1.PODZIAŁ SĄDÓW WG KANTA
Kant zaczął od poszerzenia arystotelowskiej teorii logiki o nowy podział sądów na:
sądy analityczne, czyli takie, które w orzeczeniu wypowiadają jedynie to, co jest zawarte w podmiocie – mają charakter definicji i służą objaśnieniu posiadanej już wiedzy;
sądy syntetyczne, czyli takie, których orzeczenie wykracza poza podmiot – które rozszerzają naszą wiedzę
sądy a priori, czyli takie, które są niezależne od doświadczenia – mają swe źródło w umyśle;
sądy a posteriori, czyli takie, które można wywieść z doświadczenia.
Te dwa podziały krzyżują się ze sobą.
Sądy analityczne opierają się na zasadzie niesprzeczności (jeżeli prawdziwe jest zdanie: każde ciało jest rozciągłe, to nie może być prawdziwe zdanie: istnieje ciało, które nie jest rozciągłe). Wszystkie zdania analityczne są a priori, nawet jeśli ich pojęcia zostały wywiedzione z empirii (np. złoto jest żółtym metalem).
Sądy syntetyczne a posteriori pochodzą z doświadczenia (np. każde ciało ma określony ciężar). Pojawiają się tam, gdzie następuje wykroczenie poza pojęcie. Zdaniem Kanta sądy matematyczne mają charakter syntetyczny a priori (np. 7+5=12 miałoby być zdaniem poszerzającym naszą wiedzę).
Wszystkie sądy o charakterze metafizycznym są aprioryczne. Są wśród nich analityczne (te nazywał sądami należącymi do metafizyki) oraz syntetyczne (metafizyczne we właściwym sensie). Pierwsze są środkami do uzyskiwania drugich. Do pierwszych zaliczymy na przykład definicję: substancją jest to, co istnieje tylko jako podmiot. Do drugich należy natomiast teza: wszystko, co jest w rzeczach substancją, jest trwałe. Pierwsze są analityczne a priori, a drugie – syntetyczne a priori.
Sądy syntetyczne a posteriori oraz sądy analityczne a priori nie budzą wątpliwości. Pierwsze wywodzą się z doświadczenia, drugie zaś opierają się na umowach ułatwiających porozumiewanie się. Przykładami pierwszych są ustalenia przyrodoznawstwa (z wyjątkiem tak zwanego czystego przyrodoznawstwa), a przykładami drugich – definicje obiektów matematycznych.
Sądy analityczne są pewne i powszechne, ale nie poszerzają naszej wiedzy. Sądy empiryczne, czyli syntetyczne a posteriori, powiększają wiedzę, lecz nie są pewne ani powszechne. Kant – podobnie jak poprzednicy – szukał wiedzy, która byłaby powszechna i pewna. Znalazł ją w sądach syntetycznych a priori.
| Podział sądów według Kanta |
|---|
| sądy |
| analityczne |
| syntetyczne |
2.KANON RETORYKI KLASYCZNEJ
Retoryka (gr. ῥητορική rhetorike, od wyrazu ῥήτωρ rhetor "mówca") – krasomówstwo, sztuka wymowy, umiejętność dobrego i rzetelnego przekonywania słuchaczy, czyli przekazywania treści perswazyjnych.
Teoria retoryki opierała się na obserwacji możliwości perswazyjnych ludzkiej mowy, a środki retoryczne nie były wynajdywane przez teoretyków, lecz pochodziły z przemówień sławnych oratorów. Zadaniem teoretyków było natomiast opracowywanie wskazówek przydatnych w układaniu mowy, a także klasyfikacja zabiegów retorycznych – przy czym zasady klasyfikacji, np. tropów i figur retorycznych, różniły się w zależności od autora. Według Arystotelesa, retoryka służy wynajdywaniu tego, co w mowie może mieć znaczenie przekonywujące. Retorykę, zwłaszcza w okresie klasycznym, utożsamiano ze sztuką pięknej i ozdobnej mowy (elocutio, colores rhetorici; loqui – mówić, por. „elokwencja”, w retoryce oznacza bardziej „styl mowy”).
5 zasad retoryki klasycznej, tzw. canon:
Inventio(inwencja) – zebranie materiału, to inaczej też szukać, czyli szukanie argumentów.
Dispositio(kompozycja) – skomponowanie materiału,
Elocutio(elokucja) – nadanie właściwej formy styl.,
Memoria(pamiec/mnemotechnika)– zapamiętanie mowy,
Pronuntiatio(sztuka głoszenia) – wygłoszenie mowy.
3.Co to jest metodologia nauk?
To nauka zajmująca się metodami stosowanymi w naukach przy formułowaniu twierdzeń i teorii naukowych. Metodologia nauk analizuje nie tylko procedury badawcze, lecz także jej wytwory: pojęcia, hipotezy, twierdzenia.
Metodologia nauk może być dzielona na:
ogólną (logiczna) - teoria metod naukowych stosowanych we wszystkich naukach
Ogólna metodyka nauk jest teorią zastosowania reguł semiotycznych oraz praw i reguł logiki formalnej do działalności naukowej. Interesuje ją poprawne formułowanie problemów naukowych, poprawność rozumowań, zasady dyskusji.
Według innego podziału wyróżnia się:
metodologię nauk w aspekcie pragmatycznym zajmującą się metodami działalności naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych
metodologię nauk w aspekcie teoretycznym zajmującą się strukturą i elementami systemów naukowych
4.Co to jest metanauka i jakie są metanauki?
„metanauka” – to nauka o nauce.
