflory jelitowej oraz przeciwdziałanie jej patogenizacji. Pod wpływem stresu kurczą się również naczynia krwionośne w ściance żołądka, co prowadzi do miejscowej niedokrwistości jego błony śluzowej. Staje się ona mniej odporna na działanie soków żołądkowych, wiec przy nieregularnym odżywianiu dochodzi do jej uszkodzeń, a w konsekwencji tworzą się wrzody.
Zmiana składu flory jelitowej wpływa także na aktywność pewnych enzymów, i w efekcie, po długim okresie czasu, może zwiększać ryzyko raka jelita. Również pewne choroby związane z podłożem genetycznym, takie jak atopia w formie alergii pokarmowej czy przewlekłe nieswoiste zapalenia jelita (np. choroba Crohna czy colitis ulcerosa), mogą prowadzić do zmian w składzie mikroflory, a w efekcie do przestrojenia odpowiedzi immunologicznej śluzówek i przewlekłego stanu zapalnego.

DEPRESJA A CHOROBA SOMATYCZNA
Wiele badań wskazuje na częstsze występowanie zespołu depresyjnego lub pojedynczych objawów depresji u osób cierpiących na choroby somatyczne w porównaniu z populacją ogólną. Obecność przewlekłej choroby somatycznej stanowi czynnik ryzyka zachorowania na depresję. Objawy depresyjne można stwierdzić u ponad 40% osób przebywających w szpitalach z powodu chorób somatycznych.

Występowanie depresji z chorobami somatycznymi ma zawsze bardzo negatywne skutki. Typowe dla depresji trudności decyzyjne, spadek motywacji, tendencja do izolowania się od otoczenia wiąże się z ryzykiem pogorszenia współpracy pacjent-lekarz, nieregularności wizyt, nie stosowania się do zaleceń, a co z tym jest związane opóźnianiem diagnostyki i leczenia.
Z drugiej strony przewlekła ciężka choroba somatyczna powoduje pojawienie się psychologicznych czynników stresowych, konieczności przystosowania się pacjenta do ograniczeń, bólu i dyskomfortu.
Współistnienie depresji z chorobą somatyczną niesie ze sobą bardzo poważne skutki zdrowotne. Szereg obserwacji wykazał, iż depresja wpływa negatywnie na przebieg i rokowanie wielu chorób, w tym na śmiertelność, np. u chorych na choroby nowotworowe, czy chorych po zawale mięśnia sercowego. Stanowi przyczynę subiektywnego cierpienia i obniża jakość życia. Zmniejsza szansę podjęcia rehabilitacji, powoduje pozostawanie pacjentów dłużej w roli chorego, który nie podejmuje swojej normalnej aktywności domowej i zawodowej, rezygnuje z pracy, stara się o rentę inwalidzką. U osób cierpiących na depresję pamiętajmy, iż zawsze istnieje ryzyko samobójstwa.

ODDZIAŁYWANIE NASZEJ PSYCHIKI NA ROZWÓJ CHOROBY PODSTAWOWEJ:

Colitis ulcerosa (wrzodziejące zapalenie jelita grubego) i choroba Crohna – u pacjentów z przewlekłymi zapalnymi chorobami jelit udało się stwierdzić, że istnieją korelacje między radzeniem sobie z chorobą a czasem trwania i nasileniem aktywności procesu chorobowego. Radzenie sobie z chorobą charakteryzuje się orientacją w problemie i aktywnością oraz wysokim poziomem gotowości do współpracy, co prowadzi do skrócenia faz chorobowych

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – niepodważalną rzeczą jest udział Helicobacter pylori w powstawaniu wrzodu żołądka lub dwunastnicy, ale również z psychofizjologicznego punktu widzenia możliwość manifestacji wrzodu istnieje wówczas, gdy przesunięta jest równowaga między czynnikami agresywnymi i obronnymi mogącymi działać na śluzówkę żołądka i dwunastnicy. Odnośnie do czynników agresji: kwasu solnego i pepsyny, podobnie jak dla czynników obronnych: śluzu i ukrwienia, za potwierdzony uważa się dodatkowy wpływ psychiczny. Według badań psychofizjologicznych, można wysnuć następujące stwierdzenie: nieuzewnętrzniany lęk i agresja warunkują raczej zwiększoną aktywność sekrecyjną w żołądku, podczas gdy depresyjność pociąga za sobą raczej zmniejszoną aktywność sekrecyjną.

