Wykład I

1. Podstawowe pojęcia:

Prawo karne w sensie szerokim obejmuje:

prawo karne materialne – to zespół norm prawnych określających czyny społecznie szkodliwe, zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i zabezpieczające stosowane wobec sprawców

prawo karne procesowe – to zespół norm prawnych regulujących proces karny, czyli zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary lub środków karnych oraz środków zabezpieczających

prawo karne wykonawcze – to zespół norm prawnych regulujących wykonanie orzeczeń sądowych.

Podział drugi:

prawo karne w sensie powszechnym - zawiera normy dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego oraz wszystkich osób

prawo karne skarbowe (k.k.s. z 10 IX 1999 r.) - dotyczy spraw związanych z naruszeniem interesów finansowych Skarbu Państwa lub organów samorządu terytorialnego. Normuje ono odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, jak również postępowanie w tych sprawach, które obecnie należą do kompetencji sądów.

prawo karne wojskowe (część wojskowa k.k. i dział XV k.p.k.) - jest szczególna dziedziną ze względów podmiotowych jak i przedmiotowych, względy podmiotowe wiążą się z ograniczeniem do żołnierzy kręgu osób ponoszących odpowiedzialność na podstawie przepisów tego prawa, natomiast względy przedmiotowe związane są z celem tych przepisów, jakim jest zapewnienie dyscypliny i gotowości obronnej sił zbrojnych.

2. Prawo karne jako ULTIMA RATIO

Prawo karne jako ultima ratio (ostateczność, subsydiarność, regulacja) – prawo karne ma charakter subsydiarny (pomocniczy, wspierający), sankcjonując najpoważniejsze naruszenia norm postępowania zawartych w innych dziedzinach.

3. Funkcje prawa karnego:

a) ochronna - prawo karne chroni najważniejsze dobra społeczne i jednostkowe przed zamachami przestępnymi niezależnie od regulacji innych dziedzin prawa ( np. ochrona życia, wolności i nietykalności jednostki). Prawo karne operuje najsilniejszymi środkami przymusu, zdolnymi zabezpieczyć ochronę pokojowego współżycia społecznego oraz praw i wolności jednostki.

b) gwarancyjna – brak tej zasady bądź ich łamanie prowadzi do samowoli władzy, w której represja dotyka także osoby niewinne. Funkcja ta podkreśla fakt, iż najważniejsze zasady realizujące tę funkcję mają charakter nadrzędnych , opartych na Konstytucji i konwencjach międzynarodowych, w szczególności Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

c) prewencyjno wychowawcza – polega ona na tym, iż celem kary i innych środków karnych nie jest wyłącznie represja za popełnione czyny, lecz także zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę oraz społeczeństwo, które ma przeciwdziałać naruszaniu prawa.

d) kompensacyjna – funkcję tą realizuje przede wszystkim zaliczenie do środków karnych obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu w ramach kary ograniczenia wolności, środków karnych związanych z poddaniem próbie sprawcy przestępstwa, warunkowe zawieszenie wykonania kary oraz orzekania nawiązki na rzecz pokrzywdzonego.

pojęcie wiktymologii - Wiktymologia (z łac. victima – ofiara, z gr. logos – nauka) to nauka o ofierze (kim jest, czym się zajmuje, z czego żyje, jaki tryb życia prowadzi, z kim się kontaktuje, czy jest konfliktogenna itp.)

4. Funkcje prawa karnego procesowego:

a) prakseologiczna - prawo wskazuje najlepszą drogę do osiągnięcia celu jakim jest zrealizowanie norm prawa karnego materialnego. Chodzi o wykrycie prawdy materialnej i wyciągnięcie odpowiedniej konsekwencji.

b) gwarancyjna - prawo karne procesowe chroni prawa człowieka uwikłanego w proces. Służą temu normy ograniczające stosowanie środków przymusu. Prawo to pozostaje w ścisłym związku z prawem konstytucyjnym jeśli chodzi o prawa obywatelskie.

c) regulacyjna - normy prawa karnego procesowego wyznaczają określony porządek, ustalają sekwencję, czynności w odpowiednie formy, zaprowadzają ład w procesie.

d) materialno-prawna - prawo karne procesowe wywiera niejednokrotnie wpływ na zakres uregulowania prawa karnego materialnego i realności stosowania tego prawa.

