Analiza semiczna - analiza semów

sem - najmniejsza cząstka wyrazów, określona cecha - cechy semiczne

semem - zbiór semów - odpowiednik leksemu

Przykład:

[+ żeńskość]

[+ osobowość]

[+ dorosłość]

Kobieta

Składnia - syntaksa - system syntaktyczny - sposób łączenia pojedynczych wyrazów w sensowne i poprawne związki; budowa wypowiedzi

Czynnik zdaniotwórczy - np. osobowa forma czasownika, spójniki, itd.

Zdania samodzielne - mogą istnieć bez kontekstu, dłuższej formy wypowiedzi, swobodne

Wypowiedzenie

zdanie równoważnik zdania

czasownik osobowy nieosobowy

zależności między częściami

składniowe morfologiczne

logiczne gramatyczne

(treść) (formy wyrazów)

Składniki wypowiedzenia:

• Nadrzędno-podrzędne

• Współrzędne

Nadrzędno-współrzędne:

1. Przynależności - człon podrzędny w stosunku do innego

2. Zgody - kongruencja - jeden wyraz narzuca kategorie drugiemu; każdorazowo, np. białe kwiaty (kategorie: liczba, rodzaj, przypadek);

3. Rządu - rekcji - jeden (nadrzędnik) narzuca podrzędnemu pewne kategorie, ale nie są to jego; Np. czasownik z dopełniaczem - „powiem Krysi”

Współrzędne, np. konie i psy, kawa czy herbata, na zasadzie współrzędności

Elementy w zdaniu:

• osobowa forma orzeczenia:

• zwykłe (słowne, czasownikowe), osobowa forma czasownika

• imienne (słowno-imienne), 2 składniki: łącznik i orzecznik (Krystyna jest nauczycielką), (Chcieć to móc)

• podmiot

• logiczny - pozostałe przypadki

• gramatyczny - mianownik

• podmiot domyślny - bez podmiotu - elipsa - ukryty

• zdania bezpodmiotowe - Grzmi. Świta. Kuje mnie w boku. Mdli mnie.

• Przydawki

• dopełnienia - bliższe, dalsze, czas., przym.,

• okoliczniki - czas.

Dyskurs - dyskursywizm - tekst w kontekście, w użyciu

Tekst - ciąg zdań powiązanych razem

Zdanie - tekst sam w sobie

Spójność tekstu:

• koherencja - semantyczne połączenie zdań między sobą

• kohezja - spójność strukturalna - formalne połączenie składników wypowiedzi, powtórzenia, elipsy

Kategorie gramatyczne - zespół cech semantycznych słowa, realizowanych w warstwie jego morfologii. (Tylko środki gramatyczne, a nie leksykalne)

2 typy:

• klasyfikacyjne (selektywne)

• modulujące (fleksyjne)

Wyraz ma niektóre kategorie przypisane na stałe, inne nie. Np. rzeczownik - rodzaj - na stałe (nie zawsze; głównie nieożywione)

Kategorie nominalne (imienne) - dotyczą rzeczownika, przymiotnika, liczebnika; funkcje podmiotu, dopełniacza, przydawki, itd.

• przypadek (casus) - występuje w wielu językach indoeuropejskich - niektórych tylko zaimki

• casus rectus (funkcje podmiotu) - przypadek niezależny

• casus obliquus (pozostałe funkcje) - przypadek zależny

• liczba (numerus) - liczebnik (nie odmienia się)

• pojedyncza (singularis)

• podwójna (dualis)

• mnoga (pluralis)

• pluralia tantum - liczba mnoga, znaczenie liczby pojedynczej, np. Helsinki, usta

• singularia tantum - liczba pojedyncza, znaczenie liczby mnogiej, np. młodzież

• rodzaj (genus)

• selekcja - rzeczownik - nie wszystkie - nieożywione

• klasyfikacja - przymiotnik, zaimek, liczebnika

• neutrum (nijaki)

• utrum (nienijaki) - potem stał się męskim i żeńskim - podział ze względu na płeć

• klasa (zamiast rodzaju) - spełnia rolę podziału na kategorie rodzaju. Podział jest związany z semantyką (np. ludzie, zwierzęta), np. w suahili, ożywione i nieożywione (języki Indian północnoamerykańskich)

• określoność - nie ma odpowiednika w języku polskim; nie było w praindoeuropejskim;

• rodzajniki określone i nieokreślone; przykład w prasłowiańskim: przymiotnik zdrów, zdrowy;

• osoba (personam) - klasyfikacja: zaimki osobowe; rodzaje dla czasowników

• nadawca (1)

• odbiorca (2)

• osoba trzecia, postronna, nie używa się (3)

Ekskluzywne: Inkluzywne:

my my

(wyłącznie odbiorca komunikatu) (zawiera odbiorcę)

ja + on, ja + oni ja + ty (+ oni)

wy wy

mój słuchacz + 3 osoba ty + ty (+ 3 os.)