Zespół jelita drażliwego –Jelito drażliwe jest tradycyjnie uważane za typowe schorzenie psychosomatyczne, tj. takie, w którego pojawieniu się i przebiegu istotną rolę odgrywa stres. Często przytacza się obserwacje, że u większości osób z colon irritabile występują zaburzenia psychiczne, zazwyczaj depresja albo zaburzenia lękowe. Etiopatologia zespołu jelita drażliwego wciąż nie jest jasna. Powszechnie uważa się, że stres i konstrukcja psychiczna odgrywają istotną rolę. Na podstawie konkretnych badań i obserwacji wskazuje się na następujące mechanizmy lub czynniki mające znaczenie w tej chorobie: nadmierna reaktywność jelita i nadwrażliwość trzewna – u chorych z colon irritabile niewątpliwie występuje zaburzenie reaktywności jelita zarówno w odpowiedzi na bodźce „wewnętrzne”, jak pokarm, czynniki zapalne, gazy, jak i „zewnętrzne” – stres. Predyspozycja psychologiczna – od dawna wskazuje się, że predyspozycje do zespołu jelita drażliwego (także poinfekcyjnego) wiążą się pewnym cechami psychicznymi. Osoby chore ujawniają większe skłonności do niepokoju, depresji, lęku, a także natręctw. Ich cechą ma być też bardziej uogólniona tendencja do reagowania objawami somatycznymi w stresie i stanach zaburzeń afektywnych.

Choroba niedokrwienna serca – duże znaczenie mają psychospołeczne czynniki ryzyka, sprzyjające rozwojowi choroby wieńcowej oraz powstawaniu lub nawrotowi zawału mięśnia sercowego. Do współtworzonych psychicznie czynników ryzyka należą nadużywanie nikotyny, duża nadwaga, ograniczona aktywność ruchowa, nadciśnienie, hipercholesterolemia, czyli wysoki poziom cholesterolu, uwarunkowany odżywianiem się i stresem. A także zachowanie „typu A”, które charakteryzuje pasja do pracy i niecierpliwość oraz agresywne zachowania rywalizacyjne razem z możliwościami do ich sprowokowania w każdej chwili, jak i uczuciami wrogości przy jednocześnie wyrażonej tendencji do tłumienia wywołanej reakcji wrogości. Rozważając prawdopodobne wspólne mechanizmy chorobowe wskazuje się na to, że organizm osób z depresją jest w szczególny sposób „pobudzony”. Pobudzenie to polega zwłaszcza na wzmożonej aktywności układu noradrenergicznego oraz osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (PPN). W procesach prowadzących do uszkodzenia małych naczyń niemal na pewno bierze udział także serotonina, która sprzyja aktywacji i agregacji krwinek płytkowych. W postępowaniu psychoterapeutycznym chodzi zarówno o prewencję pierwotną, tzn. profilaktyczny wpływ na możliwe psychospołeczne czynniki ryzyka u zdrowych, jak i o prewencję wtórną oraz trzeciego stopnia w celu uniknięcia napadów dusznicy bolesnej, zawału serca i nagłej śmierci względnie kolejnego zawału. Leczenie przeciwdepresyjne u osób ze współistniejącą depresją i chorobą niedokrwienną serca powoduje poprawę samopoczucia i ogólnej sprawności, może skrócić okres rehabilitacji i sprzyja odzyskaniu sprawności zawodowej.

Fibromialgia – objawem somatycznym fibriomialgii jest utrzymujący się przynajmniej 3 miesiące, intensywny, spontaniczny ból pojawiający się bez fizycznego urazu. Ból ten jest zlokalizowany przede wszystkim w miejscach przyczepu mięśni w okolicy szyjnej i lędźwiowej, ponadto także w rejonie barku i karku, a także w okolicy biodra. Bóle mogą się wzmagać pod wpływem dużej aktywności fizycznej, wilgotnej i chłodnej pogody oraz zewnętrznych obciążeń psychicznych. Do złagodzenia bólu może dochodzić w cieplejszym środowisku, a także przy małej aktywności fizycznej i po głębokim, przynoszącym odpoczynek śnie. Według aktualnego stanu wiedzy u około dwóch trzecich pacjentów z fibriomialgią możliwy jest udział czynników psychosomatycznych w powstawaniu objawów. U osób z fibromialgią występują niezwykle często inne dolegliwości, z których wszystkie lub niemal wszystkie są znane skądinąd jako objawy zespołu depresyjnego. Można tu wymienić: uczucie stałego zmęczenia (u 78-94%!), zaburzenia snu (u 76-92%), obniżoną aktywność, pogorszenie czynności poznawczych, bóle i zawroty głowy, uczucie zimna kończyn, suchość w ustach, poczucie niemiarowości pracy serca, brak powietrza, parestezje. Z objawów tradycyjnie bardziej uznawanych za „psychiczne”: lęk i uczucie dławienia w gardle (typu „klucha w gardle” czy globus histericus).Typowe dla leczenia chorób reumatycznych leki, jak środki przeciwbólowe, zmniejszające napięcie mięśni i niesteroidowe leki przeciwzapalne, nie okazały się skuteczne. Podobnie nieskuteczne były próby doustnego leczenia steroidami (pochodnymi kortyzolu), mimo że fibromialgia, jak powiedziano powyżej, ma wiązać się z niedoborem kortyzolu. Zwraca uwagę, że zdecydowanie najbardziej skutecznymi środkami w leczeniu fibromialgii okazały się leki przeciwdepresyjne. W uzasadnionych wypadkach bardzo pomocna może być pomoc psychoterapeutyczna.