5. Przepisy dotyczące odpowiedzialności nieletnich – ustawa o postępowanie w sprawach nieletnich 26 X 1982 (Dz. U. Nr 35, poz. 229 z późń. zm.) oraz art. 10 k.k.

Odpowiedzialności tej podlegają osoby, które w czasie popełnienia czynu zabronionego przez to prawo ukończyły 17 lat. Wobec osób tych stosuje się środki wychowawcze i poprawcze, które orzeka sąd rodzinny na podstawie przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Podstawą wszczęcia postępowania przed sadem rodzinnym jest popełnienie przez nieletniego czynu zabronionego oraz także wystąpienie przejawów demoralizacji w postępowaniu nieletniego. Najsurowsze ze środków przewidzianych w wymienionej ustawie, środki poprawcze orzeka się wobec nieletnich, którzy po ukończeniu 13 lat dopuścili się czynu zabronionego jako przestępstwo i wykazują znaczny stopień demoralizacji co wskazuje, że stosowanie wobec nich środków wychowawczych byłoby niecelowe.

Art. 10 § 2 kk. Przewiduje odpowiedzialność karna nieletnich, którzy po ukończeniu 15 lat dopuszcza się szczególnie ciężkich przestępstw wymienionych w tym przepisie (zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała, zamachy na bezpieczeństwo powszechne, zamachy terrorystyczne, kwalifikowane zgwałcenie i rozbój), jeżeli właściwości i warunki osobiste sprawcy za tym przemawiają, a zwłaszcza bezskuteczność stosowanych poprzednio środków wychowawczych lub poprawczych.

Odpowiedzialność karna nieletniego następuje w takim wypadku na podstawie przepisów Kodeksu karnego – przed sadem karnym. Z uwagi na niepełny rozwój nieletniego prawo karne zakłada jednak, że jego wina jest z tego powodu umniejszona, ograniczając wymiar kary do 2/3 górnej granicy zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo, a także przewiduje możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Należy dodać, że odpowiedzialność karna wchodzi w grę również w sytuacji, gdy sprawca dopuścił się czynu karalnego jako nieletni, ale w chwili orzekania ukończył 18 lat, przy czym stosowanie środków poprawczych byłoby już niecelowe. W takim wypadku sąd, wydaje wyrok skazujący, stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary.

6. Problem prawa wykroczeń. Czy to jest osobne prawo niezależne od reguł prawa karnego? Czym jest wykroczenie? Dlaczego obowiązuje osobny kodeks wykroczeń 20 V 1971 r. oraz osobny kodeks postępowania w sprawach o wykroczeniach z 24 VIII 2001 r.?

Prawo wykroczeń

W prawie polskim istnieje kategoria czynów karalnych o mniejszej społecznej szkodliwości, z których wiele polega na naruszeniu norm o charakterze porządkowym.

Odpowiedzialność za wykroczenia opiera się na takich samych zasadach jak odpowiedzialność za przestępstwa, ale nie jest to odpowiedzialność karna w znaczeniu ścisłym. Prawo wykroczeń można zaliczyć do szeroko pojętego prawa karnego. Wskazuje nam na to struktura Kodeksu wykroczeń, którego regulacje w zakresie części ogólnej wzorowane są na kodeksie karnym.

Wykroczenie – czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany.

Na podst. kodyfikacji z 20 V 1971 r. orzekanie w sprawach o wykroczenia należało do kolegiów do spraw wykroczeń, które funkcjonowały przy organach administracji, a po zmianie ustrojowej włączone zostały w strukturę sadownictwa. Obecnie postępowanie sadowe w sprawach o wykroczenia normuje uchwalony 24 VII 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.