Wyróżniamy trzy grupy metanauk:
Humanistyczne: historia nauki, psychologia nauki, socjologia nauki, ekonomia nauki, polityka nauki.
Filozoficzne: ontologia nauki, epistemologia.
Formalne: logika j. nauki, logika metod naukowych, logika formalna (teoria związków formalnych pomiędzy dowolnymi wyrażeniami) i logika wiedzy (lub l. poznania naukowego).
Osobną grupę tworzą metanauki kompleksowe (interdyscyplinarne).
Naukoznawstwo – cel: zwiększenie potencjału nauki w oparciu o socjologię, ekonomię i historię nauki. Tu także: zarządzanie nauką.
Logiczna teoria nauki – bada naturę poznania naukowego,
Filozofia nauki – filozoficzne i logiczne badania nad nauką,
Metodologia nauk – korzysta z semiotyki, teorii rozumowań z erystyką i teorią argumentacji, metodologii nauk sensu stricto (tj. badanie metod naukowych), teorii nauki w aspekcie a) historycznym i b) systematycznym.
Naukoznawstwo – cel: zwiększenie potencjału nauki w oparciu o socjologię, ekonomię i historię nauki. Tu także: zarządzanie nauką.
Logiczna teoria nauki – bada naturę poznania naukowego,
Filozofia nauki – filozoficzne i logiczne badania nad nauką,
Metodologia nauk – korzysta z semiotyki, teorii rozumowań z erystyką i teorią argumentacji, metodologii nauk sensu stricto (tj. badanie metod naukowych), teorii nauki w aspekcie a) historycznym i b) systematycznym.
5.Wyjaśnij podstawowe pojęcie „NAUKA”
Termin „nauka” jest wieloznaczny.
Nauka jako dziedzina kultury obejmuje nie tylko działalność odkrywczą i twórczość naukową, ale też budynki, sprzęt, szkoły, biblioteki, laboratoria etc.
Nauka w sensie ścisłym to metodyczne poznanie odkrywcze.
Nauka jako czynność prowadząca do wiedzy – zajmuje się nią metodologia.
Nauka jako wytwór tej czynności – przedmiot badań teorii nauki.
= wiedza będąca rezultatem poznania
Wytwór subiektywny: a) stan umysłu („zasób wiedzy”) b) jako sprawność umysłowa („umiejętność zdobywania wiedzy”).
Wytwór obiektywny – teorie naukowe i inne struktury teoretyczne (maxi-teorie: paradygmaty, programy badawcze, tematyki badawcze (G. Holton), tradycje badawcze (L. Laudan).
Poznanie nieodkrywcze kształcące.
Przedmiot (wiadomość etc.) pouczający:
a) kogoś (np. doktryna, metoda),
b) przedmiot uczenia się (to, czego się uczymy)
2. Nauka jako proces nauczania (np. szkolenie).
3. Nauka jako rezultat nauczania: wiedza, erudycja, umiejętność, sprawność.
6.Klasyczny podział NAUK
Systematyka tradycyjna dzieli nauki na
nauki formalne:
nauki ścisłe, czyli matematykę, logikę, nauki strukturalne;
nauki realne
nauki przyrodnicze, czyli nauki zajmujące się światem postrzeganym przez człowieka: fizyka, chemia, biologia, nauki o Ziemi, astronomia, medycyna teoretyczna, geografia...;
nauki inżynieryjne – tu podstawowa różnica między nauką i inżynierią polega na tym że ta druga zajmuje się tym jak budować i tym co już zbudowane.
nauki humanistyczne, zajmujące się człowiekiem i jego wytworami kulturowo-duchowymi: historia, antropologia kulturowa, filozofia, lingwistyka...;
nauki społeczno-ekonomiczne, zajmujące się społeczeństwem, jego organizacją, zmianami: antropologia, historia, geografia, politologia, stosunki międzynarodowe, ekonomia, socjologia, pedagogika, psychologia.
7. Działy semiotyki i czym się zajmują?
a) syntaktyka
b)semantyka
c)pragmatyka
Ad.a)syntaktyka jeden z trzech głównych działów semiotyki, obok semantyki i pragmatyki. Syntaktyka bada funkcje syntaktyczne – relacje, które zachodzą między wyrażeniami (znakami językowymi) wewnątrz języka i które mają charakter formalny. Podstawowe relacje syntaktyczne to np. implikacja (wynikanie) czy reprezentowanie stałych przez zmienne.
Syntaktyka, jako nauka o formalnych relacjach między znakami językowymi, stanowi zbiór reguł pozwalających na składanie (formowanie) wyrażeń oraz na ich transformację. Reguły formowania wyrażeń pozwalają poprawnie łączyć wyrażenia w wyrażenia bardziej złożone. Reguły transformacji wyrażeń, np. reguły dedukcyjne takie jak reguła podstawiania czy reguła odrywania, pozwalają poprawnie otrzymywać jedne wyrażenia z innych – w ten sposób, by ich właściwości, rozumiane jako przynależenie do pewnego systemu wyrażeń, pozostały zachowane.
Ad.b) semantyka – synonim semiotyki (logicznej) jako ogólnej teorii znaków
semantyka – dział semiotyki (logicznej) opisujący relacje między językiem a rzeczywistością, w węższym znaczeniu synonim teorii modeli
semantyka – dział językoznawstwa zajmujący się znaczeniem słów, zwrotów, zdań i tekstów
semantyka – w informatyce semantyka języka programowania
semantyka – semantyka ogólna, amerykański kierunek w filozofii języka
Ad.c)pragmatyka jeden z trzech działów semiotyki (obok semantyki i syntaktyki). Wg Charlesa W. Morrisa, autora wspomnianego podziału, pragmatyka traktować ma o relacji między znakiem a odbiorcą (interpretatorem).
