ekonomika i organizacja gospodarstw rolniczych i przedsiębiorstw

17 lutego 2010

Prof. dr hab. Henryk Runowski

Blok VII pok.112

022 593 42 32

Zakres wykładów:

1. gospodarka rynkowa i jej cechy

2. zakres i miejsce przedmiotu

3. ekonomiczne i przyrodnicze środowisko gospodarstwa rolniczego

4. Związki przedsiębiorstwa z otoczeniem

5. Czynniki produkcji w rolnictwie

6. formy społeczno – organizacyjne i prawno – organizacyjne przedsiębiorstw rolniczych

7. Struktura przedsiębiorstwa rolniczego

8. Kategorie rolnicze

9. Zasady i metody analizy gospodarstw

10. Kalkulacje w rolnictwie(koszty, wyniki)

11. Tendencje zmian

Literatura:

1. Manteuffel ; Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego

2. Reish; Wprowadzenie do ekonomiki9 i organizacji gospodarstw rolnych

3. Ziętara; Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolnego

4. Klepacki; Wybrane zagadnienia z zakresu organizacji gospodarstw, produkcji i pracy w rolnictwie

5. Runowski; Koncentracja produkcji zwierzęcej

6. Runowski; Ograniczenia i szanse rolnictwa ekologicznego

7. Ziętara; Rachunek ekonomiczny i analiza finansowa w przedsiębiorstwie rolniczym

Egzamin: część pisemna (zadania z ćwiczeń) + część ustna(wykład)

23 lutego 2010

Gospodarka rynkowa- jaka jest?

• Duża zmienność warunków gospodarowania

• Dominuje rynek konsumenta- można mieć produkt i z nim zostać, zatem lepiej stracić pieniądze niż klienta

• Istnieje wartość podmiotów i silna konkurencja- do przodu idą tylko, najwytrwalsi, słabi ustępują miejsce lepszym, konkurencji nie da się zwalczyć, trzeba z nią wygrać

• Państwo ucieka od ingerencji w gospodarkę

• Pełna swoboda- w granicach ustanowionych norm prawnych i przepisów administracyjnych- wchodzenia na rynek i prowadzenia każdego rodzaju działalności gospodarczej

• Przewaga przedsiębiorczości prywatnej nad innymi formami własności przedsiębiorstw

• Integracja rynków pracy, towarów i kapitału

• Regulacyjne oddziaływanie mechanizmu rynkowego na podaż, popyt i cenę

• Powszechna konkurencja i zwalczanie monopoli

• Ograniczona ingerencja państw w życie gospodarcze, polegająca na zapewnieniu warunków do rozwoju przedsiębiorstw.

• Jednolite, stabilne i powszechnie obowiązujące zasady i rozwiązania systemu finansowego, celnego i innych unormowań określających prowadzenie działalności gospodarczej i wynikające z niej świadczenia dla państwa oraz zasady regulujące stosunki między pracodawcami a pracownikami

Podstawowe elementy systemu rynkowego:

• Swoboda importu i eksportu produktów z wyjątkiem produktów i rynku wymagających zgody lub koncesji udzielanych przez organa państwa.

• Sprawowanie przez państwo ochrony własności prywatnej, sprzyjanie przedsiębiorczości i popieranie nagromadzenia indywidualnych dochodów uzyskiwanych z pracy i działalności gospodarczej

• Sprawowanie przez państwo ochrony interesów konsumentów i karanie ich naruszania przez nierzetelną i szkodliwą działalność produkcyjną handlową i usługową

Dalej było jeszcze kilka punktów ale tak oczywistych że szkoda było pisać

Dynamika zbieżności standardem (S) a stanem aktualnym (A)

Rozbieżność rozbieżność rozbieżność

Tolerowana nie tolerowana tolerowana

Rozbieżność rozbieżność rozbieżność

Tolerowana nie tolerowana tolerowana

Gospodarka rynkowa czyni z przedsiębiorstw zawodników, którzy chcą ciągle więcej, bogacić się. Sami siebie motywujemy by wznieść się na wyższy poziom standardów.

Zmiana rozbieżności między standardem a stanem aktualnym

Rozbieżność rozbieżność rozbieżność

Tolerowana nie tolerowana tolerowana

Model ten nie jest akceptowany, ponieważ dąży do obniżenie poziomu życia, należy postępować jak w przykładzie 2

Transgresja- próba wyjścia do przodu, potrzeba działania

Gospodarka rynkowa kształtuje nienasycone postawy przedsiębiorców, którzy chcą pomnażać swoje wartości.

Podobieństwa i różnice między produkcją rolniczą i nierolniczą

Produkcja nierolnicza	Produkcja rolnicza
W procesach produkcji bierze udział
Surowce Narzędzia pracy Praca człowieka	Surowiec Narzędzia pracy Praca człowieka przyroda
ziemia
miejsce produkcji	miejsce produkcji przedmiot pracy środek produkcji
Charakter produkcji
ciągły	Sezonowy: -sezonowe zapotrzebowanie na prace -pierwotny (produkcja roślinna) lub wtórny (produkcja zwierzęca) przestrzenny
Cykl produkcji
relatywnie krótki pokrywa się z cykle pracy	długi nie pokrywający się z cyklem pracy
Ilość miejsca
mała urządzenia stacjonarne	dużo urządzenia polowe
Zależność od warunków klimatycznych
nie zależy- produkcja w budynkach	zależy od stosunków cieplnych, długości okresu wegetacji, wilgotności,
inne
	mamy do czynienia z żywymi organizmami różnorodność czynności do wykonania

Otoczenie przedsiębiorstwa

Otoczenie przedsiębiorstwa:

• Rolnictwo zmienia się nie tylko dzięki własnym siłom, ale wprzęgnięte jest w systemie całej gospodarki

• Współczesne rolnictwo i przedsiębiorstwa rolnicze są w większym niż dawnej stopniu skazane na zmiany. Ich kierunek ma swoją logikę i wynika z ogólnych tendencji rozwoju społeczno- gospodarczego i szeroko rozumianego postępu

Otoczenie a organizacja- ujęcie teoretyczne

• Każda organizacja funkcjonuje w określonym otoczeniu- przedsiębiorstwo rolnicze również

• Otoczenie obejmuje wszystko to, co znajduje się poza organizacją i co może na nią oddziaływać. Można wyróżnić otoczenie bliższe i dalsze, które ma swoje różne wymiary

• Oddziaływanie organizacji i otoczenia ma charakter dwukierunkowy. Oznacza, że z jednej strony otoczenie wpływa na zachowania organizacji, z drugiej zaś organizacji mogą wywoływać zmiany w otoczeniu, jednak siła oddziaływania otoczenia jest zazwyczaj większa.

