1. Miejsce ubezpieczeń społecznych w systemie prawa polskiego

Prawo ubezpieczeń społecznych funkcjonuje w obszarze (nie ma ujednoliconego stanowiska) prawa pracy. Dominuje, choć coraz częściej mówi się, że są już poza. W latach 60 XX w. przyjęto konwencje, że ubezpieczenia społeczne należą do prawa pracy. Przez dziesięciolecia nikt nie miał co do tego wątpliwości.

1. automatyzm ubezpieczenia społecznego – w chwili nawiązania stosunku pracy powstaje obowiązek ubezpieczenia;

2. ubezpieczenia były pracownicze – w przeważająco-decydującej mierze. Mało ubezpieczeń pozapracowniczych.

Po reformie niektórzy badacze twierdzą, że ubezpieczenia nie są już częścią prawa pracy. Ubezpieczenia się upowszechniły. Objęci nim są już nie tylko pracownicy, choć nadal są dominującą grupą ubezpieczonych. Nadal występuje kryterium automatyzmu. Drugie kryterium tez się niewiele zmieniło. Piątaś uważa, że o US można dalej mówić w ramach prawa pracy. O prawie pracy można mówić w znaczeniu dychotomicznym oraz o obszarze społecznym pośrednio związanym ze stosunkiem pracy.

US w Polsce. Kierunek uwagi na pracownicze ubezpieczenia. Umowna nazwa na użytek wykładu. Kiedy prawo pracy poddało się przystosowaniu do prawa UE, z tego procesu zostały wyłączone ubezpieczenia społeczne. Ubezpieczenia społeczne w każdym kraju UE są autonomiczne. Nie ujednolicono prawa ubezpieczeń w skali europejskiej. Aby mogły funkcjonować konieczne jest powstanie reguł koordynacji w tym kolizyjnych. Funkcjonuje pojęcie: „europejskie prawo US” – prawo dot. koordynacji systemów (ważniejsze od poszczególnych systemów). Pojawił się też termin „europejskie prawo US” w znaczeniu wszystkie normy krajowe dot. US (wg prof. Świątkowskiego). Ale skoro są autonomiczne to nie ma sensu ich sumowania (wg dr Piątkowskiego).

Konwencja 102 – minimalne normy zabezpieczenia społecznego.

US są w obszarze PP. Czy jest to słuszne? Wg prowadzącego nie. Powinno się wyodrębnić osobną gałąź – prawo zabezpieczenia społecznego (różne formy rozproszone w różnych prawach np. PP). Za pomocą kryterium przedmiotu. Przedmiot – ochrona człowieka przed skutkami ryzyk. Tego typu ryzyka byłyby objęte ochroną.

4 formy:

1. ubezpieczenia społeczne

2. ubezpieczenia zdrowotne

3. pomoc społeczna – opieka społeczna

4. tzw. zabezpieczenie na wypadek bezrobocia.

Wszystkie mają ten sam przedmiot, ale mieszczą się w różnych obszarach prawa.

2. Idee przewodnie ubezpieczeń społecznych

Są one dyrektywami polityki społecznej. Są to zasady społeczne. Idee przewodnie ZS i US nie są tożsame. Pierwotna idea zabezpieczenia – zapewnienie przez państwo świadczeń w sytuacji kryzysowej. Idea poległa przy upadku państwa dobrobytu.

Idea US: idea samopomocy indywidualnej. Ujmuje się jednostkę jako przedstawiciela biologicznego gatunku. Każdy człowiek powinien troszczyć się o siebie, walczyć o byt własnymi siłami. Jeżeli jest istotą słabszą musi zginąć. Ta teoria samopomocy indywidualnej odpowiadała założeniom ustroju liberalnego, w której pełne prawo do życia miały jednostki silne, przedsiębiorcze, przystosowane do samodzielnej walki. Była niezbędnym uzupełnieniem filozofii tamtego okresu. Człowiek jest sam w sobie silny i powinien walczyć.

Po czasie protestu robotniczego (przemiany przemysłowe).Idea przezorności zbiorowej (samo przezorności zbiorowej).Wspólnymi siłami tworzyć wspólne zasoby na zabezpieczenie ludzi przed niedostatkiem. Prof. T. Zieliński użył określenia, że ta idea przeszła przez wszystkie kontynenty świata – świat zrozumiał, że trzeba człowieka stawiać w grupie osób.

Zabezpieczenia człowieka poprzez grupę. Ta idea wiąże się z humanitarną koncepcją człowieka, która z końcem ubiegłego wieku weszła do myśli społecznej. Człowiek jest z natury istotą społeczną, żyję, rozwija się i spełnia się w najściślejszej wspólnocie z innymi ludźmi. W żadnym więc razie nie może egzystować jednostka w egoistycznym odosobnieniu i samotnie walczyć o swój byt, występując w czystej postaci. Co więcej, nie można za bardzo pomagać człowiekowi. Zbyt wczesna pomoc może skrzywdzić człowieka, ubezwłasnowolnić, uzależnić. Człowiek nie rozwija się jeżeli z góry zakłada się, że ktoś będzie o nas dbał.

Terminy konkurencyjne zaopatrzenie, a ubezpieczenie

zaopatrzenie emerytalne – termin konkurencyjny do US. Udzielanie jednostkom w potrzebie środków bezpośrednio z budżetu. Takim zaopatrzeniem objęto żołnierzy zawodowych i ich rodziny. Żołnierz zwolniony ze służby zawodowej ma prawo do świadczeń emerytalnych z wysługi lat lub niezdolności do służby. Bezpośrednio pochodzą z budżetu państwa. Ustawa z 18 lutego o zabezpieczeniu emerytalnym funkcjonariuszy policji, służb mundurowych itd.

zaopatrzenie – 30.10.2003 ustawa o zabezpieczeniu z tytułu chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach. Te wypadki nie są objęte konwencją US.

Te różne idee nie występują w czystej postaci. Państwa biorą z nich pewne wzorce.

Ubezpieczenie - urządzenie mające na celu ochronę przed czymś, zapobiegające czemuś. Przez ubezpieczenie rozumie się urządzenia majątkowe służące zaspokajaniu materialnych potrzeb wywołanych przyczynami losowymi.

przyczyny losowe - zdarzenia przyszłe, niepewne, zarazem takie, które normalnie myślący człowiek uważa w swoim życiu za niepomyślne. Muszą to być realne zdarzenia.

Najpierw wykształciły się ubezpieczenia zwane ekonomicznymi, gospodarczymi. Znane były umowy karawan w starożytnym wschodzie, że wszyscy członkowie wyrównywali starty poszczególnym członkom tej karawany.

Art. 805 KC § 1. Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

- ubezpieczenia społeczne to różnią się od opieki społecznej (forma zabezpieczenia ludzi przed niedostatkiem, pojawiły się wcześniej z inicjatywy kościołów, później tę rolę przejęły gminy i państwo; istota tej pomocy polegała na jednostronności świadczeń; nie ma składki; bezroszczeniowość; zindywidualizowany wymiar świadczeń w każdym poszczególnym przypadku).

Pojęcie ubezpieczeń społecznych i jego rodzaje

Ubezpieczenie społeczne - system zagwarantowanych ustawowo świadczeń (system oparty na ustawie), na wypadek spełnienia się określonych ryzyk ubezpieczeniowych np.: osiągnięcie wieku emerytalnego, niezdolność do pracy – świadczeń o charakterze roszczeniowym.

Prof. Szubert – ubezpieczenia społeczne - system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzanie, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowanych na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń w całości lub co najmniej poważnej mierze na zbiorowość osób do nich uprawnionych.

Mamy wąski obszar emerytur i rent przyznawanych w trybie szczególnym, czyli w drodze wyjątku, a prawo ubezpieczeń jest to prawo bezwzględnie obowiązujące, a tam jest miejsce na nie roszczeniowość. Ale jest to wąski obszar ubezpieczeń i może w definicji zaistnieć, ale to co jest istotne w definicji to jest właśnie roszczeniowość.

Celem ubezpieczeń jest „zagwarantowanie ubezpieczonemu i jego rodzinie środków na zaspokojenie potrzeb losowych (choroba, wiek, śmierć) w interesie społecznym z utworzonych na ten cel funduszy składkowych”.

Wyodrębniono 4 rodzaje ubezpieczeń: emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe; częścią ubezpieczeń społecznych nie są ubezpieczenia zdrowotne. Te ubezpieczenia działają na bazie ustawy z 27.08. 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowane ze środków publicznych.

Te dwa ubezpieczenia nie pozostają względem siebie w izolacji art. 66 ustawy jw. obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają os. spełniające warunki objęcia ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniem społecznym rolników.

Ubezpieczenia emerytalne – emerytura do 1978 r. nazywała się renta starczą

4. Szczegółowe cechy ubezpieczeń społecznych

Prawo pracy daje swobodę pracy gdyż obowiązuje zasada swobody umów, natomiast US są przymusowe i nie ma tutaj tej swobody. Zależności tak właśnie wyglądają. Drugą sprawą jest to, że US są formą zabezpieczenia społecznego.

Żadna definicja nie definiuje pojęcia US, gdyż musiałaby obejmować kilka stron. Cechy:

1. określony system świadczeń pieniężnych na wypadek wystąpienia danych ryzyk ubezpieczeniowych (świadczenia w naturze, pomoc lecznicza i podobne są poza US). Dowodzi to jak bardzo świadczenia ubezpieczeniowe są istotą, punktem docelowym systemu ubezpieczeni;

2. przymusowość - ta cecha jest też konfrontowana z prawem pracy, które jest oparte na swobodzie umów (art. 11 KP). O ile więc samo PP cechuje swoboda umów, o tyle część US jest tej swobody pozbawiona, gdyż US pracowników są przymusowe, co pozwala realizować cechę powszechności US. Przymus ten jest bezwzględny. Czyli mamy tu automatyzm ubezpieczenia. Należy tez pamiętać, że PP ma inne styczności z US. Na tle tej relacji ogólnej między PP i US rozważymy cechy US. US służy do opisania cech tego ubezpieczenia;

3. są one oparte na ustawie – to system oparty na ustawie (ustawowa gwarancja); Jeśli pracodawca chciałby stworzyć jakiś inny system ubezpieczeń dla pracodawców to nie będą ubezpieczenia społeczne.

4. system ukierunkowanym na cel. Chodzi o zaspokojenie potrzeb ogromnej rzeszy osób niezdolnych trwale lub przejściowo do pracy, osób przekraczających wiek produkcyjny, a także rodzin utrzymujących dzieci lub pozbawionych żywiciela. Tan cel musi być wkomponowany w cel zabezpieczenia społecznego;

5. określony system świadczeń pieniężnych na wypadek spełnienia się określonych ryzyk ubezpieczeniowych. Ta cecha dominuje w klasycznej definicji prof. Szuberta. Świadczenia w naturze są usytuowane poza ubezpieczeniami pieniężnymi. Świadczenia pieniężne najbardziej interesują ubezpieczonego. To gromadzenie środków nie może stanowić istoty ubezpieczenia. To, że świadczenia są traktowane na drugim planie świadczy chociażby to, że dopiero niedawno obywatele dowiedzieli się jakie emerytury dostaniemy z OFE;

6. świadczenia są gwarantowane ustawowo – gwarancja ustawowa sprowadza się do dopłat z budżetu państwa do systemu US (do FUS). Ustawa wyraźne przewiduje dotacje, ale problem jest z ich wysokością. Należy pamiętać, że gwarancja państwa udzielona w formie ustawy dotyczy nie tylko dopłat z budżetu, a są to przede wszystkim instrumenty, które bezpośrednio lub pośrednio dostarczają dopłat do FUS, np. przepisy roszczeniowościowe, różnego rodzaju nadzór nad US, czy każdy inny instrument tj. minimalna emerytura czy renta. (zob. art. 87 ust. o emeryt-rent). Ta gwarancja minimalnej emerytury wymaga spełnienia surowszych przesłanek od nabycia prawa do emerytury. Jest też cały szereg przepisów, które pośrednio będą gwarantować odpowiedni poziom emerytury, np. przepisy wskazujące, gdzie można lokować pieniążki nasze z OFE. Można nawet powiedzieć, że wszystkie przepisy o charakterze bezwzględnym są najlepszym gwarantem otrzymania świadczeń;

- Problem z zadłużeniem FUS.

Art. 87 ustawy emerytalnej – surowsze są kryteria nabycia minimalnej emerytury niż gwarancji samej emerytury.

1. W przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową albo dożywotnią emeryturą kapitałową, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą

z FUS, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony:

1) mężczyzna – ukończył 65 lat życia i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,

2) kobieta – ukończyła 60 lat życia i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat

– z uwzględnieniem ust. 3–7. Przepis art. 5 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

1. są to świadczenia roszczeniowe – na przykładzie tej cechy widać szczególną potrzebę wskazywania na cechy US, a nie na definicję. Przepisy są bezwzględnie obowiązujące i nie dopuszczają żadnej zmiany. ZUS nie ma żadnej władzy w kształtowaniu prawa ubezpieczonego. ZUS jest tylko wykonującym ustawę, a jeżeli ZUS przyznałby decyzje osobie nieubezpieczonej to nie powstaje stosunek prawny US, czyli przez fakt objęcia ubezpieczeniem nie otrzymujemy stosunku ubezpieczonego, a wynika to z ustawy. Czyli muszą być spełnione przepisy, dlatego ugoda jest wyłączona i nie jest możliwa klauzula społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa, czy klauzula stosunku społecznego. Jak ktoś ma prawo to je ma, ale ktoś może odmówić tego prawa i ta osoba ma prawo roszczeniowe. Sąd może wskazać, że ktoś miał prawo, ale korzysta z tego prawa w sposób niezgodny z prawem US (było to w prawie pracy).

