Higiena zw- nauka badająca warunki środ.zw. i opracowująca normy ich utrzymania tak by zw.zachowało opt.stan zdrowia i odporność na choroby; bad.czynników abiotycznych i biotycznych które wpływają na opór środ (wpływ niekorzystnych czynników środ)
Normy utrzymania- higiena pomieszczeń, żywienia i pojenia, utrzymania pastwiskowego, rozrodu, samicy w okr.okołoporodowym, odchowu potomstwa, zasady użytkowania zw.zgodnie z dobrostanem, sposoby treningu zw, zasady właściwych relacji pomiędzy zw.a opiekunemCele- utrzymanie zdrowia zw.poprzez kształtowanie i ochronę środ.hodowlanego, sposoby pielęgnowania zgodne z warunkami etologii i zapobiegania chorobom, zgodne z dobrostanem zw oraz przez kształtowanie czynników środ Czynniki środ *fizyczne (temp, wilgotność, ruch pow, ciepło radiacyjne-czynniki siły oziębiającej, promieniowanie słon, radioakt, jonizacja pow, hałas, zawartość pyłu w pow, czynniki zw.z budownictwem *chem (niekorzystne domieszki chem.w pow, niekorzystne subst.chem.w pożywieniu, otoczeniu zw-el.bud., wyposażenia okólnika, podawane w lekach, śr.dezynfekcji, dezynsekcji, deratyzacji *biol (zawart.mikroorg., zarodników, grzybów i jaj pasożytów, obecność transmiterów- org.pośredniczących w przenosz.chorób, owadów i in.stawonogów, gryzoni, ptaków wolnożyjących, zw.które w sposób psych.wpływają na zwiększenie oporu środ (stresu)
Środowisko- jedność zespołu otaczającego i żywego org; środ.przyrodnicze- zbiór ekosystemów nat. i przeobrażonych przez człowieka (skł.ekosystemu pełniący rolę konsumenta i drapieżnika)Geosfera- przyziemna 2m warstwa atmosfery w której krzyżują się wzajemne wpływy gleby i klimatu; żyją w niej zw.i człŚrod.hodowlane- zespól współzależnych, nieożywionych i ożywionych czynników otaczających zw których wpływ jest modyfikowany przez czł i jego wytwory; czł.jest czynnikiem wiodącym, wpływa na zw i ich zdrowie (decyduje o lokalizacji środ, sposobie żywienia, pojenia, treningu, pracy, relacji zw-opiekun)Czynniki środ a)abiotyczne *klimatyczne (prom.słon, kosmiczne, temp, jonizacja pow, wilg.i opady, ruch pow i wielkość ochładzania, ciśnienie, zjawiska akustyczne, elektr, skł.chem.pow, zapylenie *edaficzne (gleba odziaływuje poprzez rosnące rośl. Które są pokarmem; działa jako podłoże na odp.budowę kończyn, podatność wystąpienia chorób pasożytniczych, grzyb, bakt; rodzaj gl.trzeba brać pod uwagę przy planowaniu bud, wybiegów, obiektów utrzymania dzikich zw.w niewoli; woda- wymagane jest pewne min.wody pitnej dla przetrwania; ważna jakość; duża wilg. na gl.ciężkich powoduje konieczność specj.postępowań przy posadowieniu bud, przygotowaniu wybiegów) b)biotyczne pozostają w równowadze biol, tworzą biocenozę
Pogoda- zmienność zjawisk; działa pośrednio na zw.poprzez wpływ na rozwój drobnoustrojów, pasożytów ich żywicieli pośrednich; war.pogodowe oddziaływają na OUN, powodują zmiany w ukł.naczyniowym, wpływają na sprawność termoreg.skóry, przemianę materii Klimat- stałość i powolne zmiany Kl.umiarkowany- cykliczność pór roku (sezonowość) *morski- małe wahania temp (dobowe i roczne- rzadko przekraczają 15st), lata mało upalne; czynniki: słońce, czyste pow, zmienny niezbyt zimny wiatr działający na org.jak masaż; podnoszą one apetyt wzmacniają