Praca socjalna z osobami skazanymi, które przygotowywują się do opuszczenia Zakładów Karnych jest bardzo ważna dla całego społeczeństwa. Decyduje o pierwszym okresie życia skazanego na tzw. Wolności. W dużym stopniu ogranicza powrót na drogę przestępstwa. Głównie dotyczy to osób, które zostały skazane na długoletnie wyroki pozbawienia wolności lub osób, które karę pozbawienia wolności odbyły kilkakrotnie tzw. recydywiści i utracili więzy ze swoją rodziną. Pracę socjalną postpenitencjarną możemy podzielić na dwa etapy. Pierwszy etap to postępowanie podczas odbywania kary, drugi - po wyjściu na wolność.
Pierwszy etap rozpoczyna się na około 6 miesięcy przed przewidywanym opuszczeniem zakładu karnego. Jest to czas niezbędny do przygotowania więźnia do zwolnienia. Każdy skazany powinien we wszystkich swoich sprawach funkcjonowania na zewnątrz placówki zwrócić się do wychowawcy postpenitencjarnego, który ma za zadanie opracować tzw. Plan zwolnieni owy, czyli ustalenie zgodnie ze skazanym zakresu niezbędnej dla niego pomocy i sposobu jej udzielenia. Niezbędna pomoc to może być wsparcie materialne lub psychologiczne lub poradnictwo socjalno-prawne.
Najczęściej skazani mogą liczyć na:
Pomoc w uzyskaniu i pokrycie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego lub innych niezbędnych dokumentów
Pomoc w uzyskaniu orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla celów rentowych i nierentownych
Pomoc w odtworzeniu lub zebraniu świadectw pracy, świadectw szkolnych, zaświadczeń o odbytych kursach
W razie problemów rodzinnych pomoc w nawiązaniu kontaktów poprzez np.: ośrodki mediacyjne
Pomoc w uzyskaniu lokalu mieszkalnego czy wyjaśnienie sytuacji mieszkaniowej
Pomoc w załatwieniu problemów rodziny, która przebywa na zewnątrz poprzez uzyskanie wsparcia ze strony instytucji i stowarzyszeń zajmujących się pomocą społeczną.
Więzień powinien być poinformowany o możliwości wyznaczenia swojego Przedstawiciela, który załatwia i reprezentuje skazanego w jego sprawach
( Przedstawicielem powinna być „osoba godna zaufania”. Zgodę na takiego Przedstawiciela wyraża dyrektor zakładu karnego).Ponadto skazani, którzy pracują podczas odbywania kary pozbawienia wolności mogą przekazywać rodzinie podwyższoną część wynagrodzenia za pracę lub też spłacać wierzytelności.
Drugim etapem pomocy dla skazanego pojawia się w chwili opuszczenia przez niego zakładu karnego. Ten etap możemy podzielić na pomoc doraźną i długofalową. Pomocą doraźna to pomoc udzielana przez zakład karny w postaci:
zapomogi finansowej tzw. ”żelazna kasa” ( około 30 zł)
odzieży i obuwia stosownego do pory roku
biletów do miejsca zamieszkania
artykułów żywnościowych na czas podróży
artykułów rehabilitacyjnych, lekarstw, okularów leczniczych, protez
poradnictwa ( adres Kuratora sądowego, adres najbliższego miejsca zamieszkania Ośrodka Pomocy Społecznej, Powiatowego Urzędu Pracy oraz stowarzyszeń i fundacji, które statutowo zajmują się pomocą dla byłych więźniów)
Pomoc długofalowa udzielana jest przeważnie przez pracowników socjalnych, zatrudnionych w Ośrodkach Pomocy Społecznej w myśl ustawy o pomocy społecznej. Osoba opuszczające zakład karny może liczyć na pomoc w postaci świadczeń pieniężnych i rzeczowych oraz szeroko zakrojonej pracy socjalnej.
do świadczeń pieniężnych zaliczamy:
zasiłki stałe ( dla osób niepełnosprawnych)
zasiłki okresowe
zasiłki celowe ( np. na pokrycie zadłużenia czynszowego, na leki, na dożywianie itp.).
w skład świadczeń rzeczowych możemy zaliczyć:
składkę na ubezpieczenie zdrowotne,
odzież, obuwie
ciepły posiłek
artykuły higieniczne
Natomiast praca socjalna może obejmować bardzo wiele problemów. Przeważnie przeważają problemy związane z uzyskaniem mieszkania, bądź uzyskaniem miejsca w noclegowni czy w schronisku dla bezdomnych, problemy związane z zatrudnieniem czy rejestracją w Urzędach Pracy, pomoc we wskazaniu placówek zajmującymi się uzależnieniami, pomoc w uzyskaniu rehabilitacji czy nawiązanie kontaktu z kuratorem sądowym.
Ponadto osoba opuszczająca zakład karny może także liczyć na pomoc ze strony wielu organizacji pozarządowych. Najbardziej rozpowszechnioną organizacja działającą na tym polu jest Stowarzyszenie „Patronat”. Organizacje te działają według swoich ustaleń.
Jest najważniejszy okres z punktu widzenia społecznej readaptacji zwalnianych. To właśnie w tym okresie następuje zderzenie z rzeczywistością. Rozstrzyga się więc, czy readaptacja ta będzie udana czy tez nie. Znaczenie wsparcia udzielanego skazanemu w tym okresie trudno zatem przecenić. Na pierwszy plan wysuwa się w nim pomoc postpenitencjarna. Jej istotę regulują 3 podstawowe akty prawne, tj. kodeks karny wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997r., ustawa z 12 marca 2004 r. „o pomocy społecznej”, oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22 kwietnia 2005 r., w sprawie Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej.
Pomoc postpenitencjarna wychodzi poza ramy prawa karnego wychowawczego i stanowi część systemu pomocy społecznej.