Są 2 wyjątki w systemie US, który powodują, że klarowny obraz bezwzględnie obowiązujących przepisów tracą. Chodzi o 2 przepisy z działu VI dotyczących świadczeń przyznawanych w szczególnym trybie. Dotyczą one 2 podmiotów: PRM i PZUS, czyli dysponenta FUS. Te podmioty mają prawo przyznać świadczenia w trybie szczególnym:

PRM w (art. 82) szczególnie uzasadnionych przypadkach może przyznać emeryturę lub rentę na warunkach i wysokości innej niż określone w ustawie. Czyli jest tu wskazanie, że jest to system określony w ustawie. PRM przedstawia sejmowi RP do 31 stycznia informacje o przyznanych emeryturach i rentach przyznanych w trybie szczególnym w roku ubiegłym. Widać już z tego, że jest to zadanie nie swobodne, ale kontrolowane, ale bardzo delikatne i polega na przedłożeniu Sejmowi, który jednak nie może tego zmienić.

Z kolei Prezes ZUS jest już bardziej związany warunkami, których jest więcej, czyli musi się trzymać wysokości świadczeń nie przekraczających wysokości określonej w ustawie. Po drugie, o ile PRM miał taką możliwość w szczególnie uzasadnionych przypadkach, o tyle PZUS ma ścisłe warunki określone (art. 83) Ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Czyli w takiej sytuacji mamy związanie PZUS warunkami i związanie PZUS co do ich wysokości.

Dodać należy, że są one finansowane z budżetu państwa i nie są roszczeniowe. Np. wyrok WSA z 9 marca 2007: świadczenia przewidziane w art. 82 są świadczeniami specjalnymi, gdyż są finansowane z budżetu państwa, a nie z FUS i nie mają przy tym charakteru roszczeniowego, gdyż ustawa nie gwarantuje ich wypłaty, pozostawiając rozstrzygnięcie w tym zakresie w uznaniu PRM.

1. świadczenia są spełniane przez ustawowo powoływane do tego celu wyspecjalizowane instytucje;

2. świadczenia są ukierunkowane na pewne grupy społeczne, a nie na poszczególne choćby najliczniejsze jednostki. Ważne jest przy tym, aby grupa społeczna reprezentowała różne kategorie grupy społecznej i stanowiła większość ludności kraju. Grupą najbardziej liczebną są pracownicy (jednak są pewne grypy wyłączone z systemu US, np. sędziowie i prokuratorzy). Objęcie ubezpieczeniami większości społeczeństwa nadaje temu ubezpieczeniu charakter powszechny i przymusowy, a bardziej mówiąc jest instrumentem zapewniającym powszechność systemu. Przymus stanowi zawsze jedną z najistotniejszych cech US i przymus przynależności jest dzisiaj mocno krytykowany;

3. to instytucja o charakterze przymusowym odnoszona do grup pracowniczych;

4. powiązanie ubezpieczeń ze składkami – obowiązek opłacania składek, z których później finansowane są świadczenia i ta cecha różni ubezpieczenia od różnych form opieki społecznej i związanych z finansowanymi świadczeniami z budżetu państwa. W swoim świadczeniu składka jest zbliżona do podatku (odsetki, ściągalność);

5. szczególny sposób finansowania – źródłem finansowania jest FUS i w jakiejś części budżet państwa.

5. Źródło finansowania Ubezpieczeń społecznych

FUS jest państwowym funduszem celowy powołanym w celu realizacji zadań w zakresie US. Dysponentem funduszu jest ZUS, który musi zarządzać funduszem. ZUS jest zwykłym wykonawcą ustawy. Zatem nie może o niczym zapomnieć i muszą być spełnione przesłanki. W znaczeniu cywilistycznym Fundusz jest jedynym organem SP, który ponosi pełną odpowiedzialność za działania funduszu, a więc i za zaciągnięte kredyty i pożyczki w ramach jego działalności. Z ustawy o finansach publicznych wynika, że właściwy będzie tu minister finansów, który jeżeli uzna, że dysponent (ZUS) źle się wywiązuje ze swoich obowiązków to SP będzie przysługiwało roszczenie o zwrot z tego tytułu. Dobrze by było gdyby składki wystarczały, ale tak nie jest więc są dotacje. Jak zaczynały się prace nad reformą to założeniem było żeby jak najmniej było związania z BP.

Zob. 52-56 (Roz. 5 ) ustawy o systemie US:

Art. 52 stanowi o przychodach FUS, a więc przychody pochodzą, m.in. ze składek na US nie podlegających przekazaniu na rzecz OFE, składek z BP oraz innych instytucji przekazywanych na świadczenia, które zlecono zakładowi, oprocentowanie z lokat, dotacji BP oraz inne (czyli jest to katalog otwarty);

Art. 53 W granicach określonych w ustawie budżetowej FUS może otrzymywać z budżetu państwa dotacje i nieoprocentowane pożyczki. Dotacje i pożyczki mogą być przeznaczone wyłącznie na uzupełnienie świadczeń gwarantowanych przez państwo, jeżeli przychody przekazywane na rachunki funduszy określonych w art. 55 pkt 1–4 oraz środki zgromadzone na funduszach rezerwowych nie zapewniają pełnej i terminowej wypłaty świadczeń finansowanych z przychodów FUS. Za zgodą ministra właściwego do spraw finansów publicznych FUS może zaciągać kredyty.

ważny art. 54: ze środków zgromadzonych w FUS finansowane są: wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego; wydatki na prewencję rentową; spłaty kredytów i pożyczek wraz z odsetkami, zaciąganych w celu wypłaty świadczeń z FUS; odsetki za nieterminowe wypłaty świadczeń; należności dla płatników składek; wydatki związane z realizacją zadań, o których mowa w art. 52 ust. 1 pkt. 3; odpisy stanowiące przychody ZUS (art. 76 ust. 1 pkt. 1); wydatki na pokrycie niedoboru środków niezbędnych do zapewnienia wypłat emerytur kapitałowych; emerytury kapitałowe, środki gwarantowane oraz jednorazowe wypłaty, ustalane ze składek zewidencjonowanych na subkoncie.

ważny art. 55: w ramach FUS wyodrębnia się następujące fundusze: emerytalny, rentowy (z niego finansowane są m. in. wypłaty zasiłków pogrzebowych, wydatki na prewencje rentową), chorobowy i wypadkowy (w tym także koszty prewencji wypadkowej). Utworzono też rezerwowe fundusze dla ubezpieczeń rentowych oraz chorobowego oraz dla ubezpieczenia wypadkowego. Środki funduszów rezerwowych mogą być wykorzystywane tylko na uzupełnienie tych funduszy, są więc środkami celowymi.

Art. 56. 1. Fundusze rezerwowe tworzy się:

1) dla ubezpieczeń rentowych oraz chorobowego ze środków pozostających w dniu 31 grudnia każdego roku na rachunkach funduszy, pomniejszonych o kwoty niezbędne do zapewnienia wypłat świadczeń przypadających na pierwszy miesiąc kolejnego roku;

2) dla ubezpieczenia wypadkowego ze środków pozostających w dniu 31 grudnia każdego roku na rachunku funduszu wypadkowego, pomniejszonych o kwoty niezbędne do zapewnienia wypłat świadczeń przypadających na pierwszy miesiąc kolejnego roku;

3) z odsetek od ulokowanych środków funduszy rezerwowych.

2. Środki funduszy rezerwowych mogą być wykorzystane jedynie na uzupełnienie niedoborów funduszy: rentowego, chorobowego i wypadkowego.

3. Środki funduszy rezerwowych mogą być lokowane jedynie na lokatach bankowych, w papierach wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa oraz w jednostkach uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, o których mowa w ustawie o funduszach inwestycyjnych, chyba że Rada Ministrów, na wniosek Prezesa ZUS, zezwoli na ulokowanie środków w inny sposób.

6. Charakter prawny stosunku ubezpieczeń społecznych

Nie da się jednoznacznie odnieść do tego tematu charakterystyki prawnej ubezpieczenia społecznego. Dzisiaj mamy różne rodzaje ubezpieczeń i zakładając tę dyferencjację (zwłaszcza w zakresie podmiotów obsługujących ubezpieczenia, np. OFE i ZUS). Dlatego też jest wiele teorii na temat stosunku prawnego ubezpieczenia społecznego. Stąd są różne rozumienia, ale różne ujęcia w zależności od kontekstu sytuacyjnego.

Podstawowa konstrukcja. Buduje się ten stosunek prawny na bazie realizacji zachodzących między różnymi podmiotami działającymi w ubezpieczeniach, zwłaszcza na bazie relacji ubezpieczony-instytucja ubezpieczeniowa i wskazuje się, że obok tych relacji zachodzą inne relacje z pozostałymi wykonawcami ubezpieczeń społecznych. Mamy podstawowy stosunek prawny i pozostałe stosunki, które towarzyszą temu głównemu stosunkowi.

Spory w doktrynie co do istoty tego stosunku. Można powiedzieć, że przed reformą (przed 1999 r.) obraz tej dyskusji był bardziej klarowny. Jest spór co do samego charakteru prawnego ubezpieczenia społecznego. Z jednej strony stosunek ten ma charakter administracyjnoprawny. Podkreślano jego przymusowość. Bliżej nie uzasadniano tej tezy. Po II WŚ twierdzono, że te stosunki mają charakter administracyjnoprawny (m.in. prof. Modliński). Dla niego przymus ubezpieczenia i to, że państwo, zawiaduje ubezpieczeniem wystarczało, aby taki charakter widzieć. Brak jest oświadczeń woli partnerów równorzędnych (jednostronne władcze akty administracji). Na tej podstawie przyjmowano, że mają charakter stosunków administracyjnoprawnych.

Przeciwstawny pogląd (m.in. Salwa) dowodził, że te stosunki prawne mają charakter cywilnoprawny. Strony bowiem występują w sytuacji równorzędnej, a ta równorzędność przejawia się tym, że prawo doświadczeń powstaje nie z woli organu, lecz z mocy prawa. Decyzja ZUS ma charakter deklaratoryjny, a nie kreujący). Przemawia za tym analiza sytuacji stron jako podmiotów równorzędnych, jak również to, że organy ubezpieczeń społecznych występując w charakterze dłużnika zobowiązanego do określonych świadczeń spełniają role dystrybutora świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Poza tym Art. 1. KPC normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Drugi spór dotyczy tego z jakimi stosunkami prawnymi mamy do czynienia? (dużo większa różnorodność poglądów)

1. stosunek ubezpieczenia społecznego - wyłącznie stosunki między ubezpieczonym, a instytucją ubezpieczeniową. Za takim rozumieniem opowiadają się prof. Zieliński i Kolasiński. Pozostałe stosunki mają charakter odrębny.

2. Szubert – nie tylko między instytucją ubezpieczeniową, a ubezpieczonym, to także inne stosunki między instytucją, płatnikiem i innymi, czyli szerzej rozumiany stosunek ubezpieczenia społecznego.

3. w tzw. trójstronnym stosunku prawnym, składającym się z trzech bardziej szczeblowych stosunków dwustronnych – ZUS-pracodawca; ZUS-pracownik; pracownik-pracodawca.

Orzecznictwo (również jest różnorodność stanowisk)

- pracodawca, pracownik, ZUS – SN 8 grudnia 2000 - są podmiotami stosunku prawnego z mocy prawa

- 2006 – wszystkie rodzaje ubezpieczeń społecznych traktuje się rozłącznie – wszystkie te stosunki są odrębne

W dogmatyce - buduje się ten stosunek na bazie relacji miedzy równymi podmiotami, przy czym, z uwagi na różne ujęcia charakteryzujące ten stosunek można widzieć budowanie na bazie ubezpieczony-instytucja i trzeba widzieć, że obok tej relacji zachodzą relacje z pozostałymi stronami ubezpieczeń.

- Nie istnieje jeden prawny stosunek ubezpieczenia społecznego. Można wyodrębnić na bazie tego co się stało w 1999 r. dwa stosunki ubezpieczenia społecznego – relacje zachodzące między ubezpieczonym, płatnikiem (czyli pracodawcą) i ZUS (instytucją ubezpieczeniową). Ten rodzaj relacji nazywa się – ubezpieczeniowy stosunek repartycyjny. Poza tym wyodrębnia ubezpieczeniowy stosunek kapitałowy - zachodzący miedzy ZUS, OFE i pracownikiem.

Łączy pracodawcę (płatnik składek), pracownika i ubezpieczyciela

- art. 4 pkt. 2 SUS – definicja płatnika – pracodawca i szereg innych podmiotów, których nie ma sensu wymieniać bo jest ich od groma i jeszcze trochę

Strona przedmiotowa – zdarzenie losowe, zdarzenie ubezpieczeniowe, świadczenie ubezpieczeniowe

- zdarzenia losowe - ich biotyczność – wszystkie one są przypisane do życia człowieka (choroba, kalectwo, przedwczesna śmierć). Ich katalog jest zamknięty.

- zdarzenie ubezpieczeniowe – objecie skutku zdarzenia losowego kreuje dopiero byt prawny zdarzenia losowego. Zależny od danego ustawodawcy.

- świadczenia ubezpieczeniowe – czasem jedno świadczenie obsługuje kilka wydarzeń ubezpieczeniowych, ale co do zasady jedno.

9. Ochrona praw nabytych w ubezpieczeniach społecznych

Czy cechą systemu jest stałość systemu? 2 zasady:

- zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, która wymusza odpowiedni sposób rozumowania,

- zasada bezpieczeństwa prawnego, która nakazuje poszanowanie przez ustawodawcę istniejących stosunków prawnych. Ma ona znaczenie szczególne, gdy następuje zmiana dotychczas istniejących przepisów, zwłaszcza tych, które już znalazły zastosowanie jako czynnik kształtujący sytuację prawną i ich adresatów.

Sama zasada ochrony praw nabytych jest łączona z tymi zasadami. Zapewnia ochronę praw podmiotowych, zarówno publicznych jak i prywatnych, w drodze skonkretyzowanej decyzji, przyznającej świadczenia, albo jako prawo nabyte in abstracto czyli w zgodzie z ustawą. Zasada ochrony praw nabytych zakazuje arbitralnego znoszenia lub ograniczenia praw podmiotowych przysługujących jednostce lub innym podmiotom.

Po drugie dotyczy ona już przysługujących określonym osobom praw podmiotowych.