sen, usprawniają termoreg i hartują zw; łąki i pastw dobrze wegetują i dają pełnowart.paszę *lądowy- znaczne wah.temp (do 60st); wiatry wieją słabiej, wilg.niższa, mniej opadów i mgieł, pogodniejsze dni, lata suche i upalne, zimy ostre i długie, większe prom.słon; odmiana-kl.górski- niższe ciśnienie (wpływa korzystnie na wzrost erytrocytów i Hb we krwi i czynników narządu oddechowego), częste jego zmiany, większe natężenie prom.słon. przenikające bez większych strat przez suche i czyste pow (intensywne drażni skórę, grubsza warstwa naskórka, więcej melaniny a to zw.elastycznośc i wytrzymałość-lepsza bariera dla czynn.chorobotw) Kl.gorący- skóra i włosy ciemniejsze, skóra cieńsza z dobrze rozw.naskórkiem; róg kopytowy zbity, ścisły, twardy i b.wytrzymały na podłoże; rogi większe; tk.łączna podskórna cienka i dlatego skóra też jest cienka, tł.podskórny nie ma się gdzie gromadzić, słabo rozw.tułów, dł.kończyny i szyja; gruczoły potowe intensywnie wydzielają; zw.są ruchliwe, wytrzymałe, rześkie, z dużym temperamentem, mają mały apetyt, słabo się tuczą Kl.chłodny- naskórek cieńszy, skóra grubsza, więcej tł, tułów lepiej rozwinięty, krótsze kończyny i szyja, lepiej rozw.śr.partie ciała ze względu na większe narządy muszące wytwarzać więcej ciepłą Kl.górski- kl.piersiowa dłuższa, dobrze rozbudowana i b.wypukła, krzyż mocniejszy, mięśnie potężniejsze, grubszy kościec, krótsza szyja Choroby meteorotropowe- zależneod czynników klimatycznych, występują sezonowo Aklimacja- przyst.się zw.do chwilowo zmienionych war.otoczenia; najcz.jest to zmiana w termoreg.wskutek zadziałania zimna; polega gł.na zwiększonej sekrecji katecholamin i horm.tarczycy oraz glukagonu, reg.proc.spalania cukrów i tł Aklimatyzacja- całokształt proc.fizjolog. będących wyrazem przystoi.się zw. Do zmienionych war, zwłaszcza klimat; objawia się wzr.podst.przemiany materii i prod.ciepła; te zw.aklimatyzują do war.niskiej temp; zmienia się izolacyjność skóry (puchowe owłosienie, odkł.tł, zmniejszenie ukrwienia skóry); proc.aklimatyzacji przebiega tym dłużej i trudniej im b.różnią się warunki pierwotnego środ.od nowych; zależy też od zdolności org; zaaklimatyzowane to te które zachowuja cechy uzytkowe Adaptacja- wytworzenie dziedzicznych właśc..przystosowawczych (fizjolog, anat) w obrębie populacji w zmienionych war.środ; nowe cechy utrwalają się przez kilka pokoleń; adept.polega na przeobrażeniu puli genowej popul. i selekcji nat; stanowi istotę ewolucji org; poszcz.rasy zostały wytw.w okr.klimacie i są do niego przystoi; zmiana war (klimat/geogr) wymaga aklimatyzacji Ustawa o ochronie zw (21.08.97 zmiana 02) *zakaz podawania h.wzrostu w paszach *zakaz obsady zw.ponad normy *koń przed ukończeniem 5roku nie może być używany do zrywki drewna w lesie *zw.kręgowe może być ubite po pozbawieniu świadomości *poczeklania musi być akustycznie i wizualnie oddzielona od ubojni *nie można uśmiercać w okr.okołoporodowym *ubijać zw.w obecności dzieci *dozwolone są uboje rytualne Ustawa o ochr.zdrowia zw i zwalczaniu chorób zakaźnych- *działalnośc nadzorowana: transp.zw, wystawy, konkursy, targi zw; obrót zw, stacje kwarantanny *wykaz choró zakaźnych zwalczanych z urzędu: pryszczyca, pęcherzykowate zapalenie