Od opisu sposobu oddziaływania otoczenia na organizację możemy użyć kilka charakterystyk:

• Złożoności i zmienności otoczenia

• Występujących sił konkurencji

• Zakłócenia otoczenia

  Zmiany otoczenia, złożoności i niepewności

  

  Siła organizacji zależ od jej zdolności do dostosowania się do zmian zachodzących w otoczeniu- również w rolnictwie

  Otoczenie dalsze

• Wymiar ekonomiczny polega na zróżnicowanej dynamice wzrostu kosztów użycia poszczególnych czynników produkcji oraz ograniczonym popycie na produkty żywnościowe

Jakość gleb w Polsce (udział poszczególnych klas w powierzchni ogółem)

I i II	3,4%
IIIa i IIIb	24,4%
IVa i IVb	37,0%
V	20,4%
VI	12,3%

Powierzchnia ogólna UR w PL wg władania:

18 mln ha UR (31 m ln powierzchnia polski)

UR	60,8%
lasy	30,3%
wody	2,0%
drogi	2,8%
Tereny zabudowane	1,9%
nieużytki	1,6%

Powierzchnia ogólna UR w PL wg użytkowania

GO	74%
Sady	2%
Łąki	15%
Pastwiska	5%
Pozostałe	4%

Gospodarstwa rolnicze w Polsce

1mln gospodarstw o powierzchni do 5ha (tendencja malejąca), powyżej 50ha 1%

Rozdrobniona struktura agrarna

Duże zróżnicowanie w strukturze agrarnej: najmniejsze gospodarstwa- polska południowo-wschodnia największe gospodarstwa- polska północno-zachodnia

Cena ziemi średnio w PL 5-8 tys. Ha

Czasem osiąga 30 tys. Ha

Siła organizacji zależy od jej zdolności do dostosowania się do zmian zachodzących w otoczeniu

WTO- ocena skutków dla Polski:

Kierunki reform UE

• Odejście od płatności od produkcji na rzecz płatności do powierzchni

• Zakaz pomocy operacyjnej na rozwój produkcji w ramach PROW i pomocy państwa

• Priorytet dla działań rolno środowiskowych

• Ograniczenie poziomu dopłat dla gospodarstw wielkoobszarowych

• Konieczność wdrożenia zasady współzależności cross compliance) od 2009 roku.

  Ceny czynników produkcji rosną szybciej niż ceny produktów rolnych (rozwieranie nożyc cenowych)

  Koszty siły roboczej rosną szybciej niż pozostałych czynników produkcji

  Rosną wymagania w zakresie:

• Efektywności produkcji

• Bezpieczeństwa produkcji

• Ochrony zwierząt

• Środowiska naturalnego

  Zasada współzależności (cross compliance)- warunek uzyskiwania pełnych dopłat obszarowych- wdrożenie przepisów z dziedziny ochrony ludzi i zwierząt, identyfikacja i rejestracja zwierząt oraz dobrostanu zwierząt- efekty, koszty i problemy wdrożenia

  Kształtowanie się optimum społecznego i prywatno- gospodarczego w procesie intensyfikacji produkcji rolniczej

  

  Podstawowe funkcje rolnictwa:

  Struktur użytków rolnych

• procentowy udział gruntów ornych, trwałych użytków zielonych i plantacji trwałych w całkowitej powierzchni użytków rolnych

Struktura użytków rolnych wg użytkowników w Polsce:

• gospodarstwa indywidualne 93,1%

• sektor publiczny 5,5% (tendencja malejąca)

• pozostałe jednostki 1,4% (np. spółdzielnie rolnicze)

Struktura powierzchni ogólnej

• procentowy udział użytków rolnych , użytków rolnych, lasów, wód, dróg, terenów zabudowanych i nieużytków

Żyzność

Potencjalna zdolność zaspokajania potrzeb roślin

Wyróżniamy żyzność:

• naturalną- związaną z typem gleb

• nabyta- powstała w wyniku wieloletniej, celowej działalności człowieka

Urodzajność

• rzeczywista wydajność z jednostki powierzchni gleby

Ugory

• Grunty czasowo wyłączone z produkcji rolniczej, np. w danym roku

1. Przywrócenie do użytkowania jest stosunkowo łatwe

2. Wyróżniamy ugór czarny, ugór zielony, ugór herbicydowy

Odłogi

• Grunty pozostawione bez uprawy przez wiele lat, ich przywrócenie do użytkowania jest trudne i kosztowne

• Powierzchnia odłogów i ugorów w 2008 roku wynosiła ok. 3% UR

Gospodarstwa rolnicze w Polsce:

• 1 mln gospodarstwa o powierzchni do 5 ha (tendencja malejąca). Pow. 50 ha- 1%

• Rozdrobniona struktura agrarna

• Duże zróżnicowanie w strukturze agrarnej: najmniejsze gospodarstwa Polska południowo- wschodnia, największe gospodarstwa Polska północno- zachodnia

Wartość ziemi

• Każda działka ziemi posiada pewną wartość

• Wartość ziemi zależy od możliwości jej wykorzystania (na cele rolnicze lub nierolnicze)

• Trudność stanowi jej wycena

Metody wyceny ziemi rolniczej:

1. Metoda Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG)

2. Wycena ziemi rolniczej i przestrzeni produkcyjnej metodami cen rynkowych

3. Dochodowe metody wyceny ziemi

4. Wycena ziemi rolniczej metodą nakładów na jej zagospodarowanie

5. Wycena ziemi rolniczej metodą wartości jej substytutów

Cena ziemi zależy od:

• Położenia danej działki, zarówno w sensie przestrzennym jak i ekonomicznym, czyli odległość od już posiadanych gruntów jak i odległość od rynków zbytu,

• Ukształtowanie rozłogu

• Obszar i struktura UR (udział GO, TUZ, wód zagospodarowanych)

• Bonitacji gleb

• Udziału poszczególnych klas bonitacyjnych w UR

• Stosunków wodnych rzeźby terenu (ukształtowanie powierzchni)

• Agro klimatu

10 03 10

Wymiar technologiczny:

• Rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki oraz postęp technologiczny, biologiczny i organizacyjny zapewnia przedsiębiorstwom rolniczym dostęp do coraz nowocześniejszych i efektywniejszych technologii

• Warunkiem efektywnego ich wykorzystania jest wymagana skali produkcji

Wzrost skali produkcji:

1. Sam w sobie zapewnia poprawę efektywności produkcji

2. Umożliwia efektywne wdrożenie nowoczesnych technologii produkcji- pozwalają dodatkowo zwiększyć tę efektywność

Ekonomika technologii w zależności od skali produkcji

Wymiar prawno- polityczny:

• Przedsiębiorstwa rolnicze stają przed coraz większymi wymogami natury prawnej oraz politycznej

• Poszczególne państwa coraz mocniej ingerują w sposób organizacji i funkcjonowania przedsiębiorstw

Wymiar prawno- polityczny dotyczy:

• Określanie barier prawnych obrotu ziemią rolniczą

• Prawnej ochronie osób pracujących w rolnictwie

• Ograniczenie swobody gospodarowania na terenach chronionych (Natura 2000, ONW, obszary narażone na wymywanie azotu)

• Wprowadzenie prawnej ochrony zwierząt oraz barier wzrostu koncentracji zwierząt

• Wprowadzanie regulacji prawnych dla gospodarowania nawozami organicznymi

• Stosowanie ram prawnych dla transportu zwierząt, ochrony środowiska naturalnego

• Subwencjonowanie procesu produkcji w rolnictwie

• Stosowanie prawnych ograniczeń wymiany handlowej między krajami poprzez stosowanie określonych klauzul ochronnych itp.