Po trzecie zasada ochrony praw nabytych nie jest równoznaczna z zakazem zmiany przez ustawodawcę istniejącego prawa, czyli nie ma ona charakteru absolutnego, tj. nie wyklucza stanowienia regulacji, które znoszą lub ograniczają prawa podmiotowe. Żeby jednak mogło się to stać, czyli żeby nie miały one charakteru absolutnego, podkreśla się, że muszą być spełnione różne warunki, aby można, było coś odebrać, coś znieść. Każde odebranie praw nabytych wymaga analizy, czy ograniczenie znajduje podstawy w wartościach konstytucyjnych oraz ważne jest też żeby tworzyć pewne osłony, czyli wprowadzać pewne gwarancje (powinno być bezpieczne), czyli okresy przejściowe.

Chronione są wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne, nie obejmują zaś takich działań, gdzie jednostka musi liczyć się z tym, ze zmianą….

Poza gwarancją nienaruszalności pozostawia się prawa nabyte niesłusznie i niegodziwie, a także prawa niemające poparcia w założeniach obowiązującego porządku konstytucyjnego.

Orzecznictwo TK, a także doktryna przyjmuje, że prawa z US, w szczególności do świadczeń emerytalno-rentowych podlegają intensywnej ochronie konstytucyjnej, czyli tutaj wskazuje się na wrażliwość tego tematu. W ocenie TK szczególna ochrona tych praw jest ściśle związana z zasadą wzajemności świadczeń w ramach stosunku ubezpieczeń. Ubezpieczony uczestniczy w funduszu, z którego potem są wypłacane mu świadczenia, gdy wystąpi ryzyko, ale TK wyraźnie zastrzega, że ochrona praw z ubezpieczenia społecznego nie oznacza, że te prawa są niewzruszalne i zwraca uwagę, że kwestia praw nabytych powinna być postrzegana w kontekście transformacji tej gałęzi prawa z końca lat 90, w której wyniku dostosowano zakres uprawnień i tryb ich uzyskiwania do możliwości państwa i zmieniającego się otoczenia ekonomicznego. W związku z powyższym ochrona praw nabytych z US nie oznacza, że niemożliwe jest dokonywanie pełnych modyfikacji i o graniczeń z tego zakresu. Autonomia ustawodawcy jest praktycznie nieograniczona, ale jest kontrolowana. Należy uwzględnić też, że reforma systemu US miała służyć aktualnym warunkom demograficznym.

Względna stałość systemu. Zasada ochrony praw nabytych nie ma charakteru nienaruszalnego, więc dopuszczalne są w ograniczonych okolicznościach pewne modyfikacje słusznie nabytych praw z US, w szczególności emerytalno-rentowych.

10. Ogólne założenia reformy emerytalnej i jej przyczyny s. 175

Reforma emerytalna jest ogromnie krytykowana. Był to czas stracony, bo gdy projektowano reformę emerytalną działy się rzeczy najważniejsze m.in. minister pracy Zieliński złożył zażalenie, że odsunięto go od prac nad reformą emerytalną. Opracowywana była przez ekonomistów tak, by jak najbardziej odciążyć budżet, ale to co było zamierzone jako wyjątkowe, czyli dotacje z budżetu państwa stało się zasadą. Wszystko źle obliczono (w tym czas) i efekt jest taki, że mamy tylko wolę pomysłu, a nie pomysł. Jesteśmy jedynym krajem w Europie, który nie zamknął reformy.

Czynniki które wpłynęły na reformę:

1) pojawienie się bezrobocia;

2) przyśpieszony proces starzenia się ludności. Stanowiło to zagrożenia dla starego systemu;

3) renesans doktryny neoliberalnej zakładającej osłabienie US w dotychczasowym wydaniu poprzez jej częściową prywatyzację. Tendencja ta nie występuje tylko w RP ale jeszcze np. w Europie Zachodniej, USA.

To co się stało dotyczyło uprawnień emerytalnych, czyli utraty zdolności do pracy z powodu określonego wieku, która następuje automatycznie po osiągnięciu wieku (czyli inaczej niż w przypadku rent, gdzie trzeba wykazać tą niezdolność do pracy).

Dzisiaj planuje się ujednolicenie wieku, gdyż dość jednostronnie uzasadnia się potrzeby takiego kroku, gdyż spowoduje to rozwój gospodarczy, wzrost emerytury. Jednak nie bierze się pod uwagę tego, że będzie dramat dla wielu osób, które utracą pracę w wieku ponad 60 lat. Można powiedzieć, że mogą otrzymać rentę, ale jest kierunek na zaostrzenie także i przepisów dot. rent.

Jeśli chodzi o emeryturę to jest wiele głosów krytycznych. Przede wszystkim co do obowiązku. Mówi sie, że trzeba by raczej uprawnić do bycia w funduszu. Fundusze mają swoje z kapitału, który wpływa, a nie z zysków z jego osiągniętych!

Tak naprawdę nikt nie traktuje poważnie słów, że zreformowano system, a mówi się o rewolucji.

Zmiany jakie nastąpiły w systemie US po wyborach ‘98 zostały oparte na wzorcach zachodnich. Tak jakby zatraciło się to, że mamy do czynienia z zabezpieczeniem społecznym. Ustawa o OFE nie jest aktem z zakresu zabezpieczenia społecznego. W krytyce tego co się stało w tych ustawach podaje się kontekst zgodności z Konstytucją (jednak do dzisiaj nie ma orzeczenia, wiec jest domniemanie zgodności).

Poszczególni członkowie nie tworzą wspólnoty, tylko dają wkład. Wszyscy jesteśmy w systemie repartycyjnym. Każdy z członków OFE przystępuje do niego wyłączne we własnym interesie. To co się stało nie odpowiada założeniom EKS. Opłaty i prowizje są bardzo duże. 2 lata po reformie zadłużenie w OFE było 5,5 mld zł + odsetki czyli prawie 7 mld.

Jest też problem wysokości świadczeń z OFE. W 2009 r. wypłacono 1 raz świadczenie z OFE i było to ok. 26 zł. System wymaga poprawy i go poprawiamy. Najwięcej niebezpieczeństw jest w ubezpieczeniach emerytalnych, bo one są rozłożone w czasie, a zmienia się sytuacja gospodarcza, finansowa demograficzna. Są głosy by w tym zakresie wprowadzać zmiany. 70 % składek do OFE to są obligacje państwowe.

Piątas wymaga przesłanki. Nie pisać, że jest 1 przesłanka nabycia do emerytury, czyli muszą mieć lata swoje i okresy składkowe i nieskładkowe, natomiast urodzeni po 68 roku jest tytuł (bycie) ubezpieczonym czyli ktoś musi mieć status ubezpieczonego. Ten który podlega lub podlegał ubezpieczeniom. Problem jest czy osoba która przed 65 rokiem na miesiąc przed zawarła umowę o prace może uzyskać emeryturę? Tak tyle, że będzie ona wynosić bardzo mało np., 1 zł, natomiast do minimalnej musi być wypracowane minimum rok. SN przyjmuje, że tylko wtedy, gdy nigdy umowa nie byłą wykonywana (czyli jeżeli np. 10% była to umowa nie jest pozorna) jest to umowa pozorna. Jest tez podnoszenie wynagrodzenia. Takie fikcyjne górowanie wynagrodzenia może być hamowane przez sąd. Czyli jeśli mamy emeryturę to przyjmuje się, że ją wypracowaliśmy, jednak jeśli nie ma wkładu ubezpieczonego w postaci pracy, to nie ma też efektu w postaci świadczeń ubezpieczonego.

kwestia umów pozornych – skutek, który chce się osiągnąć w umowach pozornych jest zabroniony, nielegalny i wówczas można mówić o czynności pozornej, która jest z mocy prawa nieważna, dotknięta wadą pozorności.

11. Ogólne charakterystyka ubezpieczenia chorobowego s. 295

Ubezpieczenie chorobowe wchodzi w skład ubezpieczeń społecznych. Jego podstawowym zadaniem jest ochrona pracowników niezdolnych do wykonywania pracy na skutek choroby. Zostało ono rozdzielone od Ubezpieczenia Zdrowotnego i obecnie ma charakter pieniężny. Ubezpieczone finansowane jest poprzez składki samych zainteresowanych, które potrącane są od wynagrodzenia w wysokości 2.45% podstawy wymiaru wynagrodzenia. Płatnikiem składek do ZUS są pracodawcy lub inne podmioty na rzecz których świadczona jest praca

Zasiłek chorobowy jest podstawowym zasiłkiem przysługującym osobie niezdolnej do pracy z powodu choroby lub konieczności odosobnienia (w przypadku choroby zakaźnej) Wysokość zasiłku chorobowego wynosi 80% wynagrodzenia. W przypadku jeśli przyczyną powstania niezdolności do pracy jest wykonywanie pracy lub dojazd do niej wysokość zasiłku stanowi 100%. Przez okres 33 dni (14 dni w przypadku osób po 50 roku życia) w roku kalendarzowym niezdolności do pracy obowiązek wypłaty wynagrodzenia spoczywa na pracodawcy. Od 34 dnia ZUS zaczyna wypłacać zasiłek w ramach ubezpieczenia.

Inne świadczenia w ramach Ubezpieczenia Chorobowego:

- świadczenia rehabilitacyjne - przysługuje osobom które wygasało prawo do zasiłku a wymagają dalszego leczenia lub rehabilitacji;

- zasiłek wyrównawczy - kompensuje różnice w wynagrodzeniu z powodu czasowej i częściowej niezdolności do pracy;

- zasiłek macierzyński;

- zasiłek opiekuńczy.

Obowiązkowemu ubezpieczeniu podlegają:

- pracownicy

- osoby będące członkami spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych

- osoby odbywające zastępcze formy służby wojskowej

Dobrowolnemu ubezpieczeniu podlegają:

- pracownicy nakładczy; osoby wykonujące działające w oparciu o umowę zlecenie lub agencyjną; osoby prowadzące działalność poza rolniczą; osoby duchowne; więźniowie odsiadujący wyrok którzy wykonują odpłatnie prace.

12. Ogólna charakterystyka ubezpieczenia wypadkowego s. 359

Głównym celem tego ubezpieczenia jest ochrona ubezpieczonego przed następstwami nieszczęśliwych wypadków.

Nieszczęśliwymi wypadkami są nagłe zdarzenia, które pochodzą z zewnątrz, niezależnie od woli człowieka. Ich konsekwencje uderzają w istotne dobra człowieka, jakimi są zdrowie i życie.

W przypadku utraty zdolności do pracy w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, podleganie ubezpieczeniu wypadkowemu daje prawo do szczególnych świadczeń takich jak:

- zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej, dodatek pielęgnacyjny, pokrycie kosztów związanych z leczeniem z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Zawierając umowę ubezpieczenia trzeba określić wysokość sumy ubezpieczenia w odniesieniu do następstw wypadku w postaci uszkodzenia ciała i związanego z tym stopnia trwałego uszczerbku na zdrowiu. Określić zakres ryzyka objętego ochroną ubezpieczeniową umowę. Również ubezpieczenie może byś różnicowane pod względem zasięgu terytorialnego. Umowa może być zawarta praktycznie przez każdego, jak i przez osoby trzecie.

Podział:

1. ubezpieczenie na wypadek zgonu wskutek nieszczęśliwego wypadku;

2. ubezpieczenie na wypadek inwalidztwa (ubezpieczenie na wypadek inwalidztwa ubezpieczonego w wyniku wypadku);

3. ubezpieczenie przejęcia opłacania składek na wypadek całkowitej niezdolności do pracy.

Celem ubezpieczenia na wypadek zgonu wskutek nieszczęśliwego wypadku jest pokrycie potrzeb związanych z niespodziewaną śmiercią ubezpieczonego, z reguły w okresie pełnej aktywności zawodowej. Przedmiotem ubezpieczenia jest życie ubezpieczonego, natomiast wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć ubezpieczonego wskutek nieszczęśliwego wypadku. Śmierć musi nastąpić w ciągu określonego czasu, np. 90 dni od daty zdarzenia, ale również przed rocznicą polisy poprzedzającą ukończenie przez ubezpieczonego 60 lat. Cechy charakteryzujące śmierć wskutek nieszczęśliwego wypadku to między innymi nagłość zdarzenia, zewnętrzność jego przyczyny oraz szkoda na osobie w postaci zgonu.

W przypadku ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa głównym celem jest pokrycie potrzeb związanych z wystąpieniem u ubezpieczonego inwalidztwa w okresie pełnej aktywności zawodowej, które uniemożliwia mu zdobywanie środków utrzymania. Środki z ubezpieczenia są na utrzymanie, bądź na poprawę zdrowia. Przedmiotem ubezpieczenia w tej sytuacji jest zdrowie ubezpieczonego, a wypadkiem ubezpieczeniowym jest inwalidztwo całkowite, bądź częściowe. Przyczyną inwalidztwa musi być nieszczęśliwy wypadek w rozumieniu ogólnych warunków ubezpieczenia.

Ubezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy opiera się na takich samych zasadach co ubezpieczenie na wypadek inwalidztwa. Celem umowy jest pokrycie potrzeb związanych z wystąpieniem niezdolności do pracy w okresie pełnej aktywności zawodowej, która uniemożliwia ubezpieczonemu na utrzymanie się. Suma ubezpieczenia przeznaczona jest na pokrycie kosztów składek ubezpieczenia. Przedmiotem umowy ubezpieczeniowej jest zdrowie ubezpieczonego, a wypadkiem ubezpieczeniowym jest całkowita niezdolność do pracy.

13.Pojecie wypadku przy pracy i choroby zawodowej s. 377 i 394

Jeżeli chodzi o problematykę wypadków przy pracy, choroby zawodowej – jeżeli spojrzymy na chorobę to należy sobie uświadomić, że sama choroba może być wywołana rożnymi przyczynami i sama choroba może wywoływać różne skutki.

Jeśli choroba ma charakter samoistny lub jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy z przyczyn zewnętrznych to ochrona jest i z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego.

Jeżeli chodzi o chorobę, która jest skutkiem wypadku przy pracy, albo choroby zawodowej albo w drodze do pracy te skutki są chronione w ramach ubezpieczenia wypadkowego.