j.ustnej, chor.pęcherzykowa świń, księgosusz, pomór małych przeżuwaczy, zaraza pł.bydła, chor.guzowatej skóry bydła, gorączka doliny Rift, chor.niebieskiego języka, ospa owiec i kóz, afrykański pomór koni i świń, klasyczny pomór świń, rzekomy pomór drobiu, wścieklizna, wąglik, gruźlica bydła, bruceloza bydła, kóz, owiec, świń, enzootyczna białaczka bydła, gąbczasta encefalopatia bydła (BSE), zgnilec amer.pszczół, trzęsawka owiec, zakaźna martwica ukł.krwiotwórczego ryb łososiowatych, zakaźna anemia łososi, wir.posocznica krwotoczna, krwotoczna chor.zw.płowej
Promieniowanie w zależności od dł.fali- kosmiczne, gamma, rentgenowskie, UV, świetlne, podczerwone, radiowe(wielkiej częstotliwości)UVA- 400-320nm; prom.bliskie światłu widzialnemu; przechodzi przez szkło okienne, ma zdolność zrumieniania skóry; większość alergii na słońce to na UVA; silne promieniowanie może być rakotwórcze, powoduje wytwarzanie w skórze wolnych rodników, niszczy elastynęUVB- 320-280nm- wnika wgłąb skóry na gł.0,5mm (zatrzymywany w naskórku i skórze właśc.); kiedy jest zmniejszona zawart.ozonu więcej UVB dociera do Ziemi, wzrasta zapadalność na raka skóry, kataraktę oczną, zmniejsza się odp.immun, przyspieszony proc.starzenia skóryUVC- 280-180nm- dociera do Ziemi poprzez dziury ozonowe, wnika w naskórek do 0,1mm; rakotwórczy, bakteriobójczy, powoduje silną jonizację i ozonizację pow Zw.dnia dł- wzmożona akt.płciowa w okr.wydłużającego się dnia (wiosna) np.konie Zw.dnia krót- owce, kozy, kiedyś bydło (teraz wchodzi w okr.rui w ciągu całego roku) Promieniowanie podczerwone (IR)- niewidzialne, wnikają do 20mm, przechodzą przez kość czaszki; po wniknięciu zamieniają się w en.cieplną; podczerwień rozszerza nacz.krwio.co poprawia ukrwienie tk; udar słoneczny- rozszerzenia nacz.w mózgu; sur.krwi przesiąka do opon mózgowych (ucisk na mózg); ucisk zakończeń nerw.zawiadujących oddychaniem i krążeniem powoduje zatrz.oddechu i pracy serca Jonizacja powietrza- wybijanie z atomu cząst.elementarnej w wyniku czego powst.2 cząst (o ładunku ujemnym i dodatnim); powodują ją cząstki elementarne (korpuskularne), fale (UV, promienie X, gamma,kosmiczne, radioakt), proc.tarcia; jony ujemne, lekkie poprawiają samopoczucie człowieka, obniżają ciśnienie, zwalniają oddech; dodatnie odwrotnie; sztuczne jonizatory w bud- większa wydajność krów, nieśność kur, wyd.runa owczego, odporność, przyspieszony proc.gojenia ran, mniejsza śmiertelność w stadzie Dźwięki słyszalne dla czł- 16-20000Hz Fala ciśnień- f.dźwiękowa; dł.fali to droga jaką przebywa ona od źródła Hałas- okr.w decybelach (0-130decybeli); dźwięki w danej chwili niepożądane, nieprzyjemne, powoduja stres; długotrwały pow.zmęczenie; niszczy narząd słuchu; wpływa na ukł.nerwowy zmieniając jego reakcje na bodźce; zakłóca odpoczynek; wpływa na bochemię org, zmienia wydzielanie gruczołów dokrewnych, wpływa na pracę serca, wydzielanie soku żołądkowego; powoduje spadek nieśności, masy jaj, zapładnialności, wyd.mlecznej, przyrostów, wylęgowości Częstotliwość- ilość dźwięków w ciągu sec; 1Hz to 1dźwięk w ciągu sec Zw.odbierające infradźwięki- meduzy (dowiadująsie o zbliżającym się sztormie), ryby, słonie, wieloryby, niektóre owady (chrząszcz wodny tą met.prowadzi