7. Sensowność wydzielania kodeksu karnego wykonawczego z 1997 r.; jego kompleksowość.

W polskim prawie nastąpiło wyodrębnienie i skodyfikowanie prawa karnego wykonawczego. Kodek karny z 1997 r. stanowi w art. 1 §1, że: „Wykonywanie orzeczeń w postępowaniu karnym, w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe i w postępowaniu w sprawach o wykroczenia […] odbywa się wg przepisów niniejszego kodeksu”. W konsekwencji nastąpiło podporządkowanie tym regulacjom całego procesu wykonywania kar i środków karnych.

Organem decydującym o wykonaniu orzeczeń jest sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji a w sprawach związanych z wykonywaniem kary pozbawienie wolności – sąd penitencjarny.

W postępowaniu wykonawczym skazany ma określony status prawny, który składają się zarówno prawa jaki i obowiązki.

Część szczególna kodeksu karnego wykonawczego normuje szczegółowo wykonywanie kar, środków karnych i środków zabezpieczających, a także najsurowszego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.

Wykład II

1. Źródła prawa karnego w znaczeniu ogólnym: w znaczeniu materialnym i formalnym:

a) Źródłem prawa, w znaczeniu formalnym, jest akt organu państwowego zawierający normy prawne. W przypadku prawa karnego osobno rozpatruje się jednak źródła prawa karnego materialnego i procesowego.

b) Źródła prawa, w znaczeniu materialnym:

- Konstytucja – nie określa jakie konkretne typy zachowań człowieka są przestępstwami i jaki za nie grożą kary. Zawiera przepisy regulujące zasady odpowiedzialności karnej zawarte w części ogólnej prawa karnego

- Ustawa – jest w Polsce źródłem prawa, w takim zakresie, w jakim oznacza ona co jest przestępstwem i jakie sankcje są za nie przewidziane.

Podst. ustawą jest kodeks karny z 1997 r., który składa się z 3 części:
1. ogólnej

2. szczególnej

3. wojskowej

- Umowa międzynarodowa – jeśli zostanie ratyfikowana i ogłoszona w Dz. U. RP to jest ona częścią krajowego porządku prawnego i stosuje się ją bezpośrednio. Ma ona pierwszeństwo przed ustawą o ile została ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie (art. 91 ust.2 Konstytucji). Najważniejszymi umowami są: Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r., oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.

Ważne w Konstytucji artykuły:

Art. 40.

Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

Art. 41.

1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

2. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.

3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

4. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Art. 42.

1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.

3. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Art. 44.

Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.

Art. 46.

Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

!!! szczególnie w świetle art. 8. Ust. 2 Konstytucji

Art. 8.

1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

nowy problem – kwestia kolizji z aktami normatywnymi Unii Europejskiej

Art. 90

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.

4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Art. 91.

1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Niedopuszczalność traktowania rozporządzenia jako źródła prawa karnego materialnego.

Rozporządzenia wykonawcze nie są źródłami prawa karnego materialnego. Wynika to z zasady ustawowej określoności. Jeżeli wyjątkowo w Kodeksie karnym znajdują się przepisy blankietowe, które trzeba wypełnić treścią innego przepisu, to w zasadzie wypełnieniem ich może być tylko przepis innej ustawy.

Znaczenie kodeksu karnego, jego konstrukcja, stosunek do innych ustaw (art. 116).

Kodeks karny - akt normatywny stanowiący zbiór przepisów regulujących odpowiedzialność karną obywateli danego państwa.

kodeks karny z 1997 r. składa się z 3 części:
1. ogólnej – która określa podstawowe zasady odpowiedzialności za przestępstwo, formy jego popełnienia, okoliczności wyłączające odpowiedzialność, odpowiedzialność, system kar i środków

karnych itd.,
2. szczególnej – zawiera typy przestępstw i karę grożącą za nie,
3. wojskowej – wskazuje na odrębności zastosowania zasad odpowiedzialności, kar i środków karnych w stosunku do żołnierzy oraz opisuje najważniejsze przestępstwa wojskowe.