Jeżeli patrzymy na przyczyny to musimy sobie zdać sprawę z 2 rzeczy:

Mamy przyczynę albo wewnętrzną albo zewnętrzną.

wewnętrzna, – czyli choroba samoistna, może być spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, może być spowodowaną wypadkiem przy pracy, chorobą zawodową wówczas mamy prawo do systemu uprzywilejowanych świadczeń aczkolwiek ustawodawca wyłączył te wypadki w drodze z pracy i do pracy z tej problematyki wypadkowej. Wypadek w drodze do pracy i z pracy nie jest preferowany przez tę ustawę wypadkową, aczkolwiek ubezpieczony i drodze do pracy i z pracy ma prawo do uprzywilejowanych świadczeń. Akurat w ramach ubezpieczenia chorobowego my się zajmujemy niezdolnością spowodowaną chorobą o charakterze samoistnym, to może być skutkiem, czy inaczej następstwem wypadku w drodze do pracy, pomijamy natomiast wypadek przy pracy, chorobę zawodowa, ponieważ jest to problem ubezpieczania wypadkowego.

Art.57 b – za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się również przypadki gdy droga ta została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Sam wypadek w drodze do pracy i z pracy jest przedmiotem ubezpieczenia wypadkowego natomiast niezdolność będąca skutkiem wypadku w drodze do pracy lub z pracy jest to problematyka ubezpieczenia chorobowego czy rentowego.

14. Ogólna charakterystyka ubezpieczenia rentowego s. 237

Ubezpieczenie rentowe gwarantuje świadczenia pieniężne, w przypadku utraty dochodów pieniężnych związanej z wystąpieniem ryzyka inwalidztwa (niezdolność do pracy lub śmierć żywiciela). W takiej sytuacji osoby opłacające składki na ubezpieczenie rentowe otrzymują rentę, która zastępuje im utracone wynagrodzenie lub dochód a w przypadku śmierci ubezpieczonego żywiciela wypłacane są renty rodzinne.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami niezdolność do pracy orzekana jest na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy medycznej nie będzie rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu, wówczas niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat. Nowe uregulowania stanowią również, że jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku.

Obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu ubezpieczenia rentowego podlegają osoby, które są:

1. pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;

2. osobami wykonującymi pracę nakładczą;

3. członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych, innych spółdzielni zajmujących się produkcją oraz spółdzielni kółek rolniczych zajmujących się produkcją rolną, wykonującymi pracę na rzecz tych spółdzielni na podstawie innej niż stosunek pracy lub wytwarzającymi na jej rzecz produkty rolne w prowadzonym przez siebie gospodarstwie oraz osób z nimi zrównanych;

4. osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanym dalej zleceniobiorcami oraz osobami z nimi współpracującymi (nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu z tego tytułu osoby, które są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studenci, do ukończenia 26 lat);

   1. osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi, tj.:

   2. osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej oraz innych przepisów szczególnych,

   3. twórcami i artystami,

   4. osobami wykonującymi wolny zawód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

5. posłami i senatorami pobierającymi uposażenie;

6. osobami pobierającymi stypendia sportowe, z wyjątkiem osób uczących się lub studiujących, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu;

7. pobierającymi stypendia słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Państwowej;

8. osobami wykonującymi odpłatną pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

9. osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych oraz absolwentami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia lub stażu, na które zostali skierowani przez powiatowy urząd pracy;

10. duchownymi oraz członkami zakonów męskich i żeńskich kościołów i związków wyznaniowych, z wyjątkiem alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia;

11. żołnierzami niezawodowymi w służbie czynnej;

12. osobami odbywającymi zastępcze formy służby wojskowej;

13. funkcjonariuszami Służby Celnej;

14. osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy;

15. osobami pobierającymi zasiłek stały lub gwarantowany zasiłek okresowy z pomocy społecznej.

Dobrowolnie na wypadek niezdolności do pracy mogą ubezpieczyć się:

1. osoby, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do zasiłku pielęgnacyjnego, nie podlegają ubezpieczeniu społecznym emerytalnemu i rentowemu z innych tytułów;

2. małżonkowie pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i innych misjach specjalnych za granicą, w instytucjach, ośrodkach informacji i kultury za granicą;

3. obywatele polscy wykonujący prace za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatele polscy wykonujący prace w podmiotach zagranicznych na terytorium rzeczpospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby, ani przedstawicielstwa;

4. studenci oraz uczestnicy dziennych studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu;

5. alumni seminariów duchownych, nowicjusze, postulani i junioryści do ukończenia 25 roku życia.

Składka na ubezpieczenie rentowe wynosi 6% podstawy wymiaru składki. Składka opłacana jest w części przez pracodawcę (4,5% podstawy wymiaru), a w części przez pracownika (1,5% podstawy wymiaru). Na ubezpieczenie rentowe składka naliczana jest od podstawy wynoszącej maksymalnie 30-krotność przeciętnego wynagrodzenia. W momencie gdy wynagrodzenie osoby ubezpieczonej z tytułu niezdolności do pracy przekroczy w danym roku kalendarzowym wysokość 30-krotności przeciętnego wynagrodzenia, w kolejnych miesiącach tego roku nie pobiera się składki z tytułu ubezpieczenia.

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobie, która spełnia łącznie następujące warunki:

- jest niezdolna do pracy;

- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy.

Wymagany do przyznania renty okres składkowy i nieskładkowy różni się w zależności od wieku ubezpieczonego, w którym powstała niezdolność do pracy. Okresy te przedstawiają się następująco:

- 1 rok - jeśli niezdolność powstała przed ukończeniem 20 lat;

- 2 lata - jeśli niezdolność powstała w wieku od 20 do 22 lat;

- 3 lata - jeśli niezdolność powstała w wieku od 22 do 25 lat;

- 4 lata - jeśli niezdolność powstała w wieku od 25 do 30 lat;

- 5 lat - jeśli niezdolność powstała w wieku powyżej 30 lat.

15. Rola składki w ubezpieczeniach społecznych s. 35

Dla wszystkich rodzajów ubezpieczeń wykorzystuje się pojęcie składki.

Art. 15 SUS – wysokość składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone są w formie stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych. Składkę ponosi wyłącznie płatnik, przy czym w stosunku do duchownych jest to zróżnicowane, gdyż duchowni realizują składkę wraz z tzw. funduszem kościelnym. Fundusz kościelny są pewne środki finansowe, które są gromadzone w wyniku rekompensat, jakie kościół otrzymał za tzw. „dobra martwej ręki”. Te dobra nie są dziedziczne. Duchowni płacą składkę w wysokości 20%, a pozostałe 80% fundusz kościelny. W całości fundusz pokrywa składkę w stosunku do zakonów kompletacyjnych, kapturowych i misjonarzy w czasie pracy na terenach misji.

Ustawa SUS przewiduje składkę na ubezpieczenie wypadkowe w formie od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru składki. Ustawa, która weszła w życie 01.01.2003r. o ubezpieczeniu wypadkowym wprowadziła system ubezpieczeń polegający na zapłacie składki i w razie zdarzeń losowych wypłatę świadczenia. Brano pod uwagę:

• różną sytuację pracodawców,

• gdzie zjawisko wypadkowości jest większe i częstsze od innych podmiotów.

Wynika to z charakteru pracy. Najczęstszymi przyczynami wypadków przy pracy jest:

• nieostrożność pracowników,

• brak zabezpieczeń ze strony pracodawców (zbyt małe środki przyznawane na zabezpieczenia, brak szkoleń BHP).

Dlatego nowy system przewiduje zróżnicowanie tej składki dla poszczególnych podmiotów w drodze decyzji ZUS na okres 3 lat, aż do ustania indywidualnej składki wobec podmiotu. Ustalono pewne grupy ryzyka konkretnego pracodawcy, a więc poszczególni pracodawcy mają obowiązek płacenia składki w wysokości uzależnionej od stopnia niebezpieczeństwa danego rodzaju przedsiębiorstwa. Wysokość tej składki dla poszczególnej grupy działalności przedsiębiorstwa oblicza się na podstawie 3 wskaźników częstości ryzyk:

• po pierwsze chodzi o liczbę poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem w danym roku,

• liczbę poszkodowanych w wypadkach ciężkich i śmiertelnych osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia,

• stwierdzone choroby zawodowe.

Kategorie te ustalane są dwustopniowo. Najpierw na poziomie działalności nie rzadziej niż na 3 lata i po drugie na poziomie płatników składek – corocznie.

O wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w danym roku ZUS powiadamia płatnika w terminie do 20.04. danego roku. Jeśli płatnik nie otrzymał takiej informacji powinien zwrócić się do ZUS o ustalenie wysokości płaconej składki. Stopa procentowa składki może być podwyższona lub obniżona w stosunku do składki ustalonej dla grupy działalności, do której płatnik został zaliczony na podstawie kategorii ryzyka ustalonej dla tego płatnika. To różnicowanie składek dotyczy pracodawców zatrudniających co najmniej 10 pracowników.

Ubezpieczenie emerytalne – wysokość składki wynosi 19,52% podstawy wymiaru, przy czym ta kwota jest dzielona na pracodawcę i pracownika.

Ubezpieczenie rentowe – 13% podstawy wymiaru i też składka dzielona

Ubezpieczenie chorobowe – 2,45% podstawy wymiaru.

Ubezpieczenie wypadkowe – 0,40% - 8,12% podstawy wymiaru.

Składki na ubezpieczenie rentowe i emerytalne pracowników przebywających na urlopach wychowawczych oraz pobierających zasiłki macierzyńskie finansuje budżet państwa, pod warunkiem, że nie mają oni innego tytułów ubezpieczenia społecznego. W przypadku ubezpieczeń emerytalnych część składki finansowana przez samego pracownika, a więc część wynosząca 7,3% podstawy wymiaru przekazywana jest za pośrednictwem ZUS do otwartego funduszu emerytalnego, z którym pracownik zawarł umowę. Te 7,3% ma pracownik przekazane na tą część tzw. kapitałową przyszłej emerytury, ale i tak w sumie 2/3 składki łącznie przekazuje się ZUS.

Fundusz może być scentralizowany lub zdecentralizowany. Składka jest zawsze zdecentralizowana, bo pochodzi od świadczenia biorącego (ubezpieczonych). Wysokość świadczenia zależy od wysokości opłacanej składki. W ubezpieczeniach społecznych państwo gwarantuje wypłatę świadczeń.

Stosunek pracy jest o tyle istotny, gdyż często dokonują się tu automatyczne działania. Pracownik zawierając umowę o pracę lub inną umowę niejako automatycznie jest ubezpieczony. Nawet jeśli płatnik składek (np. pracodawca) zaniedba obowiązek odprowadzenia składek, to pracownik jest osobą ubezpieczoną.

Spełnienie tych warunków zwłaszcza w zakresie: składek, osiągnięcia wieku emerytalnego czy w przypadku renty, wypadku, choroby, macierzyństwa, śmierci powoduje, że osoba uprawniona nabywa prawa do świadczeń. Są to więc pewne świadczenia, które my otrzymamy w przyszłości. Gromadzimy środki, z których później otrzymamy określone świadczenia.

W systemie ubezpieczeń społecznych występuje fundusz ubezpieczeniowy. Powinien być on samodzielny, odrębny od funduszu państwa, autonomiczny z osobowością prawną, ale również w sytuacjach pewnych zagrożeń (kryzysów gospodarczych) państwo powinno otoczyć pewnymi gwarancjami finansowymi świadczeniobiorców. Tak, aby nie zabrakło środków na minimalny poziom świadczeń.

Wszyscy pracodawcy (i tylko pracodawcy), czyli podmioty, które organizują zatrudnienie, mają obowiązek opłacania składki na cele ubezpieczenia wypadkowego. Pracownik nie płaci tej składki – jest to ryzyko pracodawcy.

16. Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Cechą ZUS jest to, że są one administrowane przez ZUS. W odróżnieniu np. od ubezpieczeń zdrowotnych.

ZUS działa na podstawie ustawy z 1998 r., ale powstał dużo wcześniej na mocy Rozporządzenia z 1934 r. prezydenta Mościckiego, które scaliło 5 dotychczas istniejących instytucji w 1 całość (izby US, ZU na wypadek choroby/od wypadku/emerytalnych robotników/emerytalnych pracowników umysłowych). Od 1 stycznia 1999 ZUS jest posiadającą osobowość prawną odrębną od SP państwową jednostką organizacyjną (art. 66).

SP nie jest osobą prawną zajmującą się realizacją zadań z zakresu US. Te zadania zostały powierzone ZUS, który jest wprawdzie państwową osobą prawną i realizuje zadania państwa, ale ma własną podmiotowość materialno prawną i procesową.

Nadzór nad zgodnością zadań sprawuje właściwy minister do spraw zabezpieczenia.

Najważniejsze stwierdzenie jest dysponentem, ale nie ma żadnej mocy prawnej, żeby zmieniać zakres, gdyś jest wykonawcą stawy.

Art. 66. 1. ZUS jest państwową jednostką organizacyjną i posiada osobowość prawną. Siedzibą ZUS jest Warszawa.

2. Nadzór nad zgodnością działań ZUS z obowiązującymi przepisami sprawuje minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego. Nadzór ten nie może dotoczyć spraw indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnej.

3. ZUS działa na podstawie niniejszej ustawy oraz innych ustaw regulujących poszczególne zakresy jego działalności.

4. W zakresie prowadzonej działalności, o której mowa w art. 68–71, ZUS przysługują środki prawne właściwe organom administracji państwowej.

5. W postępowaniu administracyjnym organem wyższego stopnia w stosunku do terenowych jednostek organizacyjnych ZUS jest Prezes ZUS.

Art. 67. 1. W skład ZUS wchodzą: 1) centrala; 2) terenowe jednostki organizacyjne.

Art. 68. ZUS jest wykonawcą m.in. realizacji przepisów o US, a w szczególności stwierdzania i ustalania obowiązku US, ustalania uprawnień do prawa US oraz ich wypłacanie, wymierzanie i pobieranie składek, orzekanie przez lekarzy orzeczników ZUS, opiniowanie aktów prawnych z zakresie US, wystawiania osobom uprawnionym legitymacji potwierdzających status emeryta lub rencisty, kontrola, etc (otwarty katalog).

Art. 69. do zakresu działalna należy także prowadzenie prewencji rentowej, obejmującej rehabilitacje leczniczą ubezpieczonych, badania i analizy przyczyn niezdolności do pracy oraz inne działania prewencyjne.

