FARMAKOGNOZJA- nauka zajmująca się surowcami naturalnymi i ich składnikami chemicznymi, które posiadają właściwości biologiczne mające zastosowanie w lecznictwie.

W skrócie to nauka o ziołach.

Ziołolecznictwo tradycyjne- wykorzystuje właściwości lecznicze ziół lub ich mieszanek

poprzez ich zaparzanie we wrzącej wodzie, co może zniszczyć wiele składników leczniczych

ziół.

Ziołolecznictwo nowoczesne = FITOTERAPIA - to metoda wykorzystania substancji zawartych w roślinach, w celach leczniczych. Wiąże się z przemysłową uprawą roślin w ściśle określonych warunkach bez udziału chemicznych środków ochrony roślin.

Pochodzenie surowców rodzinnych i czynniki

wplywające na ich trwałość

-zbiór roślin dziko rosnących- zbiór naturalnie rosnących roślin jest czasochłonny i wymaga bardzo dobrej znajomosci gatunków roślinnych przez ich zbieraczy.

Niestety poprzez zanieczyszczenie środowiska, roślin tych jest coraz mniej,

należą do nich min.

-dziurawiec zwyczajny, mydlica zwyczajna, rumianek pospolity,

żywokost lekarski, kruszyna pospolita,

-zbior roślin pochodzących z upraw- uprawa roślin dostarcza 75% surowców roślinnych do użytku farmaceutycznego. Uprawa ma więcej zalet niż zbieranie roślin dziko rosnących:

1. pozwala na zbiór dużej ilości surowca na małej powierzchni,

2. cechy morfologiczne tych roślin nie odbiegają od roślin rosnących naturalnie,

3. zawartość składników czynnych pozwala na ekonomizację pracy przy zbiorze, zgupowaniu plantacji dogodnych pod względem wykorzystania rejony, np. w pobliżu wytwórni farmaceutycznych.

-suszenie - proces technologiczny, bardzo ważny dla wartości surowca. W procesie tym istotną rolę ma temperatura, ruch powietrza i grubość warstwy surowca.

Rośliny mogą być suszone na powietrzu i w suszarkach.

Temperatura ma duży wpływ na zawartość substancji czynnych surowca.

Suszenie odbywa się w temp. 30-35, niekiedy stosowane jest suszenie 2-stopniowe

początkowo 20-30, następnie 80-100 stopni.

-przechowywanie- w suchych pomieszczeniach i niskich temperaturach oraz wilgotności powietrza 64-91 % , natomiast przy wilgotności 87-91 % rośliny są narażone na działanie

pleśni.

W suszonych surowcach zawartość wody powinna wynosić 5-12 %

Standaryzacja- surowce roślinne do użytku leczniczego muszą odpowiadać określonym standardom. Standaryzacja wymaga, aby każda kapsułka leku miała taką samą ilość

substancji np. ilość żeń-szeniu w każdej kapsułce musi być taka sama.

Postacie leku roślinnego

ZIOŁA (Spesies) - są mieszaniną suchych, rozdrobnionych surowców roślinnych.

Przeznaczone są do przygotowania ekstraktów roślinnych- naparów lub odwarów.

Mogą zawierać subst. lecznicze lecz nie mogą zawierać substancji silnie dzialających.

Ta postać leku nie jest już wykonywana przez farmaceutę, gdyż została zastąpiona gotowymi mieszankami roślinnymi tzw. fiksami.

ODWARY (Decocta) - rozdrobniony surowiec roślinny przygotowuje się w infuzorce, zalewa się przepisaną ilością wody w temperaturze pokojowej. Następnie należy wymieszać

całość, przykryć i umieścić w łaźni wodnej na 30 minut.

Temperatura naczynia w łaźnii wodnej powinna wynosić nie mniej niż 90 stopni.

Odwary z surowców zawierających alkaloidy: takie surowce rozpuszczają się trudniej, dlatego też należy je przyrządzić w zakwaszonej wodzie za pomocą kwasu cytrynowegoo w ilości 0,5 g na 100 g odwaru.

NAPARY (Infusa) - sporządza się z surowców zawierających substancje czynne, które mogą zostać rozłożone przez enzymy roślinne zawarte w tym samym surowcu.