Art. 116.

Przepisy części ogólnej tego kodeksu stosuje się do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie.

Umowa międzynarodowa. Rola dwóch umów EKPrCz. Międzynarodowego 1950 r. z protokołami dodatkowymi, szczególnie nr 1, 3, 5, 6, 7 i Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 XII 1966 r., ratyfikowanego przez Polskę w 1977 r. (protokół fakultatywny w 1994 r.); rola innych umów.

Umowa międzynarodowa – jeśli zostanie ratyfikowana i ogłoszona w Dz. U. RP to jest ona częścią krajowego porządku prawnego i stosuje się ją bezpośrednio. Ma ona pierwszeństwo przed ustawą o ile została ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie (art. 91 ust.2 Konstytucji). Do polskiego porządku prawnego wprowadzono wiele umów międzynarodowych tego rodzaju. Najważniejszymi umowami są: Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r., oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.

Problem tzw. normy blankietowej (art. 265 k.k. – wypełnia ją ustawa w tym wypadku ustawa z 1999 r. o ochronie informacji niejawnych.

Jeżeli w Kodeksie karnym znajdują się przepisy blankietowe, które trzeba wypełnić treścią innego przepisu, to w zasadzie wypełnieniem ich może być tylko przepis innej ustawy.

Np. art. 265 normuje odpowiedzialność za naruszenie tajemnicy państwowej.

Art. 265.

§ 1. Kto ujawnia lub wbrew przepisom ustawy wykorzystuje informacje stanowiące tajemnicę państwową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli informację określoną w § 1 ujawniono osobie działającej w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Kto nieumyślnie ujawnia informację określoną w § 1, z którą zapoznał się w związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym upoważnieniem, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

2. Źródła prawa karnego procesowego

Krąg źródeł prawa karnego procesowego jest szerszy niż prawa karnego materialnego. Konstytucja zawiera znaczenie więcej przepisów normujących proces karny niż zasady odpowiedzialności karnej.

a) Konstytucja – zawiera wiele przepisów normujących proces karny, np. zapewnia nietykalność i wolność osobistą, statuuje zasadę domniemania niewinności, wskazuje na prawo do sprawiedliwego, bezstronnego i jawnego procesu sądowego. Gwarantuje też dwuinstancyjność postępowania sądowego.

Art. 41.

1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

2. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.

3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

4. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Art. 42.

1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.

3. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Art. 45.

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

2. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.

Art. 55.

1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3.

2. Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję:

1) został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz

2) stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku.

3. Nie wymaga spełnienia warunków określonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji.

4. Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela.

5. W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.

b) Ustawa – stanowi podstawowe źródło prawa karnego procesowego, zwłaszcza kodeks postępowania karnego.

c) Umowa międzynarodowa – ma pierwszeństwo przed ustawą. Szczególne znaczenie ma tu orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które może doprowadzić nawet do nowej interpretacji przepisów ustawy lub ich zmiany.

d) Rozporządzenia wykonawcze – w prawie karnym procesowym nie ma zakazu regulowania jego materii przy pomocy tych rozporządzeń (jak w prawie karnym materialnym) Kodeks postępowania karnego z 1997 r. przewiduje ok. 17 rozporządzeń, zaś karny wykonawczy – ok. 25. Wydawane są one w celu wykonania delegacji ustawowej.

Czy orzecznictwo sądowe jest źródłem prawa? Problem art. 190 ust. 1 Konstytucji.

Orzecznictwo sądów w Polsce za wyjątkiem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego nie jest źródłem prawa - zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji mają one moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

Rola zwyczaju (zmieniającego się) i nauki prawa w systemie źródeł prawa.

