POEZJA ROKOKOWA ANTOLOGIA
1. Elżbieta Drużbacka z domu Kowalska (ur. 1698, zm. 14 marca 1765 w Tarnowie) - poetka późnego baroku, zwana przez współczesnych Muzą sarmacką. Druga chronologicznie znana poetka polska - po barokowej Annie Stanisławskiej).
Była wysoko ceniona przez Ignacego Krasickiego i Hugona Kołłątaja. Dłuższy czas przebywała na dworze Elżbiety Sieniawskiej oraz u książąt Sanguszków. Po śmierci męża Kazimierza Drużbackiego w 1740 była ochmistrzynią córki Adama Sieniawskiego. W 1760 po śmierci starszej córki, Marianny, osiadła u sióstr bernardynek w Tarnowie, i tam zmarła.
Tworzyła różnorodne utwory. Jej, zdaniem wielu, arcydziełem jest Opisanie czterech części roku, pierwszy polski poemat opisowy. Potężna i muzycznie wprost zakrojona inwokacja czyni z tego utworu swoistą teodyceę, obraz natury jako stworzenia ma bowiem dowodzić istnienia Boga jako Stwórcy. Potem jednak porywa poetkę żywioł opisowy. Zgodnie z fascynacją XVIII wieku, ujawnioną też w muzyce (koncert skrzypcowy Cztery pory roku Vivaldiego, oratorium Pory roku Haydna), Drużbacka śledzi piękno natury poprzez zmienność i swoistość pór roku, czyniąc to z wirtuozerią stylu. Delikatna, rokokowa personifikacja Wiosny, malarsko ujęty obraz żniw i nagłej burzy latem, dominująca tu przejrzystość konstrukcji i klarowność wypowiedzi - czynią z Opisania jedno z najświetniejszych dzieł czasów saskich. Utwór współtworzy barokowy klasycyzm, a zapowiada też klasycystyczną poezję opisową oświecenia.
Ton opisowy ujawnia się też w niedużym poemacie Pochwała lasów. Budowana tam wizja natury dzikiej i pierwotnej, a przez to właśnie pociągającej - bliska jest klimatu sentymentalizmu. Z kolei brawurowy obrazek mitologiczny Na pysznego Narcyssa, barokowo wirtuozowski portret zakochanego bohatera - zapowiada XVIII-wieczne rokoko. Duże malowidło epickie to poemat Cefal i Prokris, o tematyce miłosnej lub fantastyczna Fabuła o książęciu Adolfie.
Drużbacka lubiła obserwacje obyczajowe i celowała w dobrotliwej tonacji satyrycznej. Taki jest wiersz Skarga kilku dam [...] dla jakiej racyi z mężami swymi żyć nie chcą, wcale nie feminstyczne studium damy modnej, pionierskie przed Krasickim.
Pisała też poematy religijne, ujęte hagiograficznie (Życie króla Dawida) lub alegorycznie (barokowy w tonacji Snopek na polu życia ludzkiego związany).
Drużbacka - żywiołowa i naturalna - to poetka pogranicza epok, zjawisko między barokiem a oświeceniem. Stałe tematy jej twórczości to: Bóg, miłość i świat wokól (godny chłonnej obserwacji). Znamienne jest bogactwo jej stylu, wielorakość estetyczna, ton barokowo bujny, klasycznie prosty, to znów rokokowo wyrafinowany. Autorka Pochwały lasów jest pierwszą wielką indywidualnością pośród kobiet współtworzących poezję polską. Dwie inne ważne poetki XVIII wieku to Konstancja Benisławska i Antonina Niemiryczowa
Elżbietę Drużbacką cenili współcześni. Jej utwory - jeszcze za życia poetki - zebrał biskup Józef Załuski w tomie Zbiór rytmów polskich (Warszawa 1752).
„Na obraz płaczącego kupidyna i smutnej Wenery”
Cóż się to z tobą Kupidynie dzieje,
Gdy płaczesz na to, że cię ogień grzeje?
Wszak miłość której synem cię nazwali,
Nie wodą chłodzi, ale ogniem pali.
Nie ma co chwalić tej w tobie odmiany
Krytycznej za nią godzieneś nagany.
Chcąc łzami zalać takowe płomienie
Co im przeciwne zimnych wód chłodzenie.
Nie wiem kogo was winić w tej intrydze
Gdy twarz Wenery w smutnej minie widzę.
