134. NAJWAŻNIEJSZE DZIAŁANIA PODEJMOWANE PRZEZ RZĄD W POSZCZEGÓLNYCH
FAZACH CYKLU KONIUNKTURALNEGO
Całkowita produkcja społeczna i wydajność pracy nie rosną równomiernie. W niektórych latach obie te wielkości zwiększają się w bardzo szybkim tempie, w innych natomiast maleją. Ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej (głównie produkcja i zatrudnienie) nazywamy cyklem koniunkturalnym.
Poziom dochodu narodowego przemiennie rośnie i spada, lecz na ogół po każdym cyklu znajduje się na wyższym poziomie niż poprzednio, dlatego wygładzona ścieżka obrazująca wzrost produkcji po wyeliminowaniu wahań wznosi się i jest tendencją rozwojową produkcji (trend).
W ramach cyklu zwykle wyróżnia się 4 fazy, między którymi zachodzi związek przyczynowo-skutkowy.
Faza kryzysu – charakteryzuje się nadprodukcją, co powoduje spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku poszczególnych wielkości jest różne. Zmniejsza się wielkość produkcji, zatrudnienia i dalsze zmniejszanie się popytu konsumpcyjnego oraz spadek zatrudnienia, zamówień na surowce, ograniczenie popytu produkcyjnego.
Faza depresji – względna stabilizacja gospodarki na obniżonym poziomie – zatrzymanie tendencji spadkowych, w pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom – dolny punkt zwrotny.
Faza ożywienia – wzrost wskaźników aktywności gospodarczej, pierwszym czynnikiem ożywienia jest wzrost zamówień dla producentów, następnie wzrost zamówień na środki produkcji, a także postęp techniczny. Wzrost popytu powoduje wzrost cen, a także zysków. Wzrasta zatrudnienie i płace oraz popyt konsumpcyjny oraz inwestycje.
Faza rozkwitu – dalszy wzrost wskaźników, ale już w zwolnionym tempie. W tej fazie występuje tzw. górny punkt zwrotny, czyli najwyższy poziom gospodarki.
Państwo używa różnych form oddziaływania na przebieg cyklu koniunkturalnego, głównie za pomocą polityki monetarnej i fiskalnej. W fazie kryzysu występuje interwencjonizm antykryzysowy w celu złagodzenia skutków zaistniałego już kryzysu. Obecnie stosuje się raczej interwencjonizm antycykliczny stosowany w każdej fazie cyklu. Państwo pobudza gospodarkę w fazie kryzysu i depresji i „studzi” w fazach ożywienia i rozkwitu. W ten sposób zmniejsza amplitudy wahań koniunkturalnych, zwłaszcza poziomu zatrudnienia.
W przypadku ekspansywnej polityki pieniężnej, mamy do czynienia z obniżaniem stóp minimalnych rezerw gotówkowych i stopy redyskontowej oraz skupowaniem przez bank centralny papierów wartościowych. Występuje obniżenie stóp procentowych. W wyniku tego rosną możliwości udzielania kredytów i podaż pieniądza. Prowadzi to do wzrostu inwestycji i popytu globalnego, a następnie do zwiększania zatrudnienia i produkcji oraz wzrostu cen.
W zakresie polityki pieniężnej, lepsze rezultaty daje oddziaływanie restrykcyjne. Polega ono na wzroście stopy procentowej, rezerw obowiązkowych, stopy redyskontowej oraz sprzedaży papierów wartościowych. W efekcie występuje zmniejszenie podaży pieniądza. Działania te powodują zmniejszenie liczby udzielanych kredytów, następnie także inwestycji, popytu globalnego, poziomu zatrudnienia i produkcji oraz mniejsze tempo wzrostu cen.
W zakresie restrykcyjnej polityki fiskalnej rząd dąży do obniżenia deficytu budżetowego (poprzez ograniczenie wydatków lub wzrost stopy podatkowej) w okresie ożywienia, po to by ograniczyć dynamikę konsumpcji i inwestycji. W rezultacie spadek zatrudnienia i produkcji oraz wzrostu cen.
W okresie spowolnienia rząd podejmuje działania odwrotne: zachęca do wzrostu popytu krajowego obniżając podatki, lub zwiększając wydatki publiczne (prowadzi to do wzrostu deficytu budżetowego). Następuje zmniejszenie przychodów budżetu – wzrost deficytu budżetowego; zwiększenie poziomu produkcji i zatrudnienia, przy czym towarzyszy temu zwykle wzrost cen.
Generalnie żaden podręcznik nie wyróżnia konkretnych działań przyporządkowanych do poszczególnych faz. ( przypuszczam, że jest to jedno z ulubionych PRZKROJOWYCH pytań naszego mentora dr M.) Każdy cykl jest inny, mają inne cechy jakościowe, różnią się długością. Dlatego warto wiedzieć, że współcześnie wyróżnia się dwie fazy cyklu koniunkturalnego: ożywienie i recesję. Wtedy rząd prowadzi następujące działania: politykę restrykcyjną (fiskalną i monetarną) w fazie ożywienia, aby zmniejszyć deficyt budżetowy w okresie dobrej koniunktury oraz politykę ekspansywną w fazie kryzysu, aby napędzić słabą koniunkturę.
Jeśli jednak miałabym przyporządkować poszczególne działania do tych czterech faz na siłę, to zrobiłabym to w następujący sposób:
f. kryzysu – ekspansywna polityka monetarna
f. depresji – stymulacyjna polityka fiskalna
f. ożywienia – restrykcyjna polityka fiskalna
f. rozkwitu – restrykcyjna polityka pieniężna
lub
ekspansywna p. monetarna i fiskalna – fazy kryzysu i depresji
restrykcyjna – fazy ożywienia i rozkwitu
(opisy jw.)