Zalanie surowca wrzątkiem unieczynnia owe enzymy.

Napary dzięki krótszemu czasowi ogrzewania, zachowują więcej subst. czynnych niż odwary.

Sporządzanie naparów: surowiec rozdrobiony zalewa się przepisaną ilością wrzątku

i ogrzewa w infuzorce umieszczonej na łaźni wodnej przez 15 min.

Następnie odstawia się infuzorkę z łaźni i pozostawia jeszcze przez 15 min. w temperaturze pokojowej.

Napar przecedza się przez flanelę do innego naczynia do przepisanej w recepturze ilości.

MACERACJE (Macerationes) - to sposób wytrawiania surowców roślinnych, stosowana w recepturze i w przypadku leków galenowych.

Warunki, czas i rozpuszczalnik jaki zastosujemy są uzależnione od substancji jakie musimy

utworzyć. Dobranie tych czynników oraz odpowiednie rozdrobnienie surowca pozwalają na uzyskanie maceratu, w których będą się znajdować tylko określone grupy związków.

Sporządzanie maceratów: maceraty do potrzeb recepturowych sporządza się z surowców śluzowych. Przepisaną ilość surowca przemywa się małą ilościa wody, następnie zalewa przepisaną ilością zimnej wody i pozostawia na 30 minut.

Następnie macerat przesącza się przez gazę do przepisanej ilości wody, pochodzącej z przepłukania surowca poddanego maceracji.

Na potrzeby uzyskiwania leków galenowych, do maceracji wykorzystuje się takie rozpuszczalniki jak: woda, etanol, eter i ich mieszaniny. Czas trwania takiej maceracji to 1-7 dni.

WYCIĄGI

WYCIĄGI (Extracta) - to zagęszczony preparat pozyskiwany przez wytrawienie odpowiedniego surowca roślinnego odpowiednim rozpuszczalnikiem.

Rodzaje wyciągów w zależności od stopnia zagęszczenia:

• płynne (extracta fluida) - 1 część wyciągu odpowiada 1 części surowca,

• gęste (extracta spisa) - konsystencja gęsta, masa plastyczna, zawartość wody do 30%,

• suche (sicca) - to sypkie proszki, zawartość wody jest nie większa niż 5%.

WYCIĄGI płynne ( Extracta fluida)- to płynne preparaty sporządzane przez perkolację

surowca lub rozpuszczenie wyciągu suchego.

Rozpuszczalnikiem są z regóły różne roztwory etanolu.

Perkolację przeprowadza się wyciągi 1:1 z surowców słabo działających.

Perkolacja składa się z 2 etapów:

-w 1 etapie uzyskuję się najpierw 85% perkolatu w stosunku co do masy wytrawionego surowca.

-w 2 etapie rowadzi się perkolację aż to całkowitego wytrawienia surowca, pozwstały perkolat

zagęszcza się do 15 % (poprzez odparowanie pod zmiejszonym ciśnieniem) i łączy się z pierwszą częścią.

Taką mieszaninę pozostawia się na kilka dni, a następnie sączy.

PERKOLACJA - stały przepływ rozpuszczalnika przez surowiec.

Perkalotor napełniony rozpuszczalnikiem musi zakrycać cały surowiec, tak aby pojawila się warstwa rozpuszczalnika nad surowcem.

Taką mieszaninę pozostawia się na 24h, po czym odbiera 85% wyciąg, czyli najgęstrzy, najbardziej wartościowy płyn.

Następnie dodaje się nową warstwę rozpuszczalnika, pozostawia na 24h i otrzymuje drugą część perkolatu, którą należy zageścić do 15% i połączyć oba płyny.

WYCIĄGI gęste - są półproduktami do dalszego przerobu przy produkcji granulatów i tabletek. To wyciągi o gęstej, plastycznej konsystencji.

Otrzymywanie- poprzez ekstrakcję etanolem lub wodą oraz zagęszczenie płynu.

WYCIĄGI suche - są połproduktem do sporządzania suchych postaci leku np. granulatów, tabletek, kapsułek. Mają do 5% wody.

Otrzymywanie- poprzez odparowanie rozpuszczalnika z przygotowanego wcześniej etanolowego, wodno-etanolowego lub wodnego wyciągu z surowca roslinnego.