Ta dziedzina językoznawstwa i filozofii języka rozwinęła się w drugiej połowie XX wieku i zajmuje się z jednej strony kwestiami stosunków między znakami słownymi a interpretatorami (ludźmi je wypowiadającymi lub słuchającymi), które zachodzą w procesie komunikacji słownej, z drugiej zależnością znaczenia wyrażeń od kontekstu, w którym są użyte. Inaczej mówiąc, pragmatyka bada sposoby posługiwania się mową przez ludzi (w szczególności rozumienie i interpretowanie wypowiedzi w zależności od kontekstu), a także mechanizmy niejawnego przekazywania i uzyskiwania informacji przez wypowiedź oraz mechanizmy jej rozumienia.
8.Indoeuropeistyka i poglądy
9. Wymienić najważniejszych twórców metodologii nauk humanistycznych i streścić ich poglądy na przedmiot: metodę nauk humanistycznych
Dyscypliny nauk humanistycznych w Polsce:
10.Pozytywizm
kierunek w filozofii i literaturze zainicjowany przez Auguste'a Comte'a w połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej) i kontynuowany do czasów współczesnych (zob. empiriokrytycyzm, pozytywizm logiczny). Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa, która może być zdobyta tylko dzięki pozytywnej weryfikacji teorii za pomocą empirycznej metody naukowej.
Mimo że z czasem metoda naukowa odeszła od pozytywistycznej afirmacji teorii na rzecz jej falsyfikacji, to jednak pozytywizm we współczesnej postaci nadal jest kojarzony ze światopoglądem naukowym - wręcz czasem nazywany ideologią naukową - i jako taki bywa często podzielany przez technokratów, wierzących w konieczność rozwoju przez postęp nauki.
W Polsce oddziaływanie tego nurtu myśli przejawiało się początkowo głównie w literaturze, która w kraju pod zaborami nie tylko przeciwstawiała się literackiemu romantyzmowi, głosząc wiarę w postęp i zdobycze nauki, ale także postulowała kulturalną i gospodarczą odbudowę przez pracę u podstaw.
11. Filozofia Platona – teoria idei.
Zdaniem Platona, świat ukazuje się naszym zmysłom w sposób zafałszowany i błędny, ale istnieje sfera prawdziwsza i doskonalsza, królestwo bytów (zwanych „formami” lub „ideami”), które są wieczne, niezmienne i w jakimś sensie stanowiące wzorce dla struktury i charakteru naszego świata. Te abstrakcyjne obiekty, jakbyśmy je dzisiaj nazwali, istnieją poza przestrzenią i poza czasem, a najważniejsze z nich to dobro, piękno, równość, wielkość, jedność, istnienie, podobieństwo, różnica, zmienność i niezmienność.
Zasadnicze znaczenie w filozofii Platona ma rozróżnienie między obiektami, które są piękne (dobre, sprawiedliwie, wielkie) a jednym obiektem, jakim jest piękno (dobro, sprawiedliwość, wielkość), od którego to obiektu wszystkie rzeczy piękne (dobre, sprawiedliwe, wielkie) biorą swoją nazwę i odpowiednie cechy.
Niemal wszystkie ważne dzieła Platona noszą piętno tego rozróżnienia, a wiele z nich poświęconych jest badaniu etycznych i praktycznych konsekwencji takiego podziału rzeczywistości. Jesteśmy więc zachęcani do przewartościowania naszych wartości, mając na uwadze realność idei i ułomność fizycznego świata. Musimy uznać, że dusza jest obiektem innego rodzaju niż ciało – tak bardzo od ciała różnym, że dla jej funkcjonowania ciało nie jest niezbędne; co więcej, dusza może pojąć charakter idei o wiele łatwiej, kiedy nie krępują jej więzy z żadnym ciałem.
W wielu swych pismach Platon twierdzi lub zakłada, że prawdziwi filozofowie – ci, którzy rozumieją, jak ważne jest odróżnienie jedności (jaką jest dobro, cnota lub odwaga), od wielości (rozmaitych rzeczy, osób lub zjawisk, które nazywane są dobrymi, cnotliwymi lub odważnymi) – ze względu na swoją przenikliwość mogą skuteczniej doskonalić się moralnie niż ludzie nieoświeceni.12. Filozofia Platona – nauki niespisane i proktologia
Po zapoznaniu się z podstawowymi zagadnieniami Platońskiej filozofii. Przyszedł czas w naszej podróży na zatrzymanie się przy VII księdze Państwa. Wielu badaczy uważa ów mit za podsumowanie całej myśli Platońskiej.
Zapraszam więc do jaskini Platońskiej…
Wyobraźmy sobie ludzi żyjących w podziemnej jaskini. Owi mieszkańcy siedzą przykuci twarzami do ściany bez jakichkolwiek, możliwości poruszania się. Za nimi pali się ognisko i jest wejście do jaskini, przez które pada światło słońca do środka. U wejścia do jaskini biegnie murek na wysokość przeciętnego człowieka za którym poruszają się inni ludzie noszący różne przedmioty na ramionach. Nasi kajdaniarze widzą tylko owe przedmioty jako odbijające się na ścianie cienie, i słyszą echa głosów z zewnątrz. Oto zarysowaliśmy cały świat owych ludzi, w jaskini wszystko, co widzą na ścianie uważają za ostateczną rzeczywistość, poza która nie ma już nic innego. Wyobraźmy sobie dalej, że z tego miejsca pewnego razu uwalnia się jeden z kajdaniarzy. Po stromiźnie wychodzi na zewnątrz, po pierwszym szoku i bólu spojrzeniem w światło uczy się patrzeć na rzeczy takimi jakimi są, a nie na ich niedoskonałe cienie. Odkrywa wtedy, że wszystkie owe rzeczy tworzy słońce, i to ono pozwala dostrzec prawdziwą rzeczywistość.