Zwyczaje – nie są źródłem prawa, mimo iż wywierają wpływ na stosowanie prawa a niekiedy i na ocenę stopnia szkodliwości społecznej warunkującej w konkretnej sytuacji odpowiedzialność karną.

Np.: wręczenie kwiatów lekarzowi po operacji, nauczycielowi z okazji imienin lub napiwku taksówkarzowi, kelnerowi, szatniarzowi albo innej osobie wykonującej usługę nie może być traktowana jako łapówka. W takich zachowaniach nikt rozsądny nie dopatruje się szkodliwości społecznej.

3. Cztery fundamentalne zasady prawa karnego:

pierwsza: Nullum crimen sine lege (art. 42 ust. 1 Konstytucji i art. 1 k.k.);
nie ma przestępstwa bez ustawy
Zasada ta w polskim prawie karnym została określona w art. 42 ust. 1 Konstytucji, gdy ustawodawca wskazał, iż tylko ustawa może zabronić, pod groźbą kary, określonych czynów. Wykluczyła ona zatem inne akty prawne i wskazała, że źródłem prawa karnego materialnego jest ustawa w zakresie w jakim określa ona co to jest przestępstwo i jakie są za nie przewidywane sankcje.
Zasada ta stanowi również podstawę funkcji gwarancyjnej prawa karnego.
Ponadto wskazuje też, iż normy prawa karnego muszą być określone bardzo dokładnie oraz wskazuje na brak możliwości stosowania analogii w prawie karnym.

druga: Nulla poena sine lege (j.w.)

nie ma kary bez ustawy

Organy państwowe działające w systemie prawa stanowionego mogą podjąć działania tylko w zakresie kompetencji które przyznają im obowiązujące normy prawne. Czyn nie jest karalny, jeśli nie istnieje norma prawna ustanawiająca sankcję za ten czyn. Co więcej, niedopuszczalne jest wymierzenie sprawcy kary, której za popełniony przez niego czyn ustawa nie przewiduje. Nie tylko zatem sam czyn musi być określony w ustawie lecz również kara przewidziana za ten czyn.

trzecia: Lex criminalis retro non agit (art. 1 i art. 4 k.k.)

prawo nie działa wstecz, określana również jako zasada nieretroaktywności prawa

Ustawodawca nie może ustanawiać przepisów prawa, które wiązałyby skutki prawne ze zdarzeniami prawnymi mającymi miejsce w przeszłości. Prawo musi być przewidywalne i budzić zaufanie a podmiot prawa musi mieć pewność, że w danej sytuacji postępuje zgodnie lub niezgodnie z obowiązującym prawem.

– wyjątki: dawne do dekret z 22 I 1946 r. o odpow. za klęskę wrześniową i tzw. sierpniówka z 31 VIII 1944 r. (bardzo ważna tzw. klauzula Gustawa Radbrucha i prawa norymberskiego); aktualne wyjątki to art. 44 Konstytucji i art. 9 §1 przepisów wprowadzających k.k. – wątpliwa ich konstytucyjność; zmiana ustawy (prawo intertemporalne art. 4; zmiana ustawy po wyroku, depenalizacja i jej skutki).

czwarta: lex criminalis – lex certa.

ustawa karna – to ustawa pewna

Wykład III

1.Wykładnia przepisów prawa karnego; pojęcie, różnica pomiędzy przepisem a normą prawną.

Wykładnia, czyli interpretacja prawa, polega na ustalaniu treści i zakresu normy prawnej. Normą prawną jest dyrektywa zachowania wyrażona w źródle prawa obowiązującego. Wykładnia prawa polega na wyjaśnieniu sensu przepisów prawnych, ustaleniu właściwego ich rozumienia, przypisaniu im odpowiedniego znaczenia, bądź wyznaczeniu ich zakresu. Przez wykładnię rozumie się określone czynności podjęte w celu ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego.

Przepis prawny jest podstawową jednostką aktu normatywnego. Ustawa np. składa się z artykułów,
z których każdy jest przepisem prawnym. Z przepisów odtwarzamy normy prawne.