echolokację); infradźw.wyst.w naturze przy silnych wiatrach, trzęsieniach ziemi, wybuchach wulkanów; u czł.powodują bóle głowy, bezsenność, nerwicę, mdłości, zaburzenia pracy serca, pęknięcie wątroby, śledziony, przewodu pokarmZw.odb. ultradźw- manaty (syreny) często nie słyszą dźw.niskich; dochodzi do wypadków motorówkami; ultradźw.służą do nawigacji wodnej, do lokalizacji ławic, rozbijania kamienia nazębnego, w leczeniu stanów reumatoidalnych; działające na strefy wzrostowekości mogą powodowac zaburzenia płodu; powod.obniżenie poz.cukru we krwi, skurcze nacz.wieńcowych, perforację przewodu pokarm, uszkodzenie wątrobyGleba- (45% skł.min, 5%subst.org, 50%woda i pow) wierzchnia warstwa skorupy ziemskiej powst.wskutek wietrzenia skał; żyją w niej bakt, pierwotniaki, grzyby, glony, poczwarki, wije, robaki, pierścienice; wraz z odchodami zw.roznoszone są drobnoustroje, jaja pasożytów; mogą być akt.przez dł.czas; gl.wpływa na klimat i pogodę; Poz.wody gruntowej- ma wpływ na ocenę łąk i pastwisk; b.ważny przy budowie bud; jak jest zbyt duży poz.dochodzi do zabagnienia i rozwija się kwaśna rośl; powoduje rozmiękczenie rogu kopytowego prowadza Ce do np.rzekomego raka strzałki kopyta; u krów dochodzi do maceracji w szparze racicowej; przy zbyt niskim rośl.ulega stepowieniu Stosunki cieplne gleb- mają różne zdolności pochłanianai ciepła; ciemne pochłaniają, jasne odbijają; barwa gl.zależy od wilgotności Prewencja wet- całokształt działań mających na celu poprawianie dobrostanu zw.i stanu jakościowego prod.spożywczych pochodz.zw; obejmuje wszystkie działania i decyzje mające na celu niedopuszczenie do stanu zagrożenia zdrowia poprzez zapewnieni zw.opt.warunków utrzymania i war.sanitarnych Działanie prewencji w fazie projektowania obiektu- *wybór odp.miejsca pod budowę *zastos.materiałów bud.oraz śr.pomocniczych przy bud wolnych od zw.toksycznych *materiały bud.powinny być łatwe do czyszczenia i dezynfekcji, utrudniać ukrycie i przemieszczanie owadów i wnikanie, przemieszcanie, rozród gryzoni *w czasie bud.konieczne staje się zachowanie staranności pracy bu El.gotowego bud. Nie mogły spowodować uszkodzeń zw *wprowadzenie systemu „czarno-białego” (strefa produkcyjna biała- w fartuchach, strefa administracyjno-zaopatrzeniowa czarna)Lokalizacja budynku *ukształtowanie ter- lekko wzniesiony, grunt przepuszczalny aby wodu opadowe miały swobodny odpływ i nie podmywały bud. Oraz nie zalewały wybiegów *powinny być umieszczone w stos.do bud.mieszkalnych tak aby jak najmniej były narażone na działanie wiatrów panujących w danej okol aby domieszki szkodliwych gazów oraz odory nie dochodziły do ludzi *należy wykorzystywać nat.osłony przed lok.wiatrami lub sadzic pasy zieleni, stanowiące pas sanitarny *usytuowanie osi d.bud.w stosunku do str.