To jest zasadnicza treść owego wspaniałego mitu. Proponuje przypatrzeć mu się bardziej szczegółowo, by odkryć jego wielorakie sensy i idee w sobie niesie.
Wymienia się kilka znaczeń owego mitu.
Najbardziej podstawowy mówi o różnych poziomach rzeczywistości. Jak już wiemy z poprzednich artykułów, efektem drugiego żeglowania było odkrycie świata poza zmysłowego z ideami i pierwszymi zasadami na czele. Ów świat przekraczał i kształtował widzialny świat. W naszym więc micie cienie są zmysłowymi pozorami rzeczy, zaś posągi i inne wytworzone przedmioty symbolizują wszystkie rzeczy zmysłowe. Mur symbolizuje przegrodę oddzielającą rzeczy zmysłowe od ponadzmysłowych. Rzeczy poza murem symbolizują rzeczywistość w jej prawdziwym bycie tj. idee. Słońce to idea Dobra (pamiętną zasadę Jedna z proktologii, o której wspominaliśmy mówiąc o drugim etapie drugiego żeglowania).
Dalej ów mit ukazuje można by rzec religijny, misteryjny tj.tajemniczy wymiar platonizmu. Jest więc życie w jaskini, życiem w wymiarze zmysłów i tego co w wymiarze zmysłowym. Życie w świetle symbolizuje życie w wymiarze ducha. Wyzwolenie z kajdan to odwrócenie się od zmysłowego ku inteligibilnemu (intelektualnemu).Ogląd i radość ze słońca jest radością z Dobra, poznaniem zasady kształtującej wszystko.
Ostatnim symbolem jaki chciałbym przedstawić jest spojrzenie na owego kajdaniarza wyzwolonego jako na polityka, jakiego w jego zadaniach chciał widzieć Platon. Platon w micie mówi o powrocie oświeconego kajdaniarza do jaskini, po to aby uwolnić innych z niewoli, aby tak jak oni mogli się cieszyć oglądaniem światła słonecznego. Ten który wraca, jest filozofem-politykiem nie zatrzymuje wiedzy tylko dla siebie, ale wykorzystuje ją dla szerszego celu. Platon wyraźnie ukazuje istotną kwestię, ten który schodzi do jaskini może zostać źle przyjęty i nawet zabity. Widać tu aluzję do Sokratesa, który odsłaniał iluzje ludzkich przekonań, tylko marne cienie.
Jaskinia Platońska jest jednym z największych i najdoskonalszych ujęć, nie tylko rzeczywistości ale i kondycji ludzkiego ducha. Jeśli chcesz być filozofem to odwróć głowę do słońca, idź…
13. Definicje metafizyki Arystotelesa
Nazwa metafizyka prawdopodobnie nie pochodzi od samego Arystotelesa, lecz od filozofa perypatetyckiego Andronikosa z Rodos, który wydał i uporządkował pisma mistrza. 14 pism, dotyczących ogólnych zasad, umieścił po pismach fizycznych (gr.) metà tà physiká. Za tym, że porządek przyjęty przez Andronikosa był czysto zewnętrzny, pozafilozoficzny, opowiedzieli się następujący uczeni: Eduard Zeller, Paul Hämmerlin, William David Ross, Werner Jaeger. Arystoteles używał określeń „filozofia pierwsza”, w odróżnieniu od fizyki, czyli „filozofii drugiej”, lub „teologia”, z racji tego, że przedmiotowi metafizyki przypisywane są cechy boskie. Pierwsza wzmianka o tytule metà tà physiká wystąpiła u Mikołaja z Damaszku (64 r. przed. Chr.), widnieje też w katalogach Anonima z Menage oraz Ptolemeusza. Według teorii M.H. Reinera, tytuł Metafizyka był inspirowany przez samego Arystotelesa i był już używany przez pierwszą generację uczniów Liceum. Mógł je stworzyć jego uczeń Eudemos z Rodos. Według Moraux dzieła metafizyczne w pierwotnym układzie występowały po pismach matematycznych a nie fizycznych i nazwa miałaby znaczenie filozoficzne[2]. Według interpretacji odwołującej się do perspektywy platońskiej, przedrostek metà odnosi się do hierarchii bytów: wskazuje na to, co ponad przyrodą (gr.) υπερ φύσιν - hyper fysin lub επεκεινα των φυσικων - epekeina ton fysikon. Interpretacja ta przypisywana Herenniuszowi, była powszechna w średniowieczu. Dla Tomasza z Akwinu metafizyka dotyczy rzeczy poza-fizycznych (łac.) transphysica i ma ten sam przedmiot co teologia, tzn. traktuje o rzeczach boskich, różni się tylko sposobem poznania..
Od tytułu dzieła pochodzi nazwa dziedziny wiedzy – metafizyka.
