IGNACY KRASICKI (1735-1801) - MYSZEIDOS pieśni X (1775)
pełny tekst: http://krasicki.kulturalna.com/index.php?ac=a&id=3406&p=18 (?)
STRESZCZENIE
OPRACOWANIE
BIOGRAFIA - por. plik M.D.przypadki
STRESZCZENIE: PETERKA
Motto : Horacy „Stękają ciężarne góry, [urodzi się śmieszna mysz]” - ironicznie nt. górnych, nadętych przedmów.
„Przy oddaniu <<Myszeidos>>” - krótka wierszowana przedmowa
Postawa pokornego sługi przynoszącego fraszkę dla rozrywki króla. Podkresla parodystyczny charakter utworu i nawiazuje do treści:
„Gdy baba latać będzie, gdy lud kichnie,
Dość będzie dla niej [fraszki], że się Pan uśmiechnie”
Pieśń I - Kruszwica
Inwokacja (do muz?), podkreślenie wagi dizejów myszy. Opis Kruszwicy, Gopła i wyspe-twierdzy na nim. Krytyka rządów zniewieściałego POPIELA. Państwo słabe, uczty zamiast wojen. Często zmieniają sie przedmioty faworów dworu - wcześniej były to myszy, polowano na koty. Jednak kiedy królowi spodobał się MRUCZYSŁAW los sie odwrócił - MYSZY ZMUSZONE DO UCIECZKI. Dygresje: Fortuna, grzechy monarchy= zguba dla kraju, lud ciemny naśladuje elity
Pieśń II - mysi Senat
Dygresje - znowu fortuna -mimo, ze slepa każdy jej slucha. Opis klasztoru mnichów obżartuchów -satyra - mieszka w nim mysi król - GRYZOMIR. Na wieść o prześladowaniach zwołuje naradę - PARODIA POLSKIEGO SKŁOCONEGO SEJMU myszy kłócą się ze szczurami (jedni i drudzy to faceci). Gryzomir prosi o wzgląd na Ojczyznę, to jednak nikogo nie obchodzi.
Pieśń III , wojna 1
Dygresja - dużo znaczy dobry przykład, „co czynia starzy, naśladują młodzi”, motyw „przestępstw ubite drogi, cnoty ścieżka”.
Garstka cnotliwych obywateli zbiera sie przy Gryzomirze, prosza o posiłki inne mysie panstwa. NIEZGODA cieszy sie z wywolanego zamieszania. MRUCZYSLAW zbiera wojska
Dygresja - INWOKACJA do muzy Homera przy pisaniu Batrachomyomachii (bo wtedy to jemu ją przypisywano)
Nastepuje PRZEGLĄD WOJSK i BITWA. GRYZOSŁAW - brat Gryzomira zachodzi od tyłu oddział żbików i wycina go, między poległymi FILUŚ- „kotek wypieszczony”.
Na placu boju scierają sie w koncu - por. Parys i Menelaos - GRYZOSŁAW i ROMINAGROBIS [rominer-mruczeć grobis-pyszałek], szwagier Mruczysława. Wygrywa ten drugi - zagryzajac wroga, myszy w odwrocie.
Pieśń IV, pogrzeb Filusia
Dygresja - o wieku zlotym, kiedy nie było zlota i nieszczesci z nim zwiazanych etc.
Śmierć Filusia pobudza gniew jego pani DUCHNY, córki Popiela. Nastepuje jego pompatczny POGRZEB, na marmurowej plycie EPITAFIUM, slawiace jego grzeczność, modość i cnotę. Duchna pała żądzą zemsty - dyg. kobiety bardziej nienawidzą niz mężczyźni poeta chce je chwalic, ale czuje sie w obowiazku mowic jak jest ( o jakie to bystre było Ignasiu). Pojmane myszy zostaja stracone, zbiera sie rada Popiela - wladca namówiony przez córkę do walki z myszami „Mimo tak wielkie płci naszej zalety/My rządzim światem,a nami kobiety”
Pieśń V , Czarownica
Dyg. - pochwała bajki, mimo marnej formy niesie „smaczny owoc”, a tylko to się liczy z czego plynie nauka.