Rozpoznanie depresji powinno opierać się na badaniu chorego, kontakcie z nim i ocenie jego stanu psychicznego oraz problemów psychologicznych. Warto również zwrócić uwagę na dodatkowe cechy, jak na przykład depresyjny styl myślenia czy subiektywną ocenę jakości życia. Podejrzenie w kierunku występowania depresji mogą wzbudzić częste, powtarzające się, nieuzasadnione stanem somatycznym wizyty u lekarza, niespecyficzne, zmienne skargi somatyczne, brak poprawy po zastosowaniu rutynowego leczenia. Prawidłowa terapia ma szansę nie tylko usunąć objawy depresji, lecz także pozytywnie wpłynąć na przebieg i rokowanie choroby somatycznej, umożliwić pacjentowi rehabilitację i powrót do normalnego życia.

Trzy grupy zaburzeń psychosomatycznych (Ścigała): 1. Choroby, których czynnikami etiologicznymi są bodźce psychiczne. Są to tak zwane nerwice wegetatywne, czyli bóle głowy, których źródłem jest napięcie psychiczne, nawykowe wymioty, jadłowstręt psychiczny, pewne postacie otyłości. 2. Choroby, w których czynnikiem istotnym, choć nie wyłącznym są urazy psychiczne (doświadczenia traumatyczne). Do grupy tej należą: choroby serca, owrzodzenie żołądka i dwunastnicy, zapalenie jelita grubego, samoistne nadciśnienie tętnicze, astma oskrzelowa, łojotokowe zapalenie skóry. 3. Choroby, w których czynnik psychiczny jest czynnikiem zaostrzającym proces chorobowy. Są to: cukrzyca, nadczynność tarczycy, gościec pierwotnie przewlekły.

Psychofizyczna jedność człowieka implikuje istnienie wzajemnych wpływów między sferą somatyczną i psychiczną. Zgodnie z tą zasadą każde zaburzenie czynności ustroju znajduje swoje odzwierciedlenie w obszarze psychiki i zachowania się jednostki (Czubalski, 1995).

Choroby psychosomatyczne ‑ co to jest? Po raz pierwszy terminem „psychosomatyczny” posłużył się w 1818 roku niemiecki psychiatra Johann Christian August Heinroth, jednak rozwój psychosomatycznego podejścia w medycynie nastąpił dopiero w latach 50. XX. Wtedy to amerykański psychiatra i psychoanalityk Franz Aleksander przedstawił swoje poglądy dotyczące holistycznego ujęcia człowieka jako jedności duszy i ciała oraz konieczności wieloczynnikowego wyjaśniania przyczyn chorób z uwzględnieniem roli, jaką odgrywa nasza psychika. Odtąd zaczęto prowadzić badania nad istotą tzw. zaburzeń psychosomatycznych, a więc chorób, w których powstaniu oraz przebiegu istotny (ale nie wyłączny) udział mają czynniki psychiczne. Pod tą tajemniczo brzmiącą nazwą kryją się najbardziej rozpowszechnione, a zarazem najgroźniejsze choroby naszych czasów, takie jak nowotwór, choroba wieńcowa czy cukrzyca. wrzody Wrzody żołądka - objawy, skuteczne leczenie i najlepsza dieta! Ciągły stres? Częste bóle brzucha? Zgaga? Dokuczające wzdęcia? To mogą być wrzody żołądka!