14. Teoria czterech przyczyn Arystotelesa (wymienić i krótko opisać).
Koncepcja ta dobrze pasowała do ontologicznego wytłumaczenia zjawiska występowania hierarchiczności bytów. Hierarchiczność taką zauważał Arystoteles zwłaszcza w świecie ożywionym, gdzie istnieje ciąg stworzeń od najprostszych do najbardziej złożonych. Arystoteles tłumaczył tę hierarchię stopniem udziału formy i materii w danym jednostkowym bycie. Czym w danym bycie jest więcej formy (jest ona bardziej złożona) a mniej materii, tym zajmuje ona wyższe miejsce w hierarchii. I tak: byty nieożywione takie jak np. kamień zawierają w sobie bardzo dużo materii i mają przy tym bardzo prostą i nieruchomą formę. Rośliny mają bardziej złożoną formę, która podlega powolnym zmianom. Zwierzęta mają jeszcze bardziej złożoną formę, która daje im możliwość ruchu i reagowania na zmiany. Wreszcie ludzie posiadają bardzo złożoną formę zwaną duszą, która posiada unikatową cechę bycia świadomym o samej sobie.
Z połączenia tych ontologicznych założeń powstała teoria czterech przyczyn, jakie muszą być spełnione do zaistnienia danej rzeczy:
przyczyna materialna (causa materialis) – rzecz powstaje z materii;
przyczyna formalna (causa formalis) – powstaje przez ukształtowanie materii przez formy;
przyczyna sprawcza (causa efficiens) – powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio;
przyczyna celowa (causa finalis) – powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi.
Arystoteles, rozważając pierwszą przyczynę (sprawczą) ruchu (primus motor), postulował istnienie ducha, który poruszałby światem, tak jak dusza porusza ciałem. Jako ostateczne źródło ruchu byłby nieruchomy (nieruchomy poruszyciel). Duch ten został utożsamiony z Bogiem, ale, w odróżnieniu od istot znanych z wierzeń religijnych, nie jest on czynnikiem aktywnym – nie ingeruje w dzieje świata. Jego zdolność poruszania wynika raczej z tego, że rzeczy, kierowane tęsknotą, dążą do niego jako do czystej formy.
Koncepcja teleologiczna, głosząca, że każdy rozwój dokonuje się stosownie do założonego celu, była istotnym elementem arystotelesowskiej fizyki i biologii.
15. Definicja ruchu w hylemorfizmie Arystotelesa.
Rzeczywistość ujmował w sposób dynamiczny; służyła temu teoria aktu i możności oraz entelechii jako zasady stawania się danego bytu. Teza, iż ruch, który dokonuje się w istniejącym odwiecznie świecie, miał początek, doprowadziła go do koncepcji pierwszego poruszyciela, stanowiącego też cel owego ruchu - czyli transcendentnego Boga. Wyodrębnił 3 rodzaje duszy, traktowanej zawsze jako forma i energia ciała organicznego: duszę roślinną, zwierzęcą i - właściwą jedynie człowiekowi - myślącą; przeprowadził podział rozumu (funkcji duszy myślącej) na bierny i czynny. W etyce propagował zasadę środka, tj. unikanie skrajności; za cel ludzkiego działania uważał dobro i szczęście.
Hilemorfizm (gr.: hyle = materia, morphe = kształt), hylemorfizm – stanowisko w teorii bytu i filozofii przyrody, według którego każdy byt jest ukonstytuowany przez materię i formę. Za pomocą tego założenia można wyjaśnić m. in. fakt zmian substancjalnych - przechodzenia jednej substancji w inne substancje, tzn. ginięcia jednej substancji przy jednoczesnym powstawaniu innych.
Hylemorfizm sformułowany został przez Arystotelesa, a następnie przyjęty przez tomizm. Dla Arystotelesa ani materia, ani idea nie były substancjami, natomiast i jedna i druga były składnikami substancji. Materia natomiast nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nie istnieją idee - wszystko to są abstrakcje. Naprawdę istnieją tylko konkretne zespoły materii i formy. Niektórzy filozofowie rozszerzają złożenie hylemorficzne na każdy byt. W innym niż u Arystotelesa sensie złożenie bytu z materii i formy przyjmuje np. Roman Ingarden. Z co najmniej dziewięciu znaczeń pojęć: materia - forma, tylko jedno zdaniem Ingardena odpowiada koncepcji Arystotelesa.
16. Co to jest byt u Arystotelesa?
1. Pojęcie "bytu":
metafizyka była „nauka o bycie” lub „nauka o bycie jako bycie”,
podstawę ontologii Arystotelesa stanowi założenie wieloznaczności terminu „byt”,
nie należy go rozumieć w sposób jednoznaczny, jak robili to eleaci, ani też w sposób transcendentny, co czynili platonicy,
byt nie może być „rodzajem”, ani, tym bardziej, gatunkiem; chodzi więc o pojęcie ponad-rodzajowe (i, naturalnie, ponad-gatunkowe),
byt ma różne znaczenia, ale wszystkie one mają ściśle określoną relację do tej samej zasady lub tej samej rzeczywistości; zakładają odniesienie do czegoś jednego, czym jest substancja. Jedność różnych znaczeń bytu wynika więc z faktu przyporządkowania ich wszystkich do substancji. W tym sensie arystotelesowska ontologia jest „usiologią”.
niejasna formuła „byt jako byt” wyrażać może tylko samą wielość znaczeń bytu oraz relację, która je formalnie wiąże i sprawia, że każde jest właśnie bytem. A zatem, „byt jako byt” oznacza substancję i to wszystko, co się do niej odnosi.
2. Arystotelesowski wykaz znaczeń bytu i jego struktura:
a) byty przypadłościowe nie wyrażają istoty danej rzeczy, a jedynie traf, przypadłość implikowaną przez daną istotę. Nie są one i nie mogą być przedmiotem żadnej nauki. Przyczyną akcydensów jest fakt, że niektóre rzeczy nie są konieczne (istnieje materia, która może stać się inną, niż jest najczęściej),
b) „byt w sobie samym” jest przeciwieństwem bytu przypadłościowego (byt jako kategoria) – z nim Arystoteles utożsamia najczęściej substancję, a czasem i inne kategorie, które są czymś znacznie bardziej trwałym od przypadłości.
c) byt jako prawda i, przeciwstawiony mu, nie-byt jako fałsz mogą być nazwane „bytami logicznymi” – byt jako prawda wskazuje byt sądu prawdziwego, a nie-byt jako fałsz – byt sądu fałszywego. Jednakże ich przyczynami są stany umysłu ludzkiego, które nie mogą zdradzić obiektywnej natury bytu. Dlatego i tego zagadnienia nie włącza Arystoteles w przedmiot metafizyki,
d) byt jako możność lub jako akt rozciąga się na wszystkie wyżej wymienione znaczenia bytu. W możności lub w akcie może być byt przypadłościowy, byt sądu prawdziwego lub fałszywego i każda z kategorii bytu w sobie samym.
17. Co to jest substancja w metafizyce Arystotelesa?
1. Zagadnienie substancji:
substancja jest jedną z kategorii bytu (najważniejszą),
byt kategorii opiera się na substancji, która, wobec tego wszystkiego, ujawnia ostateczny sens każdego bytu,
substancja jest pierwsza pod względem pojęciowym, poznawczym i czasowym.
tylko ona jest definiowalna „sama przez się”; tylko jej przysługuje definicja w podstawowym sensie.
2.Problem substancji w ogóle: forma, materia, synolon i cechy określające pojęcie substancji:
pojęcie „substancji” ma co najmniej cztery różne znaczenia: istotę, ogół, rodzaj lub substrat (hypokeimenon). Substrat jest czymś, o czym inne predykaty są orzekane, podczas gdy on sam nie może być orzekany o niczym; to on jest w pierwszym rzędzie substancją.
Arystoteles uważa, że z odmiennych tytułów przez substancję można rozumieć formę, materię i synolon (materia i forma),
Substancją jest w jednym sensie forma – wewnętrzna natura, istota rzeczy, gdyż do niej odwołujemy się, definiując rzeczy.
w pewnych granicach i materię można nazwać substancją – gdyby forma nie została w niej urzeczywistniona, nie miałaby żadnej konkretności. Wobec tego w pełni jasne jest to, że i synolon jest dla Arystotelesa substancją.
3. Definicje substancji:
substancją można nazwać tylko to, co nie tkwi w czymś innym i nie jest orzekane o czymś innym, lecz jest tkwienia i orzekania podłożem,
substancją może być tylko byt, który może istnieć sam przez się lub oddzielnie od reszty – ma formę istnienia samodzielnego,
substancją nazwać można tylko to, co jest czymś określonym (nie może być substancją nic ogólnego ani abstrakcyjnego),
substancja musi być czymś wewnętrznie jednolitym (a nie np. zorganizowaną wielością),
substancją jest tylko to, co jest aktem lub co jest w akcie
Materia realizuje tylko pierwszą z tych pięciu definicji. Nie może istnieć, bowiem, sama przez się, oddzielnie (warunek drugi), nie jest niczym określonym, gdyż czymś takim może być tylko coś, co ma formę (warunek trzeci), nie jest czymś wewnętrznie jednolitym, ponieważ jedność pochodzi od formy (warunek czwarty) i jest tylko potencją (warunek piąty). Forma i synolon spełniają wszystkie definicje (wbrew pozorom, forma nie tkwi w materii – ma więcej bytu od niej; materia zależy hierarchicznie od formy).
W niektórych tekstach Arystoteles zdaje się jako najwyższą substancję traktować synolon (empiryczny i opisowy punkt widzenia), w innych – formę (spekulatywny i metafizyczny punkt widzenia). Mimo wszystko forma wydaje się u Arystotelesa substancją „mocniejszą” i to ona jest pierwszą przyczyną bytu.
18. Klasyczna definicja prawdy.
Prawda – cecha wypowiadanych zdań określająca ich zgodność z rzeczywistością. W mowie potocznej oraz w logice tradycyjnej prawda to stwierdzenie czegoś, co miało faktycznie miejsce lub stwierdzenie niewystępowania czegoś, co faktycznie nie miało miejsca.
Problemem zdefiniowania tego pojęcia zajmowali się filozofowie od starożytności. Klasyczna definicja prawdy pochodzi od Arystotelesa i jest to zgodność sądów z rzeczywistym stanem rzeczy, którego ten sąd dotyczy.
Arystoteles tak próbował przybliżać istotę prawdy w swojej Metafizyce:
Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem. Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą.
Definicja ta (zwana dziś korespondencyjną definicją prawdy) oznacza, że
dane zdanie A jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stan faktyczny opisany przez zdanie A ma rzeczywiście miejsce,
tzn. zdanie 'Ala ma kota' jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada jakiegoś kota.
