1. Wyjaśnienie nazwy antropologia kulturowa.

Badanie kulturowe wszystkich jej przejawów; zajmuje się organizacją kultury, rządzącymi nią prawami, historyczną zmiennością i etniczną różnorodnością kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury. A.K. akcentuje w badaniach różnorodność kultur i bada odniesienie zachowań ludzkich.

*******************

Antropologia kulturowa jako nauka jako nauka o człowieku, czyli jego funkcjonowanie biologiczne, psychologiczne, społeczne i kulturowe

(1) nauka o człowieku jako wytwórcy kultury

definicja. kultury – Taylor – kultura to całość złożona z wiedzy, wierzenia, sztuka, prawo, moralność, zwyczaje i inne wytwory działalności ludzkiej, nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa

(2) nauka o różnorodności i inności – nurt badający świat pozaeuropejski o nurt badający świat lokalny, czyli kulturę

ludową, chłopską – analizy ludów prostych, pierwotnych, przedpiśmiennych – etnocentryzm – my/oni – dzikość a kultura; jak określił Burszta, antropologia kulturowa bada Inność poprzez pryzmat pojęcia kultury

(3) ekspansja cywilizacji zachodniej wymusiła zmianę – analiza przemian współczesnego świata np. antropologia społeczeństw złożonych, antropologia miasta, antropologia polityczna, antropologia prawna, antropologia rozwoju, subdyscypliny: etnolingwistyka, etnomedycyna, etnohistoria, etnomuzykologia

****************************************

Antropologia kulturowa jako nauka jako nauka o człowieku, czyli jego funkcjonowaniu biologicznym, psychologicznym, społecznym i kulturowym.

- nauka o człowieku jako wytwórcy kultury

Definicja kultury - kultura to całość złożona z wiedzy, wierzenia, sztuki, prawa, moralności, zwyczajów i innych wytworów działalności ludzkiej, nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa

- nauka o różnorodności i inności -–nurt badający świat pozaeuropejski, nurt badający świat lokalny, czyli kulturę ludową, chłopską, analiza ludów prostych, pierwotnych, przedpiśmiennych

Etnocentryzm - my/oni dzikość a kultura;

- jak określił Burszta, antropologia kulturowa bada Inność poprzez pryzmat pojęcia kultury

- ekspansja cywilizacji zachodniej wymusiła zmianę - analiza przemian współczesnego świata np. antropologia społeczeństw złożonych, antropologia miasta, antropologia polityczna, antropologia prawna, antropologia rozwoju, subdyscypliny: etnolingwistyka, etnomedycyna, etnohistoria, etnomuzykologia

2. „Wyobraźnia zoologiczna” i „wyobraźnia antropologiczna”

Wyobraźnia antropologiczna - Byt nie jest jednorodny, lecz różnorodny, a miejsce schematu linearnego następstwa jego form przyrodniczych zajmuje wizja wielobarwnej polimorfii jego form kulturalnych. Rasa, plemię, naród, podobnie jak małżeństwo, rodzina i pokrewieństwo to nie jest to, co przyroda zrobiła z człowiekiem, lecz to, co człowiek zrobił sam ze sobą. Jest to wytwór gatunkowej kreacji, tak jak odmiany zwierząt domowych.

Całość bytu, nie wyłączając człowieka i jego tworów, czyni ona przyrodniczą, a jednocześnie odmienność od własnych wzorów kulturowych klasyfikuje zoologicznie.

Nie ma wyobraźni antropologicznej bez kulturowego rozumienia osobowości, nie ma tego rozumienia bez krytycznego przyswojenia psychoanalizy.

Antropologia zoologiczna – „inność to nie dzikość”

3. Rousseau rozwija swą krytykę cywilizacji europejskiej w pracach: Czy odnowienie sztuk i nauk przyczyniło się do odnowienia obyczajów (praca konkursowa),Umowa społeczna (1762), a przede wszystkim  Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności (1755). Formułuje opozycję pomiędzy naturą a kulturą, w tej ostatniej widząc zresztą przyczynę zepsucia człowieka. Pisał: Usuńcie ten nieszczęsny postęp [...] zabierzcie wytwory cywilizacji, a wszystko będzie dobre. Tzw. „ludy dzikie”, w odróżnieniu od opartej na umysłowości cywilizacji, bazują na życiu uczuciowym. W „stanie natury” człowiek żyje w przyrodzonej sobie wolności, jego cechą wrodzoną jest indywidualizm (nieorganizowanie się), altruizm i szlachetna naiwność (tzw. „łagodny dziki”). Wszyscy ludzie z natury są równi. Swoje poglądy na powstanie i rozwój społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym dziele Umowa społeczna (1762, wydanie polskie w tomie pt. Umowa społeczna. Uwagi o rządzie polskim. List o widowiskach i inne pisma, 1966). Przedstawił w nim model doskonałego społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym państwie o ustroju demokratycznym, którego obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie przestrzegając ustalonego prawem porządku. Rousseau postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie jego najmłodszych obywateli – dzieci.

4. G. Vico i pojęcie kultury.

-kategoria kultury – G. Vico (ewokacja) całościowego pojęcia kultury, a jej dzieje utożsamił z dziejami ludzkości. G. Vico pierwszy ewokował całościowe pojęcie kultury , a jej dzieje utożsamił z dziejami ludzkości. Natura ludzka – dwoista, zawiera w sobie pierwiastki boskie i ściśle związane z naturą (bestione). Dzieło: „Nauka nowa”.

5. Przedmiot antropologii kulturowej

-badanie kultury jako wytworu człowieka, czyli całości rządzącej się określonymi prawidłami i tworzących je elementów i zwyczajów i wzorów zachowań, hierarchii, wartości, norm, systemów pokrewieństwa i podziałów społecznych, wierzeń, instytucji, urzędów, struktur władzy, sposoby komunikacji, struktur mentalnych, czasu, przestrzenia ciała, osób, itd.

- stara się opisać ich naturę wewnętrzną oraz wzajemne związki genetyczne i strukturalne.

6. Wyjaśnienie nazw i wskazanie specyfiki przedmiotu:

AK jako dyscyplinę naukową możemy podzielić na 3 tradycje:

1) Europejska (wpływ ma tutaj a. francuska i niemiecka) w trad. europ. w skład a.k. wchodzą: ETNOLOGIA-ludoznawstwo, klasyfikuje ludy na podstawie ich cech środowiskowych i kulturowych oraz opisuje poszczególne kultury; ETNOGRAFIA-opis kultury jednego ludu lub jednego typu, np. kultury chłopskiej.

2) Anglosaska (Brytyjska), w tradycji bryt. W skład a.k. wchodzą: 1.etnologia, 2.etnografia,3.językoznawstwo, (etnolingwistyka, lingwistyka kulturowa).

3) Amerykańska; w trad. Amer. W skład a.k. wchodzą: archeologia, archeologia fizyczna-rasowe i anatomiczne zróżnicowanie człowieka, etnologia, etnografia, językoznawstwo.

*********************

Antropologia jest nauką badającą początki, rozwój i istotę gatunków ludzkich. Samo słowo „antropologia” zbudowane jest ze złożenia greckich słów antropos (istota ludzka) i logos (słowo) co w swobodnym tłumaczeniu znaczy „badanie ludzkości”. Antropologia ogólna interesuje się wczesnymi formami rozwoju człowieka na podstawie danych archeologii i antropologii fizycznej, a ponadto wszystkimi współcześnie istniejącymi i historycznie opisanymi społeczeństwami ludzkimi.

Etnologia – teoretyczne i porównawcze badanie kultur ludzkich celem uchwycenia różnic i podobieństw między kulturami. Etnologia klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych, oraz opisuje poszczególne kultury.

Etnografia – opis kultury jednego ludu lub jednego typu, np. kultury chłopskiej.

-opisowe, idiograficzne badanie kultur ludzkich w aspekcie synchronicznym i diachronicznym, oparte głównie na bezpośredniej obserwacji i swobodnym wywiadzie socjologicznym.

Etnolingwistyka – (1)Nauka badająca relacje pomiędzy językiem a kulturą. (2) Nauka wykorzystująca techniki antropologii kulturowej do badania języków jakimi posługują się przedstawiciele różnych (przeważnie pierwotnych) kultur. [antropologia lingwistyczna]

Antropologia fizyczna – (1) Nauka wyjaśniająca wszechstronnie istotę człowieka jako gatunku biologicznego, zmierzająca do odtworzenia ewolucji biologicznej człowieka, określenia jego miejsca w świecie istot żywych, do opisu jego typów morfologicznych i fizjologicznych. (2) Dział antropologii zajmujący się zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni.

Antropologia filozoficzna (filozofia człowieka) zajmuje się kwestiami natury człowieka, jego działalnością, wyjaśnienia jego miejsca w przyrodzie i społeczeństwie. Analizy z zakresu antropologii wyróżnić można w ramach każdej myśli czy systemu filozoficznego.

7. Człowiek jako twórca kultury.

Homo sapiens twórcą kultury.

-dyskusja o przyczynach wymarcia człowieka neandertalskiego ok. 30 tys. Lat temu,

-zmiany klimatyczne,

-konkurencja z hienami,

-niechęć do innych i przemieszczania się,

-konkurencja homo sapiens: w dziedzinie wolnego handlu, b. skomplikowanej mowy, „doskonałość estetyczna”.

**********************

Kultura (wg. Kłoskowskiej) jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorców wykształconych
i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory tych zachowań.

Człowiek jako jedyny gatunek na ziemi zdołał wytworzyć kulturę. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych i materialnego dorobku społeczeństwa. Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje i inne zdolności, nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.

8. Porządek natury a porządek kultury:

- "Człowiek nie jest dalszym ciągiem ewolucji, lecz przeciwnie- zerwaniem wątku, przeciwstawieniem się mu" - St. Brzozowski.

- człowiek nie mieści się ani logicznie, ani empirycznie w porządku przyrody

* wytwarza świat, który nie jest przyrodniczy, ale na nim nabudowany, symboliczny? RZECZYWISTOŚĆ KULTUROWA

* nazwa kultury jako rzeczywistości ludzkiej, por. przesunięcia znaczeniowe słowa cultura, od "uprawa" do "rzeczywistość ludzka", "uprawa ducha"

* rasa, plemię, naród, małżeństwo, rodzina- związki międzyludzkie i sposoby ich utrwalania (mitologia, filozofia, wiara, mowa, sztuka, zwyczaje)

9. „Colere” i „nascere” a zjawiska kulturowe.

COLERE – pielęgnować; Kultura – wynik „uprawy”, „przekształcenie”

NASCERE – rodzić się; Natura – to co rodzi się samo

10. Zakres pojęcia kultura i definicja kultury wg Edwarda Taylora.

Kultura (zakres kultury):

• ogół wytworów ludzi zarówno materialnych jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (wzory myślenia, zachowanie)

• całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa

• również charakterystyczne dla naszego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w postępowaniu człowieka jest wyuczone, w odróżnieniu od tego co jest biologicznie odziedziczone

Definicja opisowo - kulturowa wg Edwarda Taylora:

• "Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa." (definicja wyliczająca).