Jakie czynniki psychiczne mogą przyczynić się do rozwoju poważnych chorób somatycznych? W pewnym uproszczeniu można powiedzieć: te, które wiążą się z silnym, długotrwałym przeżywaniem stresu lub stanowią jego skutek. Cechy naszej osobowości i sposoby radzenia sobie z przeciwnościami losu odgrywają znacznie ważniejszą rolę w nasileniu stresu niż cechy samej sytuacji. Nieumiejętność wyrażania przykrych emocji i tendencja do ich tłumienia dodatkowo jeszcze ten stres nasila. Choroby psychosomatyczne i mechanizm ich powstawania Osobowość człowieka, jego przekonania i emocje mogą przyczyniać się do odczuwania permanentnego stresu, ale w jaki sposób prowadzi to do powstania choroby? Kluczową rolę odgrywa układ podwzgórze – przysadka – nadnercza odpowiadający za reakcję organizmu na stres. Jeśli czynniki psychiczne predysponują człowieka do ciągłego życia w stresie, jego ciało nie może powrócić do równowagi, a nadaktywność gruczołów dokrewnych prowadzi do patologicznych zmian w nadmiernie pobudzanych narządach i układach organizmu. Co więcej, podwyższony poziom kortylozu hamuje aktywność układu immunologicznego, dodatkowo obniżając naszą odporność. Tak więc ciągłe przeżywanie negatywnych emocji buduje grunt dla rozwoju zagrażających naszemu życiu chorób.

Nauka nie pozostawia wątpliwości ‑ chcąc troszczyć się o zdrowie swoje i najbliższych, warto czerpać z doświadczenia medyny psychosomatycznej i w swoim codziennym życiu na równi dbać o kondycję ciała oraz równowagę psychiczną. W końcu „w zdrowym ciele zdrowy duch”.

ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE (LUBAN-PLOZZA I INNI, 1992) 1. Objawy konwersyjne (Wtórne reakcje somatyczne w następstwie konfliktu nerwicowego, Charakter symboliczny objawów ,Dotyczą narządów ruchu i zmysłów) 2. Objawy czynnościowe (Objawy somatyczne dotyczące układu sercowo-naczyniowego, przewodu pokarmowego, układu ruchu, układu oddechowego lub moczowo-płciowego, Bez uszkodzenia tkanki, Zmiany towarzyszące emocjom jako zaburzenia czynności ciała) 3. Zaburzenia psychosomatyczne: (U podstaw pierwotna fizyczna reakcja na sytuację konfliktową lub stres, Reakcji towarzyszą uchwytne zaburzenia morfologiczne i zmiany organiczne, Dolegliwości fizyczne nasilane przez sytuacje emocjonalne)

KLASYFIKACJA ENGELA (1967)I HEIMA (1966)

1.Zaburzenia psychogenne – zjawiska pierwotnie psychiczne, które nie dotyczą ciała lub dotyczą tylko w wyobrażeniu (Objawy konwersyjne, Reakcje hipochondryczne, Reakcje na zaburzenia psychopatologiczne)

2.Zaburzenia psychofizjologiczne – reakcje somatyczne wyzwalane przez czynniki psychiczne (Objawy fizjologiczne towarzyszące emocjom i stanom afektywnym, Zaburzenia organiczne nasilane przez stres) 3.Zaburzenia psychosomatyczne (Początek choroby w każdym wieku, Czynnikiem wyzwalającym stres psychiczny, Uderza niezachwiany stan psychiki) 4. Zaburzenia somatopsychiczne – reakcje psychiczne na zaburzenia somatyczne

CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE A OSOBOWOŚĆ 1) Określony typ osobowości sprzyja rozwojowi określonej choroby psychosomatycznej, 2) Określony zespół objawów predysponuje do chorób psychosomatycznych, 3) Każda choroba psychosomatyczna jest raczej rezultatem zależności: sytuacja trudna – stres psychologiczny – ujawnienie choroby, niż jakichkolwiek cech osobowości

