NAUKA O SPOŁECZEŃSTWIE 20.05.2010r

26.05 – aud. A. godz. 11. zerówka

11.06 – godz. 14 egzamin

PROCES GLOBALIZACJI W UJĘCIU SOCJOLOGICZNYM

• Globalizacja w ciągu ostatnich 15 lat zrobiło bardzo dużą karierę zarówno w obrębie nauk społecznych, jak i ekonomii, politologii i innych subdyscyplin. To pojęcie stało się istotne w opisywaniu różnych, nawet bardzo odległych zjawisk.
  Są dwa podstawowe nurty analizy tego pojęcia:

1. Nurt czysto ekonomiczny – pojęcie globalizacji zostaje sprowadzony do relacji z rynkiem i podmiotami działającymi w tym kontekście. Ta kategoria jest kategorią luźną np. ekonomiści twierdzą, że w Polsce z globalizacją nie mamy do czynienia, są jedynie cząstki globalizacji, jej elementy. O wiele istotnym kontekstem dla społeczeństwa polskiego był kontekst europeizacji.
   Dla ekonomistów globalizacja jest pojęciem technicznym – dotyczy sytuacji, w której mamy do czynienia z podmiotami, organizacjami, itd. którzy są wzajemnie ze sobą powiązani i są w nieprzerwanych relacjach – niezależnie od położenia geograficznego.

2. Perspektywa społeczno – kulturowa

• Badania nad globalizacją pojawiły się od lat 60tych. Punktem wyjścia był sprzeciw modernizacji – była to wizja zgodnie z która wszystkie państwa w skali globalnej przechodzą te same etapy.

• Przyjęto, że globalizacja to pewien mechanizm ogólny.

• Podejście, które było określane jako teoria zależności pojawiło się w Ameryce południowej i było rozwijane przez badaczy z Trzeciego Świata – najbardziej znaną postacią, która stworzyła teorię zależności był pochodzący z Egiptu badacz SAMIR AMIN. Dla teorii zależności charakterystyczne było, że:

• Badacze dokonują pewnych porównań pomiędzy wieloma państwami i zakwestionowali wizję modernistyczną. Pokazali, że kategoria modernizacji pasują tylko do specyficznych państw – państw Europy zachodniej, USA, Australii, Nowej Zelandii. Natomiast modernizacja w ogóle nie pasowała do Trzeciego Świata. Między zwolennikami teorii zależności doszło do nieporozumienia – polegało ono na tym ,że mieliśmy do czynienia z perspektywą zgodnie z którą czymś naturalnym w relacjach pomiędzy państwami zachodnioeuropejskimi, USA, itd. a pomiędzy państwami 3 Świata były relacje asymetryczne podzielone na:

• państwa rdzeniowe

• państwa peryferyjne

Między tymi państwami następowała wymiana handlowa i kulturowa, która polegała na tym, że państwa rdzenne przechwytywały wszelkie nadwyżki produkcyjne, również dominowała tam kultura i jej przepływ. Ta asymetria doprowadziła badaczy do tezy, że mamy do czynienia z wytwarzaniem się systemu globalnego opartego na relacjach asymetrycznych – chodziło o pokazanie, że istnienie pewien system, który jest systemem wychodzącym poza poziom państwowy.

• Ta teoria zależności była pierwszą próbą opisu poziomu globalnego w kategoriach asymetrycznych relacji, kwestie relacji państwa rdzenia, a państwa peryferyjne, itd.

• To podejście było kwestionujące standardowe wizje, było zaangażowane – znaczna część badaczy, którzy w ramach zależności funkcjonowali, byli nie tylko badaczami, ale także działaczami chcących zmiany relacji nadrzędności i podrzędności.

• W latach 70tych pojawiła się osoba, która chciała syntezy mechanizmów zależności, a był to amerykański badacz IMMANUEL WALLERSTEIN. Próbował on sposób bardziej asymetryczny przyjrzeć się państwom rdzenia i peryferyjnym. Stworzył on podział, na:

• państwa rdzenia

• państwa półperyferyjne – np. Polska, bo nie znajduje się na samym dnie hierarchii globalnej, natomiast jest dominowana przez Europę zachodnią i USA. Z drugiej strony od peryferyjności chroni Polskę UE i silnie rozwinięty rynek zewnętrzny zarówno finansowy jak i kulturowy.

