Szkoła Wileńska

Franciszek Smuglewicz:

1. 1745-1807

2. 1763-1784 pobyt w Rzymie: 1763-1765 pod kierunkiem Antonio Maroniego, 1766 premia Akademii św. Łukasza, 1767 stypendium króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wpływ Antona Raphaela Mengsa i Johanna Joachima Winckelmanna

3. od około 1785 prywatna szkoła malarstwa w Warszawie

4. 1797 - kierownik Katedry Rysunku i Malarstwa w Oddziale Sztuk Pięknych Wydziału Literatury i Sztuk Pięknych Uniwersytetu Wileńskiego

5. 1801-1802 - w Petersburgu dekoruje Pałac Michajłowski

6. nurty twórczości:

- nurt historyczny - Obrazy z historii polskiej w stu rycinach - nieukończony cykl graficzny ilustrujący Historię narodu polskiego Adama Naruszewicza; obrazy: Bitwa pod Chocimiem, Bitwa pod Beresteczkiem, Bitwa pod Warką, Obrona Trembowli, Przysięga Kościuszki, Śmierć Jakuba Jasińskiego, Sesja 3 Maja, Przyjęcie Stanisława Augusta Poniatowskiego przez trybunał lubelski

- nurt architektoniczny - obrazy Wilna, Jabłonnej, Łazienek, Czerniakowa

- nurt mitologiczny - Sofonisbe, Posłowie perscy u króla Etiopów, Posłowie scytyjscy przed Dariuszem, Zwycięstwo Aleksandra, Wyrok na Arystydesa, Śmierć Lukrecji, Śmierć Epaminondasa, Agrypina z prochami Germanika

-nurt alegoryczny - Kościuszko ratujący Polskę przed grobem, Polska w kajdanach

- nastrojowe pejzaże

- Rembrandtowskie sceny chłopskie - Wieśniacy litewscy, Krakowscy chłopi przy stole

- nurt portretowy - portret antykizowany (np. portret Heleny Potockiej), portret sarmatyzowany (po 1790, np. Jan Stefan Giedroyć), portret reprezentacyjny, a zarazem przejawiający cechy intymności (Ignacy Massalski, Jan Nepomucen Kossakowski, Hieronim Stroynowski, Bona Gronowa), portret zbiorowy (Działyńskich, Prozorów)

g) ocena twórczości - nie był wolny od baroku - złotawy koloryt, kanon postaci, za mały łeb konia, dośrodkowa kompozycja batalistyczna z białym rumakiem na środku, wg Tadeusza Dobrowolskiego sztuka nie najlepsza, wyprzedził Bacciarellego

Jan Rustem:

1. ok. 1762 - 1835

2. syn Ormianina i Francuzki urodzony w Perze

3. jako młody chłopak znalazł się pod opieką generała ziem podolskich Adama Kazimierza Czartoryskiego

4. uczył się malarstwa u Jana Piotra Norblina i w Malarni

5. 1788-1790 pobyt w Niemczech

6. 1800 - stopień magistra sztuk wyzwolonych i tytuł akademicki - pierwszy w Polsce

7. 1811 - profesor

8. 1818 - po rezygnacji Josepha Saundersa zostaje kierownikiem Oddziału Sztuk Pięknych w Wilnie

9. 1825 - emerytura

10. Twórczość:

- 1800 -1810 - sentymentalne portrety w typie Akademii Wiedeńskiej - całościowe ujęcie często na tle pejzażu - portret Anna i Antoniego Wańkowiczów, portret Marii Mirskiej, Barbary Szumskiej i Adama Napoleona Mirskiego
- portrety osób związanych z uczelnią - uniform, surdut, frak; neutralne tło, np. portret Józefa Kublickiego, ok. 1810

- po 1815 aura wczesnego romantyzmu - portret Młodego mężczyzny, Josepha Saundersa, Stanisława Sołtana - złoty ton, czerń z akcentami bieli i czerwieni, wyraźna linia, skupienie, ekspresja, energia życiowa