ZWIĄZKI PSYCHOFIZJOLOGICZNE LEŻĄCE U PODSTAW CHORÓB PSYCHOSOMATYCZNYCH

1.Odruch warunkowy 2.Reakcje alarmowe 3.Stres ODRUCH BEZWARUNKOWY (Nabyte odruchy, które umożliwiają przystosowanie się do świata zewnętrznego) REAKCJE ALARMOWE W stanach zagrożenia organizmy żywe wykazują gotowość do walki lub ucieczki (Cannon, 1934) – stymulacja układu współczulnego, Wzrost poziomu adrenaliny i noradrenaliny (aktywacja podwzgórza), Objawy somatyczne (Wzmożenie akcji serca, Wzrost ciśnienia krwi, Wzrost poziomu cukru we krwi, Wzrost napięcia mięśni szkieletowych, Zmniejszenie dopływu krwi do skóry i mięśni Dłuższy czas trwania stanu zagrożenia – wyczerpanie zasobów organizmu. Potencjalne zagrożenie zdrowia STRES Selye (1946, 1950) : „niespecyficzna reakcja organizmu, powstająca w odpowiedzi na działanie bodźców szkodliwych (stresorów)” Stadia: 1.Stadium reakcji alarmowej – mobilizacja sił 2.Stadium odprężenia – przystosowanie do stresora 3.Stadium wyczerpania – długi okres trwania silnego stresora Zmiany fizjologiczne w poszczególnych stadiach: 1.Spadek ciśnienia krwi, spadek ciepłoty ciała 2.Wzrost ciśnienia krwi, wzrost ciepłoty krwi 3.Wzrost ogólnego pobudzenia organizmu, rozregulowanie funkcji fizjologicznych, spadek zdolności obronnych (w skrajnych przypadkach zmiany mogą prowadzić do śmierci) ZABURZENIA CZYNNOŚCI ORGANIZMU WSKUTEK: 1.Uwarunkowań emocjonalnych 2.Konfliktów wewnętrznych 3.Mechanizmów nerwicowych 4.Czynników psychoreaktywnych. KONWERSJA. KONCEPCJE PSYCHODYNAMICZNE Freud: Reakcje konwersyjne np. chód histeryczny, Objawy wegetatywne towarzyszące nerwicom np. palpitacje serca, Alexander : Reakcje histeryczno-konwersyjn, Przystosowawcze zmiany w czynności wegetatywnej wywołane napięciem emocjonalnym KONWERSJA WG ALEXANDRA Symboliczna ekspresja emocji, które nie są werbalizowane Wyparcie lub tłumienie przez poczucie winy lub wstydu Bóle psychogenne ( Jedno z zaburzeń konwersyjnych, Doświadczenie przewlekłego bólu nie mającego żadnych określonych podstaw fizycznych ) Radzenie sobie z bólem;Przebywanie wśród innych ludzi – mniejsze odczuwanie bólu w towarzystwie (Price, 1988), Warunkowanie instrumentalne sytuacji bólowej (analizowanie bólu, rozpamiętywanie, bezruch,), Odwracanie uwagi i ukierunkowywanie jej na bodźce przyjemne, doznania i oczekiwania pozytywne, Trening relaksacyjny – obniżanie napięcia psychicznego, Metody terapii poznawczej – inny sposób myślenia o bólu, Występuje w reakcji na potrzeby psychiczne pacjenta, Nadmierna troska o samopoczucie, Znaczenie oddziaływań stresu, konfliktów rodzinnych, poziomu lęku. Zachowania adaptacyjne w chorobie: Zdobywanie informacji o chorobie, Realne odnoszenie się do sytuacji, Ujawnianie negatywnych emocji, Rozładowanie napięcia emocjonalnego, Szukanie pomocy i wsparcia innych, Rozwiązanie problemu choroby etapami, Świadomość stanu znużenia i potrzeby odpoczynku, Aktywność w wybranych dziedzinach życia, Kontrola uczuć, Realna ocena sytuacji, która determinuje wybór działania, Motywacja do zmian Zachowania nieadaptacyjne: Zaprzeczanie sytuacji, Brak aktywnego badania sytuacji problemowej, Wypieranie negatywnych uczuć lub zaprzeczanie ich istnieniu, Oskarżenia innych za własne kłopoty ,Dezorganizacja codziennego życia, Brak panowania nad sobą – wybuchy gwałtownych emocji, Brak szukania pomocy w innych – brak akceptacji oferowanej pomocy , Stereotypowe reagowanie na problemy – poczucie przytłoczenia (Kubacka-Jasiecka, 1987) ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE Zachowanie człowieka zależy nie tylko od sytuacji, w jakiej się znajduje, ale także od tego, jak tę sytuację spostrzega i ocenia, a to wiąże się z określonymi właściwościami osobowości. To cechy osobowości skłaniają do wyboru stylu życia, stawiania sobie celów oraz powstawaniu konfliktów tak wewnętrznych, jak i zewnętrznych.Podstawowe cechy jednostki, jej cechy