• państwa peryferyjne

• System światowy stworzony przez Immanuela – był zbudowany na zasadach peryferia, półperyferia, rdzeń. To co było obszarem rdzennym, półperyferyjnym, peryferyjnym było obszarem zmiennym. Wchłanianie kolejnych obszarów spowodowało przekształcenie się tych obszarów np. USA z obszaru peryferyjnego przekształciły się w obszar peryferyjny, a następnie stały się państwem rdzenia. To podejście osiągnęło sukces w latach 80. Natomiast później zostało zapomniane na przełomie lat 80 i 90tych co było związane z m.in. upadkiem bloku wschodniego. Powrót do tych koncepcji nastąpił w latach 90, gdzie coraz częściej zaczęto mówić o procesach globalizacji.

• Pojęcie globalizacji zaczęło się pojawiać, kiedy były protesty, ruchy określane mianem antyglobalistycznymi.

• Kwestia związana z wymiarem geograficznym i przestrzennym – pojęcie globalizacji zakłada redukcje znaczenia odległości geograficznej, a zakłada zmniejszenie się świata i związanie go w całość. Innymi słowy – przestrzeń się skraca.

• Pierwsza fala globalizacji XV i XVII wiek – spowodowany odkryciami geograficznymi, itp. wówczas ustanowione zostały stany relacji pomiędzy różnymi obszarami naszego globu. Istniejące wcześniej kontakty zostały kontaktami asymetrycznymi.
  Ta pierwsza fala była związana z przemocą fizyczną – walki, starcia.
  pierwsza fala zakończyła się w wieku XVIII. Momentem kluczowym jest odzyskanie przez USA niepodległości.

• 2 fala globalizacji powiązana jest z rewolucją przemysłową. Kluczowymi aktorami stają się m.in. USA, Wielka Brytania. Ta druga fala skończyła się wraz z I i II WŚ, kiedy to została zachwiana dominacja państw Europejskich i powoli USA stały się państwem dominującym w skali globalnej.

• 3 fala globalizacji rusy złą po II WŚ, ale została ograniczona zimną wojną. Naprawdę 3 fala ruszyła w roku 1989. W tej fali mamy do czynienia z poziomem integracji w różnych kontekstach, który wcześniej nie był spotykany.

• Globalizacja – jest to pewna identyfikacja relacji społecznościowych, handlowych, itd., co powoduje zależność pewnych obszarów od siebie. O globalizacji mówimy, kiedy przestaje być możliwa samowystarczalność jakiś zbiorowości.
  Korea północna – jedyne państwo, które chce utrzymać samowystarczalność. Kuba również starała się państwem samowystarczalnym, ale w ostatnich latach Kuba otrzymała pomoc m.in. od USA na rozwój, itd.

• Kategoria pomiędzy tym co lokalne, a tym co globalne w tym ujęciu, że poziom lokalny w coraz większym stopniu są definiowane prze procesy globalne - pewne kwestie lokalne stają się kwestiami o charakterze globalnym. Z jednej strony masowe zwolnienia w pewnych sektorach gospodarczych, z którymi mieliśmy do czynienia całkiem niedawno w Niemczech były związane z przenoszeniem się fabryk do państw mniej rozwiniętych. Z drugiej strony obecny kryzys Grecji – jest to zdarzenie lokalne, ale wpływa nie tylko na Europę, ale i na cały świat, bo mamy do czynienia z powiązaniami z kryzysem Grecji.

• To napięcie pomiędzy tym co lokalne, a tym co globalne było bardzo ważne i tym zajął się angielski socjolog ROLAND ROBERTSON – wprowadził pojęcie, które pojawia się w obiegu naukowym i medialnym, mianowicie glokalizacja – zostało wprowadzone dla opisu zjawiska, gdzie mamy do czynienia z tradycjami, wartościami, które są wyznawane w danym kraju, ale mają charakter również globalny np. Mcdonald przystosowuje się do systemu indyjskiego i potrawy są tam dostosowane do wyznawanych wartości Indii.

• System globalny – system powiązań między obszarami różnego typu. Jest systemem działającym w systemie rzeczywistym – różni się od 2 fali globalizacji, ponieważ istniały wyraźne opóźnienia w tych powiązania, teraz mamy do czynienia z systemem rzeczywistym, czyli nie ma pewnych czynników, które by opóźniały przepływy np. giełda jest ustawiona tak, aby każdy na świecie mógł na niej operować; nie może być tak, że dalsze części globu będą mniej aktywne.

• Problem odchodzenia od tradycji – pojęcie globalizacji obejmuje w sobie cześć tych procesów, które są procesami odchodzenia społeczeństw lokalnych od tradycji lub też tradycja staje się jednym z punktów odniesienia dla tychże zbiorowości.
  Pojęciami często stosowanymi są dwie kategorie wprowadzone przez amerykańskich badaczy:

• magdonalizacja społeczeństwa

• homogenizacja

• Podstawowe obszary globalizacji:

1. Arena ekonomiczna – dotyczy istniejącego rynku globalnego, ale ważne jest to , że fundamenty tego obszaru zostały zbudowane nie w sposób spontaniczny, a świadomie. Od końca II WŚ mieliśmy do czynienia z rozbudową systemu rynkowego, z włączaniem nowych obszarów w system rynkowy, oraz z narzucaniem reguł wiążących wszystkie podmioty, które w ramach globalnej gospodarki rynkowej funkcjonują. W tej arenie ważna rolę odgrywają państwa rdzenia, USA i Japonia. Zasadniczo charakterystyczną formą organizacyjną, która jest konsekwencją globalizacji ekonomicznej jest pojawienie się organizacji międzynarodowych działających na poziomie globalnym. Kluczowym graczem w ramach tego wymiaru globalizacji są również fundusze emerytalne – w największym stopniu są obecnie zglobalizowane i w największym stopniu decydują o przepływach pieniędzy na poziomie lokalnym.

2. Arena polityczna- odnosi się do coraz większego znaczenia aktorów ponadnarodowych w regulacjach dotyczących bezpieczeństwa, podejmowania decyzji, itd. Pojawiają się unie ekonomiczne. Cechą charakterystyczną jest to , że władza przechodzi na Pizom ponadnarodowy, ale z drugiej strony ten poziom ponadnarodowy nie jest kontrolowany na poziomie demokratycznym – są to instytucje, które nie są instytucjami kontrolowanymi przez grupę społeczeństwa. Mamy do czynienia z procesem autonomizacji podmiotów globalnych, co sprawia, że w kontekście politycznym jest to zjawisko bardzo interesujące. Są dwie tendencje do pisywania tego zjawiska :

• istnieje silna tendencja, że powinno się dążyć do rządu światowego i do sytuacji,

• istnieje silna tendencja do tego , żeby z powrotem przenosić kluczowe decyzje na poziom państwowy i dążyć do ograniczania tej autonomii podmiotów ponadnarodowych.

1. Arena o charakterze kulturowym- dotyczy przepływu kulturalnym o charakterze globalnym. Istnieje bardzo duże zróżnicowanie – jedni badacze piszą o homogenizacji, inni o hybrydyzacji.

2. Arena przestępczości zorganizowanej – pewien specyficzny rodzaj działalności gospodarczej, gdzie mamy do czynienia z handlem narkotykami, bronią, ludźmi, itd. na to się nakłada aktywność terrorystyczna w skali globalnej. Mogą się na to nakładać wymiary kulturowe np. badania porównawcze pokazały, że w pewnych obszarach świata (w peryferyjnych zwłaszcza) dla młodych osób, zwłaszcza płci męskiej kariera jest najprostszym kanałem awansu społecznego, co zostało w wielu badaniach potwierdzone. Innymi słowy, osoby , które z państwa rdzenia zajęliby się biznesem, albo polityką w państwach peryferyjnych zajęłyby się przestępczością zorganizowaną, bo tak osiągnęli by sukces. Charakterystyczne cechy:

• Przestępczość zorganizowana jest zawsze o krok przed legalnym biznesem i instytucjami globalnymi.

• Kiedy bierzemy pod uwagę arenę przestępczości zorganizowanej to nie mamy do czynienia z nakładaniem się innych aren. W kontekście przestępczości wszystkie obszary, które są centralne bądź półperyferyjne stają się peryferyjne bądź półperyferyjne, czyli jeżeli obszary pod względem ekonomicznym, kulturowym itd. są obszarami półperyferyjnym lub centralnymi to osoby wywodzące się z tego obszaru mogą łatwo stać się przestępcami.

Te poszczególne areny / obszary są od siebie w pewnym sensie zależne, ale w celu analiz badawczych można je wyróżniać.

*Pewne obszary rdzeniowe można znaleźć kontekście państw typu Chiny.