Świat Hellenów

W starożytności na górzystych terenach Półwyspu Bałkańskiego, gdzie znajdowały się rozproszone doliny i równiny, a także panowały częste susze spowodowane wysokimi temperaturami oraz występowały mało żyzne gleby, zaczęły się rozwijać pierwsze cywilizacje, m.in. Grecja, zwana przez jej mieszkańców Helladą.

Pod wpływem takich warunków naturalnych na tych terenach występowały problemy z zapewnieniem pożywienia dla ludności, coraz więcej miast-państw było odizolowanych, jednak znacznie rozwinął się handel morski i żeglarstwo. Warunki naturalne nie miały natomiast żadnego wpływu na powstawanie nowych kolonii na terenach znajdujących się w głębi Azji Mniejszej.

Polis – były to wspólnoty obywatelskie tworzone na terenach miasta-państwa. Ukształtowały się w koloniach greckich na obszarze Azji Mniejszej, a z czasem zostały przeniesione do Grecji właściwej. Obejmowały zazwyczaj twierdzę mieszczącą się na wzgórzu, a ludność zajmująca się rolnictwem zamieszkiwała dolne tereny miasta. Wspólnoty polis z biegiem czasu stawały się centralnym punktem handlu, gospodarstwa, kultury, polityki, a także stanowiły siedzibę władz.

Na terenie Europy powstawało wiele cywilizacji. Do najstarszych z nich zalicza się:

cywilizację minojską powstałą na wyspie Kreta w III tysiącleciu p.n.e. Jej nazwa wywodzi się od pierwszego władcy Krety, syna Zeusa i Europy – Minosa. Jej mieszkańcy czuli się bezpiecznie na tych terenach, o czym świadczą piękne kolorowe freski na ścianach budynków. Posługiwali się bardzo skomplikowanym pismem, którego nie mogą odczytać nawet naukowcy. Wzbogacali się dzięki rozwijającemu się handlowi, w szczególności z Egiptem, hodowali winorośl, oliwki i zboża. Na ich terenach powstało wiele pałaców, a najsłynniejszy i najwspanialszy z nich znajdował się w Knossos. Ich pochodzenie do dziś nie zostało poznane.

cywilizacja mykeńska - założona na Peloponezie w II tysiącleciu p.n.e. przez Achajów, których najważniejszym miastem było Myken. Jej władcą był król Agamemnon. W 1450 roku Mykeńczycy najechali na cywilizację minojską, podporządkowując sobie jej mieszkańców i przejmując wiele wzorów, które bardzo cenili. Trudnili się wyrobem ozdób 
i podobnie jak Minojczycy stworzyli własne pismo.

Kolonia – to miasto, które zostało założone przez metropolię poza granicami jej terytorium. Najwięcej ludzi skupiało się na południowych obszarach Półwyspu Apenińskiego i Sycylii, tworząc kolonie, które złączone w całość stały się obszarem zwanym Wielką Gracją.

maska agamemnona brama lwic- Mykeny damy dworu- kultura minojska

Demokratyczne Ateny

Ustrój demokratyczny – ustrój w państwie, który dawał wszystkim mężczyznom będących obywatelami państwa prawo do uczestnictwa w życiu politycznym. Po raz pierwszy w historii został on wprowadzony w VI wieku p.n.e. w Atenach. Do obywateli posiadających pełne prawa polityczne należeli tu wyłącznie mężczyźni pochodzący z rodziny rodowitych Ateńczyków.

V wiek p.n.e. – za czasów panowania Peryklesa, który był znamienitym politykiem, Ateny przeżywają czasy świetności. Doszło wówczas do rozkwitu kultury, sztuki, a także nauki, czemu służył nowy ustrój polityczny.

Eklezja – najważniejszy organ rządzący w państwie. Do jej obowiązków podlegało omawianie bieżących spraw, uchwalanie praw oraz decydowanie o wydatkach państwa i wypowiedzeniu wojny bądź też zawarciu pokoju. Zajmowała się również przyjmowaniem posłów pochodzących z zagranicy, wybieraniem urzędników na roczną kadencję poprzez losowanie, a także kontrolowała wszelkie poczynania strategów dotyczące zarządzania armią i flotą Aten.

Demagog – człowiek uczony, który często miał ogromny wpływ na decyzje zgromadzenia ludowego dzięki wyszkoleniu w sztuce mówienia i argumentowania.