osobowości wyznaczone są częściowo przez uwarunkowania genetyczne. To, czy osoba jest intro- czy ekstrawertywna, emocjonalnie stabilna czy labilna, zależy w około 50% od jej genów. Ale pozostałe 50% zostaje wyznaczone przez ramy wolności, w których – na podstawie uwarunkowań genetycznych – realizuje się indywidualna historia życia człowieka w jej niepowtarzalności. Psychosomatyka stawia przed badaczami zadanie poznania niepowtarzalnej historii życia, porównania jej z innymi podobnymi życiorysami i rozpoznanie uwarunkowań historii choroby oraz predyspozycji, czy wręcz gotowości do określonego zachorowania. Nauka traktuje psychikę jako siłę napędową tego, co organiczne, a nie jako dodatkową substancję, która „wchodzi” do materii i ją ożywia. Dusza jest rodzajem aktualizacji cielesności. Na tym właśnie opiera się całościowy dynamiczny obraz człowieka.. Tak jak psychiatria i psychologia nie ma sensu bez uwzględnienia problemów somatycznych, tak medycyna somatyczna nie ma sensu bez uwzględnienia problemów psychicznych. Dusza i ciało są nierozdzielną jednością. Żyjący organizm jest kompletnym systemem komunikacji wyrażającym się poprzez różnorodne znaki. Najmniejsze jednostki ciała, molekuły i komórki rozpoznają się i komunikują poprzez wzajemne rozumienie sygnałów. Komunikacja polega na jedności informacji, przekazu i rozumienia. Ma zatem charakter cyrkularny, nieustannie „wirujący”. Każdy proces komunikacji wprawia w ruch nowy proces komunikacji. Istotą zaburzeń psychosomatycznych jest trudny do określenia wpływ psychiki na ludzkie ciało. Należy przede wszystkim podkreślić, iż: 1) zaburzenia psychosomatyczne są prawdziwą chorobą ciała, 2) zaburzenia psychosomatyczne należy odróżnić od objawów konwersyjnych (histerycznych). O ile bowiem w przypadku histerii, tak jak i w innych zaburzeniach somatoobjawowych, nie występuje żadne uszkodzenie organów ciała, to w przypadku zaburzeń psychosomatycznych ma miejsce rzeczywiste uszkodzenie określonego organu. Zaburzenia psychosomatyczne występują szczególnie często w społeczeństwach uprzemysłowionych, natomiast niezmiernie rzadko mają miejsce np. u Aborygenów australijskich. Czynniki, które zaburzają obraz świata, a zwłaszcza obraz samego siebie, wywołują niepokój i lęk. Upokorzenie, poczucie ograniczenia wolności, przeżywanie samotności, utrata pracy, kłopoty finansowe, utrata bliskiej osoby, brak akceptacji, poczucie winy, stany rezygnacji, przewlekłe przygnębienie, niska samoocena sprzyjają trwałym konfliktom wewnętrznym, których objawem mogą być zaburzenia psychosomatyczne, pogorszenie się funkcji intelektualnych, zmniejszenie odporności na stres i postrzeganie sytuacji jako nie tylko zagrażających, ale zbyt trudnych lub wręcz niemożliwych do poradzenia sobie z nimi. Ponadto należy pamiętać - co jednoznacznie potwierdzają liczne w ostatnich latach prace badawcze – iż czynniki psychiczne wpływają nie tylko na samo powstanie zaburzeń i stan organizmu, ale w sposób istotny determinują przebieg choroby oraz efekty leczenia. To czynniki psychiczne określają w znacznym stopniu postawę wobec czynników szkodliwych oraz wobec samego procesu leczenia, one określają, wyznaczają wręcz styl życia. Ocenia się, że mniej więcej połowa wszystkich pacjentów zgłaszających się do lekarzy ma objawy zaburzeń, których podłoże stanowią emocje. Udowodniono, iż czynniki emocjonalne odgrywają istotną rolę w rozwoju niektórych przypadków choroby wrzodowej, wysokiego ciśnienia krwi, zaburzeń równowagi i zawrotów głowy, nieżytu jelit, bólów krzyża, otyłości, astmy, alergii i wielu innych. W zaburzeniach psychosomatycznych występuje dwukierunkowy związek przyczynowo-skutkowy: sytuacja społeczna może zmieniać przebieg choroby, zwykle wchodząc w interakcje z wrodzonymi predyspozycjami osoby, cechami jej osobowości oraz wpływami układu wegetatywnego i endokrynnego, które