11. Jaskinia Lascaux – świątynią „kultury”.

Lascaux to zespół jaskiń w Akwitanii, w południowo-zachodniej części Francji, w których, w 1940 roku odkryto rysunki i malowidła wykonane na ścianach w okresie paleolitu.

Jaskinie te zostały przypadkowo odkryte w roku 1940 przez czterech chłopców szukających psa. Czas powstania malowideł określany jest na wczesny okres kultury magdaleńskiej (15 000 - 13 000 p.n.e.) Zespół malowideł zdobiący ściany jaskini pochodzi z różnych epok i przedstawia przede wszystkim zwierzęta. Szczególnie liczne są wizerunki jeleni, koni i byków. Można zaobserwować stopniowe doskonalenie rysunków przez paleolitycznych artystów. Szczególnie interesująca jest tak zwana "Sala Byków", w której przedstawiono cztery monumentalne byki (tury) obrysowane czarnym, grubym konturem wypełnionym plamami czerwieni i czerni. Twórca zastosował elementy tzw. perspektywy skręconej: np. czarny byk (rysunek wielkości 3,0 m) ukazuje z profilu biegnącego byka, którego rogi ukazane są od przodu. Największy fryz powstały w okresie paleolitu w centralnej części ukazuje trzy zwierzęta: konia, byka i rena. Jest to najbardziej znany fragment malowidła należącego do ciekawszych elementów tego wspaniałego zabytku. Rzadko pojawiała się postać człowieka, jeżeli już była to pokazana w prymitywny sposób.

Malowidła zostały wykonane farbami ziemnymi i zostały nałożone palcami, za pomocą mchu lub nastrzyknięte za pomocą wydrążonych kości.

12. Kultura a cywilizacja, za: E. Taylor, A. Weber, L. Morgan.

-spontaniczność pojęć, np. E.Tylor stosuje te pojęcia zamiennie,

-różnice zakresowe:

*jakościowe-wg Alfreda Webera cywilizacja to efekt dążenia do nacjonalizacji życia ludzkiego i adaptacji do zewnętrznych warunków (elementem cywil. Są wszelkie wynalazki i udoskonalenia techniczne, podczas gdy: "Kultura sytuuje się poza sferą wymogów adaptacyjnych tam, zaczyna się kształtowanie naszego życia poprzez wyznaczanie mu celów, których nie da się wyprowadzić z potrzeb dalszej egzystencji, albo lepszego zaspokajania naturalnych potrzeb życiowych”

*ilościowe-Lewis Morgan określał jako cywilizację najwyższe stadium rozwoju ogólnie rozumowanej kultury (stadium to następowało po etapie dzikości i barbarzyństwa)

Cywilizacja jest szersza od kultury.

Cywilizacja to pismo, struktura miast, wyższy etap w rozwoju kultury związanych z rozbudową cywilizacji wiejskiej, pismem.

13. Podział kultury:

- ze względu na zasięg i czas oddziaływania:

• Kultura ludowa -zespół elementów kulturowych ukształtowanych w obrębie ,,niższych" warstw społeczeństw narodowych określonych jako lud ( cechy: tradycjonalizm, izolacjonizm, rytualizm, sensualizm oraz tradycyjną religijność)

• Kultura narodowa - ogół norm, wartości, wierzeń, tradycji historycznych i wytworów artystycznych uznawanych przez naród za własne, wyróżniający go na tle innych narodów i umacniający jego poczucie więzi i tożsamości narodowej

• Kultura europejska – zespół elementów kulturowych ukształtowanych na obszarze Europy

• Kultura regionalna - związana jest z określonym, na ogół niewielkim terytorium i obejmuje wszystkie, charakterystyczne dla niego formy kultury

• Kultura chrześcijańska - to zespół elementów kulturowych opartych na Biblii

• Kultura zawodowa - to kultura wspólna dla jednostek należących do tej samej profesji

• Kultura pokoleniowa – to kultura obejmująca określone pokolenie

• Kultura starożytna

• Kultura nowożytna

-- ze względu na ilość odbiorców przekazu:

• masowa – (zwana czasem również popularną) tworzony dla masowego odbiorcy: ludzie o zróżnicowanym poziomie wykształcenia, odmiennych potrzebach intelektualnych i różnej przynależności społecznej

• niszowa – ma niewielkie grono odbiorców

- inne rodzaje kultury:

• Materialna – termin określający wszelkie fizycznie istniejące rzeczowe wytwory pochodzące z przejawów działalności człowieka - zarówno przedmioty sztuki jak i przedmioty użytkowe, narzędzia oraz przedmioty życia codziennego

• Duchowa – termin określający ogół osiągnięć ludzi w dziedzinie nauki, sztuki, religii, moralności, obyczajów i tradycji. (muzyka, literatura, religia, filozofia itp.)

• Społeczna - obejmuje zbiór norm i wzorców zachowań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań rozumie się jako wszelkie reguły działalności człowieka w danej zbiorowości.

• Wysoka – inaczej elitarna. Ten rodzaj kultury tworzą elity twórcze, tj. ludzie wykształceni, którzy nabywają kompetencje zarówno tworzenia, jak i odbioru sztuk drogą kształcenia się. Kulturę tę przekazuje np. szkoła, teatr, galeria sztuki, biblioteka, sala koncertowa

• Polityczna - ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli

**

POSTFIGURATYWNOŚĆ-kultura postfiguratywna-kiedy przekaz kultury odbywa się od rodziców do dzieci

KOFIGURATYWNOŚĆ-przekaz od rówieśników, np. gr.rówieśnicze

PREFIGURATYWNOŚĆ-przekaz od dzieci do rodziców

14. Kultura jako „odwrócona piramida”

Piramida kultury – świadectwo tysiącleci rozwoju człowieka. Kultura przypomina odwróconą piramidę, od pierwszych skromnych, osiągnięć człowieka, w walce z nieprzyjazną kulturą, aż po dobrodziejstwa współczesnego świata. Ktoś kiedyś podniósł kamień, lub kij i posłużył się nim do walki o przetrwanie. To odkrycie zostało przekazane innym, którzy dokonali kolejnych wynalazków. I tak stopniowo rozrastała się i rozrasta piramida kultury. Odwrócona, a więc bez końca. Nikt bowiem nie wie, dokąd dojdzie człowiek.

15. Kultura i wartościowanie.

-ETNOCENTRYZM-Rozumienie kultury dominujące w XIX w. zawierało ocenę poszczególnych zbiorowości ludzkich

-RELATYWIZM-w znaczeniu niewartościującym kult. To zespół wielu zjawisk, których wzajemne powiązania, uwarunkowania i oddziaływania mogą być opisywane i analizowane lecz nigdy nie wartościowane.

Kultura - ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych, duchowych, symbolicznych (wzory myślenia, zachowanie)

Wartościowanie - Wyróżniamy trzy kategorie czynów: moralnie dobre, moralnie złe, moralnie obojętne (nie posiadają określonej kwalifikacji moralnej). O czynach moralnie obojętnych należy raczej powiedzieć, że są czynami moralnie nieokreślonymi, nie znaczy to, że czyny te uznawane są za amoralne czyli znajdujące się całkowicie poza granicami moralności – jak np. czyny nierozumne.

16. Kultura jako mechanizm adaptacyjny człowieka.

Kultura to zjawisko złożone z elementów tworzących system. Trwa i zmienia się wg praw. Można ją opisywać oraz szukac zasad wg jakich działa. Kultura jest aparatem adaptacyjnym czowieka, pośrednikiem pomiędzy człowiekiem a jego środowiskiem przyrodniczym.

17. Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury.

*Kult. W znaczeniu atrybutywnym-znamienie ludzkości jako całość lub też człowieka jako przedtsawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej ->jako odwrócona piramida kultury; kultura w liczbie pojedynczej.

*W sensie dystrybutywnym- jako zbiór cech kulturowych określonej zbiorowości rozwija się, przeżywa rozkwit i upada, np. kultura straoż. Grecji, kult. Azteków; kultura jako linia (sinusoida). Kult. W sensie dystryb. Może być nazywana zarówno w licznie poj. (kult. Majów) jak i mnogiej „kultury” mówi się wówczas np. o kulturze społeczności ludzkiej.

18: Kultura jako zjawisko społeczne: problem jednostki w kulturze.

-człowiek jest twórcą kultury i przez nią kształtowany wyraża swoje potrzeby, emocje, wrażenia

-kult. Jest zjawiskiem ponadjednostkowym (społecznym) związana jest z człowiekiem jako istotą prowadzącą społ. Tryb życia

-kształtuje indywidualnie życie ludzkie a poszczególne jednostki mogą wnosić do tej skarbnicy poważny wkład, lecz istnieje tylko dzięki życiu zbiorowości. Jest sposobem organizacji życia zbiorowego.

-kult.jest zbiorem zjawisk, zachowań wzorów, wyuczonych, nie jest przekazywana za pośrednictwem genów, ale w procesie uczenia się.

***********************

Typy kultury mają charakter duchowy (symboliczny), materialny oraz społeczny (normatywny).

 Kultura duchowa obejmuje wytwory niematerialne, nie mające zastosowania praktycznego np. wytwory sztuki, muzyki, literatury, filozofii, religii.

 Kultura materialna obejmuje wytwory materialnej działalności człowieka np. architektura i wytwory codziennego użytku.

 Kultura społeczna (normatywna) obejmuje zbiór norm i wzorców zachowań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań rozumie się jako wszelkie reguły działalności człowieka w danej zbiorowości.

Kultura społeczna charakteryzuje się tym, że "podmiotem i przedmiotem kulturalnie określonych działań są tutaj sami ludzie że regulujący wpływ kultury odnosi się w tym wypadku nie do żadnych innych substancji lub wartości, lecz do stosunków, ról i układów ludzi w ich wzajemnych powiązaniach"10.

Kultura wpływa na życie społeczne, socjalizując, a więc ucząc człowieka umiejętności dostosowania się do niej. Kultura stara się ustanowić kryteria wartości, jakimi powinni kierować się ludzie. Tworzą się ideały, do których dąży człowiek. Uczy, jak reagować na określone sytuacje. Kultura tworzy też typy instytucji społecznych.

Kultura społeczeństwa dostarcza surowego materiału, z którego jednostka formuje swoje życie. Jeśli surowiec ten jest ubogi, cierpi na tym jednostka; jeśli jest bogaty, jednostka zyskuje szansę wykorzystania swych możliwości. Wszelkie prywatne zainteresowania każdego mężczyzny i każdej kobiety wzbogacają tradycyjne zasoby ich kultury. Nawet największa wrażliwość muzyczna może rozwinąć się tylko w ramach tego wyposażenia i wzorów, jakimi dysponuje tradycja. Wrażliwość ta doda coś - być może istotnego - do tej tradycji, ale jej osiągnięcia pozostają w jakimś stosunku do poziomu instrumentów i teorii muzycznej danej kultury.

Społeczeństwo nigdy nie jest całością, którą można by oddzielić od składających się na nią jednostek. Żadna jednostka nie może osiągnąć nawet progu swych możliwości bez kultury, w której partycypuje. I odwrotnie, żadna cywilizacja nie zawiera ani jednego składnika, który w ostatecznej analizie nie byłby wkładem jakiejś jednostki. W jaki sposób mogłaby powstać jakakolwiek cecha, jeśli nie dzięki zachowaniu mężczyzny, kobiety lub dziecka?