Powyższe rozumienie prawdy prowadzi jednak do kilku trudności. Jedną z nich jest tzw. paradoks kłamcy. Bez względu na to, jaką z dwóch wartości logicznych przypiszemy jednemu z poniższych zdań:
Z1 = Z2 jest zdaniem prawdziwym,
Z2 = Z1 jest zdaniem fałszywym,
to, przy założeniu powyżej definicji prawdy, dojdziemy do wniosku, że zdaniu przysługuje inna (od założonej) wartość logiczna. Przez wieki filozofowie nie potrafili znaleźć definicji prawdy, która z jednej strony byłaby formalnie poprawna (nie prowadziłaby do sprzeczności), a z drugiej adekwatna czyli bliska nieścisłemu, potocznemu rozumieniu słowa "prawda".
kontynuował św.Tomasz z Akwinu.
Korespondencyjna teoria prawdy.
Definicja ta (zwana dziś korespondencyjną definicją prawdy) oznacza, że dane zdanie A jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stan faktyczny opisany przez zdanie A ma rzeczywiście miejsce, tzn. zdanie 'Ala ma kota' jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada jakiegoś kota.
Przez całe wieki filozofowie nie potrafili znaleźć definicji prawdy, która z jednej strony byłaby formalnie poprawna (nie prowadziłaby do sprzeczności), a z drugiej adekwatna czyli bliska nieścisłemu, potocznemu rozumieniu słowa prawda.
Jedna z takich prób została przedstawiona w XX wieku przez polskiego logika Alfreda Tarskiego, choć miała ograniczony zasięg - odnosiła się mianowicie wyłącznie do języków formalnych.
Tarski określił prawdę jako pewną cechę zdań, wyrażalną jednak w języku zewnętrznym (czyli w metajęzyku) wobec języka, w jakim wypowiadane są owe zdania. Definicja Tarskiego zastosowana do języka polskiego byłaby nieskończoną koniunkcją zdań typu:
Trawa jest zielona wtedy i tylko wtedy, gdy TRAWA JEST ZIELONA,
Jan kocha Anię wtedy i tylko wtedy, gdy JAN KOCHA ANIĘ,
Wiki jest wspaniałą technologią wtedy i tylko wtedy, gdy WIKI JEST WSPANIAŁĄ TECHNOLOGIĄ,
przy czym "wtedy i tylko wtedy" jest spójnikiem logicznym, a nie wyrażeniem języka polskiego, natomiast zdania pisane dużymi literami są wyrażeniem pewnego stanu faktycznego i również należy je traktować jako zdania nie wypowiadane w języku polskim (można je traktować na przykład jako formuły logiczne).
Antynomia kłamcy nie ima się tej definicji, gdyż zdanie "ja kłamię" byłoby zdaniem nie z języka polskiego, lecz właśnie z owego zewnętrznego języka, opisującego stan faktyczny i jako takie nie podlegałoby definicji Tarskiego.
Jak już wspomniano definicja Tarskiego odnosiła się jedynie do języków formalnych (do których język polski się nie zalicza) i była konstruowana nie tyle przez nieskończoną koniunkcję, co przez indukcję.
Główne nurty we współczesnej filozofii nauki.
hermeneutyka (Hans Georg Gadamer), Paul Ricoeur, filozofia dialogu (Emmanuel Levinas), filozofia nauki (Karl Popper, Thomas Kuhn, Paul Feyerabend), szkoła frankfurcka (Theodor W. Adorno, Herbert Marcuse, Jurgen Habermas), postmodernizm (Jacques Derrida, Gilbert Deleuze, Umberto Eco, Jean-Francois Lyotard, Richard Rorty, Michel Foucault, Zygmunt Bauman), Willard Van Orman Quine, Hilary Putnam.
Czym się różni perswazja od manipulacji?
Podstawowa różnica między manipulacją a perswazją wynika z formy stosowania. Perswazja polega na wykorzystywaniu logicznych argumentów w celu przekonaniu drugiej strony do czegoś, a w manipulacji oddziałujemy na kogoś za pomocą różnych technik w taki sposób by nie domyśliła się ona, że jest podmiotem manipulacji. Aby w pełni zrozumieć różnice jakie zachodzą między tymi dwoma działaniami, należy najpierw zapoznać się z ich definicją i cechami, które je charakteryzują.
Manipulacja to wywieranie wpływu na drugą osobę za pomocą słów, mimiki, gestów, działania na emocjach, uczuciach i instynktach. Jest to zwykle działanie świadome i nastawione na określony efekt. Ma na celu wywołanie w osobie, która manipulujemy pożądane przez nas zachowania, decyzje.
-każda manipulacja kończy się gdy przedmiot zmanipulowany zorientuje się w tej próbie
-osobę manipulowaną traktuje się jako narzędzie do osiągnięcia swoich zamierzeń, celów
Perswazja- której przekonujemy kogoś, by działał na naszą korzyść za pomocą argumentu. Nie ukrywa się intencji. Szuka się w drugiej osobie cech, które pomogłyby nam wpłynąć na nią aby przeszła na naszą stronę (argumentacja psychologiczna).
Zasadnicze różnice między manipulacja a perswazją:
-manipulacja wykorzystuje ludzkie słabości, nieświadomość, fałszywe postrzeganie pewnych zjawisk, a perswazja może wykorzystać tylko określone cechy czy poglądy danej osoby
-w manipulacji liczy się siła umiejętnego wykorzystania technik, w perswazji siła argumentów
-w manipulacji druga strona jest zazwyczaj nieświadoma, że została poddana manipulacji, w perswazji nie są ukrywane intencje i cele działania
-perswazja wymaga czasu, a gdy go nie mamy lepiej zastosować jest manipulację
- Perswazja jest trudniejsza, wymaga podania konkretnych argumentów (np. psychologicznych) – ludzie są związani ze swoimi poglądami i niechętnie zmieniają zdanie
-w manipulacji ważne są tylko cele osoby, która ją stosuję, w perswazji częściej dąży się do kompromisu, bierze się pod uwagę poglądy, cele drugiej strony.
