Przy klasyfikacji spółgłosek bierze się pod uwagę:

 

I.                  STOPIEŃ ZBLIŻENIA NARZĄDÓW MOWY

        zwarto - wybuchowe (wybuchowe)[1]: p, b, t, d, k, g oraz p', b', t', d', k', g';

        szczelinowe (trące) - f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch (szczelinę wytwarzają narządy mowy; jest to zapora, przez którą przeciska się powietrze, wytwarzając charakterystyczny szmer);

        zwarto - szczelinowe (przytarte): c, dz, ć, dź, cz, dż ( najpierw jest zwarcie, które następnie przechodzi w szczelinę);

        zwarto - otwarte (zwarte): l ( boczne zwarcie języka z dziąsłami nie na całej przestrzeni; otwór tworzy się z boku języka z jednej lub z obu stron);

        drżące (zwarte): r (wibruje tylko koniuszek języka;

        nosowe (zwarte): m, n, ń ( zwarciu towarzyszy opuszczenie podniebienia miękkiego).

 

II.              MIEJSCE ARTYKULACJI

       dwuwargowe: m, m', p, p', b, b';

       wargowo - zębowe: f, f', w, w';

       przedniojęzykowo - zębowe (przyzębowe): t, d, n, s, z, c, dz;

       przedniojęzykowo - dziąsłowe (przydziąsłowe): sz, ż, cz, r, l;

       środkowojęzykowe: ś, ż, ć, dź, k', g', ch', ń, ;

       tylnojęzykowe (miękkopodniebienne): k, g, ch, (ł).

 

III.           UDZIAŁ WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH

dźwięczne

b

b'

d

d'

g

g'

w

w'

z

ź

ż

h

h'

dz

dź

dż

bezdźwięczne

p

p'

t

t'

k

k'

f

f'

s

ś

sz

ch

ch'

c

ć

cz

 

dźwięczne bez bezdźwięcznych odpowiedników: m, m', n, ń, r, r', ł, l, l', j

Przy wymowie głosek dźwięcznych drgają wiązadła głosowe (struny). Przy wymowie głosek bezdźwięcznych wiązadła są rozsunięte (strumień powietrza jest większy niż przy dźwięcznych).

 

 

IV.           UDZIAŁ PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO

         nosowe: m, n, ń

       ustne: pozostałe.

Przy wymowie głosek nosowych m, n, ń zwarciu towarzyszy opuszczenie podniebienia miękkiego. Wówczas powietrze przechodzi swobodnie przez jamę nosową.

 

 

V.               RUCH ŚRODKOWEJ CZĘŚCI JĘZYKA

 

twarde

b

c

d

dz

f

g

h

ch

k

l

m

n

p

r

s

t

w

z

miękkie

b'

ć

d'

dź

f'

g'

h'

ch'

k'

l'

m'

ń

p'

r'

ś

t'

w'

ź

 

Przy wymowie głosek miękkich środkowa część języka unosi się ku górze, jak przy samogłosce i.

Przy klasyfikacji samogłosek bierze się pod uwagę:

 

I UDZIAŁ PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO

                     ustne - a, o, e, u, i, y

                     nosowe - ą, ę.

Przy wymowie samogłosek ustnych podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka wejście do jamy nosowej, natomiast przy wymowie samogłosek nosowych podniebienie jest opuszczone - powietrze przechodzi przez jamę nosową.

 

II RUCHY JĘZYKA W KIERUNKU:

 

a) POZIOMYM

                     przedniego szeregu - e, i, y (język przesuwa się do przodu jamy ustnej);

                     tylnego szeregu - a, u, o (unosi się tylna część grzbietu języka)

b) PIONOWYM

                     niskie - a;

                     średnie - o, e;

                     wysokie - i, y, u.

 

III UKŁAD WARG

Ruchy warg połączone są z ruchami języka. Przy:

                     przednim położeniu języka - wargi są płaskie (e, i, y);

                     tylnym ułożeniu języka - wargi zaokrąglone (o, u);

                     płaskie ułożenie języka - układ warg obojętny.

 

[1] nazwy w nawiasach - wg prof. Bronisława Rocławskiego

---