Czynnikiem kulturotwórczym jest społeczeństwo. A zatem kształtuje nas to, co sami stwarzamy, co jest dla nas charakterystyczne, co jest nierozerwalnie związane z naszym życiem, życiem społecznym. Można więc śmiało powiedzieć, że kultura kreuje nasze życie.

19. Czasowy i przestrzenny wymiar kultury. //20.Istotne cechy zjawisk kulturowych.

-Kultura ma wymiar czasowy, charakteryzuje się on rozciągłością w czasie. W sensie atrybutywnym, jako cecha ludzkości zmieniała się i rozwijała w miarę upływu czasu.

-Kultura ma wymiar przestrzenny w sensie atrybutywnym, jak i dystrybutywnym. Charakteryzuje się rozciągłością w przestrzeni, rozwija się na określonym terytorium.

*********************

• Kultura ma wymiar czasowy.

* kultura rozumiana w sensie atrybutywnym i dystrybutywnym charakteryzuje się rozciągłością w czasie

* zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie; kontynuacja dorobku zbiorowego grupy jest przedmiotem świadomej troski bądź nieświadomym odruchem jej członków

• Kultura ma wymiar przestrzenny.

* rozciągłość w przestrzeni odnosi się zarówno do kultury w sensie atrybutywnym jak i do poszczególnych całości kulturowych.

* w toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się od stref klimatu gorącego po strefę arktyczną

* poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się między innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru

• Kultura jest systemem.

* zarówno w sensie atryb. jak i dystryb. kultura jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość

* między elementami kultury zachodzi proces integracji

* poszczególne elementy kultury pozostają ze sobą w związku a więc nie można mówić o kulturze jako zbiorze ale systemie

* kultura ma własna, wewnętrzną logikę

• Kultura jest prawidłowa.

* zmienia się wg pewnych praw i regularności

* można ją nie tylko opisywać, ale szukać zasad działania – dzięki temu założeniu w ogóle jest możliwa nauka o kulturze

• Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka.

• kultura jako cecha ludzkości bywa traktowana jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkretnego środowiska naturalnego

21. Pojęcie i przykłady wzorów kultury w odniesieniu do poglądów Ruth Benedict.

Wzór kulturowy – sposób zachowywania się, myślenia w danej zbiorowości lub znamienny dla tej zbiorowości układ cech kulturowych (także wytwory kultury materialnej).

-wzór kulturowy określa w jaki sposób jednostka powinna reagować na sytuacje uważane za ważne dla niej samej i dla grupy, do której należy, tak aby zachować się zgodnie z oczekiwaniami grupy i nie popaść w konflikt z innymi członkami społeczności

-wzory kulturowe w dwóch aspektach:

*normatywnym(normy postępowania)

*behawioralnym(wedle realizacji tej normy w konkretnym zachowaniu członków w danej zbiorowości).

Wzory kulturowe:

• Motto do wzorów kultury Ruth Benedic „z indiańskiej przypowieści o glinianym kubku, który każdy lud otrzyma od Boga, aby pił z niego własne życie. Jak woda czerpana z jednego źródła, tak pojawia się w doświadczeniu odmiennych ludów różnorodność kultur stanowiąca świadectwo szerokiej skali możliwości kształtowania form ludzkiego życia”.

• Prezentacja różnych kultur – Indian Puelbo z Nowego Meksyku, Dobu z d'Entracas-teaux (w pobliżu Nowej Gwinei) oraz Kwakiutlów z północno-zachodniego wybrzeża Ameryki.

• Kultura appolińska i kultura dionizyjska:

- typ appoliński – rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji. Dobry człowiek żyje w spokoju, unika zaszczytów, usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność. Jest to społeczeństwo matrylinearne → Indianie Zuni

- typ dionizyjski:

Indianie Kwakiutlowie - społeczeństwo hierarchiczne, wysoko ceniące życie duchowe. Pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów. Własność pojmowana na dwa sposoby: „własność rodzinna” - czyli ziemia oraz „własność jednostkowa” - pieśń, rytuały, mity, dobra rodowe. Wzorem do naśladowania jest wojownik i indywidualista.

22.Pojęcie kręgu kulturowego

Tworzy zbiór kultur spokrewnionych ze sobą genetycznie i historycznie lub wykazujących wspólnotę zasadniczych cech np. krąg kultury śródziemnomorskiej.

************************

Krąg kulturowy- zespół cech kulturowych niezmiennych w dłuższym okresie hist.;w archeologii - zasięg występowania zespołu cech kultury materialnej we współczesnych sobie kulturach.

23. Ewolucja kulturowa

- pojęcie pojawiło się w związku z badaniem zmiany kulturowej, a więc zmiany obyczajów, przekonań, sposobów postępowania, gustów;

- zmiana ewolucyjna jest zawsze ukierunkowana, prowadzi do bardziej lub mniej określonego celu, polega na ciągłej kumulacji, wzroście dorobku form kulturowych . Jest to proces od woli ludzkiej niezależny, rozgrywa się zgodnie z wewnętrznymi prawami kultury np. wynalazki techniczne.

DYFUZJA KULTUROWA-służy do opisu i konceptualizacji zmian zachodzących w kulturze. Słowo dyfuzja oznacza przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury.

AKULTURACJA-jedna ze swoistych form dyfuzji kulturowej, zachodzi wówczas, gdy w bliski kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, wspólnoty, które dzieli się najczęściej znaczny dystans kulturowy, społeczny i gospodarczy. Proces ten polega na gwałtownym przeobrażeniu się jednej kultury pod wpływem innej, a także pod wpływem zmienionych nawyków.

EWOLUCJONIZM KULTUROWY

- pozytywistyczny kierunek i teoria, powstał w drugiej połowie XIX w. w naukach społecznych i filozofii. Uznawał ewolucję kulturową i ewolucję społeczną za procesy decydujące o transformacji społeczeństw i kultury. Przyjmując założenia o jedności świata i jedności natury ludzkiej, wszechobecności dynamiki i postępu, który wyznacza kierunek ewolucji o globalnym charakterze zmian oraz istnieniu.

24.Synkretyzm kultury- podstawowe następstwo dyfuzji, które doztrzeżono po zauważeniu i nazwaniu zjawiska akulturacji. Polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych, genetycznie i historycznie odrębnych kultur.

25. Funkcjonalizm jako metoda badań antropologicznych (zob. Bronisław Malinowski).

-kultura tworzy integralną całość złożoną z oddziałujących na siebie instytucji, czyli przez efekt oddziaływania dowolnej instytucji na pozostałe. Metoda funkcjonalna polega na analizie pierwotnych instytucji w ich obecnym działaniu w praktyce, nie zaś na rekonstrukcji hipotetycznej przeszłości.

-f.postrzegają społeczeństwo (kulturę) jako zorganizowany kompleks wzajemnie ze sobą powiązanych instytucji (elementów kulturowych), zmierzających do integracji i zapewnienia równowagi całemu systemowi społecznemu. Wyjaśniając poszczególne zjawiska społeczne starają się wskazać ich funkcję w społeczeństwie.

********25. Charakterystyka metody badań terenowych B. Malinowskiego

Metody pracy etnografa w terenie: obowiązkiem jest wykrycie norm i regularności życia plemiennego i wszystkiego co jest trwałe i ustalone. Jego zadaniem jest przedstawienie anatomii kultury tubylców oraz struktury społeczeństwa.

26. Strukturalizm (L. Strauss); kultura jako system znaków.

Strukturalizm i kultura:

- Cała obserwowalna rzeczywistość społeczno – kulturowa jest odbiciem głębokich struktur umysły nieuświadomionych i jednocześnie wspólnych dla wszystkich ludzi.

- Za podmiot antropologii L. Strauss uznał odkrywanie i analizowanie owych struktur w celu zrozumienia znaczenia i funkcji poszczególnych segmentów świata społeczno – kulturowego.

************************

Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana, inaczej „ustrukturyzowana” i tylko przez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości. Struktury są zróżnicowane, ale również samowystarczalne, posiadają one ogólne i konieczne cechy – struktura ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowania (trwałość i niezmienność), człowiek istnieje w ugrupowaniach społecznych, które są całościami. Całości te ulegają przekształceniom, czyli transformacjom, a istnienie norm i sankcji społecznych to zapewnienie samoregulacji systemu społecznego. Kształt stosunków społecznych i kultury tj. obserwowalna rzeczywistość społeczna i kulturowa jest zewnętrznym wyrazem, znakiem nieuświadamianych przez ludzi struktur. Struktury te są odnajdywane dzięki transformacyjnej analizie strukturalnej.

Kultura jako system znaków

Kultura- określony zbiór elementów powiązanych ze sobą, które mają określone znaczenie dla ludzi, którzy się nimi posługują.

Kultura to system znaków służących międzyosobowej komunikacji. W znakach jakie są w niej stosowane w powiązaniu między nimi wyraża się kultura jednostki i grupy społeczne. Zjawisko kultury tworzy się w momencie powiązania znaku z osobą w trakcie posługiwania się znakiem.

27. Poddyscypliny antropologii: fizyczna, społeczna, etnografia, etnologia, antropologia społeczeństw pierwotnych, antropologia filozoficzna, religioznawstwo, archeologia, lingwistyka itd.

-ant.fizyczna-nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w czasie i przestrzeni oraz o biologicznym rozwoju gatunku homo sapiens.

-kultura-mechanizm adaptacyjny człowieka,

-ant.społeczna-przedmiotem są zjawiska kulturowe

-etnologia i etnografia

-ant.społecznościpierwotnych

-ant.społ.chłopskich

-ant.społ.miejskich

-ant.historyczna

-ant.filozoficzna-poszukuje odp.na pyt.o istotę człowieczeństwa, człowiek jako całość, jego istota.

28. Teoria kultury według Stefana Czarnowskiego.

Stefan Czarnowski (polski socjolog) – kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę.

***Kultura jakiegoś narodu tworzą wytwory człowieka zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy człowiek ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.

29. Typy i specyfika definicji kultury, definicji genetyczne, definicje historyczne, definicje dystrybutywne, definicje normatywne, definicje wyliczające (zob. Taylor).

Definicje kultury

W 1952 r amerykańscy antropolodzy A. Kroeber i K. Kluckhow podsumowali różne definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym (ok. 150 def. Kultury) i spróbowali je uporządkować.

Kategorie definicji:

• definicje genetyczne – wykazują na źródła kultury, a przeciwieństwo natura – kultura.

• definicje historyczne – kładą nacisk na dziedziczenie tradycji [kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich]

• definicje psychologiczne – kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury – uczenie się, naśladownictwo – psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)

• definicje dystrybutywne – ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybucja. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze.

• definicje normatywne – kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury

• definicje wyliczające – nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej.

30. Definicja kultury według Antoniny Kłosowskiej i jej analiza.

Definicji kultury - Antonina Kłosowska (w Polsce) – socjolog i antropolog – definicja szeroka, antropologiczna, opisowa.

Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.

***********************

Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest dana człowiekowi, nabywamy ją w toku życia.

Ujęcie szerokie (antropologiczne) kultury obejmuje różnorodne zjawiska, przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej działalności, same działania, stany psychiczne człowieka (postawy, dyspozycje, nawyki).

1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana – nie ma jednolitego modelu kultury.

2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy – ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)

3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tzn. Że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną

4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.

5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) – każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.

6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym – odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.

31. Źródła kultury (Kroeber, Cassirer, Freud, Huizinga).

- „uprawa ducha” – Cyceron

- areał kulturowy – rozprzestrzenianie się [Kroeber]

- racjonalizacja – znakowość, symboliczność [ Cassirer]

- sublimacja – cierpienie [Freud]

- zabawa [Huizinga]

- adaptacja, kompensacja.

32. Tożsamość kulturowa

-swoistość symboli i wartości kulturowych grupy własnej, wyznacza granice między tym co rodzinne i tym co obce.

Tożsamość kulturowa konstruowana jest w konkretnych warunkach społecznych, odbywa się na bazie komunikacji społecznej.

Kształtowanie wzorca wartości centralnych.

*********************

jedna z odmian tożsamości społecznej (zbiorowej).

Względnie trwała identyfikacja grupy ludzi i pojedynczych jej członków z określonym układem kulturowym tworzonym przez zespół idei, przekonań, poglądów, z konkretnymi zwyczajami i obyczajami oraz z danym systemem aksjologicznym i normatywnym. Zbiór wierzeń i zachowań, wspólny język, który odróżnia grupy etniczne od siebie i od kultury dominującej.

Identyfikacja powinna umacniać wewnętrzną jedność grupy i stanowić o jej "differentia specifica". Człowiek przynależy równocześnie do wielu grup, więc tożsamość kulturowa tworzy się poprzez nakładanie się różnych wpływów, którym jednostka podlega. Jeśli te wpływy są zbieżne to wzmacniają się wzajemnie, dzięki czemu identyfikacja jednostki z kulturą jest pełna. W przeciwnym razie tworzy się dysonans kulturowy powodujący niespójną tożsamość.

Krzewienie własnych elementów kulturowych, wzmacnia tożsamość kulturową narodów. Ludzie bez poczucia miejsca, posiadanego dziedzictwa i nie przywiązani do tradycji w danym kraju, nie są w stanie umacniać swej tożsamości.

33. Tożsamość narodowa – poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze takie jak: symbole narodowe, język, barwy narodowe, świadomość pochodzenia, historia narodu, świadomość narodowa, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, kultura, terytorium, charakter narodowy.

Poczucie tożsamości narodowej szczególnie ujawnia się w sytuacjach kryzysowych, gdy potrzebne jest wspólne działanie na rzecz ogólnie pojętego dobra narodu, na przykład planowanie powstań narodowych.

Pozytywnym wyrazem tożsamości narodowej jest patriotyzm, a negatywnym szowinizm.

34. Idea wielokulturowości - szansa czy zagrożenie?

-wielokulturowość-idea i model społeczny, wg którego współistnieją w obrębie społeczeństwa grupy o różnym pochodzeniu i wyznające sprzeczne systemy normatywne (określające metody kontroli społ., sposoby oceniania i kontroli postępowania jednostki i osób ją otaczających)

-termin został zapożyczony z socjologii krajów zachodnich. Typowymi społ.wielokulturowymi są społ.amerykańska i kanadyjska.

35. Globalizacja, zjawisko kulturowe pojęcie i przejawy

Globalizacja to proces przekraczania różnorodnych granic i barier, w wyniku czego łączą się narody, państwa, instytucje, organizacje i jednostki w nowe układy gospodarcze, polityczne, kulturalne i przestrzenne, czyniąc świat bardziej powiązanym.

Globalizacja kultury niesie z sobą relatywizację wartości i norm, zachwianie pamięci społecznej, uniformizację, spłycenie i komercjalizację kultury, wielką jej zmienność, oderwanie od środowiska życia i oderwanie od osoby ludzkiej. Kultura globalna, którą wielu określa kulturą konsumpcyjną, nie pogłębia osobowości jednostek, które nią żyją; często są one wewnętrznie puste i osamotnione, nastawione wyłącznie na zaspokajanie potrzeb doczesnych, ulegają ciągle zmieniającym się modom. Zjawiska te doskonale ilustruje następujący opis kobiety w średnim wieku, pracowniczki międzynarodowej firmy handlowej, mówiącej płynnie pięcioma językami, właścicielki trzech adresów w trzech odległych od siebie metropoliach.

Jest to jedna z najbardziej niebezpiecznych form globalizacji. Narzucanie drugim społecznościom swoich kultur i obrzędów w postaci obchodów świąt na przykład Walentynek, Haloween`u. Narzucenie młodzieży rozrywki w postaci muzyki o charakterze totalnym np. pop, techno, względnie swobody obyczajów w postaci utopii, hipizmu. Globalizacja wkracza również do sportu narzucając gry polo, golf, krykiet, ragby. Nawet w słownictwo zaczyna wchodzić globalizacja rozpowszechniając słowa weekend, lunch itp. Innymi słowy globalizacja to proces włączenia wszystkich do wielkiej światowej społeczności wypranej z własnych gospodarek, idei i kultury.

Postawy wobec globalizacji.

Można wyodrębnić trzy typy postaw wobec globalizacji. Pierwszą jest postawa globalizacyjnego optymizmu cechująca tych, którzy w globalizacji rynków widzą rozwiązanie zapowiedź nowej, wspaniałej ery w dziejach ludzkości. W oczach entuzjastów globalizacja przyniesie wyłącznie pozytywne efekty we wszystkich jej wymiarach. W wymiarze kulturowym globalizacja ma prowadzić do wzajemnego ubogacenia kultur, w wymiarze politycznym ma zmniejszyć znaczenie państwa a wyeksponować rolę obywatelskich, transnarodowych inicjatyw, a w wymiarze ekonomicznym ma przyczynić się do wzrostu światowego bogactwa, które zmniejszy obszary biedy i niedorozwoju. Drugą postawą jest postawa krytyki procesów globalizacyjnych z pozycji tradycyjnie lewicowych. W postawie tej szczególne miejsce przypada krytyce globalizacji gospodarczej, która jest uznawana za przyczynę słabnięcia bezpieczeństwa socjalnego pracowników, erozji pozycji związków zawodowych i generalnego osłabienia państwa dobrobytu. Trzecią jest postawa krytyki procesów globalizacyjnych z pozycji "prawicowej" troski o spójność wspólnot narodowych zagrożonych przez niekontrolowany napływ imigrantów, obawy o miejsca pracy w przedsiębiorstwach przemysłowych przenoszących się za granicę w poszukiwaniu tańszych pracowników i z chęci zachowania państwa narodowego jako podstawowego aktora polityki międzynarodowej.

36. Polityka wielokulturowości.

Ojczyzna wielokulturowości – USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia

Multikulturalizm:

- konserwatywny – przyzwolenie na wielokulturowość ze strony dominującej i traktowanie mniejszości etnicznych jako „dodatku”

- liberalny – istnieje równość pomiędzy mniejszościami etnicznymi, ale jest ona nieobecna w państwie (USA)

- lewicowo-liberalny – „ideologia równości” skupienie na różnicach kulturowych, uwzględnienie inności grup etnicznych

- krytyczny – odrzuca powyższe nurty, polityka państwa policentryczna, skierowana na wspólną i otwarta na odmienność kultury demokratycznej.

37. Etnocentryzm – jego typy i przejawy.

-wartościująca postawa określająca afirmatywny stosunek do kult.własnej gr.etnicznej lub do kultur do innych grup (religijnych, rasowych, regionalnych) i równocześnie deprecjonujący stosunek do kultury gr.obcej.

-własna kult.uważana jest za najlepszą, wzorcową, godną kontynuacji i naśladowania

-kul.obca oceniana jest przez pryzmat własnych standardów kulturowych, a różnice traktowane są jako odstępstwa od normy i anomalie.

Typy etnocentryzmu:

*fundamentalizm-ma charakter naturalny i powszechny, wynika z psychologicznego procesu enkulturacji prowadzącego do psychokulturowej identyfikacji jednostki z własną gr.i jej wartościami (staje się pkt.odniesienia w wysiłkach zrozumienia świata), brak możliwości całkowitego oderwania os świata własnych wartości kulturowych

*umiarkowany-afirmatywna postawa względem własnych wartości z mniejszym uwzględnieniem deprecjacji wzorów obcych ( wynika z przekonania o wyższości własnej kultury, z niewiedzy.

38.relatywizm kulturowy –

-pogląd głoszący, że żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje-odrzuca możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu „swojej” i „obcej” kultury

-z pkt widzenia metodologicznego przyjęcie relatywizmu kult.przez badacza kultury odrzucenie wartości własnej kultury jako miernika kultury obcej

-rel.kult.może być hipotetyczny.

*******************

postawa przeciwna postawie etnocentrycznej. Polega na dostrzeganiu wielkości i różnorodności innych kultur oraz uznaniu, że sposoby myślenia różnych zbiorowości dają się rozumieć tylko w odniesieniu do ich własnego kontekstu, reguł czy wartości.

39. Subkultura i kontrkultura wobec kultury

-kulturajednej i tej samej zbiorowości rzadko stanowi monolit np. kultura narodowa-pewne jej treści tworzą trzon kultury, tzw. Kulturę „głównego nurtu”, to co nadaje jej specyfikę, podtrzymuje tożsamość wspólnoty. Obok istnieją pewne odmiany zwyczajów, rytuałów, języka symboli użytkowych obiektów wyróżniające pewne gr. Wówczas powiemy o subkulturach w ramach kul.narod.

-kontrkultura-gr.anarchistyczne czy nihilistyczne, dla których uznane szeroko narodowe tradycje i świętości są przedmiotem szyderstwa, potępienia lub odrzucenia.

-nazwa kontrkultura-przez przeciwstawienie do kultury narodowej „głównego nurtu”

-kultura instant-synonim kultury popularnej

-globalny nastolatek: fast food, fast car, fast sex

Subkultury w Polsce:

-anarchiści-wyrażają sprzeciw wobec wszelkiej przemocy w stosunku do ludzi, jak i do zwierząt. Przemoc upatrują we wszystkich formach władzy, instytucjach strzegących porządku społecznego.

-punk propag.kult młodości, muzyki, wartość dnia codziennego, wyrażający sprzeciw wobec społeczeństwa konsumpcyjnego, jego wartości i etyki-kultura kontenstująca

-rastafarianie-ruch bardzo podobny do anarchistów na plan pierwszy wysuwają pacyfizm, cenią życie bez agresji, przemocy i jakichkolwiek konfliktów. Ich cechą charakt.są ubrania.