Wymiar socjokulturowy:

• Zapatrywanie i zachowania kontrahentów i konsumentów

• Preferowane kryteria wartości

• Siła tradycji

• Preferowane modele konsumpcji żywnościowej

• Podatność konsumentów na zmiany

• Lansowany wzór smukłej sylwetki wpływa na zmianę spożycia żywności

• Nie udało się w Polsce przełamać niechęci do spożywania baraniny

• Małe zainteresowanie ekologią

Wymiar międzynarodowy:

• Globalizacja gospodarki w skali światowej powoduje, że konkurencja ze skali lokalnej przeradza się w komunikację o charakterze globalnym

• Cechą rolnictwa jest duże uzależnienie od warunków przyrodniczych, a te są w przestrzeni geograficznej mocno zróżnicowane – tym samym efektywność procesów wytwórczych znacznie różni się w rolnictwie

• Możliwość przemieszczania produktów spożywczych są coraz większe głównie dzięki lepszej infrastrukturze transportowej oraz lepszemu przystosowaniu produktów rolno- spożywczych do przewozu

• Następuje różnicowanie się pozycji konkurencyjnej rolnika różnych kontynentów krajów czy przedsiębiorstw rolniczych’

Szybkie zmiany otoczenia

Zmiany o charakterze szokowym

• Przejście gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej

• Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej

Mechanizm finansowego wsparcia rolnictwa – czy rolnictwo może obyć się bez dotacji?

• Wobec rosnącej światowej rywalizacji oraz stabilizacji dochodów rolników wiele krajów stosuje różne sposoby wspierania producentów.

17 03 10

Praca (siła robocza) - stanowi sumę umiejętności, jakimi człowiek rozporządza w pracy produkcyjnej i nie produkcyjnej, praca jest również czynnością, czyli formą wykorzystania siły roboczej

Zatrudnienie w rolnictwie- oznacza liczbę osób zatrudnionych w produkcji rolniczej

Sposoby określenia siły roboczej w gospodarce:

• Osoby fizyczne- wszystkie osoby zatrudnione w gospodarce

• Osoby zawodowo czynne- wszystkie osoby w wieku powyżej 15 lat pracujące minimum 3 miesiące lub 504 h rocznie w gospodarstwie, jako właściciele, członkowie rodziny, osoby najemne.

• Osoby pełnozatrudnione- czas pracy (pełny etat) 2200 h/rok

• Pełnosprawne jednostki siły roboczej- zasoby pracy uwzględniające wiek i płeć zatrudnionych, mają one zastosowanie w gospodarstwach, w których jest praca młodocianych i starszych

• Osoby pełnosprawne pełnozatrudnione- jednostka uwzględniająca zarówno wiek, płeć jak i liczbę godzin pracy każdej z osób

Wiek i płeć	Współczynnik przeliczeniowy
Osoby pełnosprawne: - kobiety w wieku 18-60 lat - mężczyźni 18-65 lat	1,0
Osoby młodociane 15-17 lat	0,5
Osoby w wieku poprodukcyjnym: - kobiety od 61 lat -mężczyźni od 66lat	0,4

Wydajność pracy w rolnictwie

• Suma produktów i usług materialnych (wartości użytkowych) wytworzona w określonej jednostce czasu (godzina, dzień, miesiąc, rok) przypadająca na jednego pracownika zatrudnionego w sferze produkcji materialnej

Wydajność pracy

• Techniczna- stosunek ilości wykonanej pracy w jednostkach naturalnych w stosunku do nakładów pracy przez jednego człowieka lub zespół ludzi

• Ekonomiczna- informuje o wartości produkcji wytwarzanej w jednostce czasu przez jednego człowieka lub zespół ludzi

• Społeczna- inaczej produktywność pracy, ocenia się, jaką wartość produkcji dany człowiek wytworzył w ciągu roku, za podstawę bierze się liczbę pracowników zatrudnionych w produkcji

Bilans siły roboczej- porównanie zasobów siły roboczej oraz zapotrzebowanie na siłę roboczą

Normy pracy

Normy czasowe- określają ilość czasu potrzebną do wykonania jednostki pracy lub jednostki produkcji, są podawane w minutach, godzinach

Normy ilościowe- precyzują ilość pracy lub wielkość produkcji, jaką powinno się osiągnąć w jednostce czasu

Normatywy zapotrzebowania na siłę roboczą w gospodarstwie rolniczym

• Normatyw określa ekonomicznie uzasadnione wielkość potrzebne do planowania produkcji- kategoria planistyczna

• Normatyw może się równać normie, która powstała na skutek badań i obserwacji

Planowanie nakładów pracy i siły pociągowej w gospodarstwie w okresie całego roku ma duże znaczenie w zakresie racjonalizacji procesów produkcyjnych

Kapitał

To pojęcie oznaczające dobra (bogactwa, środki, aktywa) finansowe, szczególnie, gdy służą one rozpoczęciu lub kontynuacji działalności gospodarczej. Jest jednym z środków wytwórczych obok: pracy, ziemi i przedsiębiorczości.

Środki obrotowe:

• Zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym lub posiadają wartość początkową poniżej kwoty granicznej 3500zł

• Do środków obrotowych zaliczamy również inwentarz żywy (oprócz stada podstawowego) oraz różnego rodzaju środki nieprodukcyjne

Majątek obrotowy obejmuje:

• Rzeczowy majątek obrotowy stanowią zapasy materiałów, towary, zapasy produktów gotowych i produkcja niezakończona

• Do pozostałych składników majątku obrotowego należą: papiery wartościowe

Kapitał trwały- środki trwałe

Środki trwałe produkcyjne i nieprodukcyjne

Środki trwałe w ujęciu wartościowym:

• Wartość początkowa (pierwotna, brutto)

• Wartość bieżąca

• Wartość odtworzeniowa

• Wartość ewidencyjna

• Wartość końcowa

Wskaźniki wyposażenia gospodarstwa w środki trwałe:

• Wartość środków trwałych w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych (techniczne uzbrojenie ziemi)

• Wartość środków trwałych na osobę pełnozatrudnioną lub pełnosprawną (techniczne uzbrojenie pracy)

Amortyzacja- pieniężna miara zużycia środka trwałego w cyklu produkcyjnym

Cele naliczania amortyzacji:

