KAZIMIERZ BRODZIŃSKI 1791-1835
Brodziński Kazimierz (1791-1835), polski poeta, historyk, krytyk, teoretyk literatury, publicysta i tłumacz. Żołnierz Księstwa Warszawskiego. Wykładowca literatury w szkołach pijarskich. Sekretarz Dyrekcji Rządowej Teatru Narodowego 1823-1830. Ulegał wpływom masonerii.
Liryki pełne gorzkiej refleksji o egzystencji i śmierci. Naśladował klasyczne sielanki idylliczne, np. Wiesław (1820), Staś i Halina (1821).
W sporze klasyków z romantykami zajął stanowisko kompromisowe (w rozprawie O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej, 1818), odgrywał dużą rolę w ówczesnym życiu literackim. Idealizował przeszłość w duchu sielankowo-rycerskiego patriotyzmu. Po wybuchu powstania listopadowego zwolennik mesjanizmu (m.in. Mowa o narodowości Polaków 1831).
Wiele przekładów, m.in. z L. Schillera, J.W. Goethego, W. Scotta, J.G. Herdera. Pisma (tom 1-2, 1821), Pisma rozmaite (tom 1, 1830, tom 2 nie ukazał się).
Wiersze wybrane
„Chmiel”
można uznać za bajkę narracyjną
Chmiel całe życie pelzał po trawie (nisko) napotkał niedoświadczoną lilję, zawrócił jej w głowie komplementem i padnieciem do nóg. Lecz potem sciskał i piął się do góry, tak że przytłumił w koncu lilję.
„Kto podłych u nóg ścierpiał, znosi ich na głowie” - morał
„Pająk” ~miedzy 1826-30 - również bajka, tym razem satyryczna wobec niem. filoz. apriorycznej (Kant, Fichte, Hegl). Powstała jako polemika z próbami oparcia pol. romantyzmu na takiej filozofii.
Pająk jest symbolem dogmatycznego racjonalizmu, który ignorując doświadczenie, snuje przędzę myśli z siebie samego
Pszczoły - empiryzm nowożytny (zapoczątkowany przez Bacona 1561-1626)
Fabuła opowiada o pracowitycz pszczołach, do których zawitał Pająk i zaczął swoje wywrotowe wywody. Krytykuje płaskość ich myśli, prezentuje siebie jako znającego tajniki natury, kreatora. Demonstruje swe umiejetności snując konstrukcję z nici.
W pewnym momencie uciera mu nosa podmuch wiatru unosząc go daleko. Pszczoły mają w nagrodę za swe omamienie dużo pracy przy pożadkach i uwalnianiu się z sieci, w którą je omotał (niektóre nawet „wyssał” - jako ofiary swej syntezy a priori)
„Polka w niebie” - wiersz patriotyczny.
Początkowo prezentuje sytuację w niebie, krainie szczęsliwosci, zatopienia w marzeniach.
Jednakże jedna dusza martwi się sprawami ziemskimi, poważnie obserwuje i żaluje losu Polski „jako duma dziewica stroskana,/gdy w kurzu drogi swego wyglada młodziana”
W konncu do swego tronu wezwał ją Królowa Niebios (Maryja) - wie, ze ona myślą swoją jest na niskiej, cierpiącej polskiej ziemi „gdzie lud cały krzyż niesie syna mego drogą” Lud ten obrał ją za matkę, wysyła więc rzeczoną duszę z powrotem na ziemie, by wcieliła swoje niebianskie cnoty -„badź Polką i matką”, która osłodzi krwawą ofiarę.
„Prośba do Boga”
„Dopełnij łask Twych na dzieci Lechowe
Dałeś im serce - daj głowę”
„Na zabranie bibliotek publicznych r.1832”
Po powstaniu wywożono zasoby B.Uniwersyteckiej i B. TPN do Petersburga
To apostrofa (do cara?) grożaca karą Boską za to że
„Krew wyssałeś z narodu, chcesz wyssać i ducha.”, dokańcza dzieło Kat. II (która ukradła m.in zbiory Załuskich). Ludzie jednak pamietają Słowo, wiedzą też, że Pan każdą potęgę skruszy. Choćby jak hiena wykopywał szczątki ojców, „w każdej piędzi ziemi znajdziemy pamiątki”. Walczy z duchem narodu, ten jednak krąży sam, „nad ciebie wzniesiony”
„Na zabór kościołów w Litwie” - związane z zamienianiem przez carat kościołów na cerkwie.
Mimo licznych świetokradztw i tragedii zwraca się do Boga zapewniając o swej stałości. Choć Bóg wystawia lud na cierpienie i nie widać ratunku to „my przy Nim dotrwajmy”. Na miejsce zniszczonych ołtarzy gotowi są w tajemnicy, na polach wystawić ołtarz z gałęzi i tam czcić Boga.
„Nawrócenie” obraz dylematów i drogi duchowej poety.
Opisuje przezycie pokoleniowe - zachwianie wiary wobec upadku powstania. Ludzie wyśmiewali jego wiarę w Boga, który nigdy nie przebacza albo już opuścił Polskę.
„I wyszli z ustami ściętymi,
Ci nawet, którzy kolana
Wyklęczeli w progach Pana (->dramatyzm - nie tylko byle lekkodychowie zwatpili_
I ja wyszedłem za niemi”
Wkrótce poczuł się jednak zawieszony w próżni - porównuje się do pająka, wiszącego w świecie tylko na swoich wnętrznościach. Nazywa też „przedsmakiem piekielnym” - „nie mieć i ziemi i nieba”.
