Cechami charakterystycznymi prawa są:
charakter majątkowy znacznej części stosunków regulowanych przez prawo cywilne
zasada równorzędności
charakter względnie obowiązujący (dyspozytywny) tzn. strony stosunku prawnego mogą ustalić treść łączącego ich stosunku prawnego w inny sposób, aniżeli określone jest to w przepisach prawa.
Elementy kodeksu cywilnego:
Część ogólna
Własność i inne prawa rzeczowe
Zobowiązania
Spadki
Prawo zwyczajowe - wykształcone w toku długotrwałego stosowania w praktyce i usankcjonowane przez organy państwowe.
Zwyczaj - określony sposób postępowania, wykształcony przez stałą praktykę w pewnych kręgach społecznych.
Zasady współżycia społecznego - określone zasady postępowania przyjęte w danym społeczeństwie, określają przede wszystkim granicę wykonywania praw podmiotowych.
Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi
Kolizje norm w czasie reguluje przepis, który mówi: ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba ze to wynika z jej brzmienia lub celu.
Granice ochrony praw podmiotowych określa art. 5 (nadużycie prawa) i mówi, iż nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego
Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie która z faktu tego wywodzi skutki prawne
Dowód pośredni - łatwiejszy sposób udowodnienia danego faktu jednakże wysunięcie takiego dowodu uzależnione jest od danego przypadku.
Domniemanie prawne zwykłe i kwalifikowane (kwalifikowanego nie można podważyć i wysunąć przeciwdowodu, domniemanie zwykłe jest to np. domniemanie, iż w razie urodzenia dziecka domniemywa się, że urodziło się ono żywe)
Domniemanie dobrej wiary - jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary domniemywa się dobrą wiarę
Stosunek cywilnoprawny to stosunek prawny unormowany przepisami prawa cywilnego. Stosunek prawny to stosunek społeczny unormowany przepisami prawa.
Elementy stosunku cywilnoprawnego: podmiot, przedmiot, treść (obowiązki i uprawnienia)
Przedmiotem stosunku prawnego jest określone zachowanie się podmiotu zobowiązanego. Zachowanie to dotyczy odpowiedniego obiektu np. rzeczy lub zbiory rzeczy, prawa na dobrach niematerialnych, majątek danej osoby.
Rzeczami nazywamy tylko przedmioty materialne. Podział rzeczy:
Nieruchomości
grunty
budynki
lokale
Rzeczy ruchome
rzeczy oznaczone indywidualnie
rzeczy oznaczone rodzajowo
Inne
Częścią składową rzeczy nazywamy taką część która nie może być od niej odłączona bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości, nie może stanowić odrębnego przedmiotu własności i innych praw rzeczowych
Przynależnościami nazywamy odrębne rzeczy ruchome , potrzebne do korzystania z rzeczy głównej, zgodnie z jej przeznaczeniem. Czynności prawne dotyczące rzeczy głównej wywiera także skutek względem przynależności.
Niektóre rzeczy mogą przynosić pożytki naturalne bądź cywilne. Naturalne to płody. Pożytkami cywilnymi z rzeczy są dochody i zyski z pewnych działalności człowieka.
Mieniem nazywamy własność i inne prawa majątkowe
Dobra niematerialne
Majątek - aktywa i pasywa danego podmiotu prawa
Prawem podmiotowym nazywamy funkcjonalny zestaw uprawnień wynikających z danego stosunku prawnego.
Prawa podmiotowe bezwzględne to takie, które są skuteczne wobec każdej innej osoby.
Prawa podmiotowe względne są natomiast skuteczne wobec ściśle określonej osoby czy też grupy określonych osób.
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w dziedzinie prawa, każdy człowiek nabywa zdolności prawnej od chwili urodzenia, a traci z chwilą śmierci. Śmierć osoby fizycznej potwierdza akt zgonu.
Zdolność do czynności prawnych - to zdolność do nabywania praw i zaciągania obowiązków w dziedzinie prawa cywilnego. Pełną zdolność do czynności prawnych otrzymuje się wraz z ukończeniem 18 lat (pełnoletność) lub w wyjątkowych przypadkach: 16-letnia kobieta która za zezwoleniem sądu zawarła związek małżeński.
