Włodzimierz Odojewski, zasypie wszystko, zawieje
Czyli to co udało mi się wyłuskać z Między mitem a historią. Twórczość Włodzimierza Odojewskiego. Magdalena Rabizo-Birek.
Zasypie wszystko, zawieje wydana w Instytucie Literackim w Paryżu w roku 1973.
Cały cykl to Wyspa ocalenia, Zmierzch świata, Zasypie wszystko, zawieje
Bohaterowie: Piotr Czerestwienski, Katarzyna Woynowiczowa, Paweł Woytowicz (szwagier Katarzyny), Semen Gawryluk
Katarzyna jest żoną Aleksego Czerestwieńskiego.
Paweł i Aleksy kochają Katarzynę. Piotr zdobywa Katarzynę (dosłownie)
Aleksy zamordowany w Katyniu
Paweł i Piotr - obaj wcześnie stracili ojców, którzy zginęli gwałtowną śmiercią. Opiekują się nimi ojcowie zastępczy - wuj i stryj. walczą o miłość Katarzyny, którą w końcu porzucają (faceci to świnie ;) ), wybierając zbrojną walkę. Potem bezskutecznie poszukują ukochanej (przypomniało im się ;) ), zaginionej w wojennej zawierusze.
Aleksy, Paweł i Piotr ucieleśniają typ kresowych rycerzy, z kolei Gawryluk jest wcieleniem złowrogiego Kozaka - watażki
Zderzenie kultur: polskiej, ukraińskiej, żydowskiej, niemieckiej, rosyjskiej. Etniczna płynność. Przedstawiciele Niemiec i Rosjan zamieszkują obszar zwany Galicją Wschodnią, południowo - wschodnimi Kresami, Zachodnią Ukrainą. Po I wojnie światowej ziemie te znalazły się w granicach odrodzonej Polski.
Ziemiańskie rody Czerestwienskich i Woynowiczów są blisko ze sobą spokrewnione. Majątki ze sobą sąsiadują.
Akcja dzieje się na Kresach (Podole) lata II wojny światowej
Domy rodzinne: Gleby Woynowiczów i Czuprynia Czerestwienskich.
Świat przedstawiony poznajemy poprzez ich świadomość, z ich subiektywnego punktu widzenia.
Z punktu widzenia bohaterów prowadzona jest narracja. Bohaterowie rozmawiają ze sobą rzadko, rzadko mówią. Najczęściej słuchają, słyszą, podsłuchują, rozważają w myślach własne i cudze wypowiedzi. Dialog jest prawie niewyodrębniony (zaznacza się cudzysłowem)
Dialog przeważnie zastępowany jest przez strzępy monologów i echa chaotycznych głosów. Poza werbalny język walki.
Woynowiczowie wywodzą się ze spolonizowanej przed wiekami ruskiej szlachty, której związek z ukraińską tradycją zachowało w brzmieniu i pisowni nazwisko oraz imię nadane starszemu z potomków rodu - Aleksemu. Imię młodszego - Paweł od ekumenicznego apostoła św. Pawła. Ród ten reprezentuje zanikającą pod wpływem rozwojów ruchu nacjonalistycznych w Polsce międzywojennej, polsko - litewsko - ruską unię (jagiellońską). Woytowiczowie stając się coraz bardziej Polakami zachowują jednak, zwłaszcza w obliczu konfliktów, solidarność z innymi mieszkańcami tych ziem.
Konflikt między ludnością kresową a nieumiejącą dostrzec jej specyfiki polską ludnością napływową. Jednak i kresowiacy mają udział w konflikcie. Czaroriusowie (zubożała szlachta) okazują Woytowiczowi i pracującemu w jego majątku, przybyłemu z zachodu, gorzelnemu Karłatce niechęć, której korzenie sięgają okresu po zniesieniu pańszczyzny. Właściele ziemscy wysiedlali wówczas ze swych majątków zubożałą szlachtę, której władze carskie odebrały prawa szlacheckie. Polscy ziemianie zatrudniali w swych majątkach i rozwijających się w przemyśle przetwórczym Polaków z „centrali” lub Żydów. Jedni i drudzy jako obcy, darzeni byli przez miejscowych nienawiścią, którą podsycali zaborcy i prawosławne duchowieństwo. Pokłosiem tej nienawiści stały się antyżydowskie i antypolskie programy ukraińskiego nacjonalizmu, których epilogiem była eksterminacja galicyjskich Żydów i Polaków.
Konflikt polsko - ukraiński: przed wojną Ukraińcy związali swoje niepodległościowe dążenia z hitlerowskimi Niemcami głoszącymi rewanżyzm wobec wersalskiej konferencji, która odmówiła niepodległości Ukrainie. Polacy zaś w czasie wojny szukali porozumienia z sowiecką Rosją pod głowami Ukraińców. W powieści gorzelny Karpatka przyłącza się do komunistycznej partyzantki, a oddziały AK nie tylko nie podejmują z nimi walki, ale udzielają informacji o działaniach Niemców i Ukraińców.