Kupido płacze, ta oczy odwraca,
Próżna z amorów waszych taka praca.
rozpoczęcie apostrofą- pytaniem retorycznym do Kupida
Pełna temperamentu retoryka łączy się tu z argumentacją opartą na kontrastowych obrazach, mającą dowieść nieuchronności tryumfu uczucia w sercach broniących się przed nim. Miłość czułą, sentymentalną ocenia poetka z krytyczno - żartobliwym dystansem w zgrabnym, miniaturowym, prawdziwie rokokowym w swej elegancji wierszu „Na obraz płaczącego Kupidyna i smutnej Wenery”, w którym ukazaniu paradoksalnego charakteru smutnej miłości służy, zręcznie wykorzystany, zaczerpnięty z baroku, motyw żaru i chłodu, ognia i wody.
pisanie o miłości w tonacji perswazyjnej, żartobliwej, satyrycznej, rokokowej.
2. Adam Naruszewicz
„Na sanie księżnej Izabeli Czartoryskiej, generałowe ziem podolskich”
Pochwała żony swojego pierwszego mecenasa
Wykrzyknienia
Księżna i jej sanie opisywane w kategoriach mitologicznych (porównania do mitologicznych bóstw)
„Podziękowanie za zegarek z rąk J.K MCI wzięty”
2 pierwsze strofy to opis zegarka, otrzymanego przez bohatera wiersza od króla
Utwór o charakterze pochwalnym - podmiotowi czas płynie szybciej gdyż w zegarku widzi odbicie swego ukochanego władcy
„Do astronoma”
Strofa stanisławowska --- Strofa czterowersowa (tetrastych), w której powiązane rymem krzyżowym wersy pierwszy i trzeci są 10-zgłoskowcami (5+5), a drugi i czwarty 8-mio zgłoskowcami bezśredniówkowymi. Całość przejawia jednocześnie tendencję do uporządkowania tonicznego: 10-zgłoskowce składają się zazwyczaj z czterech zestrojów akcentowych, 8-zgłoskowce z trzech. Była to strofa stosowana powszechnie w różnych typach poezji okresu oświecania stanisławowskiego, stąd jej nazwa; np.:
Wszystkieś wyprawił myśli do góry:
Tam dowcipnego cel smaku:
Dziwisz się cudom obcej natury,
A swojej nie znasz prostaku.
Wariantami tej strofy są: przeplot 13- i 8-zgłoskowca; ten ostatni podjęty - obok właściwej strofy stanisławowskiej - przez A. Mickiewicza w balladach, stał się w pierwszej połowie XIX w. formą stosowaną w tym gatunku.
(Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich)
Peryfrazy (chyba najwyraźniejsze w pierwszej strofie)
Porównanie kobiety do zjawisk niebieskich
„Filiżanka imienia A.L.K”
Pisze o filiżance jak o kobiecie
Rymy ababcc
3. Stanisław Trembecki
„List do Irydy”
Utwór stychiczny; zwrot do adresata - Irydy
Pierwsza część utworu to pochwała Irydy; druga opowieść snu podmiotu lirycznego --- podmiot lir. Zmuszony przez Kupida wchodzi do jaskiń , gdzie uwięziona jest Iryda, co jest karą za odrzucenie zalotów Kupidyna. Kupidyn strzela strzała miłości najpierw w Iryde potem w bohatera
Powieść o śnie jest dla bohatera utworu wytłumaczeniem jego miłości do bóstwa
Utwór zakończony pytaniem retorycznym „Powiedz, luba Irydo, czy nie czujesz tego?”
„Powązki” (frag)
panegiryk poświęcony Izabeli Czartoryskiej, założycielce wspaniałego ogrodu w podwarszawskiej wsi Powązki
kunsztowność formy i filozoficzną głębię (ja się nie dopatrzyłam:P ale w opracowaniu tak twierdzą)
„Powązki” (epigramat)
„Kąpiel”
Erotyk
Podmiot liryczny chce podglądać w kąpieli pannę piękniejszą od Dyjanny
Dla widoku owej kąpieli podmiot nie wahał by się losu Akteona (Akteon podpatrzył Artemidę i jej nimfy w kąpieli, za co został przez nią zamieniony w jelenia, a wówczas rozszarpały go własne psy)
„Odpis”
Bezpośredni zwrot do Mirzy; któremu podmiot odpisuje na jego wcześniejszy list/wiersz (?)