-skinheads-gr.propag.narodowy nacjonalizm-walkę o zachowanie białej rasy i całkowiete oddanie dla ojczyzny-kult.tradycyjno-eksternistyczna

-sub.kibicowska (szalikowcy)-(ultrasi)-fanatyczni kibice sportowi, którzy demonstrują swoje sympatie klubowe wspólnie śpiewając, skandując okrzyki i wykonując jednocześnie gest na meczach

-satanizm-czciciele szatana, ciemności i wszelkiego zła, kontrkultura i subkultura destrukcyjna

-sub.gotycka-przełom lat 70 i 80 XXw., związana z muzyką gotycką wywodząca się z nurtu cold wave zainteresowania okultyzmem, literaturą, sztuką

40.Uniwersalia kulturowe – rasy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach historycznych i współczesnych . Mogły one posiadać dwa źródła :

*Mogłyby one pojawiać się równolegle w każdej społeczności jako wyraz np. potrzeb uniwersalnych wynikających z natury człowieka

* Mogłyby pojawiać się np. w drodze zapożyczeń , przenikania lub rozpowszechniania kultur na szersze obszary (dyfuzja kulturowa)

*konkretne elementy kulturowe obecne zawsze i wszędzie pomimo wielokulturowości, istnienia, np. wiele form rodziny, różnorodności języków, naturalnych wizji Boga, zwyczajów rytuałów, itd.

*Ameryk etnolog George Hurdock odkrył , iż istnieją tylko 2 powszedniki kulturowe :

• Reguła - ,,nie zabijaj: - ochrona życia jest podstawowym warunkiem biologicznego przetrwania społeczeństwa

• Zakaz kazirodztwa – stosunków z najbliższymi członkami rodziny – niekorzystne komplikacje genetyczne zaburza naturalną i niezbędną hierarchię władzy i wpływów występujących w rodzinie , prowadzi to do dezorganizacji , chaosu.

Jest wiele podobieństw kulturowych wynikających z kontaktu kultur między sobą.

• Podbój słabszego społeczeństwa przez silniejsze , co prowadzi do powstania kultury dominującej , przy eliminacji kultur lokalnych

• Mieszanie się kultur w społeczeństwie wielonarodowym

• Kontakt za pomocą przepływu treści i produktów kulturowych poprzez rynek i środki masowego przekazu

41. Antynomie czasu

Czas przyrody – czas realny odwołujący się do całego układu człowieka

Czas kultury – kultura nie jest dorobkiem współczesności, współczesność jest zanurzona w czasie, w przeszłości w historyczności – czas przezywany, doświadczalny indywidualnie, różnie.

Czas cykliczny – idea wiecznego powrotu czas święty – w kulturze tradycyjnej czas podporządkowany jest cyklom przyrody, wyznaczającym ludzką egzystencje [dzień/noc – obrót ziemi, kalendarz rolniczy: siewy, zbiory| kalendarz religijny: święta, obrzędy

Czas linearny – grecka idea opokatostasis[wieczny powrót]

Czas biblii – czasem linearnym: stworzenie, dobra nowina, apokalipsa, nowe Jeruzalem, „Nowe Niebiosa, Nowa Ziemia

Czas świętych – ustanowiony przez bogów, odtwarzanie jakiegoś wydarzenia sakralnego.

42. Egzystencja człowieka w dwóch czasach: świeckim i świętym.

Człowiek i jego czas:

- Mirce Eliade, Egzystencja człowieka w dwóch czasach:

- czasie świeckim: … rytm, struktura życia… przeszłość, teraźniejszość, przyszłość

- czasie świętym: czas święty został ustanowiony przez bogów, jest uobecnieniem czasu mitycznego.

43. Próby „ujarzmienia” czasu: kalendarz, zegar.

Kalendarz-władza nad czasem

*podstawą pomiaru różnic zjawiska:

-fazy Księżyca-człowiek z Cro-Magnon

-Egipcjanie mierzyli rok wylewami Nilu, potem rok słoneczny-ok.365 dni, 12 mies., 30 dni

-rokiem słonecznym posługiwali się Bytowie i Majowie

-kal.juliański (J.Cezar-początek roku-styczeń)

-kal.gregoriański (1582r.Grzegorz XIII-korekta ilości dni o święta kościelne-miały stać się rocznicami wydarzeń religijnych)

-władza nad kalendarzem, reformy, zmiany

Kalendarz i wydarzenia:

-zjawiska przyrodnicze np. miesiąc jelenia w Indiach w dolinie Missisipi

-miesiąc odlotu kaczek i gęsi-syberyjscy……

-słowiański listopad

Zegar, czyli chronometr (rozwój miast)

*czas wsi czasem cyklicznym, w średn.jednostki; rok, pora roku, miesiąc, tydzień, dzień, pora dnia wyznaczona przez dzwony kościelne

*czas miast, rozwój rzemiosła, handlu, lepsze panoanie nad handlem, kredyty-wynalazek zegara mechanicznego 724r., 1368-Polska

*uzależnienie od dokładnego wymiaru czasu.

44. Przestrzeń w kulturze: symbolika, heterotopia, przestrzeń kulturowa i ciała, przestrzeń „do” i „od społeczna”, przestrzeń miasta, przestrzeń wsi, przestrzeń święta, przestrzeń świecka.

*miejsce w relacji z czasem,ale relacji nie będącej klasycznym spełnieniem jakości czasoprzestrzeni.

*przestrzeń życia dla,dla orientacji w niej wyznacza się wektory:dół-góra; blisko-daleko; przód-tył; prawo-lewo

*w kulturze kierunki przestrzeni mają pewną symbolikę wiążacą się z nazwami części ciała człowieka: głowa-to coś ważnego: tył-drugorzędnego. Mówimy "po prawej ręce" albo "po lewej ręce"-żeby określić kierunki; "u stóp", "u podnóża"-to coś na dole.

*symbolika kierunków: góra, prawo, przód-to kierunki ważne, dobre, pierwszorzędne(por.niebo); dół, lewo, tył-mają znaczenie drugorzędności dla zła, grzechu (por.piekło)

kierunek wertykalny-otwarcie ku sacrum

kierunek horyzontalny-życie codzienne (doczesność)

Michel Foucault-opisuje zjawisko heterotopi. Heterotopie(raj,dom,piekło)-według niego

to rzeczywiste miejsce,które czymś w rodzaju kontr-miejsc,rodzajem efektywnie odgrywanej utopii,w której wszystkie inne rzeczywiste miejsce, jakie można znaleźć w ramach kultury są jednocześnie reprezentowane, konsekwentne lub odwracane,można wskazać na nich lokalizację,ale znajdują się poza wszystkimi miejscami-przestrzeń poza miejscem.

Oswoić przestrzeń to:

*zrozumieć,eksplorować (doświadczać), opisać-utrwalając w ten sposób pewien model świata,przekazywanego w obrębie danej kultury

*opisywanie dokonywane za pośrednictwem mitów,jej sposobem wyjaśnienia i nazywania tego,co oswojone,podporządkowane, a więc bezpieczne.

45. Axis mundi…

Przestrzeń, poszukiwanie „środka świata”

- środek to orientacja w przestrzeni; axis mundi – oś świata, łącząca niebo i ziemię (por. bibl. Drabina Jakubowa),

- symboliczny środek świata, w wielu kulturach przyjmuje kształt drzewa lub słupa,

- członkowie każdej społeczności na ogół byli przekonani, że żyją w tym

centrum,

- ludzie wyobrażali sobie środek świata w różny sposób:

• święte drzewo w Edenie (środek raju)

• święty słup (Aruntowie i słup Kauwa- auwa)

• pępek świata w Delfach (staroż. Grecja)

• kapitol Rzymian (kaput mundi – głowa świata)

• Ka’aba – święty kamień islamu.

46.Sacrum i profanum w przestrzeni i w czasie

*każda religijna koncepcja świata rozróżnia:

-sacrum-właściwość przysługująca przestrzeniom, przedmiotom, istotom, narzędziom kultu, okresom (właściwość ta może być zmienna)

-kontakt z sacrum-pożądany a jednocześnie niepokojący ze względu na objawienie się Tajemnicy (np.gorejący krzew).

-profanum-świeckość i "czynna nicość”-degraduje i burzy sacrum, np. profanacja kościoła

-społeczna konsekwencja:sakralny-świecki, związek miedzy tymi sferami ma wymiar symboliczny

47. Struktura i symbolika przestrzeni świętej.

Zbudowana na podobieństwo świata np. Świątynia Ramzesa II. Świątynia ta jest jak niebo w całym swoim urządzaniu, a więc odzwierciedleniem funkcji kosmosu.

Czynności przy wznoszeniu katedry:

1. Wytyczenie koła.

2. Wyznaczenie osi (wschód-zachód, północ-południe)

3. Koło – kule w porządku kosmologicznym, obraz nieba, kwadrat – obraz ziemi.

4. Struktura świątyni – sześcian nakryty kopułą - obraz świata – ziemi przykrytej sklepieniem niebieskim.

48. „świeckie sacrum”- dom

Dom-środek „świeckiego świata”

-„środek świata”-idealny cel-raj utracony

-Dom „osobiste centrum każdego człowieka”

-Dom-powrót do świata dzieciństwa, dom miejscem znanym w przeciwieństwie do nieznanego otaczającego świata

-Powrót do domu-powrót do kraju lat dziecinnych

-Dom-sacrum

Dom->(świeckie sacrum) Panu najlepszemu najwyższemu

Przestrzeń domu, przestrzeń świata.

-współczesne otwarcie przestrzeni domu, ucieczka w stronę natury, ucieczka od przestrzeni labiryntu

-projektowanie wymaga wiedzy antropologicznej i znajomości kontekstu kulturowego np.arabowie wciśnięci w niskie wielopiętrowe budynki popadli w depresję (por.marzenie o szklanych domach)

-uwewnętrznienie wzorów ładu przestrzennego w dzieciństwie-projekcje na całe życie, np.przeniesienie ze wsi do miasta.

***********************

Dom już od samego początku zaliczano do sfery sacrum. W kulturach antycznych dom jawił się jako replika uniwersum, intymny wszechświat, w którym wciąż dochodzi do powtórki chwili tworzenia świata. Nadanie takiego ładu schronieniu, należącemu do ziemskiej przestrzeni ma swoje wytłumaczenie w pierwotnej potrzebie oswojenia chaosu. Wszystkie najistotniejsze punkty ludzkiego domu są bardzo nacechowane symbolami. Wielokrotnie odwołują się do figur geometrycznych, głównie do okręgu i czworokątu.    Najważniejszym miejscem jest punkt środkowy, centrum domowego wszechświata, wokół którego skupia się życie domowników.

49. Funkcje ciała w kulturze

- ciało jest pierwsze i najbardziej naturalne narzędzie człowieka; spotkanie natury i kultury np. głód – przejaw natury; sposoby jedzenia- zachowanie się przy stole – element kultury;

- ciało i kulturowe role płciowe: różnice w wyglądzie i w stosunku do ciała w większości społeczeństw wiążą się z podziałem: męskość- siła, odwaga, sprawność, kobiecość -uległość, słabość, cierpliwość:

- wpływ na wychowanie: chłopiec – samochody, walka, gra w piłkę; dziewczynka – lalki, zabawy w kuchnie, przebieranie w różne stroje; także symbolika koloru.