formują się w ciągu życia. Pojęcie i istota zaburzeń psychosomatycznych Psychosomatyka określana także często jako psychologia zdrowia to jedna z najprężniej rozwijających się dziedzin badawczych i będzie rozwijać się coraz szybciej. Dynamiczny rozwój psychologii zdrowia jest wg Juczyńskiego (1998, s. 668) spowodowany przez: dominację chorób przewlekłych (zwłaszcza od połowy XX wieku) wśród przyczyn umieralności, a choroby te są w znacznej mierze skutkiem czynników ryzyka (m. in.: palenie tytoniu, podwyższony poziom cholesterolu, nadciśnienie tętnicze, nadwaga), niewspółmierne do nakładów finansowych efekty medycyny „naprawczej” i konieczność działań profilaktycznych wyrażających się przede wszystkim w określonym stylu życia, percepcja zdrowia jako wartości, za którą każdy ponosi odpowiedzialność (zachowania prozdrowotne). Wiele badań zarówno z zakresu medycyny, jak i psychologii potwierdziło, że styl życia oraz stopień obciążenia emocjonalnego są ważnymi wskaźnikami pozwalającymi przewidywać nie tylko jakość, ale i długość życia. Stosunkowo nowa dziedzina, jaką jest psychoneuroimmunologia, sugeruje nawet, że niektóre reakcje układu odpornościowego mogą być "wyuczone". Psychosomatyka jest stosunkowo młodą dyscypliną, jej naturę i cele można definiować na wiele sposobów. Psychosomatyka jako nauka ma niewiele ponad 100 lat, ale jej tradycja sięga w zasadzie czasów starożytności. Hipokrates w roku 460 p.n.e. stworzył naukę o temperamentach, przejętą i dopracowaną potem przez lekarza rzymskiego Galena (129-199 po Chr.). Stworzenie czterech typów temperamentu w zależności od przewagi i nie-równego zmieszania czterech soków (krwi, flegmy oraz żółtej i czarnej żółci) tworzy cztery odmienne typy psychiczne: sangwinik, choleryk, flegmatyk i melancholik. Ten podział do dzisiaj funkcjonuje w języku codziennym, a ponadto stanowi podstawę wielu współczesnych koncepcji struktur temperamentu. Najwcześniejsza koncepcja somatopsychiczna Greków opiera się na założeniu, iż stany somatyczne wyznaczają (są sprawcami) nie tylko cechy osobowości, ale i powstawanie zaburzeń psychicznych. W najszerszym rozumieniu można ją określić jako stosowanie wiedzy psychologicznej do zagadnień zdrowia, choroby i systemu opieki zdrowotnej. Za Bishopem można określić psychosomatykę jako tę dziedzinę psychologii, która zajmuje się dynamicznymi zależnościami między zachowaniem i stylem funkcjonowania a zdrowiem. Zachowanie i sposób funkcjonowania zależy oczywiście w znacznej mierze od cech osobowości. W ICD-10 pojęcie psychosomatyki pojawia się w kontekście „etiologii mieszanej” dla podkreślenia podłoża psychicznego i behawioralnego w powstawaniu chorób somatycznych. WHO określa choroby psychosomatyczne jako przebiegające pod postacią zaburzenia funkcji lub zmian organicznych, dotyczące poszczególnych narządów czy układów, w których przebiegu istotną rolę odgrywają czynniki psychiczne. W DSM-IV zaburzenia psychosomatyczne stanowią grupę zaburzeń, w których obecność objawów somatycznych wskazuje na prawdziwą chorobę ciała, ale przyczyn tych objawów nie można wyjaśnić zakłóceniem stanu fizycznego. Przyczyną chorób psychosomatycznych może być niewłaściwe przetwarzanie negatywnych emocji, takich jak niechęć, agresja, depresja. W celu ich rozładowania należałoby za każdym razem „odreagować” („zresetować się”) wszystkie składniki: komponent psychiczny, motoryczny, wegetatywny. Ale takie zachowania nie zawsze są możliwe i nie zawsze są akceptowane przez samą osobę i jej otoczenie. A nawet mogą się wiązać z negatywnymi konsekwencjami. Komponent psychiczny i ruchowy jest często nierozładowany, a to skutkuje nasileniem reakcji wegetatywnej. Coraz silniej jednak zaznacza się rozumienie psychosomatyki jako konieczności uwzględniania współdziałania czynników psychicznych i somatycznych w zaburzeniach, zmianach organicznych oraz