Gryzomir uciekając trafia do domku w lesie, łapie się w pułapkę. Wchodzi baba i okazuje się, że to tzw. jaga, czyli CZAROWNICA. Gryzomir obiecuje jej swą służbę, jesli go oszczędzi, ta w odpowiedzi każe mu wsiąść na swojego ŁOPATO-harleja
W Kruszwicy MRUCZYSŁAW choruje z ran, a jeszcze bardziej z powodu kuracji, którymi raczą go różni lekarze- stały motyw u Krasickiego - każe więc wszystkich wypędzić i w ten sposób zdrowieje
Pieśń VI ,Gryzomir spada z łopaty, Gryzander reorganizuje wojsko
Dyg - matko, znowu o Fortunie - im wyzej jestes, tym nizej zlecisz.
Gra jezykowa z poczatkiem akapitu - dowiadujemy sie, ze G. leci na łopacie. Aby nie spaść wlazł do latarni, skuszony łojem ugryzł świeczke. Jadzia się wkurzyła na taki bubel i WYWALIŁA LATARNIĘ z G. w środku
Zeby nie było spójnie to Krasicki przechodzi do GRYZANDRA - obecnego dowódcy szczurów. Czytał Homera, więc bohaterskie gadki znał na pamięć, popisujac sie ta demagogią zebrał uciekające wojska. Znaleźli spichlerz jakiegoś lichwiarza, dobrze zaopatrzony w zboże, więc załozyli tam kwatere. Dyg. - nt. skapstwa i lichwy - bogactwo zdobyte na cudzej pracy, „W Boga nie wierzył, a w niedziele pościł/ Bez cnoty, serca i punktu honoru,/Strażnikiem tylko był dla swego zbioru” „Słonca nie lubił, że darmo świeciło.” a i tak wszystko zeżarły mu myszy.
DUCHNA nawiedza grob Filusia i codzien go żałuje, śmieszy to Popiela, ale martwie sie tez stanem córki, zwołuje rade.
P VII Gryzomir schwytany, czary
dyg -stoicy mysla,że są sprytni, ale madrosc nie pomaga w nieszczęściu
Los odwraca sie dla Gryzomira - w wyrzuconej latarni SPADA WPROST NA GŁOWY SWYCH WROGÓW - dokładniej KANTORA opiewajacego śmierć FILUSIA.
Tu oktawa- kompozycja oparta o anafory - 6 x „nie tak...”np”lichwiarza cieszy kruszec złoty” jak ksiezniczke widok schwytanego wroga.
CZAROWNICA tymczasem pokapowała się, że zgubiła gdzies myszokróla i za pomocą czarów dowiaduje się, że jest w niewoli. Zasuwa, więc na miotle, aby go ratować.
Tymczasem Gryzomir juz czeka na spalenie na stosie. Czarownica wsywuje proszek na kichanie, dziala na wszystkich, wiec G. ma szanse uciec. Odlatuje z Czarownicą.
GRYZANDER uspokaja wszystkich - jak dobry dowódca, ze wie gdzie jest król, choc dopiero potem dowiaduje się o schwytaniu, ucieczce itd., martwi go, że brat woli latać zamiast się ze swoimi bratać
P VIII rada, Serowind, Kadłubek
dyg. - ludzie są sklonni do kłótni, w radzie zawsze sie kłócą
PARODIA RADY KRÓLEWSKIEJ, sługusy popierają plan ukarania myszy. KANCLERZ proponuje wojnę, PODSKARBI nałożyć okup. Stąd wynika kłótnia. Po kilku godzinach nie dochodzą do rzadnych wniosków, więc „niech pan [król] to robi, co mu sie podoba.”.
TYLKO JEDEN SENATOR - niemodny, bo trzymajacy sie cnoty - nie popiera planów króla.
DUCHNIE udaje sie przeforsować zatem wojne, MRUCZYSŁAW ZBIERA SIŁY
NAD BRZEGAMI RENU GRYZOMIR spotyka niemieckie szczury, które własnie zagryzły Hattona - arcybiskupa
Rezydował on w Mysiej Wieży, źle traktował sługi i poddanych - pierwowzór Popiela dla KADŁUBKA - aluzja literacka - przy tym okazja do dygresji - K. żartuje z kronik, choć niezbyt agresywnie - pozornie zaleca wiarę „Jakże ma w druku znaleźć się obłuda?/ Z ksiąg starożytnych wszak prawda wychodzi?” , ale dodaje
„...gdy to nikomu nie szkodzi,/Wierzmy z pospólstwem, a śmiejmy się w ciszy”
CZAROWNICA wygłasza dluga przemowę, by skaptować nowych sojuszników - w jej wyniku wszystcy zasypiają.