Czerestwienscy - rodzina osiadłego tam po rewolucji „białego” Rosjanina Mikołaja Czerestwienskiego (nazywanego przez miejscowych Moskalem), którego syn ożenił się z siostrą ojca Pawła Woynowicza. (zastrzelili go ukraińscy nacjonaliści). Piotr Czerestwienski czuje się przede wszystkim Polakiem, choć jako pół- Rosjanin przeżywa swoją winę za mord na polskich oficerach w Katyniu. Jego dziadek (Mikołaj) wyznaje poglądy, że sowiecki system to cudzoziemski szczep na otumanionym ciele narodu rosyjskiego. „to nie my. Nas już nie ma. Nie ma Rosjan. To Sowieci”
Semen Gawryluk - syn ojca Piotra i ukraińskiej chłopki. Semen nie zostaje przyjęty do rodziny na równych prawach. Staje się zajadłym ukraińskim nacjonalistą. Wykształcony za pieniądze Czerestwienskich. Staje się w latach wojny przywódcą jednego z najbardziej polakożerczych oddziałów ukraińskich nacjonalistów.
Nienawiść do Polaków - za ich dumę, zapobiegliwość, samodzielność, lepszą pozycję socjalną, za ich pogardę, poczucie wyższości kulturalnej, oraz władzę jaką mieli orzez wieki nad Ukraińcami.
Żydzi obcość między Polakami i Żydami. gdy Paweł Woynowicz trafia do leśnej ziemianki i rozmawia z jednym z ukrywających się tam Żydów. Niechęć którą doń czuje wynika przede wszystkim z faktu, że jak inni Polacy jest partyzantem, wybrał walkę zbrojną i wobec tego lekceważy bierny opór żydowskich ocaleńców i ich pragnienie przeżycia. Pawła denerwuje, że „oni” się tylko ukrywają, próbują przeczekać, nasłuchują odgłosów zbliżającego się frontu od wchodu. Dla Pawła nadejście Rosjan to kolejna okupacja i eksterminacja (Katyń). Żydzi doznawali podobnych prześladowań, jednak na terenie Rosji wielu z nich ocalało, podczas gdy pod niemiecką władzą zginął niemal cały naród. Stary Żyd zdobywa się na wysiłek zrozumienia racji Polaków. Milość Żydów do komunizmu i Niemiec - obie zgubne. Zydzi u Odojewskiego mówią często wyłącznie po niemiecku.
Niemcy: nie są w cyklu pierwszoplanowymi „wrogami” Polaków. Udzielają doraźnej pomocy w starciach z ukraińskimi nacjonalistami. Kiedy Niemcy w 1941 po napaści na ZSRR zajęli ziemie kresowe, ziemianie mogli przestac się ukrywać, wróili do swoich domów, odzyskali majatki. Duchową ceną było bierne świadkowanie holocaustowi. Niemcy mordują żydowską i cygańską ludność.
Katyń Paweł Woynowicz i jego wuj August wybrali się do Katynia po zwłoki brata Aleksego w maju 1943 roku. Gdy trwały tam prace ekshumacyjne. Wuj August ma za sobą pobyt w łagrze. Paweł milczy po powrocie z Katynia, Katarzyna z matką czekają, aż coś powie. W końcu mówi : „oni nie wydają ciał”. Katarzyna widzi Katyń oczyma wyobraźni, z relacji wuja i Pawła. Literacki i odrealniony obraz katyńskiej mogiły. Paweł oglądał w Katyniu rzeczy znalezione przy ciele. Niemcy pozwalają mu zabrać ze sobą pamiątkową papierośnicę po pradziadku Stefanie z datą 1863.
Powieść kończy się Piotr odjeżdża szukając Katarzyny, a Paweł Woynowicz, który przez cały czas wie, iż "nie wolno zostawić tej ziemi", zmuszony jest opuścić Gleby, wioząc równocześnie sprofanowane zwłoki swojej matki. Odojewski każe uczestniczyć w tym swoistym rytuale tragicznego oczyszczenia żonie Ukraińca, który zamordował matkę Woynowicza, a którego w czasie prezentacji omawianej sceny nie ma już wśród żywych. Paweł opuszcza "tę ziemię" "bez wściekłości" i "bez nienawiści". Oglądając się wstecz, widzi z oddali figurę Matki Boskiej i postać ukraińskiej kobiety stojącą obok kapliczki. W jego oczach obrazy te nakładają się na siebie
Wartość książki polega na ukazaniu uniwersalnych mechanizmów zrywów i powstań: wybuchu gniewu , zróżnicowanych motywacji jego uczestników, eskalacji buntu, której towarzyszą akty okrucieństwa, heroicznej fazy zbrojnej walki a potem klęski, agonii, demoralizacji i powstańców ich rosnącego osamotnienia w zmęczonej i zastraszonej represjami społeczności, wreszcie zdrady