Art. 70. 1. ZUS sporządza dla każdego funduszu wymienionego w art. 55 pkt 1–4 prognozę sytuacji finansowej na najbliższy rok obrotowy. Rachunek jest zestawieniem przewidywanych zobowiązań i wpływów na dany rok z tytułu składek i innych źródeł.

2. Dla kolejnych 5 lat obrotowych ZUS sporządza dla każdego z funduszy uproszczony rachunek ubezpieczeń. Przepis art. 61 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

Art. 71 istotne jest stwierdzenie, że ZUS wykonuje zadania powierzone na podstawie innych ustaw i może wykonywać inne zlecone zadania z dziedziny ubezpieczeń lub zabezpieczenia społecznego. ZUS wykonuje odpłatnie, na zasadach określonych w przepisach lub w umowach albo w porozumieniach zawartych z jednostką zlecającą.

Art. 72. Organami ZUS są: 1) Prezes ZUS; 2) Zarząd (przewodniczącym jest z urzędu Prezes ZUS); 3) Rada Nadzorcza ZUS.

Art. 76. 1. ZUS uzyskuje przychody z:

1) odpisów z funduszy, o których mowa w art. 55, wysokość odpisu ustala się corocznie w ustawie budżetowej na podstawie planu finansowego FUS, zatwierdzonego przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw budżetu;

1a) odpisu z Funduszu Emerytur Pomostowych,

2) należności z tytułu poniesionych kosztów poboru i dochodzenia składek na:

a) ubezpieczenie zdrowotne od Narodowego Funduszu Zdrowia,

b) Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

d) Fundusz Pracy

– których wysokość określają odrębne przepisy;

3) należności z tytułu poniesionych kosztów poboru i dochodzenia składek na otwarte fundusze emerytalne w wysokości nie wyższej niż 0,8 % kwoty przekazanych do otwartych funduszy emerytalnych składek na to ubezpieczenie, z tym że wysokość należności ustala się corocznie w ustawie budżetowej;

4) wpływów z tytułu wykonywania innych zadań zlecanych ZUS;

5) dotacji z budżetu państwa;

6) należności z tytułu poniesionych kosztów bieżącej działalności ZUS związanych z:

b) obsługą świadczeń wypłacanych z FUS, podlegających finansowaniu ze środków budżetu państwa,

c) obsługą rent socjalnych, finansowanych ze środków budżetu państwa;

6b) oprocentowania środków ZUS na rachunkach bankowych;

7) innych dochodów – oznacza to, że mamy do czynienia z katalogiem otwartym.

2. Należności z tytułu poniesionych kosztów, o których mowa w ust. 1 pkt 6, podlegają refundacji z budżetu państwa w części proporcjonalnej do liczby świadczeń finansowanych z tych źródeł.

Art. 77. 1. ZUS gospodaruje swoim mieniem oraz prowadzi samodzielną gospodarkę finansową w ramach posiadanych środków.

2. Z przychodów, o których mowa w art. 76, pokrywa się w szczególności:

1) wydatki na wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń;

2) wydatki na zakup towarów i usług;

3) koszty bieżącej działalności Rady Nadzorczej ZUS;

4) pozostałe koszty bieżącej działalności ZUS;

5) wydatki na inwestycje;

6) wydatki na działalność szkoleniową i popularyzatorską w zakresie ubezpieczeń społecznych;

7) koszty obsługi świadczeń finansowanych z FUS, a realizowanych przez KRUS;

8) koszty wypłaty świadczeń, w tym realizowanych na mocy umów międzynarodowych.

3. ZUS dysponuje środkami finansowymi w walutach obcych pochodzących z wpłat instytucji zagranicznych przekazywanych na pokrycie wypłat świadczeń zagranicznych osobom uprawnionym zamieszkałym w Polsce.

4. ZUS zwraca osobom wezwanym do osobistego stawiennictwa w sprawach świadczeń z ubezpieczeń społecznych i innych świadczeń wypłacanych przez Zakład poniesione koszty przejazdu. Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje i wysokość kosztów podlegających zwrotowi oraz warunki dokonywania ich zwrotu, uwzględniając uzasadniony interes osób wezwanych oraz możliwości finansowe ZUS.

5. W sprawach świadczeń z ubezpieczeń społecznych ZUS ma prawo do nieodpłatnego korzystania z dokumentacji medycznej zakładów opieki zdrowotnej.

17.Emerytury i renty przekazywane w trybie szczególnym

Art. 82 i 83 ustawy o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych.

Pierwszy przepis dotyczy Prezesa RM, drugi Prezesa ZUS. Mogą oni przyznać w drodze wyjątku emeryturę czy rentę na zasadach szczególnych.

Jak wynika z art. 83 ust. 4 od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku i od decyzji nie przyznającej świadczenia nie przysługuje odwołanie.

Mamy zezwolenie w przepisach bezwzględnie obowiązujących na pewną swobodę – całkowitą swobodę ma Premier – dał rentę rodzinną w kwocie 2000 zł dożywotnio żonie zabitego żołnierza w Iraku, ale są przypadki, że takie świadczenie otrzymały osoby, które nie były w takiej złej sytuacji finansowej. Taką rentę może przyznać Premier na warunkach i wysokości innej niż określone w ustawie. Dziwne jest to, że w tym obszarze bezwzględnym obowiązujących norm pojawia się przywilej, który nie jest przywilejem kontrolowanym, ale dowolnym.

Natomiast drugi podmiot jest już w tym zakresie bardziej związany. Chodzi o Prezesa ZUS. On może przyznać w tych sytuacjach szczególnych świadczenie w wysokości nieprzekraczającej wysokości odpowiednich świadczeń wynikających z ustawy i ponadto musi trzymać się pewnych reguł:

1. ubezpieczonym oraz pozostałym członkom rodziny, którzy w skutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury czy renty

2. nie mogą ze względu na całkowitą niezdolność do pracy podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem

3. nie mają niezbędnych środków utrzymania.

Tu kontrola jest wymowna i wymierna, bo te warunki są określone.

1. Zabezpieczenie społeczne

Ubezpieczenie społeczne =/= zabezpieczenia społeczne (DWA RÓŻNE TERMINY. Nie stosować zamiennie). Dzisiaj mówi się o ubezpieczeniach w kategoriach szerszych. W konwencjach międzynarodowych pojęcie ubezpieczeń społecznych zostało wyparte przez szersze pojęcie zabezpieczeń społecznych. Zabezpieczenia są szerszym pojęciem. US mieszczą się w zabezpieczeniach społecznych.

zabezpieczenia zdrowotne - ubezpieczenia zdrowotne, opieka społeczna, ubezpieczenia od bezrobocia.

W Konstytucji mowa jest o zabezpieczeniach (tendencja wypierania US na rzecz ZS). Art. 67 Konst. – obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na pracę, inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia określa ustawa. Obywatel pozostający bez pracy bez własnej woli, bez środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

Zabezpieczenie nie doczekało się ścisłego określenia w żadnym dokumencie międzynarodowym, ani literaturze fachowej. Brakuje definicji tego pojęcia. W prawie międzynarodowym określa przedmiot zabezpieczenia unikając jakiegokolwiek odniesienia do samej definicji. Różne dokumenty w sposób szeroki albo wąski odnoszą się do tego pojęcia.

W sposób szeroki odnoś siei Konwencja Praw Człowieka. W przypadku bezrobocia, choroby, inwalidztwa, wdowieństwa, podeszłego wieku, a także we wszystkich innych niezawinionych sytuacjach, w których dochodzi do utraty środków utrzymania.

Pakt ONZ z 1966 – uznaje prawo każdego do zabezpieczenia społecznego, włączając w to ubezpieczenia społeczne.

Konwencja MOP 102 z 1952 – minimalne standardy zabezpieczenia społecznego.

Sam termin ZS pojawił się w ustawie amerykańskiej z 1930, potem przyjęły go systemy prawne europejskie.

Karta ZS (owoc kongresu) – wstępna definicja: „ZS polega na zagwarantowaniu ludziom pracy pełnej opieki we wszystkich przypadkach czasowej i/lub stałej utraty zdolności do pracy i na chronieniu ich przed wszelkimi zrządzeniami losowymi oraz na akcji zapobiegawczej (profilaktyka).

W polskiej nauce występują różne definicje:

Piotrowski – ZS jest pojęciem obejmującym całokształt środków i działań publicznych, za pomocą których społeczeństwo starta się zabezpieczyć swoich obywateli przed groźbą niezaspokojenia podstawowych potrzeb społecznie uznanych za ważne.

Salwa – „przez zabezpieczenie społeczne rozumie się całokształt urządzeń i świadczeń publicznych zabezpieczających obywateli przed skutkami zdarzeń, które mogą pozbawić ich niezbędnych środków utrzymania”.

Na tym polega idea ZS, że wszystko sprowadza się do ochrony przed skutkami ryzyka. Ryzyka są obiektywne.

T. Wilczyska-Majewska – w ZS są zauważalne 3 techniki zaspokojenia potrzeb wynikających ze spełnienia się ryzyk. Technika ubezpieczenia społecznego – oparta na składce - tworzenie funduszy. Technika zaopatrzenia społecznego – świadczenia finansowane bezpośrednio z budżetu (poza składką). Technika pomocy społecznej - która charakteryzuje się indywidualnością i jest bezroszczeniowością.

W ZS występuje przymiotnik „społeczne”. Społeczne – wg prof. Jończyka – odnosi się do:

1. rodzaju zagrożenia jako wspólnego losu zagrożonej grupy osób;

2. wspólnego wysiłku tej grupy podejmowanego w celu zmniejszenia zagrożenia i łagodzenia jego skutków;

3. wspólnego interesu i solidarnego współdziałania grup bez oglądania się na inne korzyści niż wynikające z ZS;

4. społecznej kontroli publicznej organizacji ZS ze strony państwa. Nawet wtedy, kiedy zajmują się tym podmioty prywatne.

Do pojęcia zabezpieczenia odnosi się także TK (do art. 67). W jednym z orzeczeń (z 2001 r.) przyjął, że „ZS obejmuje całokształt świadczeń jakie ze środków publicznych są przyznawane obywatelowi będącemu w potrzebie”.

Co wynika z zapisu, że obywatel ma prawo do ZS? Czy stanowi on materialno-prawną podstawę roszczeń osoby, która chce korzystać z roszczeń, a nie są jej przyznane?

Są świadczenia roszczeniowe i nieroszczeniowe. W przepisach Konstytucji stanowi się bezpośrednio chyba, że Konstytucja stanowi inaczej. W art. 67 zawsze występuje odesłanie. Przepisy Konstytucji nie mogą zatem być stosowane bezpośrednio. Zapis art. 67 jest wzorcem konstytucyjnym obejmującym w sposób ogólny zakres i formy ZS. Konstytucja jest rozumiana jako strzegąca gwarancje, że system będzie, że ustawy zostaną wydane, że to co jest zauważone w Konstytucja będzie zawarte w ustawach zwykłych. Temat musi być podjęty przez ustawodawcę. Nie ma jednak gwarancji w jakiej wysokości i komu się to ZS należy.

Orzeczenie SN z 13.04.97 – relacja między Konstytucja, a ustawami w zakresie ZS.

2001? 2004? Trybunał zastrzega, że nie jest uprawniony do oceny celowości i słuszności ustawodawcy co do zakresu uprawnienia podmiotowego i przedmiotowego…

Ile i kto otrzyma świadczenia decydują – równowaga budżetowa, ekonomiczne warunki państwa (sytuacja gospodarcza, finansowa).

Konstytucja nie stwarza materialno-prawnej podstawy do roszczeń związanych z zabezpieczeniem społecznym. Zapis Konstytucji stanowi gwarancję, że temat zostanie poruszony w ustawach.

Zabezpieczenie w Europejskiej Karcie Społecznej. Drugi ważny dokument odwołujący się wprost do zabezpieczenia społecznego. Pochodzi z 18.10.1961 r. Jest to dokument Rady Europy. Wielokrotnie zrewidowana – unowocześniona (1996). Polska podpisała ten zrewidowany dokument, ale nie ratyfikowała, a zatem obowiązują nas cały czas oryginalny.

Ważnym kierunkiem jest tutaj tematyka ubezpieczeń społecznych.

Kierunek na ubezpieczenia społeczne. Wynika to z prostej zasady, że inne formy ZS, np. pomoc społeczna jest wyartykułowana w art. 13, art. 14 prawo do korzystania ze służb pomocy społecznej. Zatem w pozostałych chodzi o US. Układ przepisów wskazuje, że w art. 12 zatytułowany ZS jest ukierunkowany na US. W art. 12: „w celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do ZS umawiające się strony zobowiązują się do pewnych działań.

1. ustanawianie lub utrzymywanie systemu zabezpieczenia społecznego;

2. utrzymywanie systemu ZS na zadowalającym poziomie;

3. zabieganie o stopniowe podnoszenie poziomu systemu ZS;

4. podjęcie kroków w celu zasadniczo równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych umawiających się stron w zakresie uprawnień z tytułu ZS.

Ad 1. W wiążącej wykładni, zapoczątkowanej przez komitet niezależnych ekspertów karty. Jest ważna i stanowi zawiłość. Wiele krajów mogłoby pozorować utworzenie lub utrzymywanie tego systemu. Gra pozorów jest problemem w wielu gałęziach prawa (pozorowanie działań). Według wykładni o ustanowieniu lub utrzymywanej systemu można mówić wtedy, gdy system ten stanowi konstrukcję ubezpieczeniową. Muszą być spełnione warunki:

1. o systemie mówimy gdy gwarantuje ochronę przed większością ryzyk;

2. musi charakteryzować się określoną spójnością. Wszystko musi się zazębiać, jedno służy drugiemu;

3. jeżeli zapewnia ochronę przeważającej części społeczeństwa.

Dyrektywa nie wymaga, aby wszyscy wszystko dostali. Nie ma państwa, które by wszystko wszystkim zagwarantowało. To jest teza spójna z wcześniejszymi ustaleniami co do polskich realiów. Sytuacja ekonomiczna w dużej mierze decyduje komu i ile ochrony zapewnić. Poziom świadczeń i zakres odniesień podmiotowych jest poza kontrolą. np. mimo braku ubezpieczenia dotyczącego choroby, macierzysta na Cyprze system ten mieści się w ramach art. 12.