Ostracyzm – procedura stosowana w starożytnych Atenach, po to by zapobiec tyranii. Jej głównym celem było wybranie podczas zgromadzenia wroga demokracji spośród ogółu obywateli i spisanie jego imienia na skorupkach. Ten, kto otrzymał najwięcej głosów, zostawał wygnany z kraju na 10 lat.

Najważniejszą częścią Aten była agora leżąca w samym sercu. Był to główny plac, wokół którego wznoszono świątynie i budynki publiczne. Odbywał się tam handel, m.in. jedzeniem, wyrobami rzemieślników, jak również niewolnikami. Główna agora położona była u podnóża Akropolu, gdzie znajdowała się stoa, czyli dach podparty na kolumnach, który miał za zadanie chronić ludność przed deszczem i słońcem.

Aby zachęcić najbiedniejszych Ateńczyków do udziału w życiu politycznym polis, państwo wypłacało im niewielkie kwoty pieniężne, które miały być rekompensatą za poniesione straty.

W Starożytnej Sparcie

Na terenach Lakonii, zwanej Lacedemonem, w dolinie rzeki Eurotas, legendarny prawodawca Likurg założył Spartę, będącą jedną z najbardziej znanych i największych polis, zaraz po Atenach. Jej mieszkańcami byli głównie Spartanie, którzy jako jedyni otrzymywali ziemię i pełnię praw obywatelskich. Wyróżnia się także periojków, składających się z rzemieślników, handlarzy i ludzi wolnych, niemających prawa uczestniczenia w życiu politycznym, a także zajmujących najniższą pozycję w państwie helotów, pochodzących z podbitych terenów i nieposiadających żadnych praw obywatelskich. Byli to głównie niewolnicy, utrzymujący obywateli poprzez pracę na ziemiach należących do Spartan. Z biegiem czasu w skład Sparty weszły ziemie południowego Peloponezu, które zostały podbite przez Spartan w VII wieku p.n.e.

Głównymi organami w państwie spartańskim byli:

eforowie, do których należało pięciu najwyższych urzędników Sparty wybieranych przez zgromadzenie na roczną kadencję. Do ich obowiązków należało nadzorowaniegeruzji 
i królów, zajmowanie się administracją państwa, a także polityką zagraniczną 
i sądownictwem. Często towarzyszyli w wyprawach wojennych.

geruzja – była to tzw. Rada Starszych, na którą składało się 28 obywateli i dwóch królów, którzy zasługiwali na należyty szacunek. Każdy z nich miał powyżej 60 lat. Zajmowali się przygotowaniem uchwał, jakie przedkładano na zgromadzeniach. Decydowali również o losie noworodków, o tym, czy mają żyć, czy też zostać porzucone w górach, skazane na śmierć.

Wychowanie spartańskie

Dzieci spartańskie, gdy ukończyły 7. rok życia, trafiały pod opiekę państwa, a następnie przekazywane były do koszar po 12. roku życia. Do trudnych warunków przygotowywane były wcześniej przez swoje matki, które przyzwyczajały je do przebywania w ciemności i samotności oraz do niewielkich posiłków.

Żołnierze żyli w bardzo trudnych warunkach, przygotowując ich tym samym do obowiązkowej służby wojskowej, która trwała od 20. do 30. roku życia. Chodzili skąpo ubrani i musieli spać na podłodze. Posiłki również nie były zbyt duże.

Wszyscy mieszkańcy Sparty musieli ograniczać kontakty z mieszkańcami innych polis, w związku z czym wykształcili własny, specyficzny sposób mówienia, określany jako lakoniczny, charakteryzujący się krótkimi i zwięzłymi wypowiedziami.

Wojny perskie

W starożytności toczono bardzo wiele wojen pomiędzy państwami, dlatego też każdy obywatel greckiego polis miał obowiązek odbycia służby wojskowej, by móc bronić swojego kraju w czasie wojny.

Hoplici – ciężkozbrojni piechurzy, stanowiący podstawową jednostkę w armii. Walczyli oni w specyficznej formacji, zwanej falangą, która miała na celu pokonanie obrony rywala oraz zmuszenie go do ucieczki.