Ograniczona zdolność do czynności prawnych może wynikać z:
ukończenia lat trzynastu ale nie osiągnięcia pełnoletności
częściowego ubezwłasnowolnienia na skutek choroby psychicznej, umysłowej nawet jeżeli osoba jest pełnoletnia.
całkowitego ubezwłasnowolnienia
przedstawicielami ustawowymi osób z ograniczoną zdolnością prawną mogą być rodzice, opiekunowie, kuratorzy. Osoba ograniczona może dokonywać niektórych czynności prawnych samodzielnie, natomiast pewne decyzje muszą być potwierdzone przez przedstawiciela ustawowego. Potwierdzenie występujące formie (uprzedniego zezwolenie) lub po dokonanej czynności, które nosi nazwę ex post.
Osobą prawną nazywamy określone rodzaje organizacji społecznych i gospodarczych, którym ustawy przyznają „osobowość prawną”. Osoby prawne są traktowane jako podmioty prawne tylko w zakresie prawa cywilnego.
Ułomne osoby prawne to organizacje, którym nie przyznaje się osobowości prawnej, jednak przyznaje się zdolność prawną. Ułomnymi osobami prawnymi są np. spółka partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, wspólnota mieszkaniowa. Charakterystyczną cechą jest to, że ponoszą tzw. Subsydiarną odpowiedzialność za ich zobowiązania.
3 systemy powstawania osób prawnych:
akt erekcyjny - powstaje na podstawie określonego aktu organu państwowego
w systemie koncesyjnym - dana osoba prawna powstaje z inicjatywy przyszłych członków tzw. Założycieli, którzy muszą uzyskać zezwolenia tzw. Koncesje ze strony określonego organu państwowego
w systemie normatywnym - powstaje z inicjatywy założycieli, nie potrzebuje koncesji - sprawdzane jest tylko poprawność warunków postawionych w określonych przepisach
Większość osób prawnych nabywa osobowości prawnej dopiero po wpisaniu ich do Krajowego Rejestru Sądowego.
Zdolność prawna osoby prawnej określa to, że dana osoba prawna staje się podmiotem praw i obowiązków w dziedzinie prawa, jednak w porównaniu do osoby fizycznej ta zdolność jest ograniczona.
Zdolność do czynności prawnych osoba prawna nabywa w porównaniu do osoby fizycznej od samego początku jej istnienia, nie dotyczą jej przepisy o częściowym i całkowitym ubezwłasnowolnieniu.
Organ osoby prawnej złożony jest z jednej lub wielu osób fizycznych i jest elementem realizującym swoją zdolność do czynności prawnych.
Pełnomocnik i prokurent to przedstawiciele osoby prawnej, który występuje w jej imieniu na podstawie upoważnienia wydanego przez właściwy organ osoby prawnej.
Ustanie osoby prawnej może się wiązać z jej likwidacją lub fuzją. Fuzja może odbywać się w 2 trybach: unia - łączące się osoby prawne przestają istnieć, na ich miejsce powstaje nowa osoba prawna, która wstępuje w prawa i obowiązki łączących się osób prawnych ; Inkorporacja - jedna z osób prawnych przejmuje majątek (aktywa i pasywa) drugiej osoby prawnej.
Przedsiębiorcą może być osoba fizyczna, osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Zdarzeniami cywilnoprawnymi nazywamy fakty, z którymi normy prawa cywilnego wiążą skutki polegające na powstaniu, zmianie lub zniesieniu istniejącego stosunku prawnego.
Działanie to zachowanie człowieka, wynikające z jego woli.
Zdarzeniami w ścisłym tego słowa znaczeniu nazywamy wszelkie zdarzenia niezależne od woli ludzkiej.
Czyn - działanie z którym normy prawne wiążą odpowiedni skutek prawny, niezależnie od tego czy wola osoby działającej miała na celu wywołanie takiego skutku. Czyny dzielimy na czyny zgodne z prawem (przejawy woli podobne do oświadczenia woli, czynności czysto faktyczne, zawiadomienia o pewnych zdarzeniach) oraz czynności bezprawne.
Czynności zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych - działanie z którym normy prawne wiążą odpowiedni skutek prawny, wynikający z wcześniejszej woli osoby działającej, która zmierzała do osiągnięcia danego skutku prawnego. Dzielą się one na: czynności prawne, akty administracyjne, orzeczenia sądowe
Oświadczenie woli nazywa się taki przejaw woli , który wyraża zamiar wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany stosunku prawnego, oświadczenie woli jest wolą osoby wydającej takie oświadczenie.