• Periodyczne korygowanie wartości środków trwałych

• Rozłożenie kosztów nabycia lub wytworzenia środków trwałych

• Zmniejszenie ryzyka związanego z zamrożeniem kapitału na skutek bla bla bla

Amortyzacja

1. Gdy użytkujemy środek trwały od początku do końca to:

W=Wp Wartość= Wartość początkowa

2. Gdy nie użytkujemy do końca to:

W=Wp-Wk Wk- wartość końcowa

Metody obliczania amortyzacji

1. Metoda prostoliniowa

2. Metoda degresywna- zakłada dysproporcjonalne zużycie się środka trwałego, co roku wartości odpisów maleją, co roku liczy się od bieżącej wartości środka

Metoda to najczęściej stosowana do środków narażonych na szybsze zużycie ekonomiczne: ciągniki, złożone maszyny transportowe

Stosowana, gdy chce się utrzymać coroczne koszty eksploatacji (amortyzacja+ koszty napraw) na podobnym poziomie

3. Metoda progresywna- zakłada stopniowy wzrost zużycia środka trwałego podczas całej eksploatacji, kwota A zwiększa się z czasem, punktem wyjścia jest ustalenie momentu największych zdolności produkcyjnych danego środka, metoda ta stosowana jest do środków trwałych żywych oraz drogich budynków inwentarskich.

Kapitał

• Środki trwałe stanowią ochronę (pomoc) dla produkcji

• Środki obrotowe są bezpośrednio wykorzystywane w produkcji

Zmiany w produkcji rolniczej

• Zmniejszenie zużycia nawozów mineralnych na powierzchnię produkcji

• Zmniejszenie zużycia środków ochrony roślin

• Mimo ww. ograniczeń plony wzrastały (wpływ postępu biologicznego)

• Rolnictwo precyzyjne- będą wykorzystywane coraz nowsze maszyny i urządzenia, programy komputerowe

Prawidłowości obserwowane w rolnictwie – związane z czynnikami produkcji

• Występuje substytucja pracy żywej i przedmiotowej, rolnictwo staje się coraz bardziej kapitałochłonne

Typy gospodarstw ze względu na proporcje czynników produkcji

Typ gospodarstwa	ziemia	praca	kapitał
Intensywne, techniczne, nieuzbrojone	mało	dużo	mało
Intensywne, technicznie uzbrojone	mało	dużo	dużo
Ekstensywne, technicznie nieuzbrojone	dużo	mało	mało
Ekstensywne, techniczne uzbrojone	dużo	mało	dużo

Strategie racjonalizacji przedsiębiorstw

Metody racjonalizacji przedsiębiorstw rolnych:

• Koncentracja produkcji

• Uproszczenie produkcji

• Specjalizacja

• Kooperacja

• Intensyfikacja produkcji

Koncentracja- skupianie, zagęszczanie, powiększanie rozmiarów

• Koncentracja produkcji w gospodarstwie rolnym- proces powiększania (skupiania, gromadzenia) produkcji i zasobów czynników niezbędnych do jej uzyskania w ramach jednostki gospodarczej koncentracja produkcji zwierzęcej oznacza wzrost wielkości stada określonego gatunku

  

Korzyści koncentracji

• Zmniejszenie kosztów stałych na jednostkę produkcji (prawo ekonomi skali)

• Możliwość zastosowania nowoczesnych technologii produkcji

• Wzrost wydajności pracy i urządzeń

• Sprzyja podnoszeniu kwalifikacji pracowników

• Możliwość wprowadzenia nowoczesnych technik zarządzania i sterowania procesami produkcji

Korzyści i niekorzyści skali:

• Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych jest podstawą do określenia korzyści bądź niekorzyści osiąganych ze zwiększeniem skali

• Jeżeli koszt przeciętny maleje ze wzrostem rozmiarów produkcji, to mówimy, że występuje korzyść skali

• Jeżeli koszt przeciętny rośnie w miarę zwiększenia rozmiarów produkcji, to mówimy, że występuje niekorzyść skali

• Jeżeli koszt przeciętny jest stały bez względu na skalę produkcji, to mówimy o braku efektów ze skali lub stałych efektach skali.

Wykład 31.03.10

Wady koncentracji produkcji:

• Wzrost ryzyka ekonomicznego (falowanie cen na rynku, możliwe dekoniunktura)

• Wzrost ryzyka psychologicznego- ograniczenie koncentracji zwierząt (środowisko)

• Wzrost kosztów transportu- dobór wydajniejszych środków transportu w celu zmniejszenia tych kosztów

Specjalizacja produkcji:

• Ograniczenie struktury asortymentu produkcji z równoczesnym nadzorem wiodącej roli jednej z działalności produkcyjnej (inne są ograniczane)

• Nie każde ograniczenie struktury asortymentu oznacza specjalizację

• Specjalizacja zwiana jest z produkcją towarową

Zalety specjalizacji:

• Zwiększenie masy jednorodnego produktu

• Możliwość osiągnięcia wyższych cen sprzedaży

• Niższe koszty zaopatrzenia w środki produkcji

• Lepsze opanowanie technologii działalności

• Lepsze wykorzystanie specjalistycznych maszyn

• Ograniczenie liczby maszyn i urządzeń

• Obniżenie kosztów stałych

• Możliwa specjalizacja pracowników

Wady specjalizacji:

• Niewykorzystanie naturalnych zasobów i warunków gospodarowania (może nie być uzasadnione ekonomicznie)

• Niebezpieczeństwo silniejszego występowania chorób, szkodników i chwastów

• Wzrost ryzyka związanego warunkami klimatycznymi

• Ryzyko ekonomiczne wynikające z dekoniunktury na dany produkt

• Powstanie szczytów zapotrzebowania na żywą i mechaniczną roboczą siłę pociągową

• Pogorszenie rytmiczności przychodów pieniężnych (nie dotyczy np. mleka)

• Niebezpieczeństwo nadprodukcji i problemu ze zbytem produktów

Uproszczenie organizacji przedsiębiorstwa

- ograniczenie liczby działalności produkcyjnych w przedsiębiorstwie

Uproszczenie odbywa się przez:

• Wzrost skali produkcji

• Zmniejszenie jednostkowych kosztów produkcji

• Zmniejszenie różnorodności zabiegów

• Zmniejszenie nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej

• Ograniczenie asortymentu maszyn

• Poprawę efektywności wykorzystania maszyn

• Zmniejszenie liczby przejazdów roboczych

• Zmniejszenie liczby gatunków zwierząt

• Lepsze opanowanie procesów technologicznych

Przesłanki za wielostronnością produkcji:

• Stosowanie zbliżonych technologii np.: w uprawie zbóż, rzepaku, roślin strączkowych

• Właściwe zmianowanie – mniejsze zagrożenie dla plantacji

• Lepsze wykorzystanie wewnętrznych powiązań między działalnościami

• Mniejsze ryzyko ekonomiczne i przyrodnicze lepsze dostosowanie roślin, do jakości gleb