- autoportrety karykaturalne - z fezem, dużym nosem

- rysunkowe sceny chłopskie, żydowskie, szlacheckie - groteska, satyra

- nurt sentymentalny - Nad grobem, Pejzaż z ruinami zamku, Towarzystwo w parku

- nurt historyczny - Leszek Biały i Goworek

- nurt orientalny - Turcy palący fajki, Sprzedaż niewolników

Józef Peszka:

1. 1767 - 1831, z Krakowa w 1786 do Warszawy

2. uczeń Franciszka Smuglewicza. związany z dworem Stanisława Augusta Poniatowskiego, kopiował obrazy z galerii

3. 1798 adiunkt w Wilnie, wyjazd na 2 lata do Rosji, 1809 magister sztuk pięknych, 1827 - profesor w Krakowie, uczniami Wojciech Korneli Stattler i Jan Nepomucen Głowacki, 1831 dymisja

4. twórczość:

- 1790-1792 - portrety osób z kręgu Sejmu Wielkiego (Jacek i Stanisław Małachowscy, Adam Kazimierz Czartoryski)

- ok. 1800 portret Hieronima Stroynowskiego

- 1806 Trzy muzy, ok. 1806-1807 portret rodziny Borchów - podobnie jak w przypadku Rustema inspiracje z Akademii Wiedeńskiej

- ok. 1808 portret Macieja Barankiewicza

- zabytki Wilna, Grodna, Mohylewa, Szkłowa, Krakowa i okolic

- nurt historyczny i patriotyczny: Ofiarowanie nagich mieczy, Kreślenia z historii Polski, Napoleon z obywatelami litewskimi

- Świątynia Narodu Polskiego - obraz alegoryczny

Józef Oleszkiewicz:

1. 1777 - 1830 z Szydłowa na Żmudzi

2. 1798 - 1802 Wilno

3. École des Beaux-Arts - Jacques-Louis David, François Gerard

4. Portrecista, teozof, przełożony loży masońskiej „Orzeł Biały”, stopień mistrza katedry

5. ok. 1810 klasycyzm - atrybuty wiedzy, nauki, charakterystyka psychologiczna, np. Adam Jerzy Czartoryski, Marcin Poczobutt-Odlanicki

6. nurt historyczny w nowym wydaniu - scena prywatna z życia wielkiej postaci - Jan Karol Chodkiewicz żegna się z Anną przed wyprawą na Chocim, 1809

7. 1810 - na stałe osiada w Petersburgu, tworzenie dzieł związanych tematycznie z rodziną carską, np. Troskliwość i opieka cesarzowej Marii Fiodorowny, Miłosierdzie i opieka nad ubogimi cesarzowej Elżbiety; obrazy alegoryczne: Scena alegoryczna, Wiara, nadzieja i miłość

8. lata dwudzieste - stonowane portrety, np. Aleksego Lwowa, romantyczny portret Adama Mickiewicza, portret biedermeierowski Aleftyny Gościmskiej

Jan Krzysztof Damel:

1. 1780-1840, z Mitawy w Kurlandii, studiował u Smuglewicza, uzyskał w roku 1809 stopień magistra, uczył rysunku w Gimnazjum Wileńskim

2. tworzył portrety, obrazy religijne, pejzaże

3. w malarstwie religijnym i pejzażu związki z twórczością Smuglewicza, w szkicowych portretach i karykaturach zbliżał się do rysunku Rustema

4. Portret własny 1807 - pełen napięcia wyraz twarzy w połączeniu z niekonwencjonalnym luźnym ubiorem - portret romantyczny - zapowiedź Kanutego Rusieckiego i Walentego Wańkowicza

5. nurt historyczny: Chrzest Olgi, Śmierć wielkiego mistrza krzyżackiego pod Grunwaldem, Twardowski ukazujący cień królowej Barbary, Spotkanie Jana III z cesarzem Leopoldem

6. nurt patriotyczny: Kościuszko ranny pod Maciejowicami, Odwrót armii napoleońskiej, Śmierć ks. Józefa Poniatowskiego

Aleksander Orłowski

1. 1777-1832, z Warszawy, mecenat Izabeli Czartoryskiej, pracownia Norblina, kontakty z Bacciarellim, w 1802 roku wyrusza do Rosji, zostaje nadwornym rysownikiem wielkiego księcia Konstantego, w 1809 tytuł akademika ASP w Petersburgu

2. w okresie warszawskim związany z sentymentalizmem, za pośrednictwem Norblina przejął wpływy Rembrandta, Salvatore Rosy, Claude'a Jospeha Verneta, Francesca Casanovy - w ten sposób związanie z tradycją baroku

3. nurty twórczości:

- autoportrety: 1806, 1815

- rozbójnicy: Napad rozbójników, Rozbójnicy przy ognisku

- orient: Kirgiz na koniu, Autoportret w stroju Czerkiesa

- rodzajowość: Scena pod odpuście (pijany chłop przed karczmą), Przed zajazdem zimą

- życie żołnierskie: Zabawa wojska w karczmie

- nurt patriotyczny: Bitwa pod Racławicami, Wzięcie Pragi, projekt pomnika dla Józefa Poniatowskiego, Napoleon na Wyspie św. Heleny

- najpopularniejszy w Polsce artysta, setki jego rysunków i akwarel rozchodziły się po Polsce i Rosji, w 1816 roku założył pierwszy w Rosji zakład litograficzny, który powielał motywy z jego rysunków, jego motywy rodzajowe przejęła szkoła warszawska i Piotr Michałowski

Szkoła Warszawska (klasycyzm, teraźniejszość, natura)

Antoni Brodowski:

1. 1784-1832, w latach 1805-1808 w Paryżu jako guwerner dzieci kasztelana Tadeusza Mostowskiego, a w latach 1809-1814 na stypendium rządowym, w Paryżu studiował pod kierunkiem Jacquesa-Louisa Davida i François'a Gerarda, w 1814 powrót do kraju, praca urzędnika, po uzyskaniu złotego medalu na pierwszej publicznej wystawie sztuki w Warszawie w 1819 zostaje w 1820 roku profesorem Oddziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego

2. zwolennik klasycyzmu, ateista, nie malował obrazów religijnych, nie interesowała go historia Polski, a wspólne całej Europie dziedzictwo antyku i Starego Testamentu, do tematyki antycznej podchodził bardzo poważnie: korzystał z rzeźby antycznej jako wzoru harmonijnej i proporcjonalnej kompozycji oraz sposobu plastycznego modelowania głowy i postaci o silnie podkreślonym linearnym konturze, przyjmował postawę archeologiczną - zależało mu na wiernym odwzorowaniu dawnej architektury, ubioru i rekwizytów - taka postawa spotykała się z wielką aprobatą ze strony krytyki i publiczności; w swoim traktacie Co stanowi szkołę malarską z 1824 roku podkreśla znaczenie natury jako wzoru malarskiego

3. pozbawiony wyobraźni, co sam sobie uświadamiał, wyznał, że gdyby miał inwencję, zdolność grupowania i komponowania Suchodolskiego, to dokładając do tego jego własne wiadomości oraz umiejętności malarskiego, stworzyłby własną szkołę

4. w 1821 jego pracownię odwiedził Kanuty Rusiecki udający się w podróż do Paryża, ale nie znalazł tam nic godnego uwagi i manifestacyjnie wyszedł

5. nurty twórczości:

- antyk i Stary Testament: Gniew Saula na Dawida, Parys w czapce frygijskiej, Edyp i Antygona, Hektor wyrzucający Parysowi gnuśność wobec Heleny

- tematyka współczesna: Nadanie dyplomu utworzenia Uniwersytetu w Warszawie przez Aleksandra I

- portrety - bardzo liczne przedstawiające warszawską inteligencję i arystokrację, charakterystyczny sposób przedstawiania w popiersie z twarzą zwróconą w trzech czwartych na neutralnym tle bądź tle pejzażowym ze skłębionymi chmurami, twarze męskie wyrażają akceptację świata i godny, intelektualny i pozbawiony wewnętrznej walki stosunek do niego, np. portret Ignacego Nossarzewskiego, Jana Ursyna Niemcewicza, Ludwika Osińskiego (w stroju wolnomularskim); portrety bardziej romantyczne o uduchowionej aurze i nastrojowym oświetleniu: portret własny, brata Karola, Józefa Sułkowskiego czy Anny Raczyńskiej (żony Atanazego Raczyńskieg, zwolennika nazareńczyków, takie cechy wykazuje też ten portret)

Antoni Blank:

1. 1785 - 1844, z Olsztyna, nazwisko zmienił na Białecki, żeby podkreślić swoją polskośc, w Warszawie kształcił się u miniaturzysty Józefa Kosińskiego, następnie w latach 1809-1815 w Dreźnie pod kierunkiem Józefa Grassiego, w Dreźnie poznał swoją przyszłą żonę - Amelię Pechwell - córkę inspektora galerii Augusta Josepha Pechwella

2. nurty twórczości:

- mitologia, np. Edyp w Kolonos

- tematyka religijna, np. Piotr i Paweł

- portrety, np. antykizujący portret Amelii Pechwell, portrety Abrahama Sterna, Stanisława Kostki Potockiego, biedermeierowski Portret własny z rodziną (atmosfera mieszczańskiego wnętrza, żona przy fortepianie, dzieci, widok na ukwiecony ogród)

Zygmunt Vogel:

1. 1764 - 1826, syn kuchmistrza, wcześnie osierocony przez ojca, patron matki kanclerz litewski Michał Czartoryski zapewnił jej mieszkanie, a chłopca zaczął kształcić w dziedzinie architektury u Szymona Bogumiła Zuga i André Le Bruna, talenty malarskie chłopca dostrzegł Stanisław Kostka Potocki, który zapewnił mu lekcje malarstwa u Bellotta pod kątem architektury i u Norblina pod kątem krajobrazu, Michał Jerzy Wandalin Mniszech zamawiał u niego kopie obrazów, po utworzeniu Uniwersytetu Warszawskiego został tam profesorem perspektywy

2. twórczość: akwarelowe widoki i krajobrazy, np. Zamek w Ossolinie, Pałac Krasińskich, Ulica Midodowa

Jan Gładysz:

1. 1762 - 1830, w latach 1800-1803 w Dreźnie i Paryżu, następnie praca dla generała Jana Henryka Dąbrowskiego w Wielkopolsce, w 1811 z Wielkopolski przybywa do Warszawy

2. twórczość:

- nurt patriotyczny - Wjazd generała Dąbrowskiego do Poznania w 1806 roku

- obrazy religijne

- pejzaże, np. Widok Warszawy z autoportretem

- portrety: portret panien Amelii i Marii Filipiny Pechwell, biedermeierowski autoportret, portrety warszawskich uczonych: Stanisława Staszica, Józefa Elsnera, Marcina Szymanowskiego jako Jagiełły

Franciszek Ksawery Lampi:

1. 1782 - 1852, syn Jana Chrzciciela Lampiego, studiował na Akademii Wiedeńskiej, studiował pod kierunkiem ojca i Heinricha Fügera, w 1815 roku osiadł w Warszawie, skąd wyruszał w podróże, m.in. do Krakowa, gdzie w latach 1817-1818 kształcił Piotra Michałowskiego i Wojciecha Kornelego Stattlera

2. twórczość:

- fantastyczne wodospady, urwiska, ruiny, burze morskie, nokturny ze światłem księżycowym, mające wiele związków z twórczością Claude'a Jospha Verneta, ale reprezentująca już nową romantyczną nastrojowość, np. Ratowanie rozbitków, Krajobraz górski z ruinami zamku

- idealizowane portrety kobiet, np. portret Tekli Osławskiej (siostry gen. Henryka Dembińskiego), Emilii Bonin-Sławianowskiej (żony Jerzego Zenowicza), Celiny Radziwiłłowej

Szkoła Krakowska (przeżywanie historii i zabytku)

Józef Oleszkiewicz (opisany już jako przedstawiciel szkoły wileńskiej)

Józef Brodowski:

1. ok. 1780-1853, studiował w Akademii Wiedeńskiej pod kierunkiem Jana Chrzciciela Lampiego starszego, profesor ASP przy Uniwersytecie Jagiellońskim

2. twórczość:

- nurt patriotyczny: Wzięcie Kościuszki do niewoli pod Maciejowicami, Ułani polscy pod Samossierą

- portrety, np. Bertela Thorvaldsena, Antoniego Bystrzanowskiego

- pejzaż, np. Kopiec Kościuszki

- Wnętrze synagogi w Przeworsku - Rembrandtowska gra sztucznych świateł i cieni, ekspresja gestów i tajemniczy nastój misterium, wprowadzenia do polskiego malarstwa romantycznego tematyki mniejszości religijnych i narodowych

Michał Stachowicz:

1. 1768-1825, twórczość na współ amatorska, ale istotna, bo tworząca narodową mitologię

2. twórczość:

- nurt patriotyczny: Przysięga Kościuszki, Bitwa racławicka, Wjazd ks. Józefa Poniatowskiego do Krakowa

- rodzajowe sceny krakowskie: Obchód konika zwierzynieckiego, Karczma krakowska, Dożynki

- w latach 1816-1817 dwa niezachowane cykle malowideł ściennych i obrazów ikonograficznie przygotowanych przez biskupa-poetę Pawła Woronicza, inspirowanych dekoracją Bacciarellego w Sali Rycerskiej w Zamku Królewskim w Warszawie, malarstwem historycznym Smuglewicza i ilustracjami Śpiewów historycznych Jana Ursyna Niemcewicza, ilustrowanych przez artystki-amatorki i rytowanych przez Jana Zachariasza Freya; pierwszy cykl wychodził od biblijnego Assarmotha - legendarnego praprzodka Sarmatów, przez Lecha i mitycznych władców Polski, po Mieszka, poczet królów polskich i wielkie zwycięstwa czasów nowożytnych; drugi cykl rozpoczynał się na końcu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, przedstawiał powstanie kościuszkowskie, Legiony, aż po koronację Aleksandra I, kończył się obrazem Niezbadana przyszłość Ojczyzny; wszystko to było uzupełnione personifikacjami cnót, portretami krakowskich osobistości, widokami Warszawy, pejzażami krajowymi (Ojców, Tyniec, Pieskowa Skała, Czerny, Bielany), scenami rodzajowymi (Targ zbożowy na Kleparzu, Spław Wisły w Kazimierzu, Obchód strzelców krakowskich), wnętrzami kopalń z okolic Krakowa

- w roku 1821 kolejny niezachowany cykl malowideł w Sali Jagiellońskiej Collegium Maius przedstawiający historię UJ - założenie przez Kazimierza, odnowienie przez Władysława Jagiełłę, wizyta Anny Jagiellonki, udział w elekcji Stefana Batorego, rabunek biblioteki przez Szwedów, portrety sławnych profesorów i wychowanków, alegorie sztuk i nauk

Szkoła Lwowska

Łukasz Doliński:

1. ok. 1745-1824, z Białej Cerkwi, studiował na Akademii Wiedeńskiej

2. występują u niego tendencje późnobarokowe ustępujące klasycyzmowi

3. był blisko związany z Kościołem Grekokatolickim - wykonywał ikonostasy, freski, obrazy dla cerkwi - m.in. dla soboru Ławry w Poczajowie i dla cerkwi św. Onufrego we Lwowie, w malarstwie ikonowym przełamywał schematy, wykonywał portrety biskupów i duchownych (np. portret biskupa lwowskiego Antoniego Angellowicza), namalował też słynny portret Lwa Halickiego - założyciele Lwowa - na tle panoramy miasta

Antoni Lange:

1. 1779-1844, spolszczony Austriak, studiował na Akademii Wiedeńskiej pod kierunkiem Lorenza Schönberga, we Lwowie przebywał od 1810 roku, pracował jako dekorator w teatrze Jana Nepomucena Kamińskiego

2. malował chętnie zatoki, góry, nokturny - wpływ Claude'a Josepha Verneta

3. wykonał cykl 14 obrazów dla lwowskiego ratusza

4. od lat 20. malował nastrojowe widoki Galicji i innych część Polski (Zamek w Janowcu, Zamek w Olesku, Bielany pod Krakowem), jego obrazy zostały entuzjastycznie przyjęte przez Wincentego Pola, autora Pieśni o ziemi naszej; w 1824 roku wydał dwa albumy litografii w zakładzie Piotra Pillera

Józef Reichan:

1. 1762/1763 - 1817/1822, nauka u ojca - Macieja Reichana - malarza i architekta, prawdopodobnie także w Malarni, trafił na dwór Czartoryskich w Puławach, a do Lwowa przybył w 1798

2. twórczość:

- nastrojowe i kameralne portrety, z jednej strony muzyków i aktorów (Wojciecha Bogusławskiego, Apolonii Kamińskiej, Karola Lipińskiego), a z drugiej strony wojskowych (Kazimierza Rozwadowskiego, Franciszka Skrzyńskiego)

- obrazy religijne i mitologiczne (Wenus wychodząca z kąpieli), rysunki wieśniaków (wpływ Norblina?)

Karol Schweikart:

1. Niemiec z Wirtembergi, studiował na Akademii Wiedeńskiej, we Lwowie zamieszkał w 1802 roku i z czasem całkowicie się spolszczył

2. twórczość:

- portrety galicyjskie szlachty, mieszczan lwowskich, dzieci: do ok. 1820 w stylistyce późnego klasycyzmu, bliskie twórczości Jana Chrzciciela Lampiego starszego (Dama na tle pejzażu), z czasem coraz większe nasycenie intymną atmosferą biedermeieru (portret Antoniny Jaśkiewiczowej, Ludwika Rulikowskiego, córki Wilhelminy przy lampie; Portret Zuzanny Ożarowskiej w stroju żniwiarki - artysta wyprowadził modelkę na silnie oświetloną przestrzeń pola

Józef Pitschmann:

1. 1758-1834, urodzony w Trieście, uczeń Heinricha Fügera i Jana Chrzciciela Lampiego na Akademii Wiedeńskiej, w 1786 lub 1788 zaproszony do Korca przez Józefa Czartoryskiego, potem mieszkał w Warszawie do 1794 roku, w okresie tym namalował 150 obrazów, następnie w latach 1794-1806 mieszkał we Lwowie (280 obrazów), a w ostatnim okresie życia w Krzemieńcu (150 obrazów), gdzie zaprosił go Tadeusza Czacki, pracował tam jako nauczyciel rysunku w Gimnazjum (Liceum) Krzemienieckim

2. Prezentował styl Ludwika XVI i empire'u, było u niego więcej wątków z klasycyzmu niż u Bacciarellego; świadczą o tym na przykład antykizujące kompozycje (Herkules i Alcesta, Achilles i Patrokles, Achilles i Tetyda), a także rzeczowy styl portretów z elementami empire'owej mody, głowy malowane dokładnie i starannie, z poczuciem bryły, staranna linia i światłocień, karnacja: jasny róż, brązy, chłodne popielate półtony (wg Tadeusza Dobrowolskiego)

3. znaczna część jego twórczości to portrety olejne i pastelowe galicyjskiej i wołyńskiej arystokracji, szlachty (portret Antoniego Rozwadowskiego, młodej kobiety), a także dyrektora i profesorów Gimnazjum Krzemienieckiego (Tadeusza Czackiego, Euzebiusza Słowackiego, Willibalda Bessera)

4. mężczyźni zwykle przedstawiani w swobodnej pozie, w strojach czarnych lub granatowych, kobiety w niebieskich empire'owych sukniach, bez dworskiej afektacji

5. tło malowniczej przyrody lub nieco dramatyczne układy chmur (np. portret Macieja Starzewskiego)

6. jego portrety zapowiadają biedermeier

---