Ad 2. Ten poziom musi być równy co najmniej poziomowi niezbędnemu do ratyfikacji konwencji pracy nr 102 dot. minimalnych norm ZS (konwencja z 28.06.1952 w Genewie). Polska związała się ta konwencją 3.12.2004. Wcześniej trzeba było uzyskać zgodę w ustawie na ratyfikacje przez prezydenta. Została ratyfikowana w trybie szczególnym. Po opublikowaniu w Dz.U. stają się prawem polskim z rodowodem międzynarodowym.

Jest tez w art. 4 takie zastrzeżenie, że można przez notyfikacje, że wiąże się kolejną częścią, której nie ratyfikowało się uprzednio. Będzie to traktowane na równi z ratyfikacją i w całości z ratyfikowanymi zobowiązaniami.

2. Źródła prawa ubezpieczeń społecznych

1. Konstytucja RP

- art. 67 - zapewnia prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego. Zakres określa ustawa.

- art. 68 - zapewnienie opieki zdrowotnej (dzieci, ciężarne, niepełnosprawni, starzy)

- art. 69 - zapewnienie specjalnej pomocy niepełnosprawnym

- art. 71 - zapewnienie szczególnej pomocy rodzinom wielodzietnym i niepełnym oraz matkom po urodzeniu dziecka

„Społeczne” – niezgodność emerytur z II filaru z Konstytucją?

- prof. Jończyk – jako pierwszy i jedyny spróbował przeanalizować ten przymiotnik – odnosi się on do rodzaju zagrożenia jako wspólnego losu zagrożonej grupy osób (akcent na wspólny los). Wspólny wysiłek tej grupy podejmowany w celu zmniejszenia zagrożenia i łagodzenia jej skutków, wspólny interes i współdziałanie grup bez oglądania się na korzyści inne wynikające z zabezpieczenia społecznego; społeczna kontrola publiczna organizacji zabezpieczenia społecznego ze strony państwa.

- TK: odnosi się do art. 67 – całokształt świadczeń przyzwanych obywatelowi będącemu w potrzebie ze środków publicznych.

- przepisy Konstytucji nie mogą być stosowane bezpośrednio. Art. 67 jest pewnym wzorcem konstytucyjnym określającym w sposób ogólny zakres i formy zabezpieczenia społecznego. Konstytucja jest rozumiana jako gwarancja, że ustawy zostaną wydane i to co jest w Konstytucji będzie zauważone w ustawach zwykłych. Ale nie stwarza żadnych gwarancji podmiotowo-przedmiotowych (kto i ile?)

- TK zastrzega, że nie jest uprawniony do oceny słuszności i celowości ustawodawcy, co do zakresu zapewnienia uprawnionym do zakresu podmiotowo-przedmiotowego zabezpieczenia społecznego, bo są to kwestie polityczne, a nie prawne (wyroki TK z 20 listopada 2001 r. i 9 czerwca 2003 r.). O tym ile osób dostanie świadczenia i jakie świadczenia i w jakiej wysokości decydują takie okoliczności jak równowaga budżetowa, a także ekonomiczne warunki państwa (sytuacja gospodarcza i finansowa).

2. Konwencje międzynarodowe

- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka:

Art.25 1. Każdy człowiek ma (…) prawo do zabezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w sposób od niego niezależny.

- Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych Ekonomicznych i Kulturalnych zawiera sformułowanie, że państwa strony tego paktu uznają prawo każdego do zabezpieczenia społecznego, włączając w to ubezpieczenia społeczne.

- Konwencja MOP nr 102 dot. minimalnych standardów w zakresie zabezpieczenia społecznego.

Art. 2. Każdy Członek związany niniejszą konwencją będzie:

(a) stosował:

(i) część I;

(ii) co najmniej trzy spośród następujących części: II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX i X, w czym co najmniej jedną z następujących części: IV, V, VI, IX i X;

(iii) odpowiednie postanowienia części XI, XII i XIII oraz

(iv) część XIV;

(b) wskaże w swej ratyfikacji, w stosunku do jakich części spośród części od II do X przyjmuje zobowiązania wynikające z konwencji.

- Polska: 3 – opieka lekarska, 5 – świadczenia na starość, 7 – świadczenia rodzinne, 8 – świadczenia macierzyście, 10 – świadczenia w razie śmierci żywiciela rodziny (to obowiązuje w Polsce).

- art. 4 MOP 102 - każdy członek może notyfikować, że później ratyfikuje kolejne części (od daty notyfikacji)

- Europejska Karta Społeczna

- 18.10.1961, uchwalona przez Radę Europy (nie ma nic wspólnego z UE); wielokrotnie nowelizowana. Polska jeszcze nie ratyfikowała zmian w Karcie, więc jesteśmy związani wersją z 1961 r..

Część I - 12.  Wszyscy pracownicy i osoby będące na ich utrzymaniu mają prawo do zabezpieczenia społecznego.

Część II - Art. 12. Prawo do zabezpieczenia społecznego

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia społecznego, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 ustanowić lub utrzymywać system zabezpieczenia społecznego;

2 utrzymywać system zabezpieczenia społecznego na zadowalającym poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu dla ratyfikowania Konwencji MOP (nr 102) dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego;

3 zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia społecznego;

4 podjąć kroki, poprzez zawarcie odpowiednich porozumień dwustronnych i wielostronnych lub za pomocą innych środków, i z zastrzeżeniem warunków ustanowionych w takich porozumieniach, w celu zapewnienia:

a) równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych Umawiających się Stron, jeżeli chodzi o uprawnienia z tytułu zabezpieczenia społecznego, w tym zachowanie korzyści wynikających z ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego, bez względu na zmiany miejsca pobytu na terytoriach Umawiających się Stron, które mogłyby podjąć osoby chronione;

b) przyznawania, zachowania i przywracania uprawnień z tytułu zabezpieczenia społecznego za pomocą takich środków, jak zliczanie okresów ubezpieczenia lub zatrudnienia, wypełnionych zgodnie z ustawodawstwem każdej z Umawiających się Stron.

- stanowi się, że w celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia społecznego umawiające się strony zobowiązują się do pewnych działań (ustanowienia lub utrzymywania systemu zabezpieczenia społecznego; utrzymywanie systemu zabezpieczenia społecznego na zadawalającym poziomie; zabiegania o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia społecznego; podjecie kroków w celu zasadniczo równego traktowania własnych obywateli i innych obywateli umawiających się stron).

Ad.1 - wiele krajów mogłoby pozorować utworzenie i utrzymanie tego systemu. System ten stanowi konstrukcję ubezpieczeniową – muszą być spełnione następujące warunki: gdy gwarantuje ochronę przed większością ryzyk.

- musi charakteryzować się określona spójnością (wszystko musi się zazębiać; jedno musi służyć drugiemu)

- o systemie można mówić, jeśli zapewnia ochłonę przeważającej części społeczeństwa.

Ad. 2 - zakłada się, że ten poziom musi być równy poziomowi niezbędnemu do ratyfikowania międzynarodowej konwencji prawa pracy nr 102 dot. minimalnych norm zabezpieczenia społecznego (28 czerwca 1952 r.)

- Polskę obowiązuje od 3 grudnia 2004 r.

- Art. 48 TFUE, rozporządzenia 883/2004 i 987/2009 dot. reguł koordynacji

3. ustawy:

1. o funduszach przemysłowych i ich prywatyzacji w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych (uchylona)

2. o wykorzystaniu wpływów z prywatyzacji części mienia Skarbu Państwa na cele związane z reformą systemu ubezpieczeń społecznych.

- określa zasady i sposób wykorzystania wpływów z prywatyzacji części mienia Skarbu Państwa wydzielonego na cele związane z finansowaniem reformy systemu ubezpieczeń społecznych. Wpływy z prywatyzacji niektórych przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz zbycia akcji lub udziałów spółek należących do Skarbu Państwa przeznacza się na finansowanie reformy systemu ubezpieczeń społecznych. Ustawa budżetowa określa łączne wpływy

1. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych - określa zasady tworzenia i działania funduszy emerytalnych

Art. 2. 1. Fundusz jest osobą prawną.

2. Przedmiotem działalności funduszu jest gromadzenie środków pieniężnych, ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego, i wypłata okresowych emerytur kapitałowych, o których mowa w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, z zastrzeżeniem ust. 3.

3. Przedmiotem działalności dobrowolnego funduszu jest prowadzenie indywidualnego konta emerytalnego, zwanego dalej „IKE”, lub indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego, zwanego dalej „IKZE”, o których mowa w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego.

4. Przedmiotem działalności pracowniczego funduszu zarządzanego przez pracownicze towarzystwo, którego założycielem lub akcjonariuszem jest pracodawca zagraniczny, oprócz działalności, o której mowa w ust. 2 i 3, może być przyjmowanie składek pracowników zagranicznych związane z realizacją programu emerytalnego pracodawcy zagranicznego na pokrycie w całości albo w części ryzyk biometrycznych lub gwarancji, zwane dalej „przyjmowaniem składek pracowników zagranicznych”, na podstawie umowy o przyjmowanie składek zawartej przez pracowniczy fundusz z zakładem ubezpieczeń na życie, w ramach której zakład ubezpieczeń na życie przejmuje obsługę wszelkich ryzyk biometrycznych lub gwarancji związanych z realizacją programu emerytalnego pracodawcy zagranicznego, zwanej dalej „umową o przyjmowanie składek”.

Art. 3. 1. Organem funduszu jest towarzystwo emerytalne, zwane dalej „towarzystwem”, utworzone zgodnie z przepisami ustawy. (utworzenie takiego towarzystwa wymaga zezwolenia KNF - organ nadzoru)

- inne kwestie związane z rodzajami świadczeń zgromadzonych w otwartych funduszach oraz środków zewidencjonowanych na subkoncie, a także zasady nabywania i ustalania emerytur kapitałowych określa inna ustawa – o emeryturach kapitałowych.

Art. 81. 1. Uzyskanie członkostwa w OFE, z zastrzeżeniem ust. 5 i 6, następuje z chwilą zawarcia umowy z funduszem, jeżeli:

1) w dniu zawarcia pierwszej umowy z OFE osoba przystępująca do funduszu podlega lub podlegała, w okresie 12 miesięcy przed dniem zawarcia umowy, ubezpieczeniu emerytalnemu w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

2) ZUS dokona odpowiedniego wpisu lub zmian w Centralnym Rejestrze Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych, o którym mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych.

1a. Umowa z OFE może zostać zawarta wyłącznie w trybie korespondencyjnym.

2. OFE nie może odmówić zawarcia umowy, o ile osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu spełnia warunki określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych.

3. Umowa, co do której nie został spełniony którykolwiek z warunków wymienionych w ust. 1, nie wywołuje skutków prawnych, z zastrzeżeniem ust. 4. ZUS ma obowiązek, w terminie 30 dni roboczych, poinformować OFE, czy osoba, która zawarła umowę z funduszem, spełnia warunki określone w ust. 1.

4. Jeżeli osoba, która zawarła z OFE umowę uznaną za bezskuteczną, pomimo istnienia w dniu zawarcia umowy faktycznych i prawnych podstaw do spełnienia warunków określonych w ust. 1, następnie uzyska członkostwo w OFE, to ZUS jest obowiązany przekazać do tego funduszu należne składki za okres podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu.

5. Można być członkiem tylko jednego OFE. W przypadku zmiany funduszu uzyskanie członkostwa w nowym funduszu następuje z dniem dokonania zmian w Centralnym Rejestrze Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych.

6. Uzyskanie członkostwa w OFE następuje również:

1) w wyniku losowania, przeprowadzonego przez ZUS na zasadach przewidzianych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, z dniem dokonania wpisu do rejestru, o którym mowa w ust. 1 pkt 2;

2) w wyniku otwarcia rachunku w OFE na podstawie art. 128 ust. 1.

7. ZUS jest obowiązany zawiadomić osobę wylosowaną oraz OFE, którego członkiem została ta osoba, o wyniku losowania.

8. Wraz z zawiadomieniem członek OFE otrzymuje dane otwartego funduszu objęte wpisem do rejestru funduszy, a otwarty fundusz – podstawowe dane osobowe członka otwartego funduszu, o których mowa w art. 89 ust. 2, przy czym otwarty fundusz otrzymuje te dane w formie elektronicznej.

9. Po otrzymaniu, zawiadomienia ZUS i podstawowych danych osobowych członka, OFE niezwłocznie potwierdza członkowi na piśmie warunki członkostwa, informując go jednocześnie o przysługującym mu prawie określonym w art. 82 ust. 1 i skutkach nieskorzystania z tego prawa określonych w art. 132 ust. 1, a także wzywa członka do niezwłocznego dopełnienia obowiązku określonego w art. 83 ust. 1, informując go jednocześnie o skutkach niedopełnienia lub nienależytego dopełnienia tego obowiązku określonych w art. 83 ust. 3 i 4.

10. Umowa z OFE, o której mowa w ust. 1, ulega rozwiązaniu z dniem dokonania przez ZUS wyrejestrowania z OFE w Centralnym Rejestrze Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych w związku z przyznaniem dożywotniej emerytury kapitałowej albo nieustaleniem prawa do okresowej emerytury kapitałowej lub dożywotniej emerytury kapitałowej, z określonych przyczyn z ustawy o emeryturach kapitałowych.

Art. 126 – dotyczy relacji małżeńskich w przypadku rozwodu lub unieważnienia małżeństwa

Jeżeli małżeństwo członka OFE uległo rozwiązaniu przez rozwód lub zostało unieważnione, środki zgromadzone na rachunku członka funduszu, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, są przekazywane w ramach wypłaty transferowej na rachunek byłego współmałżonka w otwartym funduszu.

Art. 82. 1. Zawierając umowę z OFE, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu może wskazać imiennie jedną lub więcej osób fizycznych, na których rzecz ma nastąpić, po jej śmierci, wypłata środków niewykorzystanych zgodnie z art. 131. – prawo dziedziczenia środków z II filaru

1a. Prawo, o którym mowa w ust. 1, przysługuje również członkowi OFE.

2. Jeżeli członek wskazał kilka osób uprawnionych do otrzymania środków po jego śmierci, a nie oznaczył ich udziału w tych środkach, uważa się, że udziały tych osób są równe.