50. Ciało jako znak.

-ciało znak przynależności do grupy: różne formy zachowania ciała np.. obrzędy inicjacyjne, znak kary-piętna

-Rytuał->specyficzna dla danej kultury, symboliczna czynność, wykonywana w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może znacznie odbiegać od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego

-Rytuał->synonim słowa obrzęd. Rytuały wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum i tabu. Bywają automatyzowane, przekształcając się w nawyk. Błędem jest twierdzić, że są związane tylko i wyłącznie z religiami.

-powszechne rytuały świeckie-kibicowanie klubom sportowym, chodzenie na zakupy (kupowanie, sprawianie sobie przyjemności)

51. „Naturalność” jako znak, nagość w kulturze.

-semantyka nagości-zmiana w kulturze zachodu-wyparcie z przestrzeni publicznej XIXw., nagość związana z intymnością, rola nagiego człowieka w sztuce-wyraz marzeń, fantazji i pragnień.

52. Kanony piękna i doskonałości ludzkiego ciała.

Kanony piękna ludzkiego ciała zmieniają się, np.

*człowiek witruwiański-ludzkie ciało wzorem wszelkiej proporcji, ponieważ wpisuje się w koło i kwadrat

*modulor-oparty na symetrycznym podziale figury człowieka z podniesioną ręką->współczesność

Ideały piękna ciała w kulturach:

-zróżnicowane kryteria piękna kobiecego ciała, np. w sztuce oryniackiej sprzed 30000 lat-pośladki i nogi, w kulturze kreteńskiej-piersi, w Indiach obfity biust i pośladki, w Chinach-małe stopy, w Japoni-włosy, twarz okrągła, szerokie biodra, u Syryjczyków, Maurów i Żydów Tunisu-otyłość, w Birmie-żyrafie szyje wydłużone w wyniku nakładania metalowych obręczy, u Hotentotów-patologicznie obfite pośladki

-w Taoizmie i tantryzmie ideały piękna kobiety obejmowały również szczegóły budowy genitalnej. W kulturze staropolskiej-smukła talia, wydatny biust.

53. Przyczyny i sposoby udoskonalania i upiększania ciała.

Upiększanie ciała – sztuka upiększania :

W Afryce odnośnie pałeczki ochry, sprzed 40 tys lat, służące do malowania twarzy i ciała;

-sztuka makijażu i pielęgnacji ciała rozwinięte w staroż. Egipcie, gł włosy, twarz, ale także w Grecji, Rzymie, Japonii, Chinach; Chińczycy wymyślili lakiery do włosów, tusz do rzęs, lakier do paznokci, stworzyli również lustro ze szkła

Formowanie ciała-trwałe lub tymczasowe zmienianie nie tylko wyglądu ale też kształtu ciała, piercing

Moda: odmiana kanonu piękna, styl epoki;

Moda- odmiana współczesnego fetyszyzmu-kultu przedmiotów

Fetyszyzm ; pierwotna forma kultu religijnego-cześć oddawana przedmiotom martwym

Ubranie ; etykietka, marka, sposób na oryginalność

54. Wiara, duchowość, religijność w egzystencji.

Duchowa strona życia – wiara

- duchowe i materialne w kulturze: religia, filozofia, wiedza, sztuka, przemysł, rolnictwo, budownictwo, przedmioty służące zaspokajaniu codziennych potrzeb

- wierzenia religijne stanowią przejaw duchowej strony życia

- wiara – to zespół przeświadczeń co do natury Boga, świata, człowieka oraz celu ludzkiego życia, to także duchowe akty łączności z bóstwem, modlitwa, kontemplacja oraz obrzędy i rytuały zapewniające łączność z tym , co święte oraz potwierdzające przynależność do danej grupy religijnej

Duch i materia, wiara i rozum

- duchowość przejawiająca się przez materię, np.: wiara przez znaki, symbole religijne, gesty, np.: przyklęknięcie, tańce, krwawe ofiary, obrazy, relikwia

- myśl ludzka, emocje, doświadczenia egzystencjalne i ich ekspresja przez materię: literaturę, sztukę, taniec

- mit w kulturze – fikcyjna opowieść o tym, co duchowe

55. Rytuał i obrzęd...

Rytuał – specyficzna dla danej kultury, symboliczna czynność, wykonywana w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może znacznie odbiegać od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego

Rytuał jest synonimem słowa obrzęd. Rytuały wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum i tabu. Bywają automatyzowane, przekształcając się w nawyk. Nie są związane tylko i wyłącznie z religiami.

Powszechne rytuały świeckie: kibicowanie klubom sportowym, chodzenie na zakupy.

*** Widowisko, obrzęd, rytuał.

-w sferze sakralności i oficjalności obowiązują zasady i normy: obyczaje, rytuały, obrzęd, święta, ceremonie

-obrzędy przejścia-zmiana statusu społecznego jednostki, wieczory kawalerskie lub panieńskie

-obrzędy inicjacyjne-wprowadzenie do nowej wspólnoty społecznej lub grupy wiekowej np. pasowanie na rycerza, osiemnastki itp.

-święta świeckie, np. patriotyczne, rodzinne lub religijne, np. I Komunia, karnawał końca ostatki, tłusty czwartek, pokaz samby, pochody weneckie.

55. Pojęcie, funkcje i podział mitów.

Mit-wyraz ludzkiej świadomości refleksyjnej zawierający odzwierciedlenie stosunku człowieka do natury, bóstwa, innych ludzi i do samego siebie-własnych pragnień i dążeń. Jest odpowiedzią na pytania: dlaczego świat jest taki, jaki jest?, Jaka jest jego natura, pochodzenie, cel istnienia?, Jak pojawił się świat i człowiek?, Jakie jest przeznaczenie człowieka?, Od czego zależy los człowieka?

-w miastach zawierała się pierwotna wiedza o świecie, wierzenia, zakazy i nakazy etyczne, pouczenia, przekaz inf.o innych bytach, ludziach i dziejach.

-formą mitu jest opowieść przesycona pojęciami ogólnymi, symbolami, alegoriami. Początkowo była ona przekazywana z pokolenia na pokolenie, jako wiedza pewna, rozwijana jako niezmienna i chroniona.

Mit to wynik intuicyjnego poznania świata, wyraża duchowość religijną wspólnoty (mitologie)

-współczesny mit społeczny, mit narodowy.

Rodzaje mitów:

1)kosmogoniczne-zajmujące się światem, jego powstaniem, fazami rozwojowymi, przeznaczeniem i kresem, np. mity judaistyczne, które znalazły swój ostateczny wyraz w Biblii, greckie i rzymskie, niektóre mity hinduskie, irańskie, które stały się źródłem dla rozwoju buddyzmu, gnostycyzmu, manicheizmu.

2)antropologiczne-usiłujące wyjaśnić pochodzenie człowieka, jego naturę i przeznaczenie, zależności między człowiekiem i innymi bytami np. stworzenie człowieka

3)genealogiczne-przekazujące inf.o pochodzeniu człowieka i rozwoju rodzaju ludzkiego (rodów, plemion), mit o rodzie labdakidów

4)historyczne (historiozoficzne)- przekazują ważne dla ludzkości wydarzenia, dociekają przyczyn i skutków tych wydarzeń np. Hades, potop, zagłada świata.

56. Życie i śmierć w kulturze.

-życie->istnienie, energia, potencja, możliwość (inklinacja do zachowania życia wpisana w naturę)

-śmierć->zniszczenie, fizyczne nieistnienie, proces abolicyjny

-kultura współczesna sankcjonuje komfort życia-(wygoda, bezpieczeństwo, konsumpcja->otaczanie się rzeczami niepotrzebnymi-„gadżeciarstwo”) podsycany przez media kult życia, wiecznej młodości i wiecznego piękna

-życie jako wartość egzystencjalna-podtrzymywanie i przedłużanie życia (aborcja, eutanazja) a jakość życia

-człowiek ukierunkowany na życie; śmierć jako tabu w kulturze.

57. Śmierć i życie wieczne – przykłady w religiach

• hinduizm – reinkarnacja

• judaizm – wieczne życie i zmartwychwstanie; złe dusze ukarane, najokrutniejsze są ukarane na zawsze

• chrześcijaństwo – po śmierci życie wieczne – przejście do lepszego świata

• islam – zmartwychwstanie

• stosunek do zmarłego jest wyrazem kultury

58. Wspólnoty kulturowe: rodzina, kasta, stowarzyszenie, wspólnoty religijne, wspólnoty koleżeńskie itd.

*Wspólnota- typ zbiorowości autotelicznej oparty na silnych, emocjonalnych więzach, nieformalnej strukturze, dominujący w społeczeństwach pierwotnych.

*w ujęciu statyst. F..Tonniesa: wspólnota jest typem zbiorowości wobec zrzeszenia (stowarzyszenia) i charak.się tym, że więźni oparte są na pokrewieństwie (rodzina) lub braterstwie (przyjaciele, bractwa, wspólnoty lok.); kontrola społ.sprawow.jest dzięki zwyczajom (tradycji), natomiast podstawą gospodarki we wspólnotach jest własność zbiorowa).

*Rodzina- oparta na więzach pokrewieństwa ( więzy krwi i uczuciowe) podstawowe więzi: małżeństwo, rodzicielstwo, braterstwo.

*Rodzina nuklearna- mała (rodzice+ dzieci)

*Kasta- zamknięta grupa społeczna do, której przynależność jest dziedziczna i najczęściej nie ulega zmianie, ma swoje prawa i przywileje np. w Indiach.

*Małżeństwo-więź społ., dzięki której następuje reprodukcja społeczna-legalni potomkowie.

EGZOGAMIA-małżeństwo poza rodem

*Stowarzyszenie- grupa ludzi nastawiona na jakiś cel- intencja instrumentalna sprecyzowane zasady działania, np. statut, przynależność dobrowolna, obwarowana przepisami np. organizacja porządkowa, fundacja, partia polityczna.

*Wspólnoty religijne:

- grupa wielu osób połączona jednakowymi przekonaniami religijnymi (kontakt z sacrum, bóstwem, prorokiem)

- wspólnym sprawowaniem kultu np. obrzęd chrztu

- wspólnym dążeniem do określonego celu religijnego (życie wieczne, reinkarnacja, nirwana) i zbliżonym stylem życia

- wspólnota religijna może mieć charakter:

• Formalny

• Nieformalny

• Terytorialny

• Personalny

- zróżnicowanie wielkości: wiele milionów chrześcijaństwa, Islam i Buddyzm ; mało wyznawców, religie plemienne, sekty i nowe ruchy religijne

Sekta- zamknięta grupa religijna, której członków łączą osobiste relacje, odwołują się do tradycji religijnych, duchowych itp.

59.Naród jako wspólnota:

- typ zbiorowości autotelicznej, oparty na silnych, emocjonalnych więziach, nieformalnej strukturze, dominujący w społ. pierwotnych

- w ujęciu statycznym F. Tonniesa- wspólnota jest przeciwstawnym typem zbiorowości wobec zrzeszenia i charakteryzuje się tym, że więzi oparte są na pokrewieństwie lub braterstwie; kontrola społ. sprawowana jest dzięki zwyczajom natomiast podstawą gospodarki we wspólnotach jest własność zbiorowa

- wg dynamicznej teorii wspólnoty jest to ekskluzywna zbiorowość ludzka, którą łączy jakoś trwała więź duchowa. Zbiorowość, w której dla każdego jej członka suma jego więzi "do wewnątrz" przewyższa sumę więzi "na zewnątrz".