Postanawia więc poddać się pokornej pokucie, a także przemówić do rozumu swoim przyjaciołom. Wierzy, ze Bóg przyjmie pokornych ludzi, którym „pobłądził rozum(...)z miłości dla matki”(Ojczyzny).
Na koncu porównuje siebie i innych do „świerszczy z łąki wyciętej”(Polska), które uciekły do kaplicy, gdzie mogą tylko śpiewać i umrzeć (ale przynajmniej w pokoju; nie jest to zacheta do buntu, lecz „afirmacja” cieżkiego losu).
„Dziadek” - nauki moralne w formie dialogu Młodzienca(zadaje tylko pytania) z Dziadkiem
Mowa jest o tym, że lepsza praca na roli niż bycie robotnikiem,
że na zabawe i odpoczynek w niedziele trzeba pracowac caly tydzien,
że od szkół i nauk ważniejsze jest doświadczanie świata realnego, zdrowy rozsądek, ciekawość, uczenie się na błędach
„Nie leń się szukać, a znajdziesz
Nie wiele pytaj, a zajdziesz”
Dłusze wypowiedzi przypadają na tematy przyjazni i miłosci.
Przyjaciel jest skarbem, jest potrzebny duszy jak powietrze plucom.
Cechy przyjaciela : oszczedny w slowach, otwarty , rozumiejacy bez słów, dzielący z tobą i dzielacy sie smutkami i radosciami, potrafiacy przyjac twoje poswiecenie.
Nalezy docenic los i cieszyc sie „Wykrzyknij pełen wesela,/ że znalazłeś przyjaciela!”
O miłości - mocno sprzeciwia się miłości wyidealizowanej („chodź, próżnuj i myśl o niej”)- choć łatwo znajdzie się obiekt, zostanie ubrana we wszystkie zalety, podobienstwo dusz „i cos jeszcze nad anioła” to będzie to tylko iluzja „banka twego tchnienia”.
„Bóstwo, które tworzysz sobie,
Niewcielone umrze w tobie”
Lepiej zainteresować się dziewczyną z krwi i kości, choć porządną: zaradną, pracowitą, niezbyt głośną ;-) (co nie znaczy, że niemą, feministki :-P . W zalotach ma być wesoly i grzeczny, „mniej natrętny, a stateczny”, szczerze wyznawać uczucia i nie idealizować wybranki, lecz też jej nie zawodzić. Wtedy bez przesadzonych staran milosc rozkwitnie i sama polepszy oboje. Kolejne wazne cechy kobiety to litość (czyli chyba ogólnie czułe serce), ale też cenienie cech męskich oraz przedkładanie czystości nad strojenie się. Ostatnia wyliczona cecha - wesoła cnota - zatem cnotliwa, ale nie ponura pokutnica.
„Staś i Halina” krótki poemat, sielanka o poznaniu cnotliwej panny na odpuście i konkurach W czastce I wypowiada się Staś - opisuje w/w wydarzenia, m.in żebraka, który dziekując za ofiarę pobłogosławił ich jakoby parę „jam myślał, ze to głos jest proroczy”. Zostaje także dobrze przyjety w domu Haliny, i zaproszony, by częsciej wpadał.
W cząstce II Halina rozważa swoje uczucia obudzone przez młodzienca, ona także cały czas przypomina sobie słowa żebraka
„Widzenie na górach Karpackich”
W nocy duma nad potegami nieba i ziemi, Karpaty przywołują myśl o utraconej granicy Polski (w wyniku rozbiorów). Krytykuje mieszkańców zaboru austriackiego - zatraca się pamięć polskości tych ziem. Zauważa, że :
„Nie przemoc, nie zaborca wygubia lud bratni,
Ale własna niepamięć daje cios ostatni”
Nadciągają mgly, obłoki. W ich kotłowaniu ma wizję słowianskich bardów (i Bojana - mitycznego barda Rusi). Wspominają oni stare tradcje i cnoty „czcili pokój i wiejskość”.
Duch słowian i język dotąd zachował sie tylko na północy i wschodzie. Wspominają dawną jedność słowian. Wzywają „duchy ojcow” do opieki i przypomnienia dziejów, bo „nie będą czym być mogą, nie pomnąc czym byli”.
Zalecają też cnoty - czynną mądrość, pokój, cierpliwość,męstwo w obronie, czułośc.
Dawni Polacy nie atakowali cudzych ziem, bogactwo brali z „pługowego znoju”. Upadek spowodowała zbytnia ufność i miłość pokoju, ale kiedyś „swiatło” nauczy ludy, że to właśnie prawidłowa zasada. Nieszczęścia są chwilowe i będą nauką na przyszłość. Trzeba wskrzesić panstwa słowianskie. Nalezy uczyć się od obcych, ale nie bezkrytycznie, być wytrwałym w pracy, unikać zbytku, opierać się na rolnictwie. Najgorsza jest jednak chciwość, bo złoto niszczy skuteczniej niż miecz. Podobnie próżność, obłuda i wydelikacenie. Trzeba być za to wolny, mężnym i nie tracic nadziei.
Tu następuje exemplum- los Troi - kaprysy Parysa spowodowały wojnę, jednak zdobycie Troi było możliwe dopiero, gdy chciwość i latwowierność Trojan same przypieczętowaly porażke.
Tu Bard kończy. Wkrótce nadchodzi świt.
„Na wprowadzenie zwłok ks. Józefa Poniatowskiego z pod Lipska do Warszawy r.1814”
wierszemy tym Brodz. zaistniał dla szerszej publicznosci. Elsner szybko dorobił muzykę, a deklamował Kudlicz.