świata powinna przebiegać po linii pn-płd z odchyleniem na zach.15st (korzystne oświetlenie nat.przez okna w ścianach od str.wsch i zach) *należy uwzględnić ukł.funkcjonalny, korzystne pow.komunikacyjne z bud.pomocniczymi, wybiegami, okólnikami, pastwiskami i miejscami skł.obornika Materiały- cechy techniczne określające właściwości by mogły sprostać wymaganiom *fizyczne (gęstość, porowatość, wilg, nasiąkliwość, higroskopijność, rozszerzalność cieplna, przewodność cieplna, mrozoodp, żaroodp, dźwiękoszczelność) *mech (wytrzymałość, sprężystość, kruchość, twardość, ścieralność, udarność) *fizykochem (toksyczność, ciepłochronność, odp.na korozję, starzenie, Dobrostan- stan zdrowia psych i fiz osiągany w war.pełnej harmonii org.w jego środ; kiedy pastwisko zastapiono okólnikiem później pobytem w bud, legowisko ściółkowe podłogą rusztową lub stan.krótkim z linia tresera elektr.nad zadem zw, który w jednym czasie inspirował wypróżnianie się wszystkich zw, w chowie trzody kojce ściólowe zast.podłogą szczelinową, nastapił odwrót od okólników, syst.tuczu klatkowego, podobnie u drobiu- na niewłaściwość nowych metod ze wzg.na behawior uwagę zwrócili ekolodzy a później zoohigieniści; długotrwałe niezaspokojenie potrzeb zw.ze sferą psych wywołuje frustrację i cierpienie obj.się nietypowymi formami zachowań Warunki dobrostanu *wolność od głodu i pragnienia (zapewnienie świeżej wody i paszy pokrywającej potrzeby zakresie wzrostu, zdrowotności i żywności), bólu (zapewnienie profilaktyki, prewencji), urazów i choroby, dyskomfortu (zabezpieczenie wygodnej pow, wypoczynku, możliwości schronienia i opt.war,środ), strachu, stresu
*możliwośc wyrażania norm.form behawioralnych Cele- wypracowanie alternatywnych syst.w chowie w których max.zysku z tytułu utrzymania zw.jest wynikiem spełnienia potrzeb biol.a nie bezwzględnej ich eksploatacji Radon - radioaktywny gaz szlachetny , bezbarwny , bezwonny, ciężki , powstaje w drodze rozpadu uranu ( pod ziemią 1 źródło ) ; może się rozprzestrzeniać na kilometrowe odległości ; wędruje do górnych warstw litosfery - w zależności od temp. gleby , ciśnienia atmosfer. , koncentracji radu; wydostaje się z pod ziemi drogą dyfuzji i może się gromadzić w piwnicach i na parterach domów i w budynkach inwentarskich ( nieszczelności w fundamentach !). Inne źródło to materiały budowlane w zależności od koncentracji pierwiastków promieniotwórczych. Na stężenie ma wpływ pora roku i dnia. Radon stanowi 50% dawki promieniowania tła ! Należy często wietrzyć pomieszczenia , szczególnie piwnice i dolne części budynków ( dużo większe stężenie radonu ); W Polsce stężenie dopuszczalne to 100 Bq ( bekereli ) - wyższe stężenie powoduje możliwość zachorowań na raka. Przegrzanie - odziaływanie wysokiej temp otoczenie przez prowadzi do zachwiania termoregulacji , uniemożliwia oddawanie nadmiaru wyprodukowanego ciepła , prowadzi do przegrzania organizmu.Udar cieplny - wysoka temp. wewnętrzna powoduje zaburzenia pracy mózgu , czyli udar cieplny , w skrajnych przypadkach może skończyć się śmiercią zwierzęcia.Zioła - zioła bardziej popularne ( leki na ziołach , profilaktyka ziołowa ) odkąd wszedł zakaz UE o stosowaniu antybiotyków w celach profilaktycznych. Wykazują wyraźne działania farmakologiczne przy braku skutków ubocznych. Są tańsze niż antybiotyki. Mieszanki ziołowe są ukierunkowywane na : przewód pokarmowy i układ odpornościowy. Efekty stosowania : wzrost wytwarzania przeciwciał , wzmożona aktywność fagocytarna , zwiększona liczba pobudzonych limfocytów , podnoszenie aktywności lizozymu we krwi itp. Rośliny pozyskiwane w ziołolecznictwie : Na świecie 35 tys gatunków , Europa- 2000, polska 