Kooperacja

1. Współdziałanie, współpraca

2. Forma współpracy polegająca na wykonywaniu pewnych faz, w tym samym procesie produkcyjnym przez różne przedsiębiorstwa

3. Stosunki albo sieć stosunków społecznych niezbędnych do osiągnięcia wspólnego celu.

Kooperacja jest to:

• Uzgodniona, celowa współpraca pomiędzy jednostkami produkcyjnymi w zakresie ich działalności

• Umowa jest dwu lub wielostronna, w której jest określony zakres tej współpracy

Korzyści kooperacji:

1. Wspólna sprzedaż dużych partii produktów przygotowanych według obowiązujących standardów

2. Współpraca we wdrażaniu nowoczesnych technologii zapewniających obniżenie kosztów produkcji i uzyskanie jednolitych standardów

3. Wspólne zaopatrzenie w środki do produkcji

4. Możliwość prowadzenie wspólnych inwestycji

5. Prowadzenie wspólnego marketingu i dystrybucji towarów

6. Efekt ekonomiczny- poprawa efektywności danego procesu produkcyjnego

Ujemne strony kooperacji:

• Ograniczenie zakresu samodzielności jednostek kooperacujących na rzecz współpracy

• Ograniczenie swobody decyzji w procesie reprodukcji rozszerzonej

• Efekty produkcyjne każdego z kooperantów zależą nie tylko od jego własnych decyzji, własnej działalności produkcyjnej i inwestycyjnej, ale w mocnym stopniu od działalności i sprawności pozostałych kooperantów

Wykład 15.04.10

Wielostronność Uproszczenie Specjalizacja

Intensywność:

• Intensywność produkcji

• Intensywność organizacji produkcji

Intensywność produkcji

• Oznacza natężenie jakiegoś zjawiska lub działalności albo stosunek elementów zmiennych do elementów stałych w danym rodzaju działalności. W rolnictwie czynnik stały to ziemia stąd przez intensywność rozumie się:

• Poziom zaangażowania (sumę) nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej ponoszonych na jednostkę powierzchni (produkcja roślinna i całe gospodarstwo) lub na 1 szt. Inwentarza (produkcja zwierzęca)

Funkcja produkcji dla zwierząt o zróżnicowanym potencjale genetycznym

Produkcja roślinna

W pewnych obszarach efektywność spada po mimo ponoszonych kosztów

Strefa 1- strefa nieracjonalnej produkcji

Strefa 2- strefa racjonalnej produkcji

Strefa 3- strefa bezwzględnie nieracjonalnej produkcji

Ekonomista musi szukać relacji między przyrostem nakładów a przyrostem produkcji która powinna być większa bądź równa cena produktu/ cena nakładu

Koszt przeciętny i koszt krańcowy jako podstawa wyznaczania optymalnego poziomu produkcji

Opłaca się produkować do P3! (punkt graniczny), Ponieważ w tym momencie koszt uzyskania 1zł produkcji =1zł (koszt graniczny)

Koszt krańcowy- koszt, jaki trzeba ponieść, aby produkcję zwiększyć o jednostkę, przyrost kosztów produkcji/ przyrost produkcji w jednostkach naturalnych

Intensywność organizacji produkcji- określa się udziałem roślin w strukturze użytków rolnych i liczby zwierząt (w sztukach przeliczeniowych) na jednostkę powierzchni (obsada na 100 ha)

Intensywność organizacji produkcji rolniczej (Lr)- określa się mnożąc udział każdej rośliny w strukturze zasiewów oraz odpowiedni współczynnik intensywności, a następnie sumuje się otrzymane liczby punktów

Ir= suma * udział rośliny w strukturze zasiewów (%) * współczynnik intensywności wg Kopcia

Intensywność organizacji produkcji zwierzęcej

• Intensywność organizacji produkcji zwierzęcej (Iz) oblicza się mnożąc liczbę zwierząt każdego gatunku w SD/100ha

Poziom intensywności organizacji

Poziom intensywności	Suma punktów
Ekstensywny	Do 200
Mało intensywny	200-250
Średni intensywny	250-300
Wysoko intensywny	300-350
Bardzo wysoko intensywny	Pow. 350

Produkcja, jako funkcja nakładów i postępu w rolnictwie

Wykres pokazuje że dziś możemy zwiększać produkcję przez nakłady albo wdrożenie innowacji.

Tak też może dokonać się przejście na drugi poziom produkcji

Tendencje do koncentracji zasobów i produkcji w rolnictwie

• Konieczna jest presja na obniżkę kosztów stałych, ponieważ obniżka kosztów zmiennych jest mocno ograniczona

• Obserwowane są działania na rzecz ograniczenia intensywności produkcji- mimo to wydajności jednostkowe roślin i zwierząt rosną

Współdziałanie gospodarcze służy:

1. Redukcji kosztów stałych

2. Wzmocnienia „siły przebicia”

3. Wzrasta rola dochodów spoza gospodarstwa, ponieważ

• Dochód jest niewystarczający

• Istnieją niewykorzystane zasoby, głównie pracy

21.04.10

Planowanie – pisałem tylko to, co jest dla nas nowe, dużo z tego było na ABC

Funkcje planowania:

1. Funkcja koordynacyjna- zapewnieni równowagi między celami a zadaniami i środkami

2. Funkcja integracyjna- powinna zapewnić równowagę między konkurencyjnymi celami realizowanymi przez rolników w ich gospodarstwie (inwestowanie w gospodarstwo a inwestowanie w dom)

3. Funkcja mobilizacyjna

4. Funkcja kształcąca- osoby uczestniczące w planowaniu podnoszą swoje kwalifikacje i wiedzę potrzebną do działań operacyjnych

5. Funkcja informacyjna- przygotowanie planu wymaga zdobycie wielu informacji, które w sposób uporządkowany przedstawiamy w planie.

Wykorzystanie biznesplanu:

- dla celów wewnętrznych

- zewnętrznych

Funkcja wewnętrzna- plan wykorzystywany jest, jako wewnętrzny dokument planistyczny niezbędny do zarządzania przedsiębiorstwem

Funkcja zewnętrzna- plan ma podstawowe znaczenie dla uatrakcyjnienia przedsiębiorstwa w oczach potencjalnych inwestorów i przyciągania z zewnątrz środków potrzebnych na finansowanie jej przedsięwzięć

Wymogi odbiorców zewnętrznych:

• Odbiorcy zewnętrzni mają zindywidualizowane wymagania wobec przedstawianych im planów

• Oczekują, że przedstawiony plan odpowie na pytania najważniejsze z ich punktu widzenia

• Mają często gotowe wzory planów, dzięki czemu ułatwia się ich ocenę

Przykładowe wymagania instytucji finansujących (kryteria oceny) polityka:

• Regionalna

• Branżowa

• Efektywnościowa

• Ochrony środowiska

• Zatrudnienia

• Jakości

Nakłady i Koszty

Suma pracy żywej i uprzedmiotowionej jak jest ponoszona i zużywana celowo w procesie produkcji w danym okresie

• Nakłady pracy żywej (R) – nakład pracy ludzkiej poniesione lub planowane w procesie produkcji

• Nakłady pracy uprzedmiotowionej (nakłady materialne, rzeczowe)- zużycie trwałych i obrotowych środków produkcji

Iny podział nakładów:

• Nakład globalny (Ngl)- stanowi on sumę wszystkich nakładów pracy żywej i przedmiotowej

• Nakład gospodarczy (Ng)- jest mniejszy od nakładu globalnego o wartość nakładów surowców własnych

• Nakład gospodarczy oczyszczony (netto) (Ngo) jest mniejszy od nakładu gospodarczego o nakłady zakupionych surowców rolniczych

Koszty

• Wyrażone w jednostkach pieniężnych nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej zużytew gospodarstwie w celu wytworzenia określonej produkcji oraz wszelkiego rodzaju opłaty związane z funkcjonowaniem gospodarstwa

• Jest to pojęcie szersze od nakładów, gdyż obejmuje również ponoszone w gospodarstwie opłaty (np. podatki, odsetki od kredytów, składki ubezpieczeniowe) nie stanowiące nakładów.

Kryteria podziału kosztów:

• Układ rodzajowy

• Wg faz działalności przedsiębiorstwa

• Wg miejsc powstawania (stosunku do produkcji)

• Wg zakresu kosztów

• Wg charakteru związku z produkcją (planowania)

Koszty w układzie rodzajowym

• Materiały i surowce

• Paliwa i energię

• Amortyzacja

• Usługi obce

• Inne koszty materialne

• Płace i narzuty

• Odpisy

• Inne koszty niematerialne

Koszty według faz działalności przedsiębiorstwa:

Podstawą dla faz jest system cyklu produkcji

KZA+ KPR+ KSP+ KMAN= KDP

Gdzie KZA- koszty zaopatrzenia

KPR- koszty produkcji

KSP- koszty sprzedaży

KMAN- koszty zarządu

Kryterium źródła powstawania kosztów	Kryterium stosunku do produkcji (miejsca powstawania kosztów)	Kryterium charakteru związku z produkcją	Kryterium zakresu kosztów
Koszty gospodarcze (całkowity koszt produkcji)	Koszty bezpośrednie -koszty proste -koszty złożone	Koszty zmienne	Koszty całkowite (całościowe)
Koszty majątkowe	Koszty pośrednie -koszty ogólnogospodarcze -koszty ogólnoprodukcyjne	Koszty stałe	Koszty jednostkowe- jednostkowe koszty przeciętne, jednostkowe koszty krańcowe (marginalne)

Koszty według źródła powstawania

Koszty gospodarcze dotyczące produkcji globalnej /PG/

• Płaty pracy (praca najemna)

• Amortyzacja

• Zakupione środki obrotowe pochodzenia nierolniczego

• Zakupione środki obrotowe pochodzenia rolniczego

• Środki obrotowe własne (obrót wewnętrzny)

Koszty gospodarcze dotyczące produkcji końcowej brutto /PKB/:

• Koszty gospodarcze dotyczące PG- środki obrotowe własne

Koszty gospodarcze dotyczące produkcji końcowej netto /PKN/:

• Koszty gospodarcze dotyczące PG- (środki obrotowe własne + zakupione środki obrotowe pochodzenia rolniczego)

Koszty według stosunku do produkcji (możliwości przypisania do danej produkcji)

• Koszty bezpośrednie: można je odnieść do konkretnego wyrobu, usługi, np. koszt zakupu zwierząt, pasza dla konkretnych zwierząt, materiał siewny, nawozy mineralne, środki chemiczne, usługi weterynaryjne, inseminacja, leki, indywidualne ubezpieczenie upraw i zwierząt, koszty specjalistycznej produkcji zwierzęcej itp.

• Koszty bezpośrednie proste np. nawóz

• Koszty bezpośrednie złożone np. koszty 1 ciągnikogodziny (amortyzacja, paliwo, oleje, naprawy, praca)

Koszty pośrednie:

Wynikają z funkcjonowania podmiotów wewnętrznych lub przedsiębiorstwa, jako całości, obniżające wiele wyrobów i usług: koszty środków trwałych, koszty pracy, koszty finansowe z tytułu zaciągniętych kredytów, koszty energii elektrycznej, koszty paliwa i smarów, koszty naprawy i konserwacji, ubezpieczenia

• Koszty wydziałowe (ogólno produkcyjne):- koszty produkcji roślinnej (magazynowanie płodów, nawozów), koszty produkcji zwierzęcej (magazynowanie pasz)

• Koszty ogólne przedsiębiorstwa (ogólnogospodarcze): np. kadra administracyjna, wyjazdy służbowe, ochrona firmy, podatki i ubezpieczenia itp.

• Koszty sprzedaży

Metody obliczania kosztów jednostkowych:

• Metoda rozdzielcza,

• Metoda rozdzielcza uorganiczniona,

• Metoda ograniczona

Metoda rozdzielcza (analityczna, podziałowa)

• Metoda ta została przeniesiona do rolnictwa z przemysłu i polega na rozdzieleniu kosztów na wytworzone jednostki produkcji wg miejsca powstawania kosztów

• Metoda ta oparta jest na podziale kosztów na koszty pośrednie i bezpośrednie

• Przypisane kosztów bezpośrednich do danej działalności produkcji nie jest trudne

• Koszty pośrednie są rozdzielane na poszczególne działalności (produkty) za pomocą kluczy podziałowych kosztów pośrednich

12 maja 2010

Koszty

Koszty pośrednie rozdziela się według kluczy podziałowych

• Koszty bezpośrednie

• Wielkość produkcji wyrażona w jednostkach zbożowych lub wartościowo

• Wielkość nakładów pracy w roboczogodzinach lub wartościowo,

• Struktura inwentarza żywego w % po przeliczeniu na sztuki duże,

• Powierzchnia uprawy

Według charakteru związku z produkcją (z jej rozmiarami)

• Koszty stałe: niezależne od wielkości produkcji, pozostają w pewnych granicach na jednoliniowym poziomie, koszty związane z gotowością do produkcji

• Koszty stałe: amortyzacja prostoliniowa, utrzymanie administracji, pasza bytowa dla zwierząt, podatek rolny

• Koszty skokowo stałe: konieczność budowy lub rozbudowy obory, gdy zwiększa się stado np. z 100 na 200 krów

• Koszty zmienne: ulegają zmianie wraz z wielkością produkcji, koszty związane z produkcją.

• Koszty proporcjonalne: materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie

• Koszty progresywne: płace za godziny nadliczbowe

• Koszty degresywne: koszty użytkowania maszyn i urządzeń na jedną zmianę, płaca akordowa w okresie wdrażania nowej produkcji (początkowo niska wydajność- produkcja rośnie wolniej niż płace)

Kształtowanie się kosztów stałych i zmiennych w zależności od produkcji

Kształtowanie się kosztów stałych w zależności od wielkości produkcji z uwzględnieniem zmian zasobów czynników produkcji

Koszty stałe w przeliczeniu na jedną jednostkę produkcji zmniejszają się

• Prawo degresji kosztów stałych

• Prawo ekonomiki skali

Kształtowanie się kosztów stałych i zmiennych na jednostkę produkcji z uwzględnieniem skutków prawa malejącej efektywności nakładów

• Prawo malejącej efektywności nakładów- powoduje, że od pewnego poziomu wielkości produkcji koszty zmienne na jednostkę rosną

Koszty alternatywne- koszty utraconych korzyści= koszty wyboru= koszty możliwości

1. Pracy

2. Ziemi

3. Kapitału

Koszty alternatywne są kategorią wyłącznie kalkulacyjną (obliczeniową) i w rzeczywistości nie są ponoszone

Koszt graniczny- taki koszt końcowy, który równa się cenie

Metoda rozdzielcza

Schemat obliczania kosztów działalności

Wady metody rozdzielczej

1. Subiektywizm wyceny nakładów własnych (obornik, praca własna itp.)

2. Problem rozdzielania kosztów ogólnych na poszczególne produkty bądź usługi

3. Czasochłonność i trudność

4. Nie daje wyników w pełni dokładnych

Metoda rozdzielcza uorganiczniona

Różni się od klasycznej metody rozdzielczej:

• Wprowadzenie do rachunku kosztów i konta stanowiska

• Uznaniem nawożenie organicznego za zabieg podnoszący plony w całym płodozmianie

• Równomierne obciążenie wszystkich roślin uprawianych kontami prac polowych

Metody organiczne:

• Metoda organiczno- syntetyczna

  -zakłada, że przedsiębiorstwo stanowi organizm

  - polega na tym, że koszty jednostkowe oblicza się przez ustalenie przeciętnego całkowitego kosztu wytworzenia jednostki zbożowej produkcji końcowej brutto

• Metoda organiczno- uproszczona

  - w metodzie tej wysokość kosztów jednostkowych obliczamy mnożąc wskaźnik względnej wysokości kosztów przez cenę danego produktu

  WWWK= koszty/produkcja

Kalkulacje rolnicze:

• Kalkulacje to rachunki odpowiadające na pytanie: co by było gdyby?

• Kalkulacje kosztów

• Kalkulacje opłacalności

• Kalkulacje kosztów zmian

Kalkulacje kosztów:

• Dotyczy kalkulowania różnego rodzaju kosztów w przedsiębiorstwie

• Można, więc kalkulować bezpośrednie koszty produkcji w poszczególnych działalnościach lub pełne koszty produkcji:

Kalkulacje opłacalności:

Przeprowadzane są, gdy mamy odpowiedzieć na pytanie: które produkty w konkretnym gospodarstwie są opłacalne a które nie

Kalkulacje skutków zmian:

Wykorzystuje się je do zbadania efektów zmian organizacyjnych

Kalkulacje pełne:

• Uwzględniają wszystkie pozycje kosztów i pozwalają policzyć pełne koszty produkcji

• W praktyce są bardzo rzadko stosowane, gdyż wiele kosztów ma charakter umowny

• Dotychczas nie znaleziono bezbłędnego i skutecznego klucza podziałowego

Kalkulacje niepełne:

• Uwzględniają tylko niektóre elementy kosztów produkcji

Kalkulacje różnicowe:

• Pomija się koszty wspólne, a uwzględnia się tylko różniące rozpatrywane działalności (koszty identyczne dla wszystkich działalności pomija się

• Kalkulacje te odpowiadają na pytania:

  - ile produkować? – kierunek produkcji

  - ile produkować? – intensywność produkcji

  - jak produkować? – technologia produkcji

Nadwyżka bezpośrednia- miara opłacalności względnej stosowana w kalkulacjach różnicowych, stanowi ona różnicę produkcji i kosztów zmiennych

19 maja 2010

Kategoria produkcji

Produkcja gospodarstwa rolnego obejmuje całkowite przychody powiększone o wartość produktów przekazanych do rodzin i pracowników najemnych, a pomniejszone o koszty zakupu zwierząt, produktów zwierzęcych i innych produktów zakupionych dla odsprzedaży. Całkowita produkcja obejmuje produkcję roślinną i zwierzęcą i pozostałe przychody.

Produkcja globalna

Produkcja globalna obejmuje sumę wszystkich produktów i usług wytworzonych w przedsiębiorstwie rolnym w określonej jednostce czasu.

Obejmuje sumę produktów roślinnych, zwierzęcych, przetwórstwa rolnego oraz usług.

• Produkcja roślinna- surowe (nieprzetworzone) produkty pochodzenia roślinnego (zbiory danego roku)

• Produkcja zwierzęca- produkcja żywca rzeźnego oraz surowych (nieprzetworzonych) produktów pochodzenia zwierzęcego i przyrost pogłowia inwentarza żywego (stada podstawowego i obrotowego)

• Może być wyrażana w jednostkach pieniężnych oraz naturalnych (np. w jednostkach zbożowych)

• Wadą produkcji globalnej jest podwójne liczenie niektórych produktów (produktów obrotu wewnętrznego oraz nakładów rolniczych z zakupu).

• Istnieją trudności w pomiarze produkcji nietowarowej oraz wyceną produkcji w toku

• Nie jest dobrym miernikiem dla oceny produktywności

Końcowa produkcja rolnicza- stanowi sumę wartości produkcji towarowej, spożycia naturalnego produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji, przyrostu zapasów produktów roślinnych i zwierzęcych oraz przyrostu wartości pogłowia inwentarza żywego

Produkcja końcowa nie obejmuje tych produktów pochodzących z własnej produkcji, które zostały zużyte na cele produkcyjne, które zostały zużyte na cele produkcyjne, np. pasz, materiału siewnego, obornika.

Produkcja rolnicza końcowa netto i towarową netto:

Produkcja końcowa i towarowa produkcja rolnicza pomniejszona o wartość produktów pochodzenia rolniczego (pasz, nasion i sadzeniaków, zwierząt do chowu i hodowli) zakupionych przez producentów rolnych w handlu.

Schemat 1. Obliczanie podstawowych kategorii produkcji rolniczej i dochodu (metodą „od obrotów”)

Wartość dodana brutto- stanowi różnicę między produkcją globalną a zużyciem pośrednim. Wartość dodana brutto określa przyrost wartości dóbr wytworzonych w danym gospodarstwie lub całym rolnictwie

Po odjęciu amortyzacji otrzymuję się wartość dodaną netto

Zużycie pośrednie- obejmuje wartość zużytych na cel produkcyjne produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji, a także z zakupu materiałów (łącznie z paliwami), energii, usług obcych oraz inne koszty (np. ubezpieczenia, dzierżawy i wynajmu).

Bilans rachunek wyników, przepływy pieniężne, analiza wskaźnikowa

Bilans stanowi podstawowe sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa, prezentujące stan majątku i źródeł jego finansowania na dany moment

Jest to, więc fotografia przedsiębiorstwa, prezentująca jego statyczny obraz.

Bilans sporządza się na dany moment

Cechy bilansu:

• Suma wszystkich aktywów, jest równa sumie źródeł ich finansowania (pasywów)

• Strony aktywów i pasywów są uporządkowane

• Aktywa są uszeregowane według stopnia płynności tj. od najmniej do najbardziej płynnych

• Pasywa są uszeregowane według terminu wymagalności tj. od kapitału własnego do zobowiązań krótkoterminowych

Rachunek wyników

• Zawiera pozycje przychodów osiągniętych przez przedsiębiorstwo według źródeł ich powstawania, a także elementy składające się na koszty uzyskania przychodów.

• W rezultacie rachunek wyników zamyka się zyskiem netto (lub stratą netto), którego wysokość jest zgodna z danymi bilansu.

Rachunek wyników (wariant kalkulacyjny)

Przychody ze sprzedaży towarów i produktów

- Koszty sprzedanych towarów i produktów

Zysk (strata) brutto ze sprzedaży

- koszty sprzedaży

- koszty ogólnego zarządu

Zysk (strata) ze sprzedaży

+ pozostałe przychody operacyjne

- pozostałe koszty operacyjne

Zysk (strata) na działalności operacyjnej

+przychody finansowe

- koszty finansowe

Zysk (strata) brutto na działalności gospodarczej

+zyski nadzwyczajne

-straty nadzwyczajne

Zysk (strata) brutto

- obowiązkowe obciążenia rynku finansowego

Zysk (strata) netto

Rachunek wyników (wariant porównawczy)

Przychody ze sprzedaży towarów i produktów

- koszty działalności operacyjnej (układ rodzajowy) I. Wartości sprzedanych towarów i materiałów, II. Zużycie materiałów i energii III. Usługi obce, IV. Podatki i opłaty, V. wynagrodzenia, VI świadczenia na rzecz pracowników, VII amortyzacja, VIII pozostałe

Zyska (strata ze sprzedaży)

+pozostałe przychody operacyjne

- pozostałe koszty operacyjne

Zysk (strata) na działalności operacyjnej

• Przychody ze sprzedaży towarów i usług są to przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów bez podatku VAT. Są one osiągane z podstawowej działalności operacyjnej firmy.

• Koszty sprzedanych towarów i produktów obejmują wszystkie koszty związane z uzyskaniem przychodów ze sprzedaży w tym okresie.

• Zysk (strata) ze sprzedaży stanowi nadwyżkę (niedobór) przychodów ze sprzedaży nad księgowymi kosztami ich uzyskania

• Pozostałe przychody operacyjne są osiągane na działalności o charakterze innym niż podstawowym (np. sprzedaż składników majątku trwałego, upłynnienie zbędnych zapasów, otrzymanie darowizny).

• Pozostałe koszty operacyjne stanowią koszty osiągnięcia pozostałych przychodów operacyjnych, które nie są związane z podstawową działalnością firmy (np. zapłacone odszkodowanie, rezerwy na należności)

• Zysk (strata) na działalności operacyjnej otrzymuje się po skorygowaniu zysku ze sprzedaży o skutki pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych

• Przychody finansowe- to przychody obejmujące m.in. dywidendy uzyskiwane z zysków spółek, w których analizowana firma ma udziały, oprocentowanie lokat

• Koszty finansowe- są to przede wszystkim koszty korzystania z kapitałów obcych, np. odsetki od kredytów bankowych, ujemne różnice kursowe

• Zysk (strata) na działalności gospodarczej- jest to realizowany na trzech poziomach: podstawowej działalności operacyjnej, pozostałej działalności operacyjnej oraz działalności finansowej.

• Straty i zyski nadzwyczajne są związane z zjawiskami losowymi, niezależnymi od działalności firmy.

Wykład 26.05.10

Analiza wskaźnikowa

Klasyfikacja (I)- kryterium źródło pochodzenia informacji

• Wskaźniki wewnętrzne- wszystkie informacje na podstawie, których konstruowane jest wskaźnik pochodzą z gospodarstwa

• Wskaźniki zewnętrzne-, gdy choć 1 element wskaźnika jest zawarty w dokumentacji finansowej

  

  Klasyfikacja (II)- kryterium merytoryczne:

• Wskaźniki sytuacji finansowej

• Wskaźniki zadłużenia

• Wskaźniki płynności

• Wskaźniki efektywności (rentowności)

• Wskaźniki obrotowości (rotacji)

• Wskaźniki zdolności do obsługi zadłużenia

Wskaźniki sytuacji majątkowej

Aktywa

Ziemia

Drzewostan MN

Budowle

Budynki MT

Maszyny

Narzędzia M

Udziały

Stado podstawowe

Stado obrotowe

Zapasy MO

Należności

Środki pieniężne

Wskaźniki zadłużenia

PASYWA

Kapitał własny KW KS

Zadłużenie długoterminowe ZD Z K

Zadłużenie krótkoterminowe ZK

Wskaźniki płynności:

1. Wskaźnik finansowania majątku trwałego= KS (Kw+ZD)/ MT (MN+ MTR)

2. Wskaźnik płynności bieżącej WPB= Mo/ZB

3. Wskaźnik płynności podwyższony WPP= (MO-ZAP)/ZB

4. Wskaźnik płynności wysoki WPW= SP/ZB

Wskaźniki efektywności (rentowności)

1. Wskaźnik opłacalności WO= P( przychody/ koszt uzyskania przychodu)/KP

2. Wskaźnik efektywności obrotu WEO= DGR/MO (dochody/ majątek obrotowy)

3. Wskaźnik efektywności majątku WEM= DGR/M (dochód/ majątek)

4. Wskaźnik efektywności produkcji WEP= DGR/P (dochody/ przychody)

Wskaźniki obrotowości

1. Wskaźnik obrotowości majątku WOM= P/M

2. Wskaźnik obrotowości kapitału WOK= P/KW

3. Wskaźnik obrotowości zapasów WOZ= P/ ZAP

4. Wskaźnik obrotowości należności WON= P/N

Wskaźniki zdolności do obsługi kredytu

1. Wskaźnik zdolności do obsługi długu WZK= NSR/Z (nadwyżka na samofinansowanie/ zadłużenie)

2. Wskaźnik wiarygodności kredytowej WWK= NSR/R (nadwyżka na samofinansowanie/ rata kredytu

Interpretacja wskaźników wymaga porównania wyliczonych dla gospodarstwa wartości z:

• Wskaźnikami modelowymi

• Wskaźnikami z lat ubiegłych

• Wskaźnikami z podobnych gospodarstw