Naród i państwo:

-zbiorowość ludzi, których charakteryzuje wspólna świadomość narodowa i wspólnota idei.

-warunki ukształtow.się narodu: Ideologia narodowa świadomość narodowa, przynależność narodowa

-nowoczesne zrozumienie narodu: świadomość narodu łączy wszystkie…..

Koncepcje wspólnot narodowych:

*Konstruktywistyczna: wspólnota nar.wynikiem działań budzących świadomość nar.-„nacjonalizmy stworzyły narody”;

*Esencjonalistyczna-wspólnota naturalna, etniczna, mniej ważny dorobek dziejowy;

*Historycznokulturowa-wspóln.o charakt.histor., samorzutne procesy dziejowe obok działań zwiększających tożsamość.

Kultura narodowa i jej instytucje:

- kultura narodowa- określa całość społecznego dorobku, czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden element świadomości narodowej

- kultura narodowa- istnieje jako przestrzeń symboliczna, elementy: dziedzictwo, doświadczenie historyczne, język terytorium, symbole narodowe, bohaterowie historycznie i kulturowi.

- uczestnicy- ludzie kultywujący kulturę narodową

- kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzę, normami i zasadami, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, instytucje oświatowe, autorytety.

-Instytucje powołane do ochrony i upowszechn.: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wybrane muzea, opery, galerie, Narodowe Centrum Kultury-dział.badawcza, edukacyjna, promocja w kraju i za granicami, np. Instyt.A.Mickiewicza.

60. Historyczne typy kultury: kultura tradycyjna, kultura ludowa, kultura rycerska (szlachecka), kultura mieszczańska.

Ludoznawca Oskar Kolberg wylicza: zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka, taniec.

Cechy kultury tradycyjnej:

Odizolowanie terytorialne,

Konserwat.charakt.(wszelkie zmiany zachodzą w niej b.wolno)

Autorytetami są ludzie starsi (oparta na ustnych przekazach pokoleniowych)

Członk.podporządk.są tradycji, która narzuca określony sposób zachowania

Sakralny charakter-czas cykliczny, w każdym działaniu-znak sacrum (palec Boży)

Myślenie mityczne/wizja świata opiera się na micie, słowo ma moc magiczną, np. zaklinanie, zamawianie, życzenia.

Cechy kultury rycerskiej:

Etos rycerski, czyli normy postępowania obowiązujące:

-odwaga na polu walki

-oddanie władcy

-szacunek wobec kobiet i starszych

-przynależność do rycerstwa wynikała z urodzenia (ale można było zostać też rycerzem za zasługi)

-podporządk.wartościom: Bóg, honor, ojczyzna.

Kultura szlachecka:

-drobna szlachta jedyna w swoim rodzaju

-szlachta zaściankowa

-do siebie zwracali się per „Pan” i „Pani”, a do chłopów mówili…

Kultura mieszczańska:

*Mieszczaństwo-stan społeczny składający się z przedstawicieli miast, zróżnicowany ekonomicznie, ukształtowany w średniowieczu

-rozwój od czasów Wielkiej Rewol.Franc. do XIXw.

-rozwój rzemiosła i handlu, pozytywna wartość pracy-ukształtow.moralności mieszczańskiej.

Cechy kultury mieszczańskiej:

Idea wymiany handlowej, w której nadrzędną wartością jest uczciwość

Praca jest wartością (świadczy o człow., jest podst.moralności)

Zasługa osobista (nie wynikająca z urodzenia, ale z własnej aktywności)

Fasadowość życia moralnego (np. garsoniera-miejsce tajnych schadzek)

Homo economicus-człowiek, który myśli o życiu w sposób ekonomiczny

**************************

*Kultura tradycyjna – zjawisko kulturowe, mające miejsce w społecznościach osadniczych, najczęściej o zajęciu rolniczym, wykorzystujących prymitywne narzędzia pracy, odizolowanych od wpływów kultury wysokorozwiniętej, wykazujących się małą ruchliwością przestrzenną i z reguły patriarchalnym systemem rodziny.

*Kultura ludowa – kultura niższych warstw społeczeństw narodowych istniejąca od średniowiecza aż do połowy XX wieku, kiedy zakończył się proces jej stopniowego zaniku. W węższym znaczeniu pojęcie to oznacza sumę wytworów wiejskich społeczności lokalnych.

*Kultura ludowa ukształtowała się w rezultacie wpływu kultury warstw wyższych oraz kultury innych grup etnicznych na oryginalny (etniczny) zasób kulturowy ludu. Proces ten zapoczątkowany został w okresie feudalnym. Okres największego rozkwitu kultury ludowej przypada na wiek XIX, co na ziemiach polskich miało związek m.in. ze zniesieniem pańszczyzny.

*Kultura rycerska - Warstwa rycerstwa wyłoniła się w średniowieczu, wtedy też ukształtowała się kultura rycerska, obyczaje i obrzędy charakterystyczne dla tego stanu. W wiekach średnich także zrodził się wzór rycerza doskonałego, opiewany przez pieśni trubadurów. Kulturę rycerską,tworzyła poezja pisana i śpiewana oraz opowieści o wielkich czynach i turniejach rycerskich.

*Kultura mieszczańska - kulturę mieszczańską tworzyły pieśni śpiewane przy pracy i spotkaniach towarzyskich z okazji uroczystości rodzinnych i zawodowych, takich jak uzyskanie kolejnych stopni rzemieślniczych.

61. Kultura masowa i jej alternatywy kulturowe

Ponowoczesność

*Postmodernizm, inaczej ponowoczesność, określanie szeregu tendencji we współczesnej kulturze, sztuce, literaturze, filozofii nauki, życiu społ-polit, użyte po raz pierwszy w 1964 przez A.Toynbee, rozpowszech.w latach 70.

Trzy główne znaczenia:

1)okres od schyłku modernizmu, zapoczątk.w lit.ameryk. w latach 60 XXw.

2)epoka kulturowo-cywilizacyjna, która pojawiła się po tzw.epoce nowoczesności (XVIIIw.-lata 60.XXw.). Idea tak rozumianego postmodernizmu powst.gł.we Francji, jej twórcami byli m.in.: J.F.Lyotard, J.Derida, G.Deleuze, J.Boudrillard, a w USA-R.Rorty i H.Silverman;

3)sytuacja społ.-ekonom.(konsumpcja) i intelektualna w społecz.posindustr., któremu nadaje………….

Cechy postmodernizmu:

-antyobiektywizm w nauce, negowanie całościowych doktryn filozoficznych i naukowych (ważny pkt widzenia w dociekaniu istoty rzeczy)

-antyracjonalizm, istotna wiara, emocje, entuzjazm, więź

-odrzucenie idei jedności, całości i systemowości-apoteoza fragmentaryczności

-apoteoza heterogeniczności, „różności” ambiwalencji, antyfundamentalizmu, relatywizmu, dekonstrukcji…

Kultura masowa, kultura popularna.

*Kult.masowa(kult.popul., popkultura) to ogół jednolitych form masowego uczestnicta kulturalnego, jednolitych wytworów kultury, użytkowanych współcześnie przez wielkie, zróżnicowane masy odbiorców.

*w węższym znaczeniu-treści przekazywane i odbierane przez środki masowego przekazu.

*odcień pejoratywny k.m., zwłaszcza w pracach krytyków tzw.społeczeństwa masowego, którzy zarzucają jej obniżenie gustów estetycznych i deprecjonowanie wartości moralnych, mieszanie poziomów i gatunków artystycznych, dawanie pierwszeństwa rozrywce kosztem wartościowych treści ideowych i oświatowych.

62. Kicz jako zjawisko kulturowe.

Kicz-popularna, handlowa, zbanalizowana sztuka i literatura (od niem.Kitsch-bubel, tandeta).

Kultura wysoka tworzona przez elity intelektualne, przekazuje i utrwala wartości uniwersalne: dobro, piękno, prawda, etc.

63. Makdonaldyzacja, homogenizacja i odbiorca kultury masowej.

Makdonaldyzacja-zjawisko umasowienia kultury, sprowadzenie odbiorcy wyłącznie do biernego, przeciętnego konsumenta (por.G.Ritzer, Makdonaldyzacja społeczeństwa)

Homogenizacja popkultury.

*Dwight Macdonald ujmuje homogen.jako mieszanie różnych treści kulturowych, a zarazem niwelowanie granic między kulturą wysoką i niską, np. Pisma.

*Kontrkultury (twórcze buntownicze zachowania kulturowe, np. projekty teatralne), kultura alternatywna, subkultura…

Odbiorca kultury masowej.

*Kult.mas.-ma masowego odbiorcę-publiczność (nie audytorium), czyli rozproszona przestrzennie zbiorowość, skoncentrowana na konkretnym przekazie kulturowym.

*Produkty kultury masowej standaryzuje się co do formy jak i do treści (np. popularna muzyka, filmy telew., a nawet reklamy)

To środ.mas.przek.umożliwia człow. Odbiór kult.mas.(prasa, radio, telewizja, sieć).

Przekaz jednostronny. Masowy odbiorca staje się bierny, bo ma naśladować (szablony zachowań…osiemnastki w klubach)

*Treści kulturowe powinny być zrozumiałe przez wszystkich, dlatego przedst..się je w najprostszej formie, aby mogły dotrzeć do jak największej ilości odbiorców.

64. Widowisko jest w kulturze formą życia, danej społeczności zarówno pierwotne jak i współczesnej. Jedna z funkcji widowiska poza tworzeniem i przekazywaniem wartości estetycznych, ekspresywnych i artystycznych jest pełnienie funkcji poznawczych, kulturotwórczych, rozwojowych i edukacyjnych. Widowisko(geneza) starożytne widowiska sakralne i rytualne połączone z muzyką, śpiewem, tańcem praktykami obrzędowymi.

-Widowisko teatralne-rodzaj sztuki widowiskowej, w której aktor lub grupa aktorów na żywo daje przedstawienie dla ograniczonej publiczności.

-Teatr łączy obraz, dźwięk, bezruch i ruch. Nawet czasem może odwołać się do zmysłu węchu i dotyku.

-Posługuje się słowem, dźwiękiem , gestem, pozą, ruchem, światłem, cieniem itp.

Elementy widowiska teatralnego:

-aktor i widz;

-występowanie w roli;

-maska i kostium;

-reżyser, inscenizator, choreograf, scenograf,

-przestrzeń, aranżacja sceny-czwarta ściana; -pełnowartościowy spektakl teatralny to taki w którym następuje swego rodzaju porozumienie pomiędzy sceną a widownią.

Rodzaje widowisk:

• Przedstawienie dramatyczne- dramat, może zawierać elementy innych rodzajów widowisk teatralnych

• Opera

• Operetka- mniej skomplikowana fabuła niż opera z niej wykształcił się np.musical

• Balet

• Pantonima- oparta na geście, mimice, ruchu bez słowa

• Teatr plastyczny- opiera się na plastyce ruchem, dekoracji i sposobie wyrażania się.