200. Zioła są podawane jako dodatki do pasz w ilości 0,2-5%. Substancje czynne w ziołach : alkaloidy , saponiny, aminy , estry , substancje śluzowe , garbniki, fitoncydy , olejki eteryczne itp. Skuteczność ziół zależy od : warunków zbioru, wielkości dawki , sposobu i czasu przechowywania , postaci w jakiej są podawane. Wpływ na zwierzęta : poprawiają zdrowotność i apetyt , wzmagają wydzielanie śliny i czynność gruczołów dokrewnych , działają bakteriobójczo w przypadku zakażeń, zapobiegają procesom gnilnym , regulują pracę nerek, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego. Podawanie jako świeże lub suszone. Higiena pasz i żywienia zwierząt- błędy żywieniowe: stresogenne- rozpulchnienie, przekrwienie i nadżerki błony śluzowej przewodu pokarmowego, biegunki i ułatwione przenikanie zarazków, zejścia śmiertelne; błędy w skarmianiu: niewłasciwa pasza, błędy w czasie karmienia lub niewłaściwej dawki pokarm.; Pasze: zepsute (źle sporządzone kiszonki), przemarznięte, zanieczyszczone (roslinami trującymi, mykotoksynami lub odchodami gryzoni), zagrzane( z podwyzszonazawartością azotanów i azotynów) Ważne czynniki przy żywieniu- a) przekarmianie zwierząt- morzyska, wzdęcia, biegunki, rozszerzanie żołądka itp. , b)temp. Paszy- powinna wynosić 10-15 st. C, przemarznięte(zaburzenia funkcji przewodu pokarm.), zagrzane (rozwój mikroflory, podwyzszony poziom azotanów i azotynów), c) pasze zepsute- procesy gnicia, pleśnie, jełczenie, d) zanieczyszczenia mechaniczne(piasek, kawałki metali, sznurek z tworzywa), e) zanieczyszczenie bilogiczne(odchody gryzoni, odchody i wylinki owadów), f) rośliny szkodliwe i trujace, g) skażenie pasz (pestycydy, zielonki przenawożone, metale ciężkie, polichlorowane bifenyle i dioksyny, mykotoksyny),h)podwyższony poziom radioaktywności, i) nagłe zmiany rodzaju paszy (zaburzenia w pracy przewodu pokarm.), j) zakaz stosowania mieszanek miesno-kostnych Wybieg- ogrodzony teren przylegający bezpośrednio do budynku lub w niewielkiej odległości od niego, o nawierzchni utwardzonej lub obsianej, z urzadzeniem do zadawania paszy i wody Okólnik- miejsce ogrodzone, zwykle zadarnione, przeznaczone dla zwierząt w celu zapewnienia im ruchu na świeżym powietrzu. Usytuowanie wybiegu- nasłonecznienie zimą, osłona przeciwko wiatrom, teren łatwo przepuszczalny, nie podmokły, o niewielkim spadku w kierunku przeciwnym do budynku inwentar., konieczność utwardzenia wybiegu na terenie mało przepuszczalnym-> nawierzchnia równa,twarda,łatwa do odkażania, nie śliska, z systemem odprowadzania wód odpadowych, dostęp do wody i paszy, czochradła, ogrodzenie nie powodujące urazów, miejsca zacienione, Higiena wypasu- przejście powinno być stopniowe w celu przystosowania organizmu(6-8 dni), potem coraz dłuższe korzystanie, otrzymywanie coraz wiekszych ilości pasz objętość. Soczystych oraz mały udział objęt. Suchych, koniecznośc korekcji racic, drogi przepędowe(nie wyboiste, nie kamieniste, nie żużlowe), woda w naturalnych wodopojach zbadana, ogrodzenie wodopojów, zadaszenie przed słońcem, usuwanie krzewów (ochrona przed kleszczami), osuszanie pastwisk mokrych, badanie weterynar. dla zwierząt- nie wolno chorych wyprowadzac, Zagrożenia podczas wypasu- pogryzienie