Rozpuszczalnik oddestylowuje się pod zmniejszonym ciśnieniem,

a pozostałą masę suszy się rozpyłowo.

NALEWKI

Nalewki (Tincturae) - to płynne, niezagęszczone preparaty, sporządzane przez wytrawianie rozdrobnionych substancji za pomocą rozpuszczalników; mieszanin etanolu i wody bądź

mieszanin etanolu, eteru i wody.

Nalewki proste- tincturae simplices- nalewki przygotowane z jednego surowca

Nalewki złożone- tincturae compositae- nalewki powstałe przez ekstrakcje kilku surowców.

Do wytrawiania surowca najczęściej stosuje się mieszaniny etanolu i wody.

Do większości nalewek stosuje się etanol 70° z wykorzystaniem roztworów o innej

zawartości etanolu.

Bardziej stężony etanol 90° stosuje się przy sporządzaniu nalewki z pieprzu tureckiego- umożliwia to lepszą ekstrakcję kapsaicyny i olejków eterycznych zawartych w surowcu.

W przypadku nalewki z dębianek stosuje się etanol 80° co zapewnia większą trwałość.

Natomiast nalewkę z mydlnicy- za pomocą rozcieńczonego 45° etanolu, ze względu na lepszą ekstrakcję saponin.

Właściwości nalewek:

- płyny barwy od ciemnozielonej- ciemnobrunatnej

-zapach korzenno-roślinny, z dodatkiami spirytusu

-odczyn kwaśny, pH ok.5

-mogą być przechowywane w temperaturze pokojowej

-mogą wytrącać się substancje balastowe jak np.chlorofil

-produkty trwałe, dobrze mieszają się z wodą, ale dają mętny roztwór (zawierają olejki eteryczne),

Maceracja- proces polegający na namaczaniu surowca przez 7 dni, rozpuszczalnikiem.

Surowiec zalewa się rozpuszczalnikiem, miesza dla wyrównania stężeń, po 7 dniach

zlewa się płyn znad osadu (dekantacja).

Surowiec wyciska się i łączy 2 plyny. Następnie pozostawia na 24h, przesącza i otrzymuje gotowy macerat.

PERKOLATOR (min. do sporządzania wyciągów płynnych)

INFUZORKA( do sporządzania naparów)

1. Standaryzacja
   Preparat standaryzowany zawiera ściśle określoną ilość składników
   odpowiedzialnych za efekt leczniczy. Standaryzacja leku roślinnego
   zapewnia ujednolicenie zawartości związków czynnych w każdej porcji
   leku (tabletce). Jedynie surowiec spełniający znormalizowane wymagania
   jakościowe może być wykorzystany do produkcji ziołowych produktów
   leczniczych. Standaryzacja dotyczy składników odpowiedzialnych za
   efekt leczniczy, ale także składników niepożądanych.
   
   
   
   

2) Zasady czytania tekstu łacińskiego
Żeby poprawnie czytać po łacinie trzeba znać kilka zasad:

"C" - czyta się jak "K" gdy po "C" występują następujące
samogłoski: a, o, u, bądź spółgłoska np. Convalariae [Konwalarie],
także gdy występuje na końcu wyrazu, np: hic [hik] . W pozostałych
przypadkach czyta się jak "C" np. Cicero [cicero].
"Q" - czyta się jak [ku]. Natomiast połączenie "QU" czyta się
jak [kw] np. aqua [akwa]
"V" - czyta się jak "W" np. valerianae [waleriane]
"Y" - czyta się jak "I" np. hypocastani [hipokastani]
"X" - czyta się jak [ks] np. extermis [ekstermis]

Połączenia liter:

ph jak f np.Phenobarbitali [fenobarbital]
th jak t np. bibliotheka [biblioteka]
rh jak r np. rhei [rei]
su jak sw gdy występuje przed samogłoską np. consuetudo [konswetudo]

Dyftongi
Połączenia liter takie jak:

ae, oe - czytamy jak [e] np. Colae [kole]
au, eu - czytamy jak [eł] np. Europa [ełropa]

Więcej to tego tematu na stronie http://www.farmakognozja.farmacja.pl/

---