Przejaw woli podobny do oświadczenia woli wynosi z norm skutki prawne niezależnie od woli podmiotu działającego.
Czynności prawne jednostronne wiążą się z oświadczeniem woli tylko jednej strony, dwustronne z oświadczeniem co najmniej dwu stron.
Czynności prawne konsensualne - związane jedynie z oświadczeniem woli np. zgoda porozumienia umowa, czynności prawne realne występują wtedy gdy oprócz oświadczenia woli potrzebne jest potwierdzenie rzeczowe, wydanie rzeczy, związek z rzeczą itp.
Czynności prawne kauzalne to takie, które związane są z jakimś celem, który jest przesłanką do ważności tej umowy, czynnością abstrakcyjną jest taka której wykonanie nie związane jest z celem jaki przyświecał podmiotowi.
Umowa - zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron, mające na celu ustanowienie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego.
Oferta - stanowi jednostronne oświadczenie woli, które zawiera propozycję zawarcia umowy, określając jednocześnie istotne postanowienia proponowanej umowy .
Charakter dobrowolny posiada większość ofert - zarówno w ich przyjmowaniu jak i z występowaniem z nimi. Najczęstsze wyjątki to obowiązek przyjęcia oferty głównie w sferze kontaktów klient - usługodawca w sferze usług powszechnie publicznych np. usługi pocztowe, komunikacyjne, telekomunikacyjne, dostawa gazu, wody itp.
Jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą prowadzi stałe interesy ofertę o zawarcie umowy w ramach swej działalności gospodarczej, brak niezwłocznej odpowiedzi przyjmuje się za przyjęcie oferty
Umowa może być zawarta w drodze aukcji albo przetargu. W ogłoszeniu aukcji albo przetargu należy określić czas, miejsce, przedmiot, warunki aukcji lub przetargu. Warunki te mogą być w trakcie aukcji lub przetargu zmienione lub odwołane tylko jeżeli było to zastrzeżone w ich treści.
Wadium - określona forma zapłaty lub rzeczowe zabezpieczenie wpłacane organizatorowi przetargu przed jego rozpoczęciem. Zastrzeżenie o wystąpieniu wadium w danym przetargu lub aukcji musi występować w warunkach tej aukcji lub przetargu.
Forma czynności prawnych służy do wyrażania oświadczeń woli - jednostronnych lub oraz dwustronnych, czyli umów.
Jeżeli w przepisach nie jest przewidziana forma oświadczenia woli to oświadczenie woli osoby dokonującej czynności prawnej może wystąpić w dowolnej formie.
Czasami w przepisach jest określony wymóg formy kwalifikowanej / szczególnej. Przepisy narzucają np. jedną z form w której musi nastąpić oświadczenie woli strony lub dwu stron.
Do rodzajów form szczególnych należą: pisemna, pisemna z datą pewną, pisemna z podpisem urzędowo uwierzytelnionym, akt notarialny.
Ze względu na skutek jaki powoduje niezachowanie formy istnieje podział na formę przewidzianą pod rygorem nieważności i formę zastrzeżoną jedynie pod rygorem dowodowym:
Niezachowanie formy pod rygorem nieważności powoduje nieważność czynności prawnej i może nastąpić jeżeli: przepisy przewidują zachowanie formy notarialnej, jeżeli przepisy lub ustawa przewidują formę pisemną z datą pewną lub podpisem urzędowo uwierzytelnionym, jeżeli skutek taki wyraźnie jest zastrzeżony w ustawie lub umowie.
Niezachowanie formy pod rygorem dowodowym nie powoduje nieważności czynności prawnej, lecz tylko - w razie sporu sądowego - trudności dowodowe.
Wady oświadczenia woli:
Brak świadomości lub swobody - w takim wypadku złożone oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne (sprzeczność czynności prawnej z ogólnymi zasadami współżycia społecznego powoduje bezwzględną nieważność).
Pozorne określenie treści umowy, choć cel jej jest zupełnie inny powoduje bezwzględną nieważność takiej umowy.
Osoba, która złożyła oświadczenie woli innej osobie pod wpływem błędu, może się uchylić od skutków prawnych swego oświadczenia w ciągu roku od wykrycia błędu.
Błąd musi być istotny i dotyczyć treści czynności prawnej. Jedynym odstępem od tej reguły jest ten związany z próbą podstępu, oszustwa jednej ze stron. Wtedy choć treść i istota nie dotyczą danej czynności prawnej to z tytułu błędu jedna ze stron może się uchylić od skutków prawnych oświadczenia woli.