Kategorie werbalne (generalnie: czasownik)

• czas (tempus) - czasami też rzeczownik (!) - wyraża modalność - intencja, z jaką coś wypowiadamy (nie ma w klasycznym chińskim, hebrajskim)

• czasy jednoseryjne - teraźniejszy, przeszły, przyszły

• wieloseryjne - dwuseryjne:

• względne

• bezwzględne

Zamiast tego powinno używać się pojęć: równoczesność (jednoczesność), uprzedniość, późniejszość

• strony (diathesis) - czy podmiot jest odbiorcą (bierna) czy nadawcą (czynna) czynności, czy oba naraz (zwrotna)

• nadawca - agens, agent

• odbiorca - patiens

Czynna (activ) Bierna (passivum) Zwrotna (medium)

podmiot jest wykonawcą podmiot jest odbiorcą jedno i drugie (myję się)

• passivum:

• syntezyjny - jako forma strony biernej, wywodzi się od czasownika

• analityczny - imiesłów bierny + czasownik posiłkowy (być, zostać, stać się)

• zwrotna: myję się - zaimek „się”

• bezpośrednie (Jan się zranił)

• pośrednie (Jan sobie szkodzi)

• medium wzajemności (całować się, kochać się, bić się)

• tryb (modus) - stosunek osoby mówiącej do treści zdania

• oznajmujący (indicativus) - obojętny - Jan się uczy

• negatywny (negativus) - Jan się nie uczy

• pytający (interrogativus) - Czy Jan się uczy?

• rozkazujący (imperativus) - 2 os. liczby poj. i mnogiej, np. czytaj, czytajcie, rzadziej: czytajmy; niech on to zrobi, niech oni to zrobią (tzw. rozkaz pośredni)

• warunkowy (conditionalis, potentialis)

• conditionalis - musi być spełniony warunek (patrz tryb warunkowy w j. angielskim)

• potentialis - prawdopodobieństwo

• subiunctivus/coniunctivus - tryb łączony - zlepek różnych trybów

• hortativus - tryb zachęcający/pobudzający

• adminitivus - zaskoczenie, zdziwienie

• debitivus - powinność, obowiązek

• habilitivus - możliwość prowadzenia danej czynności (możemy)

• necessatativus - konieczność

• permissivus - zezwalający, pozwalający

• dubitativus - wątpliwość

• optativus - życzenie, nadzieja

• desiderativus - pragnienie wykonania, spełnienia czegoś

• inperceptivus - tryb nieświatka - rzeczy zasłyszane (mówią, że...)

• aspekt (aspectum) - przebieg, rodzaj czynności (niezaleznie od tego, kiedy się działa); morfem leksykalny; klasy (z czego wypływa aspekt):

• stany

• czynności

• wydarzenia krótkotrwałe

• wydarzenia długotrwałe

Klasyfikacja języków

1. geograficzna - języki podzielone na ligi (cykle); podobieństwa w strukturze, które wynikają nie z tego, że języki pochodzą z jednej grupy, ale z tego, że społeczności pod wpływem kontaktów zmieniły strukturę języka (np. liga bałtycka)

2. typologiczna - typy języków; różnice w systemach języka:

• fonologiczny

• języki samogłoskowe (większość samogłosek)

• języki spółgłoskowe (większość spółgłosek)

• prymarny (30% samogłosek, 70% spółgłosek - średnio)

• prozodyczne - cechy pełnią funkcje dystynktywne

• nieprozodyczne - inne funkcje

Cechy prozodyczne: akcent, ton, intonacja, iloczas

Funkcja dystynktywna: akcent zmienia znaczenie wyrazu (rosyjskie мука i мука); ton - zmiana wygłosu zmienia znaczenie, np. w j. japońskim; intonacja - wpływa na znaczenie

Język syntetyczny - zanika różnica między wyrazem a zdaniem; skrajne: polisyntetyczny, np. eskimoski

• aglutacyjne - dołączanie do rdzenia afiksów, z których każdy ma jedną funkcję

• fleksyjne - dołączanie afiksów, które są zespolone; mają różne funkcje

• alternacyjne - różne kategorie gramatyczne wyrażane poprzez alternacje, polegające na zmianie samogłosek (np. język semicki), przykład: gtl (zabić), gutala (zabił), gutila (został zabity); ktb (pisać), kataba (on napisał), kitab (książka), katib (pisarz);

Język analityczny - języki izolujące - o znaczeniu wyrazu świadczy jego pozycja w zdaniu; wyrazy są nieodmienne; skrajnie analityczny - wietnamsk, chiński, tajski, współczesny tybetański, np. cung kuo (Państwo Środka - Chiny) - kuo cung (środek państwa)

---