Wstęp do językoznawstwa notatki cz. 2, Romanistyka UAM, Wstęp do językoznawstwa


Wykład 7

Semantyka - zasady semantycznego opisu zdań. Pojęcie struktury predykatowo - argumentowej

Semantyczny opis zdania

Dyscyplina zajmująca się znaczeniem, tj, problemem przyporządkowywania znaków językowych szeroko rozumianym obiektom pozajęzykowym.

Temat zdania

Każde zdanie zawiera jakiś temat, ważniejszy od innych w strukturze dyskursu; jakiś element, o którym coś si orzeka, który stanowi punkt wyjścia dla wypowiedzi.

Punkt wyjścia, „bycie o”, centrum uwagi zdania

Struktura predykatowo - argumentowa

Części zdania, o których coś jest orzekane - argument;

oraz te, które o czymś orzekają - predykat

Predykat

Orzeczenie w zdaniu wyrażone za pomocą formy osobowej czasownika lub zap omocą innych form, np. orzecznika z łącznikiem; także sam orzecznik.

Paweł dał mi książkę.

Cz. Lachur „Zarys językoznawstwa ogólnego”, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2004.

Jednostka językowa, tj. wyraz lub grupa wyrazów, której zasadnicza funkcją jest funkcja zdaniotwórcza, czyli taka, jaką pełni w zdaniu orzeczenie.

„Życie jest piękne.”

DLATEGO

odnosi się do funkcji jednostki językowej w układzie, czyli w strukturze zlożonej. Predykat w tym rozumieniu to czynnik zdaniotwórczy, czyli orzeczenie.

nazwy predykatywnej,

znaku predykatywnego

LUB wyrażenia predykatywnego

  1. składnik referencyjny, czyli argumentowy,

stosowany przez mówiącego do wskazania, czyli wyróżnienia przedmiotu, o którym chce coś powiedzieć

  1. składnik predykatywny,

który wskazuje na to, co mówiący chce o wyróżnionym przedmiocie powiedzieć

Kiedy jest kilka argumentów, jeden z nich zostaje wyróżniony jako składnik wskazujący przedmiot aktu mowy, pozostałe zaś są wchłonięte przez wyrażenie predykatywne.

Podmiot a predykat - orzeczenie

W tradycyjnej gramatyce ten wyróżniony składnik referencyjny jest znany jako podmiot i zazwyczaj identyfikowany z podmiotem gramatycznym, a składnik predykatywny odpowiada grupie orzeczenia.

Temat

Remat

Temat/remat

Semantyczne podkreślenie jednego z komponentów zdania to aktualne rozczłonkowanie zdania. Chodzi tu o ustanowienie nowych relacji pomiędzy podmiotem, argumentem a predykatem, orzeczeniem.

Inaczej mówiąc, aktualne rozczłonkowanie zdania (struktura tematyczno - rematyczna zdania, funkcjonalna perspektywa zdania) to wyróżnienie w zdaniu, na płaszczyźnie semantycznej, przedmiotu, o którym się mówi (temat) oraz tego, co się o tym przedmiocie mówi (remat).

(T) Piotr poznał ® jakąś Francuzkę

Podmiot gramatyczny = tematyczno

ALE

np. w szyku przestawnym podmiot jest wyrażeniem rematycznym.

Modalność

Modalność jest nieodrodną kategorią pragmatyki językoznawczej, ponieważ to mówiący ją definiuje, zatem zależna jest od kontekstu.

Wykład 8

Morfologia

morfem - przypomnienie

o morfemie

Morfem - połączenie formy i znaczenia

Tym samym morfemem są warianty, tzw. morfy:

ręk-/rąk-/ręc-/ręcz-

Ale już nie: pręd- i szybk-,

choć znaczenie jest podobne

Morfem a morf i allomorfy

wariant morfemu - morf

Allomorfy

Wszystkie warianty danego morfemu charakteryzują się zespołem niezmiennych cech (tzw. inwariantem) odróżniających ten morfem od innych morfemów danego języka.

Morfem/morf

Morfem homonimiczny

Morfem zerowy

Trzy typy morfemów

  1. Wg funkcji

  2. Wg łączliwości

  3. Wg pozycji morfemu w wyrazie

  1. Funkcje morfemów

1a Funkcja semantyczna - posiadanie znaczenia odsyłającego do rzeczywistości

1b Funkcja gramatyczna, syntaktyczna, polegająca na sygnalizowaniu roli wyrazu w zdaniu, na sygnalizowaniu relacji wewnątrztekstowych

1.a.a. Morfemy semantyczne (tj. z przewagą funkcji semantycznej)

  1. Rdzenne, leksykalne - wnoszą znaczenie do wyrazu, stanowią najważniejszy człon wyrazu, np. „pies-”, „dziś”

  2. Słowotwórcze - zmieniają lub modyfikują znaczenie wyrazu, np. -arz w „lekarz” czy „pod-” w „podskoczyć”. Wchodzą w skład wyrazów pochodnych. Dzielimy je na przedrostki, przyrostki i wrostki.

