PROCESY POZNAWCZE JAKO REGULATORY ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH
Procesy poznawcze jako regulatory zachowań agresywnych
Człowiek, dzięki strukturom i procesom poznawczym może:
odbierać
przechowywać
reprodukować
tworzyć
informacje o otaczającej rzeczywistości oraz rozumieć ich znaczenie (Geller 1980).
Przykład – procesy atrybucji, które porządkują rzeczywistość w kategoriach przyczynowo-skutkowych.
Procesy poznawcze są podstawą koordynacji działań jednostki i kontroli przejawiania oraz przebiegu zachowań agresywnych.
Ogólny model agresji (Anderson i Bushman, 2002)
Funkcje mechanizmów poznawczych jako regulatorów agresji
interferencyjno-generująca w formułowaniu motywacji agresywnej
stymulująco-blokująca czynności agresywne
programująco-sterująca właściwościami czynności agresywnej oraz jej przebiegiem
Rozwój poznawczy i moralny a agresja
Kształtowanie się agresji nie jest wyłącznie przyswojeniem wzorców zachowania, ale także standardów, norm i reguł określających:
kiedy
wobec kogo
w jaki sposób
można, warto, należy zachowywać się agresywnie.
Zależy to od doświadczeń społecznych oraz od poziomu rozwoju poznawczego jednostki (Geller 1980).
Przykłady poznawczych regulatorów agresji
Bodźce sygnałowe
Specyficzne standardy i reguły postępowania
Atrybucja agresji
Bodźce sygnałowe
Należą do nich sygnały o agresywnych lub frustracyjnych konotacjach, sprzyjające facylitacji reakcji agresywnej (np. ocena, nieuzasadniona krytyka, wyśmiewanie się …). Ich pojawienie się lub brak wpływa na zmianę natężenia zachowania agresywnego (Berkowitz 1962; Frączek 1975, 1986; Reykowski 1977)
Specyficzne standardy i reguły postępowania
Związane są z obrazem własnej osoby, szczególnie z samooceną, samowiedzą trwałą, poczuciem własnej wartości.
Duże znaczenie ma tu stopień interioryzacji tych norm i ich miejsce w systemie poznawczym jednostki
(Bandura 1988; Geller 1980; Reykowski 1977; Tyszkowa 1977; Wojciszke 1980, 1983).
Atrybucja agresji
Ocena zachowania zależy od przewidywania
jego przyczyn. Zachowanie wyznaczone jest przez przypisywane motywy innym ludziom (wróg czy przyjaciel?).
Możemy mieć do czynienia z różnicą między atrybucją przyczyn i atrybucją odpowiedzialności za zachowanie
(Frączek 1986; Zakrzewski 1986).
Znaczenie schematów percepcyjno-poznawczych
Procesy poznawcze pełnią istotną rolę regulacyjno-sterowniczą ludzkiego zachowania (także
agresywnego).
Schematy percepcyjno-poznawcze to skumulowane doświadczenie życiowe człowieka, stanowiące
jednocześnie mapę znaczeń i wartości, determinujących jego funkcjonowanie w otoczeniu.
Istotne znaczenie mają specyficzne standardy i reguły postępowania związane z:
obrazem własnej osoby
samooceną
obrazem i oceną innych
Oddziałują na percepcję i ocenę rzeczywistości (Frączek 1970; Wojciszke 1980, 1983)
Trwałość zachowań agresywnych (determinanty)
doświadczenia jednostki zawarte w rysach jej osobowości, umożliwiające specyficzny sposób odbierania rzeczywistości;
dostrzeganie w sytuacji zewnętrznej wielości sygnałów wywoławczych agresję, interpretowanie ich jako frustrujących;
silne nawyki reagowania agresją na sytuacje stresowe;
słabe mechanizmy kontroli zachowania;
predyspozycje temperamentalne;
instrumentalne reagowanie agresją w określonych sytuacjach (zwrócenie na siebie uwagi, dla zdobycia uznania społecznego)(Kubacka-Jasiecka 1975)
Podsumowanie
Rola procesów poznawczych dla rozwoju zachowań agresywnych jest bezdyskusyjna.
Istotne elementy warunkujące reakcje agresywne to percepcja rzeczywistości oraz uczenie się.
Ważne środowiska kształtujące różnorodne doświadczenia to rodzina, szkoła, środowisko rówieśnicze, środowisko pracy.