Podmiot podkreśla kunszt wierszy Mirzy i umniejsza swoje zdolności
„Skoropis do Wojciecha Miera”
Żartobliwy ton
Skarga do przyjaciela na surowego doktora, który zabronił choremu wychodzić i „tykać się” panny
4. Franciszek Dionizy Kniaźnin
„Do czytelnika”
Zapowiedz tematyki i stylu
Zwrot do czytelnika - przestroga
„czytaj te fraszki ale podług smaku” --- czyli, że ja czytać nie powinnam
„Spocznienie”
Strofy trzy wersowe, rymy aab ccb
Bohaterami utworu są Afrodyta i jej syn Amor; zmęczeni koją się snem po którym znów powrócą „ranić serca płoche”
„Cel śpiewania”
Utwór rozpoczyna się pytaniem bohatera wiersza ; odpowiedz na nie znajdujemy w drugim wersie - tym dla którego utwór jest pisany, którego opisuje jest Dyjon (kurde Kupidyn chyba)
Poeta chwali Bożka miłości - podlizuje mu się w obawie, żeby ten był dla niego przychylny, bo skoro „Samym on bogom przyprawia rogi -/ Cóż nie uczyni z człowiekiem?”
„O Kupidynku”
Podmiotem lirycznym jest Kniaźnin, który na prośbę Haliny opowiada o Kupidynie. Opowiada o tym jak strzała trafiła w jego serce. Osoba w której się zakochał - Halina, jest obojętna na jego więc mówi jej , że zwrócił się do bożka aby wyrwał z jego serca grot a ranę zalał ołowiem. Grot wyjęty z serca podmiotu Kupido obiecał umieścić w sercu Haliny.
„Do Fabiana”
Autor chwali talent Fabiana i napomina, żeby pamiętał o rodzimych pannach , a nie wzdychać do muz z Helikonu
„Prima aprilis”
Strofa saficka
Korynna niby ma kochanka, a podmiot liryczny niby ja zostawia bo to prima aprilis
„Tryumf miłości”
Strofa saficka
Swiat pogrążony w miłości
Zakochani Ida prowadzeni przez Amora jak jeńcy oddając pokłon Wenerze; tu pojawia się wyliczenie kto kocha się w kim:P
Utwór zakończony zostaje miłości jako „wdzięczna małość”
„Do Wenery”
Strofa saficka
Motyw róży - która może zastąpić laur
Wenera natchnieniem przyczyną i obiektem utworu
„Wiewiórka”
Adresatem utworu jest wiewiórka ulubienica Korynny, miłości podmiotu lirycznego
Podmiot lir. Zazdrości zwierzakowi względów Korynny
5. Józef Szymanowski --- herbu Ślepowron (ur. 1748, zm. 1801) - poeta i krytyk literacki polskiego oświecenia, szambelan królewski, poseł na sejm. Autor Listów o guście, najobszerniejszego polskiego programu poezji rokokowej.
Syn starosty Macieja Szymanowskiego. Kształcił się w Collegium Nobilium. Jego mecenasem i przyjacielem był Adam Kazimierz Czartoryski. Uczęszczał na obiady czwartkowe, odwiedzał Czartoryskich w Puławach. W 1773 roku został szambelanem królewskim, a w 1778 posłem na sejm. W latach 1781-1784 należał do Komisji Skarbowej Koronnej.
Był autorem kilkudziesięciu wierszy, głównie niepublikowanych i krążących w rękopisach, dwóch przekładów (z Monteskiusza i Voltaire'a) oraz utworu krytycznoliterackiego pt. Listy o guście. Według niepotwierdzonej informacji pochodzącej od Dmochowskiego miał również napisać dwie pieśni poematu sentymentalnego[1].
Członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk, prawnik.
Szef Wydziału Sprawiedliwości Rady Najwyższej Narodowej w insurekcji kościuszkowskiej w 1794
„Świątynia Wenery w Knidos”
Pieśń I.
Utwór przetłumaczony z greki Szymanowskiego, autorstwa Montesquieu
Knidos ulubionym miejscem przebywania Wenery; miast całe jes boginią przepełnione
Świątynia miejscem świętym -w którym bogini poznała smak miłości (zakochała się w Adonisie)
Nawiązanie do sporu o jabłko przyczynę wojny trojańskiej
Syn Wenery dba o mieszkańców Knidos; gdy miłość jest niechciana z jednej strony strzela do nieszczęśliwie zakochanej strzała zamoczona w rzece zapomnienia
Narratorem jest wybranek Temiry
Pieśń III.
Igrzyska o miano „najpiękniejszej”
Kamila nie bierze udziału w igrzyskach - wystarcza jej, że kocha ją Aryst i że dla niego jest piękna
Na igrzyskach pojawia się Dyjana (Artemida?)
Najpiękniejszą zostaje Temira
Pieśń IV.