przez lisy i psy, zranienia, uszkodzenia konczyn przy skakaniu,bodzeniu i kopaniu, porażenie od pioruna, Choroby przy utrzymaniu pastwiskowym -: Zanokcica - ropno - martwicowe zapalenie szpary racicznej w wyniku urazów prze ciała obce , ostre trawy i byliny , konieczność leczenia. Tężyczka pastwiskowa - wystąpienie drgawek i skurczów mięśni całego ciała w wyniku niedoboru magnezu ( może być spowodowane nawożeniem azotem i potasem- na młodych pastwiskach ). Opadanie zwierząt kleszczami - pastwiska zakrzaczone lub graniczące z lasem , kleszcze przenoszą dużo chorób np.: piroplazmoza , borelioza , riketsjoza. Motylica wątrobowa - pastwiska podmokłe , z kałużami , sadzawki - obecność ślimaka ( błotniarki ) - żywiciela pośredniego. Larwy które się znajdują na pędach traw są zjadane przez przeżuwacze - uszkodzenie wątroby , spadek produkcyjności. Wzdęcia żwacza - nadmierne spożycie roślin motylkowatych lub młodych traw , zwłaszcza mokrych , łatwo fermentujących. Konieczność leczenia lub przebicie żwacza trokarem. Poronienia samic ciężarnych- skutek urazów rogami , kopnięć lub obskakiwania - konieczność oddzielenia samic od reszty stada. Udar słoneczny - brak zaciemnienia w czasie dużych upałów. Objawy: niepokój , duszność , przyspieszona akcja serca , utrata przytomności - konieczność zapewnienia osłon na pastwisku. Opadnięcie zwierząt przez owady - ( gzy bąki muchy komary ) - utrudnienie wypasu , niepokój, gzawice , spadke mleczności - konieczność zwalczania środkami chemicznymi. Obornik - powstaje w obiektach ściółkowych , mieszanina kału i ściółki z ewentualną domieszką resztek paszowych oraz niewielkich ilości wody i moczu. Zawiera 20- 30 % suchej masy- głownie sub. organicznej , z czego 60 % stanowi próchnica czynna. Dobry nawóz organiczny - 0,5% K2O, 0,4% N, 0,5% CaO i 0,2% P2O. Dobre podłoże do rozwoju bakterii , jeśli nie odkażona to do chorobotwórczych drobnoustrojów np.: prątki gruźlicy - utrzymują się do 7 miesięcy , bakterie rodencjozy - ponad 11 miesięcy , zarazki różycy do 4 miesięcy itp. W przypadku wystąpienia choroby zaraźliwej - najczęściej stosowane odkażanie biotermiczne - samozagrzanie obornika przez odpowiednie drobnoustroje - wysoka temp. zabija zarazki. Gdy oborniki : zbyt wilgotny = mieszanie ze ściółka , zbyt suchy = polewanie wodą lub gnojówką. Gdy obornik podejrzany ( zawiera zarazki lub inne fee) - spalenie lub zalewanie roztworami dezynfekującymi. Gnojówka- frakcja płynna obornika , składowana w oddzielnych zbiornikach , do których jest odprowadzana przez instalację kanalizacyjną. W oborach głębokich przetrzymywany razem ze zwierzętami i usuwany 2 razy w roku. ( wiosna i jesień ). W oborach płytkich usuwany na tzw. gnojownia ( płyta ) zabezpieczoną przed dostawaniem się gnojowicy do wód gruntowych. Gnojowica - powstaje w pomieszczeniach bezściółkowych , płynna mieszanina kału i moczu oraz wody . zawiera 2-19 % suchej masy i 1,4 -8% sus. Organicznej. Duża zawartość składników mineralnych i organicznych - zagrożenie dla wód powierzchniowych ( eutrofizacja ). Ciągle lub okresowo usuwana do zbiorników poza pomieszczeniem. W gnojowicy zachodzą procesy fermentacji beztlenowej ( gnilnej) - skażenie powietrza amoniakiem , siarkowodorem, aminami , merkaptanami itp. Nie zachodzą procesy biotermicznego odkażania( za niskie temp.) Odczyn obojętny lub lekko zasadowy ( niszczenie wysokim ph nie zachodzi !!) Na przeżywalność zarazków w gnojowicy mają wpływ: kwasowość , ilość sub. organicznej , zawartość tlenu , temperatura. Zarazki żyją bardzo długo oraz jaja nicieni i pasożytów bydła także Metody utylizacji gnojowicy - rolnicze wykorzystanie gnojowicy: najlepszy sposób wykorzystanie gnojowicy - wymóg odpowiedniego areału ( 50 m3 gnojowicy /ha ) oraz wyposażenia do magazynowania i transportu. Trzy fazy oczyszczania gnojowicy na polach : zatrzymanie obciążeń podczas nawadniania ( sorpcja w glebie ) ; mineralizacja doprowadzonych do gleby obciążeń organicznych ( działalność mikroflory glebowej ) ; sorpcja biologiczna produktów rozkładu przez rośliny lub zachodząca równocześnie stabilizacja przez tworzenie się substancji organicznej. Częstotliwość stosowanie gnojowicy : 13-22 dni. Odległość od różnego rodzaju użytków: 300m przy deszczowaniu , 100mm przy rozwożeniu wozami asenizacyjnymi, 50m przy wprowadzaniu bezpośrednio pod powierzchnię gleby. Od torów i dróg- 15-30m ; od zwierciadła wód powierzchniowych - 30-70m. Wstępne magazynowanie gnojowicy 5-7 dni. Konieczność mieszania gnojowicy podczas przechowywania - zapobiega sedymentacji , poddawanie wcześniejszym procesom uzdatniania ( np.: homogenizacji ). Wymagania UE- z gnojowicą- ochrona środowiska przed skażeniem- zaprzestanie bezściołowych technologii utrzymania zwierząt, produkcja odorów, przeznaczenie do rolniczego wykorzystania nawozów naturalnych, potrzebny plan nawożenia, zagospodarowanie na użytkach rolnych co najmniej 70% gnojówki i gnojowicy, a pozostałe 30% zbyć, przechowywać gnojówkę i gnojowicę w szczelnych zamkniętych zbiornikach, zabrania się stosowania nawozów: na glebach zalanych woda, przykrytych sniegiem, zamarzniętych do głębokości 30cm, naturalnych w postaci płynnej: na glebach bez okrywy roślinnej, połozonych na stokach o nachyleniu pow. 10% i podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spozycia, organicznych lub organiczno-mineralnych otrzymywanych z ubocznych produktów zwierzęcych lub zawierających takie produkty : na pastwiskach, do zwierząt: dyrektywa nie obejmuje: zwierząt dziko zyjących, przeznaczonych do udziału w konkursach,pokazach, imprezach kulturalnych lub sportowych, zwierząt doswiadczalnych i laboratoryjnych, zw. bezkręgowych; obejmuje: wymogi wobec personelu opiekujacymi się zwierzetami, metody dozoru nad zwierzętami, wyposażenie budynków, metody chowu, żywienia, pojenia, metody i wymogi w chowie cieląt: cielęta pow. 8 tyg. Nie powinny być utrzymywane w pojedynczych kojcach, przegrody między kojcami powinny być perforowane i umozliwiać bezpośredni kontakt wzrokowy i dotykowy metody i wymogi w chowie kur: powierzchnia klatki: 550cm2/ na kure, klatki udoskonalone: 750 cm2 / na kure, klatka nie może mieć poniżej 2000cm2 ogólnej powierzchni, wyposażenie klatek: gniazda, ściółka,grzędy(15cm/sztuke), karmidła(12cm dł./sztuke), poidła, urządzenia do skracania pazurów, przestrzeń co najmniej 35cm mdz podłogą budynku a dolnym dnem baterii klatek, przejsćie o min. Szerokości 90cm mdz bateriami klatek