3. Członek OFE może w każdym czasie zmienić poprzednią dyspozycję, wskazując inne osoby fizyczne uprawnione do otrzymania środków po jego śmierci zamiast lub oprócz osób, o których mowa w ust. 1, jak również oznaczając w inny sposób udział wskazanych osób w tych środkach, albo odwołać poprzednią dyspozycję, nie wskazując żadnych innych osób.

4. Wskazanie osoby uprawnionej do otrzymania środków po śmierci członka staje się bezskuteczne, jeżeli osoba ta zmarła przed śmiercią członka. W takim przypadku udział, który był przeznaczony dla zmarłego, przypada w równych częściach pozostałym osobom wskazanym, chyba że członek zadysponuje tym udziałem w inny sposób.

5. Fundusz jest obowiązany poinformować osobę przystępującą do OFE o skutkach niezłożenia dyspozycji, o której mowa w ust. 1.

Art. 131. 1. Jeżeli w chwili śmierci członek OFE pozostawał w związku małżeńskim, fundusz dokonuje wypłaty transferowej połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka zmarłego w OFE, w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej.

2. Wypłata transferowa jest dokonywana w terminie, o którym mowa w art. 122, nie wcześniej jednak niż w terminie 1 miesiąca, po przedstawieniu przez małżonka zmarłego odpisu aktu zgonu, odpisu aktu małżeństwa oraz pisemnego oświadczenia stwierdzającego, czy do chwili śmierci członka funduszu nie zaszły żadne zmiany w stosunku do treści oświadczenia, o którym mowa w art. 83 ust. 1, lub zawiadomienia, o którym mowa w art. 83 ust. 2, a jeżeli zmiany te miały miejsce – także dowodu tych zmian.

3. Jeżeli małżonek zmarłego członka funduszu nie posiada rachunku w OFE, stosuje się odpowiednio przepisy art. 128.

4. Jeżeli zmarły nie dopełnił obowiązku określonego w art. 83 ust. 1 zdanie drugie lub w ust. 2, jego małżonek powinien potwierdzić na piśmie, że do chwili śmierci członka funduszu nie zmienił się stan stosunków majątkowych między małżonkami ustalony stosownie do art. 83 ust. 3, a w przypadku zmiany tego stanu – przedstawić odpowiednie dowody tej zmiany.

5. OFE nie ponosi odpowiedzialności za skutki niedopełnienia lub nienależytego dopełnienia obowiązku określonego w ust. 2 lub 3.

1. o pracowniczych programach emerytalnych - określa zasady tworzenia i działania pracowniczych programów emerytalnych, warunki, które powinny spełniać podmioty realizujące programy, oraz warunki uczestnictwa w tych programach

- forma zorganizowanego grupowego oszczędzania na przyszłą emeryturę. Są tworzone dobrowolnie dla pracodawców, którzy w ten sposób chcą zapewnić pracownikom wyższe emerytury (mieszczą się w granicach III filaru).

- pracownik – osoba zatrudniona, w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę, osobę zatrudnioną na podstawie umowy zawartej w wyniku powołania lub wyboru do organu reprezentującego osobę prawną oraz członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych –szersze rozumienie pojęcia pracownika niż w KP.

Art. 3. Program jest tworzony w celu gromadzenia środków uczestnika przeznaczonych do wypłaty.

Art. 4. Osoba zatrudniona u kilku pracodawców prowadzących programy może w tym samym czasie uczestniczyć w więcej niż jednym programie.

Art. 5. 1. Prawo do uczestnictwa w programie przysługuje pracownikowi, który jest zatrudniony u danego pracodawcy, nie krócej niż 3 miesiące, chyba, że umowa zakładowa stanowi inaczej.

1a. Do programu nie może przystąpić pracownik, który ukończył 70. rok życia.

Art. 10. 1. Program tworzy się:

1) przez zawarcie umowy zakładowej albo umowy międzyzakładowej;

2) następnie przez zawarcie umowy z instytucją finansową, z zastrzeżeniem art. 17 ust. 3, albo utworzenie towarzystwa emerytalnego i funduszu emerytalnego albo nabycie przez pracodawcę akcji istniejącego towarzystwa emerytalnego;

3) następnie przez rejestrację programu przez organ nadzoru.

2. Umowy nie mogą zawierać warunków uczestnictwa pracownika w programie niezgodnych z przepisami ustawy.

3. W przypadku, gdy program ma być prowadzony w formie zarządzania zagranicznego, warunkiem rejestracji programu przez organ nadzoru jest również przekazanie temu organowi przez zagraniczny organ nadzoru informacji o tym, że akceptuje on zarządzanie programem przez zarządzającego zagranicznego. Przepis stosuje się odpowiednio w przypadku przejęcia przez zarządzającego zagranicznego zarządzania programem już istniejącym.

Art. 18. Przystąpienie pracownika do programu na warunkach określonych w umowie zakładowej następuje na podstawie pisemnej deklaracji o przystąpieniu do programu, zwanej dalej „deklaracją”, po upływie jednego miesiąca od jej złożenia, chyba że pracodawca potwierdzi na piśmie przystąpienie do programu w terminie wcześniejszym.

Deklaracja zawiera oświadczenie pracownika, że otrzymał kopię umowy zakładowej i zapoznał się z jej treścią, akceptuje jej warunki, oraz może zawierać rozrządzenie na wypadek śmierci pracownika.

1. Art. 6. Programy mogą być prowadzone w jednej z następujących form:

- fundusz emerytalny

- umowy o wnoszenie składek do funduszu inwestycyjnego

- umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym;

- w formie zarządzenia zagranicznego

Składkę podstawową finansuje pracodawca. Zawsze będzie powiększona o osiągnięte zyski. Nie może przekroczyć 7% wynagrodzenia uczestnika, nie jest wliczana do podstawy obliczania podstawy na ubezpieczenia społeczne

Art. 26. 1. Pracodawca jest obowiązany do terminowego i prawidłowego:

1) naliczania i odprowadzania składek podstawowych;

2) naliczania, potrącania i odprowadzania składek dodatkowych.

2. Składki są odprowadzane na rachunki prowadzone w celu realizacji programu.

Art. 27. W przypadku gdy ustało zatrudnienie uczestnika u pracodawcy prowadzącego program lub nastąpiła likwidacja programu, środki pozostają na rachunku uczestnika do czasu wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu.

Art. 42. 1. Wypłata następuje:

1) na wniosek uczestnika po osiągnięciu przez niego wieku 60 lat;

2) na wniosek uczestnika po przedstawieniu przez niego decyzji o przyznaniu prawa do emerytury i po ukończeniu 55 roku życia;

3) w przypadku ukończenia przez uczestnika 70 lat, jeżeli wcześniej nie wystąpił z wnioskiem o wypłatę środków;

4) na wniosek osoby uprawnionej, w przypadku śmierci uczestnika.

2. Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się, jeżeli uczestnik jest pracownikiem pracodawcy prowadzącego ten program. W takim przypadku wypłata następuje po ustaniu stosunku pracy.

3. Wypłata może być, w zależności od wniosku uczestnika albo osoby uprawnionej, dokonywana jednorazowo albo ratalnie. Wypłata jednorazowa jest dokonywana w terminie nie dłuższym niż 1 miesiąc od dnia złożenia wniosku, a w przypadku wypłaty ratalnej pierwsza rata jest płatna w terminie nie dłuższym niż 1 miesiąc od dnia złożenia wniosku, chyba że uczestnik albo osoba uprawniona wystąpi z wnioskiem o wypłatę w terminie późniejszym.

1. o indywidualnych kontach emerytalnych

2. o systemie ubezpieczeń społecznych;

- stanowi nadbudowę dla wszystkich rodzajów społecznych – ustawa matka (scaleniowa, podstawowa) – reguluje wszystkie dla czterech działów ubezpieczenia społecznego

- zastąpiła sześć ustaw (ich fragmenty) regulujące system ubezpieczeń, osób regulujących pracę na mocy umowy agencyjnej, zlecenia, adwokatów, pracowników kolejowych, czy duchownych, prowadzących działalność gospodarczą.

Ustawa określa:

1) zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym;

2) zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstaw ich wymiaru;

3) zasady, tryb i terminy:

a) zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych,

b) prowadzenia ewidencji ubezpieczonych i płatników składek,

c) rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego,

d) opłacania składek na ubezpieczenia społeczne;

4) zasady prowadzenia kont ubezpieczonych oraz kont płatników składek;

5) zasady działania FUS

6) organizację, zasady działania i finansowania ZUS

7) zasady działania Funduszu Rezerwy Demograficznej oraz zasady zarządzania tym funduszem;

8) zasady kontroli wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych.

2. Rodzaje świadczeń z ubezpieczeń społecznych, warunki nabywania prawa do nich oraz zasady i tryb ich przyznawania określają odrębne przepisy.

3. Wypłacalność świadczeń z ubezpieczeń społecznych gwarantowana jest przez państwo.

Ta ustawa ma wyłączenia: służby mundurowe, sędziowie i prokuratorzy, rolnicy i obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze naszego kraju nie ma charakteru stałego i są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, instytucjach międzynarodowych, misjach specjalnych, chyba, że ustawa stanowi inaczej.

1. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Art. 1 określa warunki nabywania świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Zasady ustalania wysokości świadczeń, przyznawania, wypłaty świadczeń;

Art. 12. 1. Niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

2. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.

3. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Art. 13. 1. Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:

1) stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji;

2) możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i

predyspozycje psychofizyczne. 2. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, z zastrzeżeniem

ust. 3.

3. Niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.

3a. Jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1, w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku.

4. Zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy.

5. W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Przepisy ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio.

Art. 14. 1. Oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia:

1) daty powstania niezdolności do pracy,

2) trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy,

3) związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,

4) trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji,

5) celowości przekwalifikowania zawodowego

– dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS

2. Jeżeli nie ma możliwości ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, natomiast ustalono okres, w którym niezdolność do pracy powstała, za datę powstania niezdolności przyjmuje się datę końcową tego okresu. Jeżeli nie ma możliwości ustalenia ani daty, ani okresu powstania niezdolności do pracy, za datę powstania niezdolności przyjmuje się datę zgłoszenia wniosku o świadczenie.

2a. Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia.

2b. Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej.

2c. Komisja lekarska nie rozpatruje sprzeciwu wniesionego po terminie. W uzasadnionych przypadkach ZUS, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu, w tym w szczególności w razie odrzucenia przez sąd odwołania od decyzji w przypadku określonym KPC.

2d. Prezes ZUS, w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika, może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna ZUS niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną.

2e. Komisja lekarska, rozpatrując sprzeciw lub zarzut wadliwości, dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia oraz ustalenia okoliczności, o których mowa w ust. 1.

2f. Komisja lekarska dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia.

3. Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji.

4. Nadzór nad wykonywaniem orzecznictwa o niezdolności do pracy sprawuje Prezes ZUS.

5. Nadzór, o którym mowa w ust. 4, obejmuje:

1) kontrolę prawidłowości i jednolitości stosowania zasad orzecznictwa o nie-

1) kontrolę prawidłowości i jednolitości stosowania zasad orzecznictwa o niezdolności do pracy przez lekarzy orzeczników i komisje lekarskie;

2) udzielanie lekarzom orzecznikom i komisjom lekarskim wytycznych w zakresie stosowania zasad orzecznictwa o niezdolności do pracy;

3) prawo przekazania sprawy do rozpatrzenia przez komisję lekarską, jeżeli w wyniku kontroli, o której mowa w pkt 1, zostanie stwierdzony brak zgodności orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ze stanem faktycznym lub zasadami orzecznictwa o niezdolności do pracy.

Art. 24. 1. Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniami w ustawie.

2. Dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, z wyjątkiem ubezpieczonych mających prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 32, 33, 39, 40, 46, 50, 50a i 50e, 184 oraz w art. 88 ustawy, o której mowa w art. 150, zostaną ustanowione emerytury pomostowe (uregulowane w oddzielnej ustawie).

2a. Ubezpieczonym spełniającym warunki określone w art. 50a lub 50e przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku i okresów pracy lub okresu pracy, określonych w tych przepisach.

Art. 26. 1. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

2. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach.

3. Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach.

4. Prezes GUS ogłasza w formie komunikatu w Dz.U. „Monitor Polski” corocznie w terminie do dnia 31 marca tablice trwania życia, z uwzględnieniem ust. 3, dla wieku ubezpieczonych określonego w myśl ust. 2.

5. Tablice, o których mowa w ust. 4, są podstawą przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone od dnia 1 kwietnia do dnia 31 marca następnego roku kalendarzowego.

1. o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych;

2. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby i macierzyństwa

3. o emeryturach kapitałowych

Ustawa określa:

1) rodzaje świadczeń pieniężnych wypłacanych ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych oraz środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy systemowej, zwanych dalej „emeryturami kapitałowymi”;

2) zasady nabywania prawa do emerytur kapitałowych;

3) zasady i tryb przyznawania emerytur kapitałowych;

4) zasady ustalania wysokości i wypłaty emerytur kapitałowych.

Art. 7. 1. Ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych oraz środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy systemowej, zwanym dalej „subkontem”, przysługuje emerytura kapitałowa w postaci:

1) okresowej emerytury kapitałowej lub

2) dożywotniej emerytury kapitałowej.

2. Okresowa emerytura kapitałowa przysługuje członkowi otwartego funduszu emerytalnego do ukończenia 65 roku życia.

3. Dożywotnia emerytura kapitałowa przysługuje członkowi otwartego funduszu emerytalnego dożywotnio po ukończeniu 65 roku życia.

4. Emerytura kapitałowa w części pochodzącej ze środków:

1) zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych – jest finansowana z tych środków;

2) zewidencjonowanych na subkoncie – jest finansowana z FUS.

Art. 8. Członek OFE nabywa prawo do okresowej emerytury kapitałowej, jeżeli:

1) ukończył 60 lat oraz

2) suma środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego oraz środków zewidencjonowanych na subkoncie, ustalona na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura, jest równa lub wyższa od dwudziestokrotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego.