Norma prawna (łac. norma - reguła, przepis, prawidło) to wypowiedź zawarta w akcie prawotwórczym, wyrażająca polecenie ogólnego zachowania się w konkretnych okolicznościach.

2.Rodzaje wykładni:

- ze względu na podmiot:

a) Wykładnia autentyczna – sam ustawodawca wprowadza, dokonywana przez ten organ władzy publicznej, który ten przepis ustanowił. Charakteryzuje ją moc powszechnie obowiązująca. Posiada moc równą mocy prawnej aktu normatywnego, który poddany został interpretacji.

b) Wykładnia sądowa (operatywna) – stosują sądy, dokonywana jest przez organy stosujące prawo w toku rozpatrywania spraw indywidualnych. W szczególności stosowana przez sądy zarówno pierwszej jak i wyższych instancji. Ma charakter konkretny, nie posiada mocy powszechnie obowiązującej i wiąże jedynie organ który jej dokonuje, oraz podmioty wobec których prawo jest stosowane. Szczególną rolę odgrywa tu niewątpliwie wykładnia Sądu Najwyższego.

c) Wykładnia naukowa (doktrynalna) – jest widoczna w uzasadnieniach sądów dokonywana przez każdego, kto interpretuje tekst prawny. Nie ma ona jednak dla nikogo żadnej mocy wiążącej.

- ze względu na metodę:

Językowa - fundamentalna – zawsze punkt wyjścia, polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w którym zostały sformułowane.

Logiczna - wynikająca z reguły logiki modalnej, ustalanie sensu normy drogą logicznego rozumowania na podstawie zawartych w niej przesłanek (np. “ jeżeli nie wolno mniej to tym bardziej nie wolno więcej ..” albo “ jeżeli wolno więcej to tym bardziej wolno mniej..” )

Systemowa - polega na ustaleniu treści normy przez analizę miejsca jakie ona zajmuje w systemie prawa , oraz porównanie jej z normami sąsiadującymi (np. gdy norma jest w kodeksie szczegółowym to tym samym już to wyłącza inne normy ogólne).

Historyczna - porównanie przepisów nowych i starych, jedna z najczęściej stosowanych, zmierza do ustalenia sensu normy na podstawie okoliczności towarzyszących jej powstaniu , odwołuje się do motywów jakie “ przyświecały “ wydaniu danej normy.

Celowościowa (teleologiczna)- do czego służy norma, zmierza do ustalenia sensu normy przez analizę celów do jakich ona została wydana . Ustaliwszy cel ustalimy też sens normy prawnej .

Prawnoporównawcze - bazuje na wnioskach wynikających z porównania danego przepisu z analogicznymi uregulowaniami w innych systemach prawnych.

3.Problem analogii w prawie karnym.

Problem analogii w prawie karnym pojawia się gdy mamy do czynienia z brakiem normy prawnej regulującej rozstrzyganą kwestię. Ta analogia polega na wypełnieniu luki prawnej przez stosowanie przepisu najbardziej zbliżonego do danej sytuacji. Analogii nie można stosować na niekorzyść sprawcy.

Analogia – przechodzenie od jednego następstwa do drugiego tej samej racji. (jeżeli ustawa czegoś nie reguluje to mamy 2 rozwiązania). Analogia w prawie karnym materialnym jest dopuszczalna tylko na korzyść sprawcy.

Analogia jest dopuszczalna poza 2 wypadkami w prawie karnym

- na niekorzyść oskarżonego,

- wtedy, gdyby powodowała ograniczenie wolności obywatelskich.

4.Miejsce i czas popełnienia przestępstwa:

Miejsce – zasada wszędobylstwa - Prawo karne w odniesieniu do miejsca popełnienia przestępstwa przyjmuje tzw. zasadę wszędobylstwa, wg której przestępstwo może być popełnione w rożnych miejscach. Art. 6. § 2. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.