Zasadnicze różnice między manipulacja a perswazją:
-manipulacja wykorzystuje ludzkie słabości, nieświadomość, fałszywe postrzeganie pewnych zjawisk, a perswazja może wykorzystać tylko określone cechy czy poglądy danej osoby
-w manipulacji liczy się siła umiejętnego wykorzystania technik, w perswazji siła argumentów
-w manipulacji druga strona jest zazwyczaj nieświadoma, że została poddana manipulacji, w perswazji nie są ukrywane intencje i cele działania
-perswazja wymaga czasu, a gdy go nie mamy lepiej zastosować jest manipulację
- Perswazja jest trudniejsza, wymaga podania konkretnych argumentów (np. psychologicznych) – ludzie są związani ze swoimi poglądami i niechętnie zmieniają zdanie
-w manipulacji ważne są tylko cele osoby, która ją stosuję, w perswazji częściej dąży się do kompromisu, bierze się pod uwagę poglądy, cele drugiej strony
22. Na czym polega trop w retoryce?+przykłady
Trop (gr. tropos oznacza: zwrot, kierunek, kształt) – termin z zakresu retoryki, oznaczający zastąpienie pewnego słowa lub wyrażenia innym - dla większej obrazowości, wyrazistości i skuteczności przekazu słownego.
W tropie zastępujemy słowo o pewnym znaczeniu słowem o innym znaczeniu.
Przykładowe rodzaje tropów:
metafora, metonimia, synekdocha, alegoria, peryfraza, katachreza, hiperbola, litota, antonomazja, emfaza.
23. Co to jest figura retoryczna +przykłady
Figury retoryczne są zastąpieniami syntaktycznymi.
Animizacja, ożywienie, rodzaj metafory przypisującej przedmiotom martwym, zjawiskom przyrody oraz pojęciom abstrakcyjnym cechy i właściwości istot żywych, np. ślepy kamień, gniewne morze, czuła noc.
Antropomorfizacja, rodzaj przenośni polegającej na przypisywaniu zjawiskom lub pojęciom cech ludzkich, odmiana animizacji. Przykład: "Wiatr gwizdał. Fale wyciągną ręce i zaczną w ferworze klaskać..." (L. Staff).
Personifikacja, uosobienie, zazwyczaj stereotypowa przenośnia ukazująca zjawisko lub pojęcie w postaci antropomorficznej. Personifikacja przedstawia twory nieożywione, zjawiska natury, zwierzęta, rośliny, a także pojęcia abstrakcyjne jako postaci ludzkie, działające lub przemawiające.
Alegoria, w literaturze i sztuce obraz mający, poza dosłownym, sens przenośny, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie. Zwykle występuje w formie personifikacji wyposażonej w określone atrybuty, np. alegoria sprawiedliwości - kobieta z przepaską na oczach, z mieczem i wagą.
24. Rodzaje domniemań
- domniemania prawne formalne: nakazują przyjmować, że ma lub miał miejsce określony fakt, dopóki nie zostanie wykazane, że ma lub miał miejsce fakt przeciwny (np. domniemanie, że dziecko urodziło się żywe)
- domniemania prawne materialne: polegają, na tym że na podstawie przepisu prawnego należy uznawać pewien poszukiwany fakt za ustalony, jeżeli został odpowiednio ustalony inny fakt (np. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, jeżeli urodziło się w czasie trwania małżeństwa).
25. Co to jest deontonomizm heteronomiczny i czym się różni od autonomicznego?
Deontonomizm (gr. dein - powinność i nomos - prawo): etyka posłuszeństwa nakazom. Według tego stanowiska czyn jest moralnie dobry wówczas gdy jest zgodny z nakazem odpowiedniego autorytetu.
Deontonomizm heteronomiczny uznaje za autorytet moralny jakąś instancję zewnętrzną wobec podmiotu działania, Np. heteronomiczny Deontonomizm teologiczny upatruje instancję nakazodawczą w Bogu.
Deontonomizm autonomiczny - nakazodawczym autorytetem jest człowiek sam dla siebie.
26. Co to jest entymemat?
Wnioskowanie dedukcyjne, w którym przemilczano jakąś przesłankę.
27. Metody amplifikacji
Amplifikacja - stosowana przez szwajcarskiego psychologa Carla Gustava Junga metoda pomocna w psychoterapeutycznej analizie snów. Polega ona na rozszerzaniu znaczenia obrazu sennego dzięki przepracowaniu wraz z pacjentem pojawiających się w nim elementów. Analityk, oprócz korzystania z informacji dostarczanych przez pacjenta (uzyskiwanych np. dzięki zastosowaniu metody swobodnych skojarzeń), interpretuje treść marzenia sennego porównując jego elementy (np. symbole) z paralelnymi elementami należącymi do zakresu takich dziedzin jak religia, mitologia, sztuka czy kulturoznawstwo. W technice amplifikacji stosowana jest również analiza zestawu snów pod kątem powtarzalności bądź zmian pojawiających się w nich treści.
Metoda amplifikacji opiera się na jungowskiej teorii postulującej istnienie wspólnej dla całej ludzkości i rządzącej się identycznymi mechanizmami części ludzkiej psychiki - nieświadomości zbiorowej.