:Tyle wymową obfitą sprawiła,/Iż wszystkich, nawet kompana [Gryz,] uśpiła” - szyderstwo z sarmackich przemów. Zdenerwowana rzuca sie z łopatą na SEROWINDA (szefa Niemców), ten jednak jest czujny i się broni, obiecuje jednak pomóc. GRYZOMIR rozpoczyna wędrówkę do domu
PIEŚN IX ! powrót, hymn, wojna dwójeczka
dyg. - długie podróze mało komu przynoszą szczescie.
GRYZOMIR przemierza Lasy Hercynskie narazony na wiele niebezpieczeństw (4x anafora Nieraz... np „obskoczon prawie dookoła” -> „stąd się odwagą, stad sztuką wykręcił”)
->
!!!
tu następuje: [„Święta miłości kochanej ojczyzny...”] - potem zwany „Hymnem do miłości ojczyzny”. Należy zauważyć, że jak wiele pozostałych dygresji ma on być odczytany poważnie, a nie parodystycznie.
GRYZOMIR dociera do ojczyzny, walczy w nim chęc zemsty(wojna)z miłością do ojczyzny (pokój). Po przepłynięciu rwącej rzeki dociera do BAZY GRYZANDRA. Szykują się do wojny, wraz z nimi SEROWIND.
Przerażony POPIEL błaga swe bóstwa LELUM POLELUM (niby Kastor i Polluks; w kronikach polskich uważano, że takie bóstwa wyznawali dawniej Polacy). Walczy za niego MRUCZYSŁAW. Wojska są zbyt napalone na jakieś przemowy, więc następuje bitwa.
Mrucz. naciska na sędziwego Serowinda, giną Gomułkiewicz, Szperkas, Twarogus, Serosław, Parmezanidas - syn Serowinda.
W sukurs przybiega GRYZOMIR - POJEDYNKUJE SIĘ Z MRUCZYSŁAWEM. Gryzomir przemawia do wroga „głupia hardość karze prawe męstwo” itd itp
Patetyczny opis bitwy, w tym schemat trójkowy - 3 razy sie atakują, trzy razy uderzaja nieskuteczni. Parka suje nici, aż w koncu LOS daje wyrok na MRUCZYSŁAWA.
P X - ostatnie chwile Popiela
dyg. - gdyby był władcą, chciałby ująć poddanych miłością nie strachem, ponadto sama władza nad kimś powoduje niezadowolenie - stąd cierpienia dobrych władców. Ale Popiel taki nie był, więc dobrze mu tak.
Popiel ze strachu upił się i zmeczony zasnał - widzi we śnie ORSZAK OTRUTYCH STRYJÓW (Popiel wg legendy otruł stryjów, sprzeciwiających się władzy absolutnej i za to zjadły go myszy). Krytykują jego zniewieścienie, rozpuste i pijanstwo. W ZWIERCIADLE widzi z kolei swych następców - Piasta, Leszków, Mieszków, Kazka, Batorego - wszystkich ich łączy Kras. ze wzgledu na jakieś ekscesy z trunkami - parodia motywu z „Eneidy”. Aluzja do panowania Sasów „August zaś Polskę do reszty rozpoił.
POPIEL zrywa się ze snu, okazuje się, że wszyscy poplecznicy uciekli, ratuje go tylko CNOTLIWY SENATOR ( P VIII). Razem uciekają łódką, atakują ich myszy, Popiel wpada do wody i ginie. No i finał!
Utwór końcy APOSTROFA do KADŁUBKA - on był pierwszym, który objawił te dzieje, jego prace w pocie czola nagrodziły sławą kolejne wieki. Prosi o przebaczenie za swobodny ton.
„Czys bajki pisał, czyś prawdę określił,/Wiem, żeś w prostocie ducha swego myślił.”
Zachęca d oWYCHWALANIA tego dobrego męża
„Sławmy autora, z którego bierzemy,/Gdy wodę pijem, źródlo uwieńczajmy”.
Niesłużnie wielcy gardzą małymi. Najważniejsze to łaczyć wdzięk z POŻYTKIEM.
