10. Platońska teoria idei.
Za źródło platońskiej nauki o ideach należy uważać:
naukę Sokratesa o tym, co ogólne, jako podstawę etyki;
naukę eleatów o prawdziwym, jedynym i nieruchomym bycie;
naukę pitagorejczyków o liczbach jako prawdziwej istocie rzeczy.
W oparciu o te nauki, z zwłaszcza o naukę Sokratesa, Platon stworzył system idealizmu obiektywnego. Zasadniczy filozoficzny problem stosunku bytu do natury czy myśli do bytu, platon rozwiązuje idealistycznie, uważając myśli i ducha za coś pierwotnego, a byt- za coś wtórnego. Zmiennemu światu rzeczy postrzeganych zmysłowo Platon przeciwstawia niezmienny i nieruchomy świat bytu prawdziwego, rozumianego przez niego jako świat istot duchowych - Świat idei.
Rzeczy postrzegane zmysłowo są zmienne i niestałe, powstają, ulegają zmianom i giną. Rzeczy te stanowią przedmiot mniemania, a nie prawdziwej wiedzy. Rzeczy postrzegane przez zmysły Platon uważa jedynie za cienie świata wiecznych i niezmiennych idei stanowiących przedmiot wiedzy prawdziwej. Jest to tzw. "drugie żeglowanie" czyli tezę, jakoby świat zarządzający światem zjawiskowym, poznawalny był tylko "rozumem". Jest to ścisły racjonalizm.
W rozważaniach Platona pojawia się charakterystyczna metafora jaskini, gdzie:
kajdaniarze to ludzie; cienie to świat, który nas otacza; rzeczywistość to świat idei; a światło to idea dobra. Taka alegoria życia człowieka została umieszczona w Państwie.
Ludzie żyjący w jaskini są przykuci łańcuchami do ziemi, pozostają w mroku i obserwują jedynie grę cieni na przeciwległej ścianie. Cienie te rzucają przedmioty, które są ponad jaskinią i należą do świata. Po pewnym czasie kajdaniarze nabierają przekonania, że są wolni, tak bardzo bowiem przyzwyczaili się do swego losu. Człowiek żyje bowiem w świecie złudy i pozoru, jego wiedza jest urojeniem. Ma jednak szansę na wyzwoleni. Szansę tą daje filozofia, tylko ona może pomóc wyzwolić się z kajdan. Świat cieni nie jest więc prawdziwą rzeczywistością, przykrywa on jedynie rzeczywistość idei.
Platon nie da dał wyraźnej odpowiedzi na zagadnienie wzajemnego stosunku pomiędzy rzeczami postrzeganymi zmysłowo a ideami. W jego dialogach spotykamy trzy dotknięcia tego problemu:
wzajemny stosunek należy rozumieć naśladownictwo: rzeczy postrzegane przez zmysły naśladują idee, jako swoje wzorce, do których wskazują podobieństwo;
kolejna relacja to uczestnictwo: rzeczy postrzegane zmysłowo uczestniczą w ideach. Jest to stosunek pomiędzy tym co ogólne (idee), a tym, co jednostkowe (rzeczy);
Trzecia zależność to obecność: idee są obecne w rzeczach. Plato rozumie to jako przychodzenie i odchodzenie idei od rzeczy.
Uznanie materii za niebyt i przeciwstawienie jej światu idei, nie oznacza całkowitego odsunięcia materii od wszelkiego udziału w tworzeniu rzeczy postrzeganych zmysłowo. Przeciwnie, te ostatnie określa Platon jako mieszaninę byt (idei) oraz niebytu (materii). Ruch, rozwój, przemiany rzeczy postrzeganych przez zmysły, znajdują swoje uzasadnienie w owym mieszaniu się bytu i niebytu. Platon tłumacząc powstanie natury, za jej filozoficzny porządek uważa oczywiście byt prawdziwy, ale również niebyt. Prawdziwe poznanie jest możliwe dzięki temu, że dusza i prawdziwy byt rzeczy spotykają się w idei.
„Jak w ogóle możemy poznawać skoro przedmioty są przestrzenne podczas gdy moje myśli nie? Musi istnieć coś co je łączy. Tym czymś jest rozum. Wówczas podmiot jest rozumowy, przedmiot też jest rozumowy, co pozwala na ich wzajemne zazębienie i kreuje proces poznania.”
Platon twierdził, że poznawanie jest przypominaniem sobie. Ludzie wiedzą na przykład, co to jest dobre zdrowie post factum, gdy je tracą.
Mit anamnezy: Dusza jest podobna ideom. Przed wstąpieniem w czasową powłokę cielesną dusza oglądała czyste idee. Ta duchowo oglądana treść została jednak przysłonięta sferą zmysłową. Jest możliwe jednak oczyszczenie z uwikłania zmysłowego (katharsis= wyjście z jaskini), co prowadzi do przypominania (Anamnesis) sobie przez duszę uprzednio oglądanych idei.
POZNANIE INTUICYJNE- poznanie bezpośrednie, jako takie, które dociera do samego przedmiotu, a nie do odpowiadającemu przedmiotowi znaku czy symbolu. Poznanie intuicyjne u PLATONA jest momentalne, tzn. akt intuicyjny w przeciwieństwie do dyskursu nie jest aktem rozwijającym się w czasie. Ujęcie intuicyjne jest całościowe, tzn. prezentuje przedmiot w jednym rzucie, od razu. Akt intuicyjny ma charakter receptywny (odbiorczy)- prawda postrzegana przez intuicję zniewala nasz umysł bez żadnej aktywności z jego strony.
INTUICJA INTELEKTUALNA, według PLATONA istniejąca, to intelektualny ogląd, bezdyskursywny akt rozumu, którego charakterystykę stanowią ww. cechy intuicji.
W dialogu Państwo PLATON używa zwrotu OKO DUCHA, OKO UMYSŁU.
Z biegiem czasu poglądy Platona ulegały rewizji. Dotyczy to głównie zagadnienia idei. W „Uczcie” zagadnienie zmiany ruchu oraz przejścia ( mieszanie się bytu i niebytu) oparte było na przeciwstawieniach, w „Parmenidesie” ukazane jest na zasadzie wzajemnego stosunku bytu i niebytu w granicach samych idei.
1