Oświadczenie woli złożone pod groźbą, która powinna być bezprawna oraz powinna być poważna obiektywnie tzn. jest duża szansa, że złożenie wymuszonego oświadczenia woli może doprowadzić do spełnienia groźby, jest uznawane za wadliwe oświadczenie woli. Składający oświadczenie woli pod wpływem groźby może się uchylić od skutków prawnych swego oświadczenia w ciągu roku od chwili gdy stan obawy ustał. Oświadczenie o uchyleniu skutków prawnych powinno być złożone drugiej stronie w formie pisemnej.
Jeżeli czynność prawna nie jest sprzeczna z ustawą, nie ma na celu obejścia ustawy oraz nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego wtedy wywoła odpowiednie skutki określone np. w umowie. Dodatkowym kryterium przy rozstrzyganiu 2 pierwszych zastrzeżeń jest to czy czynność prawna odbyła by się pomimo, że spełniałaby te warunki. Jeżeli okazałoby się, że nie odbyła by się, gdyby nie założony nieprawidłowy cel to taka czynność prawna jest nieważna.
Bezwzględnie nieważna jest treść czynności prawnej jeżeli sprzeczna jest z zasadami współżycia społecznego.
Treść czynności prawnej dzieli się na:
Elementy przedmiotowo istotne - to elementy, które w istotny sposób zmieniają np. typ umowy. Zmiana takiego elementu zmieni rodzaj, treść lub cel takiej umowy np. takim elementem może cena za zakup. Jeżeli zmienimy ten element na usługę lub przedmiot nieodpłatny to taka zmiana może zmieni umowę z umowy o sprzedaż w umowę o użyczeniu czy też darowiznę.
Elementy nieistotne nie mają wpływu na dojście do skutku czynności prawnej, ani też na kwalifikacje umowy. Np. brak ustalenia w umowie czasu i miejsca zwieńczenia umowy.
Elementy podmiotowo istotne nie mają wpływu na dojście do skutku i na ważność czynności prawnej. Mają jednak istotne znaczenie dla danego podmiotu w odniesieniu do umów jednostronnych czy dwustronnych. Do najczęściej występujących postanowień tego typu należą zastrzeżenia dotyczące warunku i terminu.
Warunek - postanowienie w treści czynności prawnej, które uzależnia powstanie i ustanie jej skutków od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Rozróżnić można warunki zawieszające i rozwiązujące. ( w zależności od tego czy skutek prawny ma powstać czy też ustać).
Skutki danej czynności prawnej mogą być również uzależnione od nadejścia lub upływu określonego terminu.
Z upływem czasu prawo przewiduje różne skutki prawne. Jedną z instytucji w której termin odgrywa istotną rolę jest przedawnienie.
Przedawnienie w prawie cywilnym prowadzi do ograniczenia możności dochodzenia roszczeń, jeżeli nie zostały one wysunięte w terminie określonym przez ustawę. Często stanowi usankcjonowanie pewnego stanu faktycznego. Nieskorzystanie ze swych praw w danym terminie może wysuwać przypuszczenia, że dane roszczenie zostało zaspokojone, albo dany podmiot nie chciał ze swego uprawnienia czynić użytku.
Roszczenie - przysługująca uprawnionemu możność domagania się od innej osoby określonego zachowania się. Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia a nie prawa podmiotowe, z których te roszczenia wynikają.
Terminu przedawnień nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną z pewnymi wyjątkami w prawie morskim i konsumenckim.
Maksymalny okres przedawnienia wynosi 10 lat. Bywa on różny i wynosi nawet jedynie 2 miesiące w przypadku reklamacji z tytułu opóźnienia w przewozie przesyłki.
Sąd nie uwzględnia z urzędu terminu przedawnienia. Jedynie pozwany może podnieść taki zarzut. Jeżeli tego nie uczyni oznacza to, że zrzeka się takiego zarzutu.
Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia z którym to skutek prawny zawarty w umowie powinien być realizowany (od daty spełnienia lub niespełnienia świadczenia). Bieg przedawnienia jest niezależny od tego czy uprawniony wie o roszczeniu i o osobie zobowiązanej do jego zaspokojenia.