OPRACOWANIE :
Powstały w 1775r. poemat heroikomiczny Myszeidos pieśni X , był pierwszym większym utworem I. Krasickiego i zarazem nieprzeciętnym wydarzeniem literatury polskiego oświecenia. Jego treść przedstawia komiczną wojnę walecznych myszy ze złymi szczurami, nawiązującą do wysokiego stylu klasycznej Iliady Homera. Najstarszym utworem tego typu w historii, była grecka Batrachomyomachia czyli wojna żab z myszami Vw.p.n.e., , która łączyła w sobie istotne cechy epopei z komizmem oraz podniosły styl Iliady,Odysei zastosowany do śmiesznie niepoważnych tematów. Najsłynniejszymi dziełami tego typu, ale już nowożytnymi, są Don Kichote Miquela de Cervantesa oraz Orland Szalony Ludvika Ariosta. Myszeidos , to poemat oparty na bajecznej opowieści o królu Popielu. On i jego zniewieściały dwór przedstawieni są w ciemnych barwach. Najpierw faworyzują myszy, by potem pod wpływem dam swe kapryśne łaski przenieść na ród koci. Myszy zostają wypędzone z państwa, co powoduje długoletnie walki złączonego narodu szczurów i myszy z kotami. Po homeryckich bojach, myszy odnoszą ostatecznie zwycięstwo, najeżdżają swoje państwo i zagryzają Popiela. Myszeida ma postać alegoryczną, lub aluzyjną (np. M.Klimowicz), wiele postaci w niej występujących jest odzwierciedleniem polskiej sceny politycznej na dworze Stanisława Augusta (XVIIIw).Koty to Rosjanie, ich wódz Mruczysław- Repnin, szczury i myszy- polska magnateria i szlachta, walki kotów ze szczurami i myszami to odpowiednik zawiązanej konfederacji barskiej, Gryzomir- jeden z jej przywódców, bp kamieniecki Adam Krasiński, gryzander-Kazimierz Pułaski, Jędza-Maria Teresa, Popiel-Stanisław August,itp... Myszeida , jak niemal każdy utwór oświeceniowy, zabiega o to, by uczyć przez zabawę, czyli ŁĄCZYĆ PRZYJEMNE I POŻYTECZNE. Utwór ten ma zatem moralne zadania i trafne powiedzenia. Jest także bardzo wieloznaczny, co wynika z mocnego nacechowania parodią, z sytuacji groteskowych których występuje bardzo wiele a które wszystkie razem stwarzają dość szeroki margines niedookreśloności. Zacierają się też granice między komizmem, satyrą, parodią, groteską, ironią i powagą. Wszystkie rodzaje parodii użyte w poemacie:
-nawiązanie do stylu Iliady (pieśń III,VI,IX),zagęszczenie eposu rycerskiego i kontrast między tym czego oczekujemy, a co stanie się w rzeczywistości
-parodia stylu barokowego z charakterystycznym łańcuchowym porównaniem i wieloczłonową anaforą(VII)
-parodia stylu penegirycznego i kultu dawnych kronikarzy (W.Kadłubka mit o Popielu)
-zabawny wizerunek Francuzów, Niemców, Austiaków, Włochów, Rosjan, Anglików, Szwajcarów
-parodia urzędów i stosunków dworskich
-połączył parodię z groteską (elementy normalnie się wykluczające)
-onamestyka, zabawna metoda tworzenia imion, czy nazwisk myszy, szczurów i kotów, wzorowana na batrachomyomachii ( grekopodobne, staropolskie, dworskie, zdrobniałe)
Niestety nie jest to też utwór najwyższych lotów.Styl ubogi jest w efekty plastyczne, epitety są dość jednostajne i szare, a motywacja utworu nie jest zbyt rozwinięta.
Zaletami są wielka umiejętność autora wposługiwaniu się rekwizytami eposu parodystycznego, ciekawe inwokacje, udane homeryckie porównania. Nowy, interesujący sposób prowadzenia narracji. Narrator nie jest już rozwlekłym gadułą, a jego opowiadanie cechuje ekonomia słowa. Wyczuwa się w poemacie deskretny liryzm. Krasicki wykorzystuje też oktawę, wprowadzoną do polskiej tradycji przez Piotra Kochanowskiego w przekładach Tassa Jerozolimy wyzwolonej, która s kłada się tu z dwóch części: 6+2, w pierwszej narasta sytuacja dramatyczna a druga część spinała klamrowo wypowiedź.