funkcjonalnych poszczególnych narządów. Chodzi zatem raczej o poznawanie specyfiki manifestacji somatycznych określonych przeżyć psychicznych. W każdej chorobie psychika odgrywa określona rolę. Człowiek stosownie reaguje pomyślnie lub niekorzystnie. Zajmowanie się poprzedzającym wpływem psychiki na zaburzenia somatyczne można określić somatopsychologią. W szerszym znaczeniu musimy jeszcze uwzględnić społeczne i duchowe warunki, które przy powstaniu, przebiegu i pokonywaniu choroby odgrywają znaczącą rolę. I tak np. Danzer (1994) mówi w tym momencie o pewnej socjo-psycho-spirito-somatyce (Sozio-Psycho-Spirito-Somatik). Przekonania, światopogląd odgrywają tak samo niebagatelną rolę w powstawaniu i przebiegu choroby jak matryca biologiczna i społeczne uwarunkowania. A zatem zintegrowana psychosomatyka – to postulat funkcjonowania, standard, jaki powinien obowiązywać w medycynie i psychologii. Psychosomatyka w takim ujęciu przyjmuje za podstawę całościową medycynę humanistyczną. W każdej terapii, podobnie jak na etapie profilaktyki i diagnozy, powinno się uwzględniać aspekt antropologiczny i psychologiczny każdego zaburzenia. Nieuwzględnienie tego postulatu powoduje chodzenie niezadowolonego pacjenta od lekarza do lekarza, postępującą chroniczność choroby, jednostronne widzenie tylko jej strony somatycznej oraz jednakowe traktowanie każdego pacjenta jako jednostki chorobowej. Chodzi o uchwycenie związku indywidualnej historii życia, jej wewnętrznego przepracowania i interpretacji jako jedności i przejawu w zaburzeniach funkcjonalnych i organicznych. Interesujące i syntetyczne określenie promocji zdrowia zawiera Karta Ottawska (za: Juczyński, 1998, s. 669): „proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem oraz jego ulepszanie”. W powstawaniu wielu zaburzeń można bez trudu wskazać na czynniki specyficzne takie, jak: obciążenia, zagrożenie, lęk, stres. Ale występują też takie zaburzenia, gdzie nie można wskazać na żadną specyfikę i należy określony przypadek analizować w sposób indywidualny. Psychosomatyka rozumiana jako psychologia zdrowia wyznacza perspektywy wykraczające poza konkretne zaburzenia, daje szanse na zrozumienie ogólnych mechanizmów i tendencji zachowania w sytuacji zachorowania i cierpienia. Jako najbardziej jednoznaczne i najważniejsze zarówno dla przebiegu choroby, jak i jej leczenia, wymienia się: poczucie sprawowania kontroli, sposób radzenia sobie z trudnościami i stresem, poziom dojrzałości emocjonalnej pozwalającej przystosować się do nowych warunków (zwłaszcza w chorobie przewlekłej czy niepełnosprawności), odkrywanie nowych wartości oraz możliwości ich realizacji i w ten sposób odkrywanie sensu własnego istnienia. Układ immunologiczny jest ściśle powiązany z układem nerwowym i dokrewnym. Sytuacje stresowe doprowadzają do obniżenia odporności organizmu. Należy jednak pamiętać, że samo obniżenie odporności nie jest równoznaczne z zachorowaniem. Przyczynę choroby stanowi wiele czynników: predyspozycje genetyczne, sposób funkcjonowania na poziomie somatycznym, zróżnicowanie reakcji fizjologicznych oraz cech i reakcji psychicznych. To one sprawiają, że jedni zachorują a inni nie, że jedni dostają zawału serca, inni zapadają na chorobę wrzodową, a jeszcze inni na alergię. Zasadniczym celem oddziaływań terapeutycznych w zaburzeniach psychosomatycznych jest redukcja lęku. Aktualne metody interwencji kładą nacisk na pomoc:w nabywaniu umiejętności odprężenia się, zmniejszenia palenia papierosów, właściwego sposobu odżywiania się, uczenia się dokonywania samooceny różnorodnych funkcji autonomicznych, takich jak: określenie tętna, czy poziomu ciśnienia krwi.

Działania terapeutyczne i autoterapia mają zmierzać do tego, by pomóc człowiekowi zrozumieć i radzić sobie z nieuniknionym stresem dnia codziennego oraz możliwie zmniejszać związane z tym obciążenia/napięcia.