W armii perskiej ważni byli Nieśmiertelni, którzy wchodzili w skład jej trzonu. Byli oni uzbrojeni w łuki oraz we włócznie, którymi posługiwano się podczas walk.

VI wiek p.n.e. – imperium perskie przeżywa czasy swojej świetności. Zajmowało oni wówczas tereny ciągnące się od Indii aż do Morza Śródziemnego i Egiptu.

Niedługo po tym kolonie greckie zostały opanowane przez Persów, a ich mieszkańcy trafili do niewoli, co wzbudziło ich bunt i doprowadziło do zorganizowania powstania zapoczątkowanego w Milecie w celu uzyskania wolności. Jednak dość szybko zostało ono stłumione, ponieważ Grecy nie mieli wystarczającego wsparcia.

490 rok p.n.e. – wojska perskiego króla Dariusza wyruszają do Aten w celu wymierzenia kary dla państw greckich, które brały udział w buncie. Podczas tego najazdu Persowie ponieśli porażkę pod Maratonem, gdyż zostali zaatakowani z zaskoczenia przez dobrze zorganizowaną grecką falangę działającą pod wodząMiltiadesa. Grecy byli bardzo uradowani ze zwycięstwa. Jak mówi legenda, jeden z nich przebiegł około 42 kilometrów z Maratonu aż do Aten, po to by podzielić się z innymi dobrą nowiną i obwieścić zwycięstwo, po czym zmarł wycieńczony po przebiegnięciu tak dalekiej drogi. By uczcić to wydarzenie, jedną z dyscyplin rozgrywanych na nowożytnych igrzyskach olimpijskich nazwano maratonem.

480 rok p.n.e. – pod wodzą króla Kserksesa odbywa się druga wyprawa Persów na Grecję. Pomimo że oddział spartański dowodzony przez króla Leonidasazatrzymał wojska perskie 
i bohatersko bronił przesmyku Termopile, Grecy ponieśli porażkę i zostali wymordowani na polu bitwy na skutek zdrady dokonanej przez jednego z ich żołnierzy, umożliwiając tym samym wejście armii Kserksesa na terytorium Aten.

Jednak jeszcze w tym samym roku Grecy zorganizowali odwet, staczając bitwę podSalaminą przygotowaną przez Temistoklesa.

479 rok p.n.e. - Grecy odnoszą ostateczne zwycięstwo w bitwie pod Platejami, przynosząc tym samym długo oczekiwaną wolność miast znajdujących się na wybrzeżu Azji Mniejszej.

Ogólne streszcznie:

Antyczna Grecja

- w starożytności, w początkach istnienia ojczyznę Greków zwano Helladą

- warunki geograficzne Hellady były ciężkie – górzyste tereny nie sprzyjały rolnictwu

- w dolinach rozwijały się polis: miasta-państwa

- Grecy, będąc świetnymi żeglarzami, poszukiwali bardziej urodzajnych ziem na obszarach okalających M. Śródziemne i M. Czarne – zakładali tam kolonie

- ważne w rozwoju kulturu greckiej było powstanie cywilizacji: minojskiej (III tysiąclecie p.n.e.) i mykeńskiej (II tysiąclecie p.n.e.)

- demokrację wprowadzono po raz pierwszy w historii w Atenach, w VI w. p.n.e.

- najwyższymi urzędnikami byli stratedzy – ich główne zadanie to dowodzenie grecką flotą i armią

- zgromadzenie ludowe zwano eklezją i decydowało ono m.in. o: wyborze urzędników, wojnie/pokoju, uchwalało nowe prawa, kontrolowało urzędników
i przyjmowało posłów zagranicznych

- obywatelami Aten byli wyłącznie mężczyźni urodzeni z rodziców będących obywatelami

- stosowano procedurę ostracyzmu zapobiegającą tyranii

- Sparta – największa polis starożytnej Grecji – znajdowała się w Lakonii (Płw. Peloponeski)

- Spartanie od najmłodszych lat przechodzili „spartańskie wychowanie” w celu przygotowania do służby wojskowej

- społeczeństwo Sparty podzielone było na: Spartan (obywateli), periojków (ludzie wolni) i helotów (niewolnicy)

- Spartą rządziło 2 królów – ich główny obowiązek to dowodzenie armią w czasie wojny

- władza należała też do: geruzji (rada starszych) i eforów (najwyżsi urzędnicy)

- zgromadzenie obywateli zatwierdzało decyzje geruzji

- w VI w. p.n.e. rozpoczął się konflikt między Helladą i Persją, która podbiła greckie kolonie w Azji Mniejszej – bunt przeciw najeźdźcy wybuchł w Milecie, greckie posiłki z Hellady nie zdołały jednak odeprzeć Persów

- aby ukarać Greków, Persowie zorganizowali (na polecenie króla Dariusza) w 490 r. p.n.e. wyprawę zbrojną do Hellady – została ona jednak rozbita w tym samym roku w bitwie pod Maratonem

- w 480 r. p.n.e. kolejną wyprawę zorganizował król Kserkses – mimo początkowego sukcesu w bitwie pod Termopilami, armia perska przegrała w bitwie morskiej pod Salaminą, a rok później w bitwie pod Platejami (był to koniec konfliktu)

- bitwa pod Salaminą uznawana jest za przełomową w dziejach historii, gdyż zahamowała podboje Persów i zagwarantowała trwałość rozwoju kultury greckiej

- politeistyczne wierzenia starożytnych Greków oznaczały istnienie pokaźnego panteonu bóstw, z których najważniejsi byli bogowie Olimpu

- bogów olimpijskich uznawano w całej Helladzie, ale czczono też w bóstwa lokalne(np. opiekunów miast)

- kult bogów obejmował budowę m.in. budowę świątyń ku czci bogów i składanie ofiar; wierzono również w przepowiednie wyroczni, z których najbardziej znaną byłaPytia delficka

- Grecy nie posiadali świętej księgi swoich wierzeń, ale tworzyli mity – opowieści o losach herosów i bóstw

- ważny element kultury Greków stanowiła dbałość o sprawność fizyczną – stąd wzięła się m.in. tradycja igrzysk

- igrzyska w Olimpii należały do największych w Helladzie, organizowano je raz na cztery lata ku czci Zeusa – pierwsze odbyły się w 776 r. p.n.e.

- zawodnicy zmagali się w dyscyplinach takich jak: zapasy, biegi, wyścigi rydwanów, pankration i inne

- zwycięzców traktowano jak bohaterów narodowych, stawali się sławni na całą Helladę

- w starożytnej Grecji narodził się teatr – jego początki sięgają uroczystośći kultowych dla boga Dionizosa – najważniejsze były Wielkie Dionizje z konkursami tragedii i komedii

- najznamienitsi tragediopisarze tego okresu to: Arystofanes i Sofokles

- swoje piętno odcisnął również Homer – autor poematów (VIII w. p.n.e.) „Iliadia”(wojna trojańska) i „Odyseja” (losy Odyseusza)

- rozwinęło się malarstwo wazowe: czerwono- i czarnofigurowe

- w dziedzinie rzeźbiarstwa najwspanialsze dzieła tworzyli Fidiasz i Myron(„Dyskobol”)

- wykształciły się 3 style architektoniczne: dorycki, joński oraz koryncki

- w Grecji narodziła się również i rozwinęła filozofia, głównie dzięki działalnościSokratesa, jego ucznia Platona i Arystotelesa (ucznia Platona)

- na polu matematyki wyróżnili się: Pitagoras, Tales i Euklides (autor „Elementów”)

- w dziedzinie historii i geografii największe zasługi przypadły Tukidydesowi i Herodotowi (historia grecji) oraz Ptolemeuszowi (teoria geocentryczna)

- największym wynalazcą starożytnej Grecji był Archimedes (III w. p.n.e.), choć zasłynął też jako wybitny fizyk i matematyk

- w V w. p.n.e. Ateny i Sparta były uwikłane w wojnę peloponeską

- osłabienie Hellady z powodu tego konfliktu wykorzystał król Macedonii Filip II – najechał on Grecję i podporządkował ją sobie po bitwie pod Cheroneą w 338 r. p.n.e.

- następca Filipa II – Aleksander Wielki – marzył o wielkich podbojach; wyruszył na Persję w 334 r. p.n.e. i w ciągu kilku lat zdobył Persję, Egipt, Palestynę i tereny współczesnego Afganistanu i Uzbekistanu

- po śmierci Aleksandra imperium rozpadło się, władzę przejęli wodzowie armii, a na podbitych terenach kultura grecka mieszała się z kulturami podbitych ludów – powstała kultura hellenistyczna