Homo artifex.

-Artysta-człowiek wybitny, inny, różny

-Arytsta ma do spełnienia wyjątkową rolę, jest wyrazicielem piękna, idei sztuki, jest on nauczycielem społecznym.

65. Człowiek w sieci.

Kultura w sieci.

*Interaktywność (wzajemne oddziaływanie nadawczo-odbiorcze) i multimedialność (słowo, obraz, dźwięk) kultury w Internecie, np. nielinearna struktura hipertekstu (artysta nie jest już jedynym twórcą dzieła).

*Internet to ogólnoświatowy wzór wzajemnie połączonych ze sobą sieci komputerowych (lokalnych LAN i rozległych WAN). Za datę powstania Intern.przyjmuje się rok 1983. Powstał on w ramach amerykańskich obronnych planów zapasowego systemu łączności (ok. 1mld użytkown.)

*Różnorodność komunikacji, strona WWW, blogi, komunikatory, portale społecznościowe

*Rozwój społ.internetowych, „The Social Network” przedstawia historię założenia port.społ. Facebook.

***********************

Internet daje nam wiele możliwości. Oferuje mnóstwo usług służących do komunikowania się z innymi ludźmi. Poszerza nasz kontakt ze sztuką, zwiększa dostęp do niej, a jednocześnie czegoś pozbawia. W masie reprodukcji znika gdzieś oryginał. Niektóre dzieła rodzą się w komputerze i poza jego rzeczywistość nigdy nie wychodzą. W sieci twórcy dostają absolutną wolność słowa, ze wszystkimi jego konsekwencjami. Mogą pisać co chcą i jak chcą.

Czasy obecne zaowocowały powstaniem przedmiotów, które są mniej materialne, niż było to dawniej. Właśnie Internet stał się bogatym w zasoby, archiwum takich przedmiotów bardzo charakterystycznych dla współczesnej kultury. Kultura w sieci staje się coraz mniej namacalna.

Świat realny coraz bardziej zaczyna uzależniać się od wirtualnej rzeczywistości. Być może z czasem granica między naszym światem, a cybernetyczną przestrzenią całkiem zniknie, a przynajmniej nikt jej już nie będzie dostrzegał. Być może za kilkanaście lat wizja Matrixa stanie się rzeczywistością. Być może to nie maszyny będą dla nas tworzyć drugi świat, ale my sami zdecydujemy się na taki właśnie styl życia.

Rzeczywistość zmienia się w zaskakującym tempie. Brakuje drogowskazów, praw, zasad postępowania. Na wykształcenie się współczesnej etyki naszego świata ludzkość miała wiele tysiącleci (choć i wciąż jest tu pełno braków i rozbieżności). Teraz jednak wyłonił się nowy, alternatywny cyber-świat, który rozpaczliwie domaga się nowych zasad, nowego ładu i porządku, gdyż ten który znamy już nie wystarcza.

Zjawisko, jakim jest wciąż rozrastający się wirtualny świat jest jak najbardziej realnym zagrożeniem, ale także i wielką szansą przed jaką staje każdy człowiek.

**************************

Pojęcia służące do badania dynamiki zjawisk kultury

Ewolucja – zakłada jedność świata, jego prawidłowość, genetyczne wywodzenie się jednych form od drugich, jednolitość natury ludzkiej, zmienność zjawisk kulturowych

Dyfuzja – oznacza przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury (cech, instytucji, wzorów, wątków, tematów, obyczajów) w drodze zapożyczenia.

Akulturacja – swoista forma dyfuzji kulturowej. Zachodzi, gdy w bliski a nawet żywiołowy kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które najczęściej znacznie się różnią. Proces polega na gwałtownym zmienianiu się jednej kultury pod wpływem drugiej a także pod wpływem zmienionych warunków społecznych i środowiskowych.

Synkretyzm kulturowy – jeden z podstawowych następstw dyfuzji. Polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych, genetycznie i historycznie odrębnych kultur. Wszystkie kultury są synkretyczne, gdyż wszystkie posiadają cechy pochodzące z innych tradycji.

- HOMINIZACJA – proces uczłowieczenia. Polegał na natężaniu i zaostrzaniu rozwoju poszczególnych cech typowo ludzkich. - HOMINIZACJA- rekonstrukcja procesu powstawania człowieka

***********************

KOLEJNOŚĆ ROZWOJU CECH TYPOWO LUDZKICH

Prokonsul-kopalna małpa

Rodzima Hominidae

RAMAPITHECUS :

– najwcześniejszy

- 14 milionów lat temu

- zmiany środowiskowe spowodowały przechodzenie od życia w lesie do życia w otwartej przestrzeni sawanny, tam nie było tyle jedzenia, więc wyodrębniły się nowe cechy

- żyli nad wodami, naziemny tryb życia

- siekacze i kły małe

- twarz krótka i dość prosta

- mało wiadomo o ich zachowaniu i życiu, bo mało jest szczątków

- w zasadzie był czworonogiem, ale mógł przyjmować postawę dwunożną

AUSTRALOPITHECUS

- Australopithecus – małpa południowa

- ok. 5 lub 3,5 miliona lat temu do 1,5 miliona lat temu

- środowisko sawannowe – Afryka Południowa, środkowa i wschodnia

- czaszka bardziej pionowa

- twarz krótsza niż u małp

- dłoń nie była bardziej chwytna od małp człekokształtnych

- wędrowny tryb życia, w poszukiwaniu żywności

- chwiejny dwunożny chód, przypominający trucht

- długo matki opiekują się dziećmi

- podział pracy ze względu napleć

- współpraca w grupie

- proste naczynia z łupin orzechów i muszli oraz tacki do przenoszenia żywności

- nie potrafili przenosić wody

HOMO HABILIS-zręczny

- 2,5 – 1,5 miliona lat temu

- homo habilis – człowiek zręczny

- zupełnie wyprostowana postawa

- bardziej chwytna dłoń

- większy mózg

- palce nóg nie są chwytne

- stopa podwójnie wysklepiona umożliwia długotrwały chód

- kciuk bardziej przeciwstawny

- wszystkożerny

- przemysł oldowejski – to narzędzia kamienne, nieregularnie obtłuczone, służyły do rozcinania skór, rąbania kości, dzielenia mięsa

HOMO ERECTUS-wyprostowany

- 1 mln do 200 tysięcy lat temu

- homo erectus – człowiek wyprostowany

- Europa, Azja, Afryka

- podobny do człowieka

- przeciwstawny kciuk

- duży mózg

- tworzy wiele typów narzędzi

- mieszkał w jaskiniach, sam też budował osłony od wiatru i deszczu

- przemysł szelski i aszelski – dwie techniki obróbki kamienia

HOMO SAPIENS (środkowy paleolit) neandertalsis-myślący

- od ok. 400 tys. lat temu

- ok. 250 tys. – a 40 tys. lat temu – żył człowiek neandertalski – było to nieco przed ostatnią epoką lodowcową. Człowiek bardzo dobrze przystosowany do tamtych warunków. Był większy i silniejszy od człowieka współczesnego. Tu przemysł mustierski- narzędzia wykonywane według stałych wzorów. Pojawia się specjalistyczna broń myśliwska. Narzędzia wyrabiano również z kości. Neandertalczyki wyginęły a pojawił się człowiek z Cro-Magnon

HOMO SAPIENS SAPIENS (górny paleolit)-współczesny

- Z południowej Afryki od 100 tys. lat temu

- kultura górnego paleolitu

- wąski nos, szerokie i wysokie czoło, małe łuki brwiowe

- pierwsze kultury stosunkowo rozwinięte rozwinęły się w mezolicie od 120 – 35 tys. lat temu – wtedy czł. zaczął panować nad środowiskiem

- urozmaicona dieta

- skomplikowane narzędzia

- ochra, jako barwnik

WSPÓŁCZESNY HOMO…

*Homo Viator-człowiek pielgrzymi, podróżnik

*H.religiosus-człowiek religijny, otwarty na sacrum

*H.faber-czł.pracujący; pracy

*H.sovieticus-czł.zniewolony; totalitarny; radziecki

*H.ludens, ridens-czł.bawiący się;śmiejący się

*H.elektronicus-czł.uzależniony od gadżetów; przedm.elektr.

*H.clicens-czł.zajm.się kilkaniem i Internetem

*H.bimbrownikus-czł.uzależniony od bimbru

*H.patiens-czł.cierpiący

*H.symbolicus-czł.symboliczny, posługujący się znakiem.

**************************************

Enkulturacja to naturalny, bezbolesny proces ponadpokoleniowego, świadomego i nieświadomego nabywania kompetencji kulturowych, tworzących system wartości danej grupy społecznej, przez uczestnictwo w danej kulturze.

Pojęcie to jest bliskie pojęciu socjalizacji.

Enkulturacja to te aspekty doświadczenia, uczenia się, które wyodrębniają człowieka spośród innych stworzeń, a za pomocą których osiąga on zarówno w początkowym jak i późniejszym okresie życia kompetencje w swojej kulturze. 3 typy adaptacji. 1.adaptacja do środowiska naturalnego 2.adaptacja do grupy społecznej 3.adaptacja do wzorów kultury

Enkulturacja to także termin używany w antropologii kultury. Można go rozpatrywać na przestrzeni dziejów, biorąc pod uwagę różne typy społeczeństw, a mianowicie: pierwotne, religijne i nowoczesne. - w społeczeństwie pierwotnym środowiskiem enkulturacyjnym była rodzina rozszerzona (wielopokoleniowa), a także grupa sąsiedzka i rówieśnicza, dominowała wiedza konkretna (praktyczna i szczegółowa), a przekaz kultury i jej przyswojenie odbywały się poprzez uczenie się przez nawyk, uczestnictwo; - w społeczeństwie religijnym środowisko enkulturacyjne stanowiła przede wszystkim rodzina rozszerzeona, która uzyskała mino rodu, ważna była wspólnota lokalna, wiedza konkretna straciła na swej ważności na rzecz wiedzy abstrakcyjnej (teoretycznej, ogólnej), i oba typy były równoważne; enkulturacja odbywała sieę podobnie jak w społeczeństwie pierwotnym przez uczestnictwo, ale przemieszała się z nauką kultury przez refleksję; - w społeczeństwie nowoczesnym środowiskiem enkulturacyjnym jest rodzina nuklearna, ale nadrzędne nad nią są instytucje wychowawczei grupy rówieśnicze; dominuje przede wszystkim wiedza abstrakcyjna, czyli teoretyczna; przyswajanie kultury odbywa się na zasadzie uczenia się przez refleksję, czyli teorię, nie praktykę;

****************************************

ISTOTA KULTURY

1)Kult.jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej oderwać od grupy społecznej (społeczeństwa)

2)K.jest zjawiskiem symbolicznym, tzn.jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji poprzez różne formy symboliczne

3)K.jest rzeczywistością historyczną, tzn.historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną

4)K.ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb

5)K.jest powiązaną całością (obowiązujący kanon)-każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości, a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia

6)K.jest zjawiskiem psychologicznym-w odniesieniu do jednostki, choć jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka.