59 - Chłopi wobec powstań narodowo - wyzwoleńczych
Powstanie listopadowe
Tuż przed powstaniem listopadowym rozpoczęły działalność rewolucyjnie nastawione koła. Niestety szlacheccy rewolucjoniści w 1825 roku nie realizowali swego planu. Nie znaleźli poparcia mas do których nie umieli i nie chcieli się odwołać. Ruch spiskowy zamarł, ale po sądzie sejmowym odnowił się „tajny” związek w warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty. Wśród chłopów podnosił się ferment społeczny. Spowodowane to było odrzuceniem projektu Jana Olrycha Szanieckiego o zniesieniu pańszczyzny i nadaniu własności ziemi za wykupem.
W 1830 roku wybuchło postanie. Chłopi na wieść o nim zaprzestawali pańszczyzny, co ustawicznie tępił Chłopicki. Lewica polska celowo domagała się przerzucenia walk na Litwę i Ukrainę. Tam bowiem pod hasłem uwłaszczenia do głosu doszedł ruch chłopski i drobnoszlachecki, a gdzieniegdzie antyfeudalny. Stopniowo opanowywano teren. Na Białorusi i Ukrainie chłopi nie interesowali się powstaniem. Za to z Galicji do Królestwa płynęli ochotnicy wszystkich stanów.
Projekty pt. „pospolite ruszenie” miały ruszyć masy. Chłopi chcieli zwolnienia ze świadczeń w zamian za walkę. Inaczej nie interesowano się powstaniem.
W 1846 roku miano na celu wywołać wybuch trójzaborowego powstania Niestety nie doszło do niego. Plan tego powstania brał pod uwagę chłopów. Zakładał pewne rozwiązania tj. bunt miała rozpoczynać grupa powstańców - nie chłopów. Dodatkowo tworzono oddziały kosynierów.
Niestety w Galicji zachowanie chłopstwa paraliżowało działania. Wielu bowiem rozbrajało powstańców, wielu nie poszło za szlachtą. Byli jednak tacy, którzy czuli ducha narodowego. Władze wiele obiecywały chłopstwu. Niestety szlachcie pomysły te nie odpowiadały. Wykorzystał to cesarz, namawiał do walki, składając obietnice dotyczące ziemi. W efekcie doszło do rabacji galicyjskiej. Chłopi napadali na dwory, łupili je, a nawet zabijali szlachtę. Na czoło ruchu chłopskiego wysunął się J. Szela. Jego działalność nie spodobała się rządowi austriackiemu. W efekcie zaczęto tępić ruch chłopski. Wielu ukarano, wielu uciekło. Szela otrzymał gospodarstwo i odsunięty został z życia politycznego. Zadano cios systemowi feudalnemu. Zniesiono w Galicji pańszczyznę w 1848 roku.
Powstanie styczniowe
Chłop starali pozbyć się swych powinności. Pragnęli ziemi na własność. Około 1860 roku oczynszowanie w dobrach rządowych było już zakończone. Źle interpretowano ukaz carski z 1846 roku.
Na tym tle narastały konflikty wiejskie o ziemię i powinności. Przeprowadzenie nowych reform regulujących sytuację dawało szansę by pociągnąć chłopów do walki o niepodległość. Kryzys władzy na przełomie 1860/61 pobudził do wystąpień prowincje. Ruszyła wieś. Rosyjska reforma z 19 II / 3 III 1861 roku doprowadziła do zaburzeń. Chłopstwo masowo zaprzestawało pańszczyzny. Ugrupowanie „czerwonych” widziało w tym szansę pozyskania ludu.
Po wybuchu powstania, chłopi zaczęli atakować głównie dwory. Niestety wojsko szybko aresztowało najburzliwszych. Mimo tego chłopi stali się wielkim zagrożeniem.
Rozwijała się walka partyzancka. Możliwe to było głównie przy pomocy właśnie chłopów. W zamian za pomoc Rząd Tymczasowy ogłaszał dekrety uwłaszczeniowe. Chłopi utrzymywali swą pozycję walce. Carskie próby wykorzystania chłopstwa przeciw powstańcom zawiodły. Rząd Narodowy pod wodzą „białych” karał chłopstwo za ich wystąpienia czym stracił uczestników walki.
Podczas właśnie tego powstania chłopstwo uwidoczniło się najbardziej.