Podział morfemów słowotwórczych (f. semantyczna)

występują przed rdzeniami, np. prze- (przebiec), nad- (nadbiec)

występują między rdzeniami, np. - o -

(beczkowów)

występują po rdzeniach, np. -arz (pisarz)

Morfemy słowotwórcze są niepodzielne, związane. Tworzą konstrukcje nieregularne.

1.b. Funkcja syntaktyczna.

Morfemy gramatyczne

(np. -a w człowiek-a, -ł w czyta-ł-yśmy)

  1. Typy mofremów ze względu na łączlliwość

ze względu na łączliwość - morfemy związane

  1. Pozycja morfemów w wyrazie

Wydzielanie morfemów - przykład

mał-y duż-y mał-, duż-, -y, -ego

mał-ego duż-ego są morfemami

mal-arz pis-arz mał-, pis-, -arz/-ar, -ka

mal-a-rka pis-a-rka są morfemami

Morfologiczne środki stylistyczne

Operowanie końcówkami przypadków

Operowanie czasem

Operowanie liczbą

Np. Gościu, siądź pod mym liściem...

Operowanie osobą

Operowanie rodzajem

Operowanie stroną czasownika i trybem

Przekształcenia słowotwórcze

  1. Neologizmy

  2. Deminutiva (wyrazy zdrobniałe)

  3. Augmentativa (wyrazy zgrubiałe, np. powieścidło, wąsiska)

  4. Composita, np. zgniłozielony

  5. Hipokoristikon (spieszczenia), np. chłoptyś,

  6. Figury etymologiczne, czyli użycie blisko siebie wyrazów pokrewnych , mających wspólny morfem słowotwórczy

Fleksja a słowotwórstwo

po stronie fleksji znajdują się konstrukcje o funkcji semantycznej, np. informujące o liczbie desygnatów - końcówka fleksyjna -y w wyrazie koty, psy sygnalizuje mnogośc;

a po stronie słowotwórstwa znajdują się konstrukcje, w których morfemy słowotwórcze są puste semantycznie, sygnalizują jedynie przekształcenia syntaktyczne (palenie, chudość)

po stronie fleksji znajdują się konstrukcje o funkcji semantycznej, np. informujące

Następne zagadnienia dotyczące fleksji i derywacji

FLEKSJA

Kategorie gramatyczne ogólne:

Aspekt jako opozycja słowotwórcza,

Stopień przymiotników

Kategorie imienne:

Rodzajnik

Liczba

Przypadek

Kategorie werbalne:

Czas

Tryb

Osoba

Wykład 9

Fleksja a słowotwórstwo

    1. GRAMATYCZNOŚĆ FLEKSJI

          1. Regularność formalna fleksji, kategorialność

Konstrukcje są tworzone według ściśle określonej reguły od każdego okazu określonej klasy, np.

stołom, miotłom, dealerom, fanom

Derywaty nie posiadają takiej właściwości

          1. Regularność semantyczna

Np. siedzący (imiesłów przymiotnikowy czynny) - chłopiec siedzący pod oknem

ale: przedział „siedzący” - dla siedzących

          1. Systemowość fleksji

Np. w systemie przypadków wołacz jest zawsze możliwy, choć może nigdy w tekstach nie wystąpić, np. „O nasz monitoringu!”

Np. odmiana wg przypadków rzeczownika „ręka” i derywatów tego rzeczownika

          1. Zjawiska z pogranicza fleksji i derywacji

przykłady

Inne regularności w derywacji:

          1. Kategorie gramatyczne

    1. Kategorie gramatyczne ogólne:

Aspekt jako opozycja słowotwórcza,

Stopień przymiotników

    1. Kategorie imienne

    1. Kategorie gramatyczne ogólne

    1. Kategorie imienne

Rodzaj - dla rzeczowników kategoria syntaktyczna, dla pozostałych części mowy to kategoria fleksyjna, sygnalizująca podrzędność składniową względem nadrzędnego rzeczownika

(męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy)

Liczba - dla rzeczowników to kategoria semantyczna, a dla innych wyrazów - fleksyjna (pojedyncza, mnoga, podwójna, pluralia tantum, singularia tantum, np. abstrakta, zbiory)