Art. 9. 1. Prawo do okresowej emerytury kapitałowej wygasa:

1) w przypadku śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego;

2) z dniem poprzedzającym dzień, w którym członek otwartego funduszu emerytalnego ukończył 65 rok życia;

3) w przypadku wyczerpania środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym oraz środków zewidencjonowanych na subkoncie.

1a. W przypadku wyczerpania jedynie środków:

1) zgromadzonych na rachunku w OFE – okresowa emerytura kapitałowa jest wypłacana w części obliczonej ze środków zewidencjonowanych na subkoncie;

2) zewidencjonowanych na subkoncie – okresowa emerytura kapitałowa jest wypłacana w części obliczonej ze środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym.

2. OFE niezwłocznie informuje ZUS o wystąpieniu przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 3.

Art. 10. 1. Członek OEF nabywa prawo do dożywotniej emerytury kapitałowej, jeżeli:

1) ukończył 65 lat oraz

2) kwota hipotetycznej emerytury kapitałowej jest równa lub wyższa niż 50 % kwoty dodatku pielęgnacyjnego.

2. Kwota hipotetycznej emerytury kapitałowej stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia sumy środków zewidencjonowanych na subkoncie oraz składki przez średnie dalsze trwanie życia, o którym mowa w art. 26 ustawy emerytalnej..

Art. 24. Wysokość okresowej emerytury kapitałowej stanowi suma:

1) ilorazu podanej przez otwarty fundusz emerytalny kwoty środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego na dzień, o którym mowa w art. 8 pkt 2, i średniego dalszego trwania życia, o którym mowa w art. 26 ustawy emerytalnej, oraz

2) ilorazu kwoty środków zewidencjonowanych na subkoncie ustalonych na dzień, o którym mowa w art. 8 pkt 2, i średniego dalszego trwania życia, o którym mowa w pkt 1.

Art. 27. Wysokość dożywotniej emerytury kapitałowej stanowi suma, zaokrąglonych w górę do pełnych złotych, iloczynów zawartej w ofercie dożywotniej emerytury kapitałowej, obowiązującej w dniu złożenia wniosku o ustalenie prawa do dożywotniej emerytury kapitałowej, miesięcznej stawki dożywotniej emerytury kapitałowej, właściwej dla wieku emeryta oraz:

1) wskaźnika wyliczonego, jako wysokość środków zewidencjonowanych na subkoncie podzielonych przez tysiąc;

2) wskaźnika wyliczonego jako wysokość składki podzielonej przez tysiąc.

Art. 30. 1. Emerytury kapitałowe są wypłacane za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, która jest właściwa do wypłaty emerytury z FUS.

2. Emerytury kapitałowe są wypłacane wraz z emeryturą lub rentą.

3. W przypadku, gdy osoba uprawniona do emerytury kapitałowej i emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pobiera rentę z innego organu emerytalnego lub rentowego, emeryturę kapitałową wypłaca, w dniu ustalonym jako termin płatności, jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, która ustaliła prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

4. Organ, o którym mowa w ust. 3, jest obowiązany niezwłocznie poinformować ZUS o:

1) wstrzymaniu wypłaty renty i jego przyczynach,

2) podjęciu wypłaty renty

- jeżeli został poinformowany o podjęciu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na wniosek osoby zainteresowanej wypłaty emerytury lub renty.

1. o emeryturach pomostowych

- z nią wiąże się przede wszystkim problem praw nabytych

- prawo do emerytury straciło 750 tys. osób

- przyjęto założenie, że uprawnienia emerytalne płacących taką samą składkę będą takie same. Wszelkie inne uprawnienia będą finansowane z innych źródeł i będą regulowane w trybie odrębnym. Powoływano się na zmiany demograficzne w Polsce.

- proces będzie wynikał ze względu na zmniejszanie się liczby osób w wieku 0-24 i będzie przybywać osób w wieku emerytalnym. Pogarsza się ilość osób opłacających składki do osób odbierających emerytury i renty (wpływa na deficyt funduszu). Niezbędna jest reforma systemu w zakresie wcześniejszego przejścia na emeryturę. W ten scenariusz wpisuje się chęć podniesienia wieku emerytalnego do 67 roku życia. Wprowadzone w 1983 roku przepisy dot. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nastąpił szybki rozwój technologii – przepisy stały się anachroniczne i nieprzystające do rzeczywistości

Ustawa określa:

1) warunki nabywania i utraty prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze („emerytur pomostowych)”

2) rodzaje prac w szczególnych warunkach i prac o szczególnym charakterze, których wykonywanie uprawnia do emerytury pomostowej;

3) zasady postępowania w sprawach emerytur pomostowych;

4) organizację i zasady działania Funduszu Emerytur Pomostowych;

5) zasady i tryb opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych oraz zasady finansowania emerytur pomostowych i rekompensat;

6) obowiązki ZUS oraz płatników składek w zakresie tworzenia i prowadzenia centralnego rejestru i wykazu stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz centralnego rejestru i ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Wypłata emerytur pomostowych jest gwarantowana przez państwo.

Art. 4. Prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze

6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Art. 16. Prawo do emerytury pomostowej ustaje z dniem:

1) poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach;

2) osiągnięcia przez uprawnionego wieku:

a) 60 lat — w przypadku kobiet,

b) 65 lat — w przypadku mężczyzn

— jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach;

3) śmierci uprawnionego.

Rekompensaty - Art. 21 i następne

- definicje prac w szczególnych warunkach i charakterze (na czym polega ich istota)

- praca przy obsłudze wielkich pieców, prace na statkach, prace w powietrzu, ręczne układanie nawierzchni,

- Praca o szczególnym charakterze – wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz sprawności psychofizycznej

- Zasady postępowania – art. 24 i 28 – kto podejmuje decyzje i wypłaca.

- Organizacja i zasady działania art. 29-31

Zasady i tryb opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych oraz zasady finansowania emerytur pomostowych –art. 35

- Obowiązki ZUS oraz płatników składek w zakresie tworzenia i prowadzenia centralnego rejestru i wykazu stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz centralnego rejestru i ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze - art. 41

1. o ubezpieczeniu społecznym rolników

3. Zasady prawa ubezpieczeń społecznych

1. zasada oparcia świadczenia na decyzji uprawnionego organu - jeżeli chcemy mieć emeryturę, rentę lub inne świadczenie, to nie możemy sobie samemu przyznać  świadczenia. Musi być odpowiedni organ, który wyda decyzję o przyznaniu świadczenia. Wyrok SN z 15 grudnia 2000 r. stwierdza, że istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia lub o jego wysokości, jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo;

- ZUS nie tworzy stanu prawnego, ale w sposób deklaratywny mówi o spełnieniu ustawowych przesłanek (stwierdza czy ktoś ma uprawnienie, czy go nie ma; sam go nie kreuje), jeśli ZUS przyzna decyzję osobie nieuprawnionej z ustawy, to nie oznacza, że podmiot jest ubezpieczony.

1. zasada koordynacji systemu ubezpieczenia społecznego;

2. zasada równego traktowania ubezpieczonych - równe traktowanie ubezpieczonych jest częścią szerszego problemu równego traktowania podmiotów prawa. Należy pamiętać, że źródłem tej zasady jest nie tylko Konstytucja i ustawy dot. systemów ubezpieczeń, ale także w europejskie prawo zabezpieczenia społecznego. Ustawa polska odnosi się do równego traktowania i wyjaśnia nawet, co to oznacza równe traktowanie. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku wypłacania i obliczania składek na ubezpieczenie społeczne. Ponadto obliczania świadczeń i równość w zakresie okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń;

- wyrok 22 stycznia 2002 - dot art. 2a SUS – nie można wywieźć zakazu różnic miedzy pracownikami, a osobami prowadzącymi dział. gospodarczą.

- wyrok 7 listopada 2001 – podstawy zarobkowania mogą stanowić usprawiedliwionej dyferencjacji prawa do świadczeń

1. zasada bezwzględnego charakteru przepisów ubezpieczeniowych - bezwzględny charakter przepisów oznacza, że przepisy muszą być stosowane. Nie można ich zmieniać. W związku z tym ugoda w sprawach ubezpieczeniowych jest niedopuszczalna. Przepisy prawa ubezpieczeniowego mają wyłącznie charakter bezwzględny i nie mogą być zmienione, np. w drodze porozumienia stron, czyli np. ubezpieczonego i ZUS-u.

Decyzje wydawane przez organy ubezpieczeniowe w sprawie świadczeń mają charakter deklaratywny, czyli stwierdzający istnienie danego stanu rzeczy. Jest pewien wyjątek, który zawarty jest w art. 82 i 83 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Art. 82 mówi, że Prezes RM w szczególnie uzasadnionych przypadkach może przyznać emeryturę lub rentę na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie. Prezes RM przedstawia Sejmowi w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku informację o przyznanych w roku poprzedzającym emeryturach i rentach na podstawie tego przepisu. Art. 83 stanowi, że ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy w skutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty nie mogą ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie;

Problem analizy przesłanek. Za okoliczność szczególna można przyjąć takie zdarzenie trwałe które nie stwarza możliwości do tego, aby podjąć aktywność w kierunku pozyskiwania środków.

1. zasada powszechności ubezpieczenie społecznego - oznacza, że wszystkie podmioty objęte ubezpieczeniami polegają ubezpieczeniom, w ten sposób też realizowana jest zasada ubezpieczeń społecznych. Mamy trzy kategorie wyłączeń systemu:

• osoby nieposiadające tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, osoby wykonujące prace na podstawie umowy zlecenia lub o dzieło, ale zawarte do 13 stycznia 2000 r. nie posiadają tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi;

• osoby wyłączone z ubezpieczeń społecznych na mocy ustawy o systemie ubezpieczeń. Nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze RP nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych itd. Ponadto nie podlegają studenci, uczniowie zatrudnieni na podstawie umowy zlecenia. Nie podlegają także prokuratorzy.

• osoby wyłączone z ubezpieczeń na inne podstawie prawnej

1. zasada obowiązku ubezpieczenia - w razie sporu obowiązku ubezpieczeń społecznych ZUS wydaje decyzję osobie  zainteresowanej oraz płatnikowi składki. Kto podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu, a kto dobrowolnemu – najważniejsze zagadnienia z ustawy. Wyznacza obowiązek płacenia składek i obliguje określone podmioty do określonych zachowań (np. zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego, zawarcie umowy z OFE).

- wyłącza się jakakolwiek możliwość wykluczenia się z systemu,

- niektóre świadczenia nie są oskładkowane, np. nagrody jubileuszowe, które sa wręczane co 5 lat; odprawy pieniężne emerytura renta, odszkodowania, etc. Roczna podstawa wymiaru składek nie może być większa niż 30 x średnie wynagrodzenie w Polsce (teraz ok. 105 tys.),

1. zasada obciążenia ubezpieczonego obowiązkiem opłacania składek ubezpieczeniowych -zastąpiła ona zasadę obciążenia składką podmiotu zatrudniającego. Co do podstawy wymiaru składek proszę zapoznać się z art. 18. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy z 1998 roku podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatkach dochodowych od osób fizycznych osiąganych przez pracowników lub pracodawcę z tytułu zatrudnienia.    

2. Zasada automatyzmu ubezpieczenia – obowiązek postaje z chwilą zdarzenia wyznaczającego obowiązek (np. nawiązanie stosunku pracy, a nie od chwili, gdy pracodawca zgłosi do ubezpieczenia i opłaci składkę

- obowiązkowi podlegają pracownicy od dnia zawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania

1. Zasada różnicowania organizacyjnego sytemu ubezpieczeń społ.

- OFE, ZUS, zakłady emerytalne (jeszcze ich nie ma), płatnicy składek

Koordynacja systemu zabezpieczenia systemu ubezpieczenia społecznego – prawo europejskie

Rozporządzenie 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. – w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego

- wraz z naszych wejściem do UE straciły moc umowy międzynarodowej o zabezpieczeniu społecznym, które łączyły Polskę z niektórymi państwami członkowskimi (m.in. Luksemburgiem, Niemcami, Hiszpanią), aczkolwiek niektóre umowy zachowały mocy (nie w całości, ale w części)

- oczywiście w mocy pozostają umowy z państwami spoza UE

- harmonizacja, a koordynacja – bardziej debata ideologiczna oraz prowadzenie polityki wspólnotowej, zwłaszcza polityki społecznej ukierunkowanej na osiąganie celów finalnych wspólnoty.

- już w preambule wskazuje, że zasady mające na celu koordynacje w zakresie zabezpieczenia społecznego wpisują się w ramy swobodnego przepływu osób. Żeby mogła być wdrażana w życie wymaga reguł koordynacji.

Zakres podmiotowy jest odniesiony do obywateli państw członkowskich, bezpaństwowców i uchodźców mających miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, którzy podlegali ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego oraz członków ich rodzin oraz osób pozostałych przy życiu po wymienionych osobach.

Rozporządzenie obejmuje następujące działy zabezpieczenia społecznego

- świadczenia z tytułu choroby, macierzyństwa (i świadczenia równoważnego ojca), inwalidztwa, starości, rent rodzinnych, wypadku przy pracy i chorób zawodowych, zasiłków na wypadek śmierci, dla bezrobotnych i przedemerytalne.

- dotyczy materii szerszej niż ubezpieczenia społeczne. Nie stosuje się jednak do pomocy medycznej oraz tam gdzie państwo przejmuje odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobom i daje odszkodowanie.

Rozporządzenie 987/2009 z 16 września 2009 r. dot. wykonania rozporządzenia 883

- dotyczy takich kwestii, które pozwalają wykonywać rozporządzenie – zakres wymiany danych między różnymi instytucjami.

- art. 2- miedzy zainteresowanymi, a instytucjami – wymiana danych

- art. 4 – komisja - w formie decyzji interpretuje postanowienia rozporządzeń

- art. 5 - dot. wartości pewnych dokumentów

Decyzja E 1 z dnia 12 czerwca 2009 r. w sprawie praktycznych porozumień dot. okresu przejściowego dla wymiany danych drogą elektroniczną

- pragmatyzm, elastyczność, możliwość zagwarantowania płynnego przejścia

- dokumenty elektroniczne zastępują formularze. We wszystkich przypadkach instytucja akceptuje istotne dokumenty nawet, jeśli ich forma jest przestarzała