Zawieszenie biegu przedawnienia polega na tym, że okres zawieszenia nie wlicza się do biegu przedawnienia. Są różne przyczyny z tytułu, których można zawiesić bieg przedawnienia.
Przerwanie biegu przedawnienia polega na tym, że po zdarzeniu które przerywa ten bieg, bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo.
Termin zawity - termin nieprzekraczalny, którego niezachowanie wywołuje ujemne skutki dla uprawnionego polegające na wygaśnięciu przysługujących mu praw. Terminy zawite są bezwzględnie obowiązujące, nie podlegają przerwie lub zawieszeniu.
Przedstawiciel to osoba zastępująca osobę, która nie możliwości sama dokonać czynności prawnej. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela pociąga za sobą skutki prawne bezpośrednio dla osoby reprezentowanej. Przedstawicielstwo można podzielić na:
przedstawicielstwo ustawowe
pełnomocnictwo, w tym szczególne pełnomocnictwo tzw. Prokurę.
Przedstawiciel ustawowy - granice jego umocowania (źródło upoważnienia) zależą bezpośrednio od przepisów ustawy. Należą do nich w pierwszym rzędzie rodzice (każde z osobna), opiekun, kurator itp. Przedstawicielem ustawowym musi być osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Jeżeli jakaś osoba, reprezentuje inną osobę nie mając odpowiedniego umocowania to dowolna czynność prawna przez tą osobę jest nieważna i nie powoduje skutków prawnych. Przedstawiciel aby odniesiony był dany skutek prawny musi bezpośrednio zwracać się w imieniu reprezentowanej przez siebie osoby.
Przy pełnomocnictwie umocowanie do działania wynika z woli mocodawcy. Pełnomocnik musi mieć przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Jeżeli podejmie jakąś decyzje za osobę reprezentowaną choć brak jest umocowania to ta czynność prawna nie jest od razu uznawana za nieważną. Jej ważność zależna jest od tego czy rzekomo reprezentowana osoba potwierdzi tę czynność.
Udzielenie pełnomocnictwa jest czynnością prawną jednostronną a nie umową. Stanowi ono upoważnienie do składania oświadczeń woli w imieniu mocodawcy. W większości przypadków pełnomocnictwo otrzymuje osoba którą wiąże z mocodawcą jakiś skutek prawny np. właściciel - kierownik działu. Zniesienie (odwołanie) pełnomocnictwa nie pociąga za sobą innych skutków prawnych związanych z łączącym stosunkiem prawnym te osoby.
Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie za wyjątkiem:
pełnomocnictwo ogólne (generalne) powinno być wg ustawy udzielone w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Jeżeli dana czynność prawna powinna być wykonana w danej formie szczególnej, to udzielenie pełnomocnictwa do wykonania takie czynności powinno być wykonane w co najmniej takiej samej formie
Niekiedy ustawa przewiduje udzielenie pełnomocnictwa w formie specjalnej
Granice umocowania:
ogólne
do dokonania jednej konkretnej czynności prawnej
do dokonania czynności prawnych jednego rodzaju
Pełnomocnictwo procesowe - pełnomocnictwo udzielone adwokatowi do wystąpienia w sądzie w imieniu klienta w jednej konkretnej sprawie.
Pełnomocnictwo domniemane - występuje np. w przypadku gdy osoba z zewnątrz wkraczając do danej firmy, przedsiębiorstwa może domniemywać, że pewne osoby są z tytułu wykonywanej pracy umocowane do wykonywania pewnych czynności prawnych. Upoważnienie takich osób wynika z ich funkcji służbowych.
Prokura jest pełnomocnictwem udzielanym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru, udzielający (uchylający) prokury powinien zgłosić to do rejestru przedsiębiorców, prokura powinna być udzielona na piśmie pod rygorem nieważności. Prokurentem może być osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, składa własnoręczny podpis zgodnie z wzorem podpisu z akt rejestrowych z dopiskiem wskazującym na prokurę. Prokura może być ogólna, udzielona dla reprezentacji sądowych i pozasądowych za pewnymi wyjątkami, może być wydawana pewnej grupie osób (prokura łączna) lub w granicach zakresu działań danej grupy oddziałowej (prokura oddziałowa). Prokura wygasa na skutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji, śmierci prokurenta. Nie powoduje wygaśnięcia prokury: śmierć przedsiębiorcy czy utrata przez niego zdolności do czynności prawnych.
8
Wiadomości ogólne z prawa cywilnego