Przypadek - kategoria syntaktyczna

    1. Kategorie werbalne

służy aktualizacji wypowiedzi, tj. usytuowania zdarzenia, o którym mowa, w czasie w stosunku do momentu aktu mowy

istotą tej kategorii jest przekazywanie informacji o ustosunkowaniu się nadawcy wypowiedzi do zdarzenia, o którym mówi. Informację tę nazywamy modalnością

istnieje duża gerupa predykatów, które nie mogą być orzekane o osobach; najczęściej też nie można odnieść tej formy do jakiegokolwiek gramatycznego podmiotu. Przykłady: mdli go, można, trzeba, mży, zmierzcha się.

Forma bezosobowa - konstrukcje typu robi się, wciągnięto służą do ukrycia osoby

    1. Składnia

      1. Składnia - definicja

Składnia - nauka o budowie wypowiedzeń, określa sposób służący do łączenia wyrazów w zdania w całość gramatyczno - komunikatywną

! Budowa języka jest hierarchiczna!

      1. Konstruowanie wypowiedzi

  1. Wybór określonego schematu zdania, będący konsekwencją wyboru głównego czasownika lub wypowiedzi niezdaniowej

  2. Przyjęcie określonej postawy modalnej nadawcy i wybór odpowiedającego jej wykładnika (np. ekspresji, sądu, apelu)

  3. Zastosowanie zasad rozwijania grup i przyporządkowywania sobie członów składniowych, sygnalizowanego za pomocą form fleksyjnych

  4. Różnorakie przekształcenia schematów

  5. Stosowanie zasad budowy zdań złożonych.

Przykład

Wczoraj odwiedził mnie niespodziewanie dawny kolega mojego młodszego brata, który...(stwierdzenia)

      1. Składnia a system językowy

Do systemu językowego należą w zakresie składni:

      1. Schematy zdaniowe - zdanie minimalne

Osią konstrukcyjną schematów zdań są właściwości (wymagania) semantyczno - składniowe (konotacyjne, walencyjne) CZASOWNIKA (oznaczanego zawsze jako V)

Schemat zdaniowy uzyskuje się poprzez odrzucenie elementów zdania nieistotnych dla treści, pozostawiając tzw. zdanie minimalne

      1. Schematy zdaniowe - jeden z wniosków gramatyki generatywnej

Zdania złożone - schemat

  1. Zdania łączone na zasadnie semantycznej

1a) zdania parataktyczne, współrzędnie złożone: zachorował i nie poszedł do pracy

1b) zdania hipotaktyczne, podrzędnie złożone: Nie poszedł do pracy, bo zachorował

  1. Zdania relatywne - określnik (zastępnik) grupy imiennej zdania nadrzędnego: Kto pyta, nie błądzi

  1. Zdania dopełniające, konotowane przez predykat zdania nadrzędnego: Widzę, że Jan przyjechał

Zdania łączone na zasadzie semantycznej

Parataktyczne Hipotaktyczne

- warunek

- zdania skutkowe



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wstęp do językoznawstwa notatki cz. 1, Romanistyka UAM, Wstęp do językoznawstwa
Literaturoznawstwo cd, Romanistyka UAM, Wstep do literaturoznawstwa
WSTĘP DO LITERATUROZNAWSTWA notatki nr 3, Romanistyka, SEMESTR I, Wstęp do literaturoznawstwa
Notatki cz. 1, Teoretyczne podstawy kształcenia
ZHLH - notatki cz.1, ZHLH, I semestr
Psychologia wykład notatki, Szkoła - studia UAM, Psychologia ogólna, Wykład - Psychologia ogólna dr
Biologia komórki - b. dobre notatki - cz. II, BIOLOGIA
Moje notatki cz 1
Gramatyka Opisowa Języka Polskiego - notatki cz.2, Deutsch, Różne
ZHLH notatki cz 1
ZOBOWIĄZANKA CZ. SZCZEGÓLNA, UAM PRAWO, Rzym Prawo Rzymskie
ZHLH - notatki cz.2, I semestr
Biologia komórki b dobre notatki cz I
Gramatyka Opisowa Języka Polskiego - notatki cz.3, Filologia polska, Nauka o języku
Gramatyka Opisowa Języka Polskiego - notatki cz.1, Deutsch, Różne
Notatki cz. 2, Teoretyczne podstawy kształcenia
ZHLH notatki cz 2
Notatki cz. 1, Teoretyczne podstawy kształcenia

więcej podobnych podstron