134. NAJWAŻNIEJSZE DZIAŁANIA PODEJMOWANE PRZEZ RZĄD W POSZCZEGÓLNYCH
FAZACH CYKLU KONIUNKTURALNEGO
Całkowita produkcja społeczna i wydajność pracy nie rosną równomiernie. W niektórych latach obie te wielkości zwiększają się w bardzo szybkim tempie, w innych natomiast maleją. Ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej (głównie produkcja i zatrudnienie) nazywamy cyklem koniunkturalnym.
Poziom dochodu narodowego przemiennie rośnie i spada, lecz na ogół po każdym cyklu znajduje się na wyższym poziomie niż poprzednio, dlatego wygładzona ścieżka obrazująca wzrost produkcji po wyeliminowaniu wahań wznosi się i jest tendencją rozwojową produkcji (trend).
W ramach cyklu zwykle wyróżnia się 4 fazy, między którymi zachodzi związek przyczynowo-skutkowy.
Faza kryzysu – charakteryzuje się nadprodukcją, co powoduje spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku poszczególnych wielkości jest różne. Zmniejsza się wielkość produkcji, zatrudnienia i dalsze zmniejszanie się popytu konsumpcyjnego oraz spadek zatrudnienia, zamówień na surowce, ograniczenie popytu produkcyjnego.
Faza depresji – względna stabilizacja gospodarki na obniżonym poziomie – zatrzymanie tendencji spadkowych, w pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom – dolny punkt zwrotny.
Faza ożywienia – wzrost wskaźników aktywności gospodarczej, pierwszym czynnikiem ożywienia jest wzrost zamówień dla producentów, następnie wzrost zamówień na środki produkcji, a także postęp techniczny. Wzrost popytu powoduje wzrost cen, a także zysków. Wzrasta zatrudnienie i płace oraz popyt konsumpcyjny oraz inwestycje.
Faza rozkwitu – dalszy wzrost wskaźników, ale już w zwolnionym tempie. W tej fazie występuje tzw. górny punkt zwrotny, czyli najwyższy poziom gospodarki.
Państwo używa różnych form oddziaływania na przebieg cyklu koniunkturalnego, głównie za pomocą polityki fiskalnej. W fazie kryzysu występuje interwencjonizm antykryzysowy w celu złagodzenia skutków zaistniałego już kryzysu. Obecnie stosuje się raczej interwencjonizm antycykliczny stosowany w każdej fazie cyklu. Państwo pobudza gospodarkę w fazie kryzysu i depresji i „studzi” w fazach ożywienia i rozkwitu. W ten sposób zmniejsza amplitudy wahań koniunkturalnych, zwłaszcza poziomu zatrudnienia.
Współcześnie w państwach wysoko rozwiniętych działania banków centralnych są niezależne od polityki rządu. Dlatego państwa mogą działać wyłącznie w zakresie polityki fiskalnej. W zakresie restrykcyjnej polityki fiskalnej rząd dąży do obniżenia deficytu budżetowego (poprzez ograniczenie wydatków lub wzrost stopy podatkowej) w okresie ożywienia, po to by ograniczyć dynamikę konsumpcji i inwestycji. W rezultacie mamy spadek zatrudnienia i produkcji oraz wzrostu cen.
W okresie spowolnienia rząd podejmuje działania odwrotne: zachęca do wzrostu popytu krajowego obniżając podatki, lub zwiększając wydatki publiczne (prowadzi to do wzrostu deficytu budżetowego). Następuje zmniejszenie przychodów budżetu – wzrost deficytu budżetowego; zwiększenie poziomu produkcji i zatrudnienia, przy czym towarzyszy temu zwykle wzrost cen.
Ważnym czynnikiem wpływającym na przebieg cyklu koniunkturalnego jest również polityka monetarna. Jest ona jednak prowadzona przez bank centralny, który jest jednostką niezależną od parlamentu i rządu. W Polsce jest nią NBP, który ma obowiązek corocznego składania sprawozdań ze swojej działalności, lecz jest to jedynie przedstawienie go „do wiadomości”, gdyż ani Konstytucja, ani ustawa o NBP nie przewidują jakichkolwiek konsekwencji ewentualnego odrzucenia sprawozdania.