Antropologia

1. Wyjaśnienie nazwy antropologia kulturowa.

Antropologia kulturowa jako nauka jako nauka o człowieku, czyli jego funkcjonowaniu biologicznym, psychologicznym, społecznym i kulturowym.

- nauka o człowieku jako wytwórcy kultury

Definicja kultury - kultura to całość złożona z wiedzy, wierzenia, sztuki, prawa, moralności, zwyczajów i innych wytworów działalności ludzkiej, nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa

- nauka o różnorodności i inności -–nurt badający świat pozaeuropejski, nurt badający świat lokalny, czyli kulturę ludową, chłopską, analiza ludów prostych, pierwotnych, przedpiśmiennych

Etnocentryzm - my/oni dzikość a kultura;

- jak określił Burszta, antropologia kulturowa bada Inność poprzez pryzmat pojęcia kultury

- ekspansja cywilizacji zachodniej wymusiła zmianę - analiza przemian współczesnego świata np. antropologia społeczeństw złożonych, antropologia miasta, antropologia polityczna, antropologia prawna, antropologia rozwoju, subdyscypliny: etnolingwistyka, etnomedycyna, etnohistoria, etnomuzykologia

2. „Wyobraźnia zoologiczna” i „wyobraźnia antropologiczna”

Wyobraźnia antropologiczna - byt nie jest jednorodny, lecz różnorodny, a miejsce schematu linearnego następstwa jego form przyrodniczych zajmuje wizja wielobarwnej polimorfii jego form kulturalnych. Rasa, plemię, naród, podobnie jak małżeństwo, rodzina i pokrewieństwo to nie jest to, co przyroda zrobiła z człowiekiem, lecz to, co człowiek zrobił sam ze sobą. Jest to wytwór gatunkowej kreacji, tak jak odmiany zwierząt domowych.

Całość bytu, nie wyłączając człowieka i jego tworów, czyni ona przyrodniczą, a jednocześnie odmienność od własnych wzorów kulturowych klasyfikuje zoologicznie.

Nie ma wyobraźni antropologicznej bez kulturowego rozumienia osobowości, nie ma tego rozumienia bez krytycznego przyswojenia psychoanalizy.

Antropologia zoologiczna – „inność to nie dzikość”

3. J. J. Rousseau i początki antropologii.

Rousseau rozwija swą krytykę cywilizacji europejskiej w pracach: Czy odnowienie sztuk i nauk przyczyniło się do odnowienia obyczajów (praca konkursowa),Umowa społeczna (1762), a przede wszystkim  Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności (1755). Formułuje opozycję pomiędzy naturą a kulturą, w tej ostatniej widząc zresztą przyczynę zepsucia człowieka. Pisał: Usuńcie ten nieszczęsny postęp [...] zabierzcie wytwory cywilizacji, a wszystko będzie dobre. Tzw. „ludy dzikie”, w odróżnieniu od opartej na umysłowości cywilizacji, bazują na życiu uczuciowym. W „stanie natury” człowiek żyje w przyrodzonej sobie wolności, jego cechą wrodzoną jest indywidualizm (nieorganizowanie się), altruizm i szlachetna naiwność (tzw. „łagodny dziki”). Wszyscy ludzie z natury są równi. Swoje poglądy na powstanie i rozwój społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym dziele Umowa społeczna (1762, wydanie polskie w tomie pt. Umowa społeczna. Uwagi o rządzie polskim. List o widowiskach i inne pisma, 1966). Przedstawił w nim model doskonałego społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym państwie o ustroju demokratycznym, którego obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie przestrzegając ustalonego prawem porządku. Rousseau postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie jego najmłodszych obywateli - dzieci.

4. G. Vico i pojęcie kultury.

G. Vico pierwszy ewokował całościowe pojęcie kultury , a jej dzieje utożsamił z dziejami ludzkości. Natura ludzka – dwoista, zawiera w sobie pierwiastki boskie i ściśle związane z naturą (bestione). Dzieło: „Nauka nowa”.

5. Przedmiot antropologii kulturowej

-badanie kultury jako wytworu człowieka, czyli całości rządzącej się określonymi prawidłami i tworzących je elementów i zwyczajów i wzorów zachowań, hierarchii, wartości, norm, systemów pokrewieństwa i podziałów społecznych, wierzeń, instytucji, urzędów, struktur władzy, sposoby komunikacji, struktur mentalnych, czasu, przestrzenia ciała, osób, itd.

- stara się opisać ich naturę wewnętrzną oraz wzajemne związki genetyczne i strukturalne.

6. Wyjaśnienie nazw i wskazanie specyfiki przedmiotu:

Antropologia – jest nauką badającą początki, rozwój i istotę gatunków ludzkich. Samo słowo „antropologia” zbudowane jest ze złożenia greckich słów antropos (istota ludzka) i logos (słowo) co w swobodnym tłumaczeniu znaczy „badanie ludzkości”. Antropologia ogólna interesuje się wczesnymi formami rozwoju człowieka na podstawie danych archeologii i antropologii fizycznej, a ponadto wszystkimi współcześnie istniejącymi i historycznie opisanymi społeczeństwami ludzkimi.

Etnologia – teoretyczne i porównawcze badanie kultur ludzkich celem uchwycenia różnic i podobieństw między kulturami. Etnologia klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych, oraz opisuje poszczególne kultury.

Etnografia – opisowe, idiograficzne badanie kultur ludzkich w aspekcie synchronicznym i diachronicznym, oparte głównie na bezpośredniej obserwacji i swobodnym wywiadzie socjologicznym.

Etnolingwistyka – nauka badająca relacje pomiędzy językiem a kulturą. – nauka wykorzystująca techniki antropologii kulturowej do badania języków jakimi posługują się przedstawiciele różnych (przeważnie pierwotnych) kultur. [antropologia lingwistyczna]

Antropologia fizyczna – nauka wyjaśniająca wszechstronnie istotę człowieka jako gatunku biologicznego, zmierzająca do odtworzenia ewolucji biologicznej człowieka, określenia jego miejsca w świecie istot żywych, do opisu jego typów morfologicznych i fizjologicznych. Dział antropologii zajmujący się zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni.

Antropologia filozoficzna (filozofia człowieka) - zajmuje się kwestiami natury człowieka, jego działalnością, wyjaśnienia jego miejsca w przyrodzie i społeczeństwie. Analizy z zakresu antropologii wyróżnić można w ramach każdej myśli czy systemu filozoficznego.

7. Człowiek jako twórca kultury.

Kultura (wg Kłoskowskiej) jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorców wykształconych
i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory tych zachowań.

Człowiek jako jedyny gatunek na ziemi zdołał wytworzyć kulturę. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych i materialnego dorobku społeczeństwa. Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje i inne zdolności, nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.

8. Natura i kultura, porządek natury – porządek kultury: pojęcia i przykłady.

Porządek natury a porządek kultury:

- "Człowiek nie jest dalszym ciągiem ewolucji, lecz przeciwnie- zerwaniem wątku, przeciwstawieniem się mu" - St. Brzozowski.

- człowiek nie mieści się ani logicznie, ani empirycznie w porządku przyrody

* wytwarza świat, który nie jest przyrodniczy, ale na nim nabudowany, symboliczny

RZECZYWISTOŚĆ KULTUROWA

* nazwa kultury jako rzeczywistości ludzkiej, por. przesunięcia znaczeniowe słowa cultura, od "uprawa" do "rzeczywistość ludzka", "uprawa ducha"

* rasa, plemię, naród, małżeństwo, rodzina- związki międzyludzkie i sposoby ich utrwalania (mitologia, filozofia, wiara, mowa, sztuka, zwyczaje)

9. „Colere” i „nascere” a zjawiska kulturowe.

COLERE – pielęgnować;

Kultura – wynik „uprawy”, „przekształcenie”

NASCERE – rodzić się;

Natura – to co rodzi się samo

10. Zakres pojęcia kultura i definicja kultury wg Edwarda Taylora.

Kultura (zakres kultury):

- ogół wytworów ludzi zarówno materialnych jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (wzory myślenia, zachowanie)

- całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa

- również charakterystyczne dla naszego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w postępowaniu człowieka jest wyuczone, w odróżnieniu od tego co jest biologicznie odziedziczone

Definicja opisowo - kulturowa wg Edwarda Taylora:

- "Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa." (definicja wyliczająca)

11. Jaskinia Lascaux – świątynią „kultury”.

Jaskinia we Francji, Akwitania, rysunki i malowidła wykonane na ścianach w okresie paleolitu. Powstanie – wczesny okres kultury magdaleńskiej (15tys.-13tys.). Rysunki przedstawiają zwierzęta i rośliny (jelenie, byki, bizony, konie).

12. Kultura a cywilizacja, za: E. Taylor, A. Weber, L. Morgan

Edward Taylor stosuje kultura i cywilizacja zamiennie. Cywilizacja – złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.

Alfred Weber (jakościowe) cywilizacja – efekt dążenia racjonalizacji życia ludzkiego i adaptacji do zewnętrznych warunków, kultura – sytuuje się poza sferą wymogów adaptacyjnych, tam gdzie zaczyna się kształtowanie naszego życia przez wyznaczanie mu celów, których nie da się wprowadzić z potrzeby dalszej egzystencji albo lepszego zaspokajania potrzeb życiowych.

Lewis Morgan (ilościowe) cywilizacja – najwyższe stadium rozwoju ogólnie rozumianej kultury, stadium to następowało po etapie dzikości i barbarzyństwa

13. Podział kultury:

- ze względu na zasięg i czas oddziaływania:

- Kultura ludowa - zespół elementów kulturowych ukształtowanych w obrębie ,,niższych" warstw społeczeństw narodowych określonych jako lud ( cechy: tradycjonalizm, izolacjonizm, rytualizm, sensualizm oraz tradycyjną religijność)

- Kultura narodowa - ogół norm, wartości, wierzeń, tradycji historycznych i wytworów artystycznych uznawanych przez naród za własne, wyróżniający go na tle innych narodów i umacniający jego poczucie więzi i tożsamości narodowej

- Kultura europejska – zespół elementów kulturowych ukształtowanych na obszarze Europy

- Kultura regionalna - związana jest z określonym, na ogół niewielkim terytorium i obejmuje wszystkie, charakterystyczne dla niego formy kultury

- Kultura chrześcijańska - to zespół elementów kulturowych opartych na Biblii

- Kultura zawodowa - to kultura wspólna dla jednostek należących do tej samej profesji

- Kultura pokoleniowa – to kultura obejmująca określone pokolenie

- Kultura starożytna

- Kultura nowożytna

- ze względu na ilość odbiorców przekazu:

- masowa – (zwana czasem również popularną) tworzony dla masowego odbiorcy: ludzie o zróżnicowanym poziomie wykształcenia, odmiennych potrzebach intelektualnych i różnej przynależności społecznej

- niszowa – ma niewielkie grono odbiorców

- inne rodzaje kultury:

- Materialna – termin określający wszelkie fizycznie istniejące rzeczowe wytwory pochodzące z przejawów działalności człowieka - zarówno przedmioty sztuki jak i przedmioty użytkowe, narzędzia oraz przedmioty życia codziennego

- Duchowa – termin określający ogół osiągnięć ludzi w dziedzinie nauki, sztuki, religii, moralności, obyczajów i tradycji. (muzyka, literatura, religia, filozofia itp.)

- Społeczna - obejmuje zbiór norm i wzorców zachowań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań rozumie się jako wszelkie reguły działalności człowieka w danej zbiorowości.

- Wysoka – inaczej elitarna. Ten rodzaj kultury tworzą elity twórcze, tj. ludzie wykształceni, którzy nabywają kompetencje zarówno tworzenia, jak i odbioru sztuk drogą kształcenia się. Kulturę tę przekazuje np. szkoła, teatr, galeria sztuki, biblioteka, sala koncertowa

- Polityczna - ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli

14. Kultura jako „odwrócona piramida”

Piramida kultury – świadectwo tysiącleci rozwoju człowieka. Kultura przypomina odwróconą piramidę, od pierwszych skromnych, osiągnięć człowieka, w walce z nieprzyjazną kulturą, aż po dobrodziejstwa współczesnego świata. Ktoś kiedyś podniósł kamień, lub kij i posłużył się nim do walki o przetrwanie. To odkrycie zostało przekazane innym, którzy dokonali kolejnych wynalazków. I tak stopniowo rozrastała się i rozrasta piramida kultury. Odwrócona, a więc bez końca. Nikt bowiem nie wie, dokąd dojdzie człowiek.

15. Kultura i wartościowanie.

Kultura - ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych, duchowych, symbolicznych (wzory myślenia, zachowanie)

Wartościowanie - Wyróżniamy trzy kategorie czynów: moralnie dobre, moralnie złe, moralnie obojętne (nie posiadają określonej kwalifikacji moralnej). O czynach moralnie obojętnych należy raczej powiedzieć, że są czynami moralnie nieokreślonymi, nie znaczy to, że czyny te uznawane są za amoralne czyli znajdujące się całkowicie poza granicami moralności – jak np. czyny nierozumne.

ETNOCENTRYZM – rozumienie kultury dominującej w XX w. zawierało ocenę poszczególnych zbiorowości ludzkich

RELATYWIZM – w znaczeniu niewartościującym kultura to zespół wielu zjawisk, których wzajemne powiązania, uwarunkowania i oddziaływania mogę być opisywane i analizowane, lecz nigdy nie wartościowane.

16. Kultura jako mechanizm adaptacyjny człowieka.

Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka, pośrednikiem pomiędzy człowiekiem a jego środowiskiem przyrodniczym, w którym on żyje. Mechanizm adaptacyjny i kompensacyjny człowieka (ukierunkowanie myślenia).

17. Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury.

Atrybutywne – kultura jest cechą stałą i atrybutem ludzkości jako całości (ujęcie globalne), lub jest znamieniem ludzkości jako całości lub też człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej (pojęcie jednostkowe). Kultura w liczbie pojedynczej.

Dystrybutywne – kultura rozumiana jako zbiór cech kultury określonej zbiorowości może być ukazywana zarówno w liczbie mnogiej (kultura Majów) jak i mnogiej (kultura społeczności ludzkich).

18. Kultura jako zjawisko społeczne: problem jednostki w kulturze.

Kultura jest zjawiskiem społecznym – nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa), nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana – nie ma jednolitego modelu kultury.

19. Czasowy i przestrzenny wymiar kultury

Wymiary kultury – czas i przestrzeń, sacrum i profanum, dusza i ciało, życie i śmierć

Czas przyrody – czas realny

Czas kultury – przeszłość, historyczność,

Czas cykliczny – czas święty, idea wiecznego powrotu, lata, pory roku, miesiące….

Czas linearny – czas świecki, narodziny – śmierć,

Orientacja kulturowa w przestrzeni wiąże się z ciałem (prawo, lewo, przód, tył, góra, dół….)

20. Istotne cechy zjawisk kulturowych.

 

1. Kultura ma wymiar czasowy.

* kultura rozumiana w sensie atrybutywnym i dystrybutywnym charakteryzuje się rozciągłością w czasie

* zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie; kontynuacja dorobku zbiorowego grupy jest przedmiotem świadomej troski bądź nieświadomym odruchem jej członków 

2. Kultura ma wymiar przestrzenny.

* rozciągłość w przestrzeni odnosi się zarówno do kultury w sensie atrybutywnym jak i do poszczególnych całości kulturowych.

* w toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się  od stref klimatu gorącego po strefę arktyczną

* poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się między innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru

3. Kultura jest systemem.

* zarówno w sensie atrybutywnym jak i dystrybutywnym kultura jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość

* między elementami kultury zachodzi proces integracji

* poszczególne elementy kultury pozostają ze sobą w związku a więc nie można mówić o kulturze jako zbiorze ale systemie

* kultura ma własna, wewnętrzną logikę 

4. Kultura jest prawidłowa.

* zmienia się wg pewnych praw i regularności

* można ją nie tylko opisywać, ale szukać zasad działania – dzięki temu założeniu w ogóle jest możliwa nauka o kulturze 

5. Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka.

* kultura jako cecha ludzkości bywa traktowana jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkretnego środowiska naturalnego

21. Pojęcie i przykłady wzorów kultury w odniesieniu do poglądów Ruth Bededic.

Wzór kulturowy – sposób zachowywania się, myślenia w danej zbiorowości lub znamienny dla tej zbiorowości układ cech kulturowych (także wytwory kultury materialnej).

Wzory kulturowe:

- Motto do wzorów kultury Ruth Benedic „z indiańskiej przypowieści o glinianym kubku, który każdy lud otrzyma od Boga, aby pił z niego własne życie. Jak woda czerpana z jednego źródła, tak pojawia się w doświadczeniu odmiennych ludów różnorodność kultur stanowiąca świadectwo szerokiej skali możliwości kształtowania form ludzkiego życia”.

- Prezentacja różnych kultur – Indian Puelbo z Nowego Meksyku, Dobu z d'Entracas-teaux (w pobliżu Nowej Gwinei) oraz Kwakiutlów z północno-zachodniego wybrzeża Ameryki.

- Kultura appolińska i kultura dionizyjska:

- typ appoliński – rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji. Dobry człowiek żyje w spokoju, unika zaszczytów, usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność. Jest to społeczeństwo matrylinearne → Indianie Zuni

- typ dionizyjski:

Indianie Kwakiutlowie - społeczeństwo hierarchiczne, wysoko ceniące życie duchowe. Pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów. Własność pojmowana na dwa sposoby: „własność rodzinna” - czyli ziemia oraz „własność jednostkowa” - pieśń, rytuały, mity, dobra rodowe. Wzorem do naśladowania jest wojownik i indywidualista.

22. Pojęcie kręgu kulturowego

Krąg kulturowy- zespół cech kulturowych niezmiennych w dłuższym okresie hist.;w archeologii - zasięg występowania zespołu cech kultury materialnej we współczesnych sobie kulturach.

23. Ewolucja kulturowa i ewolucjonizm w kulturze.

Spencer, Morgan, Taylor

Ewolucja kulturowa

- pojęcie pojawiło się w związku z badaniem zmiany kulturowej, a więc zmiany obyczajów, przekonań, sposobów postępowania, gustów;

- zmiana ewolucyjna jest zawsze ukierunkowana, prowadzi do bardziej lub mniej określonego celu, polega na ciągłej kumulacji, wzroście dorobku form kulturowych .

Ewolucjonizm kulturowy

- pozytywistyczny kierunek i teoria, powstał w drugiej połowie XIX w. w naukach społecznych i filozofii. Uznawał ewolucję kulturową i ewolucję społeczną za procesy decydujące o transformacji społeczeństw i kultury. Przyjmując założenia o jedności świata i jedności natury ludzkiej, wszechobecności dynamiki i postępu, który wyznacza kierunek ewolucji o globalnym charakterze zmian oraz istnieniu.

24.Synkretyzm kultury

- podstawowe następstwo dyfuzji, które dostrzeżono po zauważeniu i nazwaniu zjawiska akulturacji. Polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych, genetycznie i historycznie odrębnych kultur.

25. Funkcjonalizm jako metoda badań antropologicznych (zob. Bronisław Malinowski).

Wg Malinowskiego kultura tworzy integralna całość złożoną z oddziałujących na siebie instytucji, poznawanych przez badacza w procesie analizy ich funkcji, czyli przez efekt oddziaływania dowolnej instytucji na pozostałe. Metoda funkcjonowania polega na analizie pierwotnych instytucji w ich obecnym działaniu w praktyce, nie zaś na rekonstrukcji hipotetycznej przeszłości.

26. Strukturalizm (L. Strauss); kultura jako system znaków.

Strukturalizm – cała obserwowalna rzeczywistość społeczno-kulturowa jest odbiciem struktur umysłu nieuświadomionych: jednocześnie wspólnych dla wszystkich ludzi. Strauss za przedmiot antropologii uznał odkrywanie i analizowanie struktur w celu zrozumienia znaczenia i funkcji poszczególnych segmentów świata społeczno-kulturowego.

Kultura jako system znaków

W świetle tej koncepcji kultura jest systemem znaków, konsekwencją tego jest to, że kultura jest w istocie komunikowaniem.

Kultura to system znaków służących międzyosobowej komunikacji. W znakach jakie są w niej stosowane w powiązaniu między nimi wyraża się kultura jednostki i grupy społeczne. Zjawisko kultury tworzy się w momencie powiązania znaku z osobą w trakcie posługiwania się znakiem.

27. Poddyscypliny antropologii:

- fizyczna, nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w czasie i przestrzeni oraz o biologicznym rozwoju gatunku homo sapiens

- społeczna, podmiotem są zjawiska kulturowe

- etnografia,

- etnologia,

- antropologia społeczeństw pierwotnych,

- antropologia filozoficzna, poszukuje odpowiedzi na pytanie o istotę człowieczeństwa, człowiek jako całość, jego istota

- religioznawstwo,

- archeologia,

- lingwistyka itd.

28. Teoria kultury według Stefana Czarnowskiego.

Stefan Czarnowski (polski socjolog) – kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę. Kultura jakiegoś narodu tworzą wytwory człowieka zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy człowiek ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.

29. Typy i specyfika definicji kultury, definicji genetyczne, definicje historyczne, definicje dystrybutywne, definicje normatywne, definicje wyliczające (zob. Taylor).

Definicje kultury

W 1952 r amerykańscy antropolodzy A. Kroeber i K. Kluckhow podsumowali różne definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym (ok. 150 def. Kultury) i spróbowali je uporządkować.

Kategorie definicji:

- genetyczne – wykazują na źródła kultury, a przeciwieństwo natura – kultura.

- historyczne – kładą nacisk na dziedziczenie tradycji [kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich]

- psychologiczne – kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury – uczenie się, naśladownictwo – psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)

- dystrybutywne – ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybucja. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze.

- normatywne – kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury

- wyliczające – nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej. 

30. Definicja kultury według Antoniny Kłosowskiej i jej analiza.

Definicji kultury - Antonina Kłosowska (w Polsce) – socjolog i antropolog – definicja szeroka, antropologiczna, opisowa.

Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.

31. Źródła kultury (Kroeber, Cassirer, Freud, Huizinga).

- „uprawa ducha” – Cyceron

- areał kulturowy – rozprzestrzenianie się [Kroeber]

- racjonalizacja – znakowość, symboliczność [ Cassirer]

- sublimacja – cierpienie [Freud]

- zabawa [Huizinga]

- adaptacja, kompensacja.

32. Pojęcie i przejawy tożsamości kulturowej.

Tożsamość kulturowa – jedna z odmian tożsamości społecznej (zbiorowej).

Oznacza swoistość symboli i wartości kulturowych grupy własnej. Wyznacza tak, jak i w przypadku tożsamości narodowej granice między tym, co rodzime i tym , co obce. Konstruowana jest w konkretnych warunkach społecznych, odbywa się na bazie komunikacji społecznej.

33. Pojęcie i przejawy tożsamości narodowej.

Tożsamość narodowa – poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze takie jak: symbole narodowe, język, barwy narodowe, świadomość pochodzenia, historia narodu, świadomość narodowa, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, kultura, terytorium, charakter narodowy.

Poczucie tożsamości narodowej szczególnie ujawnia się w sytuacjach kryzysowych, gdy potrzebne jest wspólne działanie na rzecz ogólnie pojętego dobra narodu, na przykład planowanie powstań narodowych.

Pozytywnym wyrazem tożsamości narodowej jest patriotyzm, a negatywnym szowinizm.

34. Idea wielokulturowości - szansa czy zagrożenie?

Wielokulturowość – idea i model społeczny, wg którego współistnieją w obrębie społeczeństwa grupy o różnym pochodzeniu i wyznające sprzeczne systemy normatywne.

35. Globalizacja, zjawisko kulturowe pojęcie i przejawy

Globalizacja to proces przekraczania różnorodnych granic i barier, w wyniku czego łączą się narody, państwa, instytucje, organizacje i jednostki w nowe układy gospodarcze, polityczne, kulturalne i przestrzenne, czyniąc świat bardziej powiązanym.

Globalizacja kultury niesie z sobą relatywizację wartości i norm, zachwianie pamięci społecznej, uniformizację, spłycenie i komercjalizację kultury, wielką jej zmienność, oderwanie od środowiska życia i oderwanie od osoby ludzkiej. Kultura globalna, którą wielu określa kulturą konsumpcyjną, nie pogłębia osobowości jednostek, które nią żyją; często są one wewnętrznie puste i osamotnione, nastawione wyłącznie na zaspokajanie potrzeb doczesnych, ulegają ciągle zmieniającym się modom. Narzucanie drugim społecznościom swoich kultur i obrzędów w postaci obchodów świąt na przykład Walentynek, Halloween. Narzucenie młodzieży rozrywki w postaci muzyki o charakterze totalnym np. pop, techno, względnie swobody obyczajów w postaci utopii, hipizmu. Globalizacja wkracza również do sportu narzucając gry polo, golf, krykiet, ragby. Nawet w słownictwo zaczyna wchodzić globalizacja rozpowszechniając słowa weekend, lunch itp. Innymi słowy globalizacja to proces włączenia wszystkich do wielkiej światowej społeczności wypranej z własnych gospodarek, idei i kultury.

36. Polityka wielokulturowości.

Ojczyzna wielokulturowości – USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia

Multikulturalizm:

- konserwatywny – przyzwolenie na wielokulturowość ze strony dominującej i traktowanie mniejszości etnicznych jako „dodatku”

- liberalny – istnieje równość pomiędzy mniejszościami etnicznymi, ale jest ona nieobecna w państwie (USA)

- lewicowo-liberalny – „ideologia równości” skupienie na różnicach kulturowych, uwzględnienie inności grup etnicznych

- krytyczny – odrzuca powyższe nurty, polityka państwa policentryczna, skierowana na wspólną i otwarta na odmienność kultury demokratycznej.

37. Etnocentryzm – jego typy i przejawy.

Etnocentryzm – wartościująca postawa określająca afirmatywny stosunek do kultury własnej grupy etnicznej lub do kultur innych grup (religia, rasa, region) i równocześnie deprecjonujący stosunek do kultury grupy obcej.

- własna kultura – wzór, obca – oceniania przez pryzmat swojej

Typy:

- fundamentalny – naturalny, powszechny,

- umiarkowany – mniejsze uwzględnienie deprecjacji wzorów obcych (wyższość kultury własnej, niewiedza)

- agresywny – najgroźniejszy, może wykształcić nacjonalizm, dyskryminację, segregację rasową, fanatyzm religijny

38. Relatywizm kulturowy jako praktyka kulturowa i metodologia.

Żadna praktyka kulturowa nie jest dobra, ani zła sama w sobie, musi być ocenienia w kontekście w jakim funkcjonuje. Odrzuca on możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu „swojej” i „obcej” kultury.

39. Subkultura i kontrkultura wobec kultury

Kontrkultura – określa względnie spójną grupę społeczną, która wyraża sprzeciw wobec zastanej kulturze, próbując jednocześnie stworzyć nową kulturę, mającą zastąpić zanegowaną rzeczywistość kulturową. „zabrania się zabraniać”

Subkultura – określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębniają według jakiegoś kryterium na przykład zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itp.

- motocyklowe

- hippisi

- skinheadzi

- punki

40.Uniwersalia kulturowe

– rasy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach historycznych i współczesnych . Mogły one posiadać dwa źródła :

• Mogłyby one pojawiać się równolegle w każdej społeczności jako wyraz np. potrzeb uniwersalnych wynikających z natury człowieka

• Mogłyby pojawiać się np. w drodze zapożyczeń , przenikania lub rozpowszechniania kultur na szersze obszary (dyfuzja kulturowa)

Jest wiele form rodziny , występuje różnorodność języków naturalnych wizji Boga . Tak więc , czy są jakieś konkretne elementy kulturowe obecne zawsze i wszędzie ? Ameryk etnolog George Hurdock odkrył , iż istnieją tylko 2 powszedniki kulturowe :

• Reguła - ,,nie zabijaj: - ochrona życia jest podstawowym warunkiem biologicznego przetrwania społeczeństwa
• Zakaz kazirodztwa – stosunków z najbliższymi członkami rodziny – niekorzystne komplikacje genetyczne zaburza naturalną i niezbędną hierarchię władzy i wpływów występujących w rodzinie , prowadzi to do dezorganizacji , chaosu.

Jest wiele podobieństw kulturowych wynikających z kontaktu kultur między sobą.
• Podbój słabszego społeczeństwa przez silniejsze , co prowadzi do powstania kultury dominującej , przy eliminacji kultur lokalnych

• Mieszanie się kultur w społeczeństwie wielonarodowym

• Kontakt za pomocą przepływu treści i produktów kulturowych poprzez rynek i środki masowego przekazu

41. Antynomie czasu

Czas przyrody – czas realny odwołujący się do całego układu człowieka

Czas kultury – kultura nie jest dorobkiem współczesności, współczesność jest zanurzona w czasie, w przeszłości w historyczności – czas przezywany, doświadczalny indywidualnie, różnie.

Czas cykliczny – idea wiecznego powrotu czas święty – w kulturze tradycyjnej czas podporządkowany jest cyklom przyrody, wyznaczającym ludzką egzystencje [dzień/noc – obrót ziemi, kalendarz rolniczy: siewy, zbiory| kalendarz religijny: święta, obrzędy

Czas linearny – grecka idea opokatostasis [wieczny powrót]

Czas biblii – czasem linearnym: stworzenie, dobra nowina, apokalipsa, nowe Jeruzalem, „Nowe Niebiosa, Nowa Ziemia

Czas świętych – ustanowiony przez bogów, odtwarzanie jakiegoś wydarzenia sakralnego.

Czas świecki – rytm, struktura życia, przeszłość, teraźniejszość, przyszłość

42. Egzystencja człowieka w dwóch czasach: świeckim i świętym.

Człowiek i jego czas:

- Mirce Eliade, Egzystencja człowieka w dwóch czasach:

- czasie świeckim: rytm, struktura życia, przeszłość, teraźniejszość, przyszłość

- czasie świętym: czas święty został ustanowiony przez bogów, jest uobecnieniem czasu mitycznego.

Struktura przestrzeni świętej:

- zbudowana na podobieństwo świata, np. świątynia Ramzesa II

- Czynności przy wznoszeniu świątyni:

> wytyczenie koła

> wyznaczanie osi

> wytyczenie kwadratu podstawy

- koło – kula w porządku kosmologicznym, obraz nieba; kwadrat – obraz ziemi

- struktura świątyni – sześcian nakryty kapsułą

Dom – środek „świeckiego świata”:

- środek świata – idealny cel – raj utracony

- Dom – osobiste centrum każdego człowieka

- Dom – powrót do świata dzieciństwa, dom miejscem znanym w przeciwieństwie do nieznanego otaczającego świata.

43. Próby „ujarzmienia” czasu: kalendarz, zegar.

- Kalendarz – władza nad czasem:

fazy księżyca, kalendarz rzymski, Egipcjanie (wylewy Nilu itp.), kalendarz juliański, gregoriański

- Zegar – chronometr

Czas wsi – czas cykliczny wyznaczały dzwony kościelne

Czas miasta – rozwój handlu, rzemiosła

Pluskwa milenijna – uzależnienie od dokładnego pomiaru czasu

44. Przestrzeń w kulturze: symbolika, heterotopia, przestrzeń kulturowa i ciała, przestrzeń „do” i „od społeczna”, przestrzeń miasta, przestrzeń wsi, przestrzeń święta, przestrzeń świecka.

- miejsce w relacji z czasem, ale relacji nie będącej klasycznym spełnieniem jakości czasoprzestrzeni.

- przestrzeń życia dla orientacji w niej wyznacza się wektory: dół-góra; blisko-daleko; przód-tył; prawo-lewo

- w kulturze kierunki przestrzeni mają pewną symbolikę wiążącą się z nazwami części ciała człowieka: głowa-to coś ważnego: tył-drugorzędnego. Mówimy "po prawej ręce" albo "po lewej ręce" - żeby określić kierunki; "u stóp", "u podnóża" - to coś na dole.

- symbolika kierunków: góra, prawo, przód-to kierunki ważne, dobre, pierwszorzędne (por. niebo); dół, lewo, tył-mają znaczenie drugorzędności dla zła, grzechu (por. piekło)

kierunek wertykalny-otwarcie ku sacrum

kierunek horyzontalny-życie codzienne (doczesność)

Michel Foucault-opisuje zjawisko heterotopii – przestrzeń poza miejscem - (raj, dom, piekło) - według niego to rzeczywiste miejsce, które czymś w rodzaju kontr-miejsc, rodzajem efektywnie odgrywanej utopii, w której wszystkie inne rzeczywiste miejsce, jakie można znaleźć w ramach kultury są jednocześnie reprezentowane, konsekwentne lub odwracane, można wskazać na nich lokalizację, ale znajdują się poza wszystkimi miejscami-przestrzeń poza miejscem.

Przestrzeń święta – axis mundi, świątynia, święty gaj, święta góra, dom, stolica,

Przestrzeń świecka – świat za progiem domu, wszystko poza przestrzenią sacrum, np.: ulica, metro..

45. Pojęcia „axis mundi”…

Przestrzeń, poszukiwanie „środka świata”

- środek to orientacja w przestrzeni; axis mundi – oś świata, łącząca niebo i ziemię (por. bibl. Drabina Jakubowa),

- symboliczny środek świata, w wielu kulturach przyjmuje kształt drzewa lub słupa,

- członkowie każdej społeczności na ogół byli przekonani, że żyją w tym centrum,

- ludzie wyobrażali sobie środek świata w różny sposób:

• święte drzewo w Edenie (środek raju)

• święty słup (Aruntowie i słup Kauwa- auwa)

• pępek świata w Delfach (staroż. Grecja)

• kapitol Rzymian (kaput mundi – głowa świata)

• Ka’aba – święty kamień islamu.

46. Sacrum i profanum w przestrzeni i w czasie

*każda religijna koncepcja świata rozróżnia:

-sacrum-właściwość przysługująca przestrzeniom, przedmiotom, istotom, narzędziom kultu, okresom (właściwość ta może być zmienna)

-kontakt z sacrum-pożądany a jednocześnie niepokojący ze względu na objawienie się Tajemnicy (np. gorejący krzew).

-profanum - świeckość i "czynna nicość” - degraduje i burzy sacrum, np. profanacja kościoła

-społeczna konsekwencja: sakralny - świecki, związek miedzy tymi sferami ma wymiar symboliczny

47. Struktura i symbolika przestrzeni świętej (np. film „Katedra” T. Bagińskiego).

Symbolika przestrzeni

- prawa strona – wszystko co dobre, lewa strona – to, co ciemne

- podanie ręki – gest powitalny

- twarz – południe, tył głowy – północ

Struktura przestrzeni świętej

- zbudowana na podobieństwo świata np. Świątynia Ramzesa II. (świątynia ta jest jak niebo w całym swoim urządzaniu, a więc odzwierciedleniem funkcji kosmosu.)

Czynności przy wznoszeniu katedry:

- Wytyczenie koła.

- Wyznaczenie osi (wschód-zachód, północ-południe)

- Koło – kule w porządku kosmologicznym, obraz nieba, kwadrat – obraz ziemi.

- Struktura świątyni – sześcian nakryty kopułą - obraz świata – ziemi przykrytej sklepieniem niebieskim.

48. „Świeckie sacrum”- dom

Dom – środek świata świeckiego,

dom – osobiste centrum każdego człowieka,

powrót do domu – powrót do świata dzieciństwa,

49. Funkcje ciała w kulturze

- ciało jest pierwsze i najbardziej naturalne narzędzie człowieka; spotkanie natury i kultury np. głód – przejaw natury; sposoby jedzenia- zachowanie się przy stole – element kultury;

- ciało i kulturowe role płciowe: różnice w wyglądzie i w stosunku do ciała w większości społeczeństw wiążą się z podziałem: męskość- siła, odwaga, sprawność, kobiecość -uległość, słabość, cierpliwość:

- wpływ na wychowanie: chłopiec – samochody, walka, gra w piłkę; dziewczynka – lalki, zabawy w kuchnie, przebieranie w różne stroje; także symbolika ubioru

50. Ciało jako znak

Wydawałoby się, że nie ma nic bardziej naturalnego, pierwotnego - niż ciało, które jest dowodem biologicznego pochodzenia i więzi człowieka z naturą. Jednak człowiek w swojej drodze cywilizacyjnej wykorzystywał również ciało do tworzenia znaków kulturowych t.j.:

• Nagość i szata

• Symbolika nagości

• Nakrycie głowy

• Szata

• Tatuaż, skaryfikacja, biżuteria

1. Nagość i szata

Tradycyjnie w kulturze rozróżnia się antynomię nagości i szaty, czyli ubrania. Świadczy to o tym, że ciało człowieka jest kulturowym znakiem. Z pojęciami tymi wiążą się bowiem pewne naddane znaczenia, które odczytujemy czasem zupełnie podświadomie.

nagość	szata
Dzikość, wstyd, grzech, zmysłowość, naturalność, czystość (nieskalanie cywilizacją),siła fizyczna	Kultura, status społeczny, klasa lub grupa społeczna, zamożność, funkcja

1. Symbolika nagości

20 000 lat p.n.e.

Wenus z Willendorfu,

Ta figurka z okresu paleolitycznego to najstarsze znane przedstawienie ciała kobiecego, symbolizującego siły płodności i żywicielską moc kobiecości; jest interpretowane jako wyobrażenie Bogini-Matki

 

Wenus z Milo

Marmurowy posąg Afrodyty, greckiej bogini piękna i miłości, odkryty w 1820 r., przykład sztuki hellenistycznej, zgodny z kanonem wypracowanym przez greckich mistrzów (zwłaszcza Praksytelesa, który upowszechnił rzeźbę bogiń. W oryginale posąg zapewne miał ręce; być może był także polichromowany - czyli kolorowany). Symbolizuje dziś klasyczne piękno sztuki starożytnej: harmonię, umiar, elegancję.

 

Leonardo da Vinci, Człowiek witruwiański,

Wpisanie ciała mężczyzny w dwie symboliczne figury: koło i kwadrat miało być drogą do odnalezienia idealnych proporcji i harmonii, dowodzącej związku człowieka z naturą.

51. „Naturalność” jako znak, nagość w kulturze.

Semantyka nagości – zmiana w kulturze Zachodu wyparcie z przestrzeni publicznej nagości, nagość – intymność, rola nagiego ciała w sztuce – wymiar marzeń, fantazji

52. Kanony piękna i doskonałości ludzkiego ciała.

Wyróżnia się zróżnicowane kryteria piękna kobiecego ciała, np. w Indiach zwraca się uwagę na nogi i pośladki, w Chinach na małe stopy, w Japonii na długie, proste włosy oraz okrągłą twarz.

53. Przyczyny i sposoby udoskonalania i upiększania ciała.

Upiększanie ciała – sztuka upiększania :

W Afryce odnośnie pałeczki ochry, sprzed 40 tys lat, służące do malowania twarzy i ciała;

-sztuka makijażu i pielęgnacji ciała rozwinięte w staroż. Egipcie, gł włosy, twarz, ale także w Grecji, Rzymie, Japonii, Chinach; Chińczycy wymyślili lakiery do włosów, tusz do rzęs, lakier do paznokci, stworzyli również lustro ze szkła

Formowanie ciała-trwałe lub tymczasowe zmienianie nie tylko wyglądu ale też kształtu ciała, piercing

Moda: odmiana kanonu piękna, styl epoki;

Moda- odmiana współczesnego fetyszyzmu-kultu przedmiotów

Fetyszyzm ; pierwotna forma kultu religijnego-cześć oddawana przedmiotom martwym

Ubranie ; etykietka, marka, sposób na oryginalność

54. Wiara, duchowość, religijność w egzystencji.

Duchowa strona życia – wiara

- duchowe i materialne w kulturze: religia, filozofia, wiedza, sztuka, przemysł, rolnictwo, budownictwo, przedmioty służące zaspokajaniu codziennych potrzeb

- wierzenia religijne stanowią przejaw duchowej strony życia

- wiara – to zespół przeświadczeń co do natury Boga, świata, człowieka oraz celu ludzkiego życia, to także duchowe akty łączności z bóstwem, modlitwa, kontemplacja oraz obrzędy i rytuały zapewniające łączność z tym , co święte oraz potwierdzające przynależność do danej grupy religijnej

Duch i materia, wiara i rozum

- duchowość przejawiająca się przez materię, np.: wiara przez znaki, symbole religijne, gesty, np.: przyklęknięcie, tańce, krwawe ofiary, obrazy, relikwia

- myśl ludzka, emocje, doświadczenia egzystencjalne i ich ekspresja przez materię: literaturę, sztukę, taniec

- mit w kulturze – fikcyjna opowieść o tym, co duchowe

55. Rytuał i obrzęd...

Rytuał – specyficzna dla danej kultury, symboliczna czynność, wykonywana w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może znacznie odbiegać od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego

Rytuał jest synonimem słowa obrzęd. Rytuały wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum i tabu. Bywają automatyzowane, przekształcając się w nawyk. Nie są związane tylko i wyłącznie z religiami.

Powszechne rytuały świeckie: kibicowanie klubom sportowym, chodzenie na zakupy.

56. Życie i śmierć w kulturze.

- życie – istnienie, energia, potencja, możliwości, wartość egzystencjalna

- śmierć – fizyczne, nieistotne, proces abolicyjny oznaczający rozpad, zniszczenie

57. Śmierć i życie wieczne – przykłady w religiach

- hinduizm – reinkarnacja

- judaizm – wieczne życie i zmartwychwstanie; złe dusze ukarane, najokrutniejsze są ukarane na zawsze

- chrześcijaństwo – po śmierci życie wieczne – przejście do lepszego świata

- islam – zmartwychwstanie

- stosunek do zmarłego jest wyrazem kultury

58. Wspólnoty kulturowe: rodzina, kasta, stowarzyszenie, wspólnoty religijne, wspólnoty koleżeńskie itd.

Wspólnota - typ zbiorowości autotelicznej oparty na silnych, emocjonalnych więzach, nieformalnej strukturze, dominujący w społeczeństwach pierwotnych.

Rodzina - oparta na więzach pokrewieństwa ( więzy krwi i uczuciowe) podstawowe więzi: małżeństwo, rodzicielstwo, braterstwo.

Rodzina nuklearna - mała (rodzice+ dzieci)

Kasta - zamknięta grupa społeczna do, której przynależność jest dziedziczna i najczęściej nie ulega zmianie, ma swoje prawa i przywileje np. w Indiach.

Stowarzyszenie - grupa ludzi nastawiona na jakiś cel- intencja instrumentalna sprecyzowane zasady działania, np. statut, przynależność dobrowolna, obwarowana przepisami np. organizacja porządkowa, fundacja, partia polityczna.

Wspólnoty religijne:

- grupa wielu osób połączona jednakowymi przekonaniami religijnymi (kontakt z sacrum, bóstwem, prorokiem)

- wspólnym sprawowaniem kultu np. obrzęd chrztu

- wspólnym dążeniem do określonego celu religijnego (życie wieczne, reinkarnacja, nirwana) i zbliżonym stylem życia

- wspólnota religijna może mieć charakter:

• Formalny

• Nieformalny

• Terytorialny

• Personalny

- zróżnicowanie wielkości: wiele milionów chrześcijaństwa, Islam i Buddyzm ; mało wyznawców, religie plemienne, sekty i nowe ruchy religijne

Sekta- zamknięta grupa religijna, której członków łączą osobiste relacje, odwołują się do tradycji religijnych, duchowych itp.

59. Naród jako wspólnota; kultura narodowa i jej instytucje.

Naród jako wspólnota:

- typ zbiorowości autotelicznej, oparty na silnych, emocjonalnych więziach, nieformalnej strukturze, dominujący w społ. pierwotnych

- w ujęciu statycznym F. Tonniesa- wspólnota jest przeciwstawnym typem zbiorowości wobec zrzeszenia i charakteryzuje się tym, że więzi oparte są na pokrewieństwie lub braterstwie; kontrola społ. sprawowana jest dzięki zwyczajom natomiast podstawą gospodarki we wspólnotach jest własność zbiorowa

- wg dynamicznej teorii wspólnoty jest to ekskluzywna zbiorowość ludzka, którą łączy jakoś trwała więź duchowa. Zbiorowość, w której dla każdego jej członka suma jego więzi "do wewnątrz" przewyższa sumę więzi "do zewnątrz".

Kultura narodowa i jej instytucje:

- kultura narodowa- określa całość społecznego dorobku, czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden element świadomości narodowej

- kultura narodowa- istnieje jako przestrzeń symboliczna, elementy: dziedzictwo, doświadczenie historyczne, język terytorium, symbole narodowe, bohaterowie historycznie i kulturowi.

- uczestnicy- ludzie kultywujący kulturę narodową

- kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzę, normami i zasadami, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, instytucje oświatowe, autorytety.

60. Historyczne typy kultury: kultura tradycyjna, kultura ludowa, kultura rycerska (szlachecka), kultura mieszczańska.

Kultura tradycyjna – zjawisko kulturowe, mające miejsce w społecznościach osadniczych, najczęściej o zajęciu rolniczym, wykorzystujących prymitywne narzędzia pracy, odizolowanych od wpływów kultury wysokorozwiniętej, wykazujących się małą ruchliwością przestrzenną i z reguły patriarchalnym systemem rodziny.

Kultura ludowa – kultura niższych warstw społeczeństw narodowych istniejąca od średniowiecza aż do połowy XX wieku, kiedy zakończył się proces jej stopniowego zaniku. W węższym znaczeniu pojęcie to oznacza sumę wytworów wiejskich społeczności lokalnych. Kultura ludowa ukształtowała się w rezultacie wpływu kultury warstw wyższych oraz kultury innych grup etnicznych na oryginalny (etniczny) zasób kulturowy ludu. Proces ten zapoczątkowany został w okresie feudalnym. Okres największego rozkwitu kultury ludowej przypada na wiek XIX, co na ziemiach polskich miało związek m.in. ze zniesieniem pańszczyzny.

Kultura rycerska - Warstwa rycerstwa wyłoniła się w średniowieczu, wtedy też ukształtowała się kultura rycerska, obyczaje i obrzędy charakterystyczne dla tego stanu. W wiekach średnich także zrodził się wzór rycerza doskonałego, opiewany przez pieśni trubadurów. Kulturę rycerską, tworzyła poezja pisana i śpiewana oraz opowieści o wielkich czynach i turniejach rycerskich.

Kultura mieszczańska - kulturę mieszczańską tworzyły pieśni śpiewane przy pracy i spotkaniach towarzyskich z okazji uroczystości rodzinnych i zawodowych, takich jak uzyskanie kolejnych stopni rzemieślniczych.

61. Kultura masowa i jej alternatywy kulturowe.

- Kultura masowa - termin z zakresu socjologii i antropologii kulturowej oznaczający charakterystyczny dla społeczeństw nowoczesnych typ kultury, którego treści adresowane są do masowego odbiorcy i cechują się wysokim stopniem standaryzacji.

- Cechy kultury masowej wynikają z charakteru środków masowego przekazu, które umożliwiają jej funkcjonowanie. Dzięki radiu, prasie czy telewizji możliwe jest dotarcie do masowego odbiorcy. Charakter tych mediów sprawia jednak, że przekaz jest jednostronny, a masowy odbiorca staje się odbiorcą biernym. Media wymuszają także standaryzację i formalizację przekazów kulturowych.

- Pojęcie kultury masowej obejmuje złożony kompleks zjawisk, występujących w kulturze zurbanizowanych społeczeństw. Istnieje wiele definicji tego zjawiska. Najczęściej jednak wiążą się one z rozpowszechnieniem środków masowego przekazu w XIX i XX wieku.

- Powstanie kultury masowej wiązane jest z rewolucją przemysłową, oraz związanymi z nią procesami urbanizacji, unifikacji i umasowienia społeczeństw. Istotnym warunkiem powstania kultury masowej był też rozwój środków masowego przekazu, umożliwiających szybką dyfuzję wzorów i treści kulturowych. Powstanie prasy drukarskiej, umożliwiającej druk gazet, otwiera pierwszy etap rozwoju kultury masowej. Drugim etapem było pojawienie się radia i telewizji. Trzeci etap łączony jest zaś ze stworzeniem komputerów osobistych i Internetu oraz telefonii komórkowej.

62. Kicz jako zjawisko kulturowe.

Pochodzi od niemieckiego kitsch – bubel, tandeta - utwór o miernej wartości, schlebiający popularnym gustom, który w opinii krytyków sztuki i innych artystów nie posiada wartości artystycznej.

Określanie czegoś kiczem wskazuje odbiorcy brzydotę i lichość oraz małą wartość artystyczną tak nazwanego dzieła, wykonanego z pewnym przepychem, ale zupełnie pozbawionego gustu: przedmiotu, kompozycji plastycznej, utworu literackiego, filmu itp. Kicz jest określeniem silnie pejoratywnym i często kontrowersyjnym. To, co dla jednych jest kiczem, przez innych może być uznane za wartościową sztukę

63. Makdonaldyzacja, homogenizacja i odbiorca kultury masowej.

Makdonaldyzacja - zjawisko umasowienia kultury, sprowadzenie odbioru do biernego, przeciętnego konsumenta- Ritzer „Makdonaldyzacja społeczna”

Homogenizacja kultury- mieszanie treści kulturowych, a zarazem niwelowanie granic między kulturą wysoką i niską np. pisma; kontrkultury – twórcze buntownicze zachowania kulturowe (np. projekty teatralne), kultura alternatywna , subkultura

Odbiorcy kultury masowej- kultura masowa ma masowego odbiorcę, publiczność, czyli rozproszoną przestrzennie zbiorowością skoncentrowaną na konkretnym poziomie kulturowym. Produkty masowej kultury standaryzuje się do formy i treści ( popularna muzyka, filmy telewizyjne, reklamy) te środki masowego przekazu umożliwiają człowiekowi odbiór kultury masowej (prasa, radio, TV,sieć)

64. Media kultury:

- słowo ( mowa i pismo, druk, książka, czasopismo)

- dźwięk: muzyka i jej rodzaje

- widowisko – święto – teatr – homo artifex

- obraz: estetyka, sztuka, fotografia, film, telewizja.

Widowisko jest w kulturze formą życia, danej społeczności zarówno pierwotne jak i współczesnej. Jedna z funkcji widowiska poza tworzeniem i przekazywaniem wartości estetycznych, ekspresywnych i artystycznych jest pełnienie funkcji poznawczych, kulturotwórczych, rozwojowych i edukacyjnych. Widowisko(geneza) starożytne widowiska sakralne i rytualne połączone z muzyką, śpiewem, tańcem praktykami obrzędowymi.

Widowisko teatralne-rodzaj sztuki widowiskowej, w której aktor lub grupa aktorów na żywo daje przedstawienie dla ograniczonej publiczności. Teatr łączy obraz, dźwięk, bezruch i ruch. Nawet czasem może odwołać Siudo zmysłu węchu i dotyku. Posługuje się słowem, dźwiękiem , gestem, pozą, ruchem, światłem, cieniem itp.

Elementy widowiska teatralnego :aktor i widz; występowanie w roli; maska i kostium; reżyser, inscenizator, choreograf, scenograf, przestrzeń, aranżacja sceny; Pełnowartościowy spektakl teatralny to taki w którym następuje swego rodzaju porozumienie pomiędzy sceną a widownia

Rodzaje widowisk:

• Przedstawienie dramatyczne- dramat, może zawierać elementy innych rodzajów widowisk teatralnych

• Opera

• Operetka- mniej skomplikowana fabuła niż opera z niej wykształcił się np. musical

• Balet

• Pantonima- oparta na geście, mimice, ruchu bez słowa

• Teatr plastyczny- opiera się na plastyce ruchem, dekoracji i sposobie wyrażania się

65. Człowiek w sieci.

- Internet daje nam wiele możliwości. Oferuje mnóstwo usług służących do komunikowania się z innymi ludźmi. Poszerza nasz kontakt ze sztuką, zwiększa dostęp do niej, a jednocześnie czegoś pozbawia. W masie reprodukcji znika gdzieś oryginał. Niektóre dzieła rodzą się w komputerze i poza jego rzeczywistość nigdy nie wychodzą. W sieci twórcy dostają absolutną wolność słowa, ze wszystkimi jego konsekwencjami. Mogą pisać co chcą i jak chcą.

- Czasy obecne zaowocowały powstaniem przedmiotów, które są mniej materialne, niż było to dawniej. Właśnie Internet stał się bogatym w zasoby, archiwum takich przedmiotów bardzo charakterystycznych dla współczesnej kultury. Kultura w sieci staje się coraz mniej namacalna.

- Świat realny coraz bardziej zaczyna uzależniać się od wirtualnej rzeczywistości. Być może z czasem granica między naszym światem, a cybernetyczną przestrzenią całkiem zniknie, a przynajmniej nikt jej już nie będzie dostrzegał. Być może za kilkanaście lat wizja Matrixa stanie się rzeczywistością. Być może to nie maszyny będą dla nas tworzyć drugi świat, ale my sami zdecydujemy się na taki właśnie styl życia.

- Rzeczywistość zmienia się w zaskakującym tempie. Brakuje drogowskazów, praw, zasad postępowania. Na wykształcenie się współczesnej etyki naszego świata ludzkość miała wiele tysiącleci (choć i wciąż jest tu pełno braków i rozbieżności). Teraz jednak wyłonił się nowy, alternatywny cyber-świat, który rozpaczliwie domaga się nowych zasad, nowego ładu i porządku, gdyż ten który znamy już nie wystarcza.

- Zjawisko, jakim jest wciąż rozrastający się wirtualny świat jest jak najbardziej realnym zagrożeniem, ale także i wielką szansą przed jaką staje każdy człowiek.