Miejsce –

1. tam gdzie sprawca działał lub zaniechał działania,

2. gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił

3. miejsce gdzie wg znamion sprawcy skutek miał nastąpić

Czas –

-określenie rok i miesiąc w którym sprawca działał lub zaniechał działania –Art. 6. § 1. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany.

- to czy był pełnoletni

- czy obowiązuje ta ustawa

- czy recydywa

- określenie przedawnienia

Zasada terytorialności - Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

Przestępstwo trwałe - zachodzi wtedy, gdy skutek przestępny musi trwać przez pewien czas, przy czym to trwanie może być przerwane przez samego sprawcę (np. przestępstwo pozbawienia wolności, wojskowe przestępstwo dezercji). Odróżnienie tego typu przestępstw ma znaczenie w odniesieniu do przedawnienia. Bieg przedawnienia liczy się bowiem od chwili ustania stanu przestępnego.

Przestępstwo ciągłe – to przestępstwo, które składa się z dwu lub więcej czynów, z których każdy stanowi przestępstwo, a które traktujemy łącznie jako jedno przestępstwo. Przestępstwo ciągłe obejmuje całą jednorodną działalność przestępną sprawcy. Potraktowanie łącznie dwu lub więcej przestępstw jako jednego przestępstwa ma swoje uzasadnienie materialnoprawne i procesowe. Przestępstwo ciągłe pozwala prawidłowo ocenić całą działalność przestępną sprawcy i wyrazić jej społeczne niebezpieczeństwo. Nie musi się ustalać, w akcie oskarżenia i wyroku, danych dotyczących każdego fragmentu przestępnej działalności, co niekiedy napotykałoby znaczne trudności. Skazując za przestępstwo ciągłe, sąd może orzec karę w granicach szerszych, niż jest to przewidziane za przestępstwo jednoczynowe. Może mianowicie przekroczyć górną granicę sankcji, nie więcej jednak niż o jej połowę.

Zbiegu przestępstw - O zbiegu przestępstw mówimy, gdy ten sam sprawca popełnia dwa przestępstwa lub więcej. Polski KK traktuje jako zbieg przestępstw sytuację, w której sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie, tzn. przed wydaniem pierwszego z wyroków, nawet nieprawomocnego, za któregokolwiek z tych przestępstw.

5.Pojęcie prawa karnego międzynarodowego:

Prawo międzynarodowe (dla odróżnienia od prawa prywatnego międzynarodowego zwane też prawem międzynarodowym publicznym) – jedna z gałęzi prawa, obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi, a także innymi podmiotami prawa międzynarodowego. Jedna z najstarszych dziedzin prawa, znana i rozwijana już w okresie starożytności. Za "konstytucję" współczesnej społeczności międzynarodowej i najważniejszy dokument prawa międzynarodowego uważa się Kartę Narodów Zjednoczonych powołującą do życia ONZ i proklamującą szereg zasad na których opierają się prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe.

Podstawowe zasady:

Obywatelstwa - więź prawna łącząca jednostkę (osobę fizyczną) z państwem, na mocy której jednostka ma określone prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo – analogicznie – ma obowiązki i prawa wobec jednostki. Określenie spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności sposobów jego nabycia i ewentualnie także utraty, należy do samego państwa – jest to jego kompetencja wyłączna. Istnieją także regulacje prawa międzynarodowego dotyczące spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności unikania sytuacji bezpaństwowości i wielokrotnego obywatelstwa.

Narodowości przedmiotowej ograniczonej – (in. zasada przedmiotowa zwykła, realna lub narodowości biernej). Chodzi tu o to, aby cudzoziemiec nie uniknął odpowiedzialności karnej, jeżeli znajduje się na terytorium Państwa Polskiego i nie postanowiono go wydać (lub nikt nie wystąpił z żądaniem takiego wydania). Kodeks karny (art. 110) ogranicza w tym wypadku zakres zainteresowania polskiej jurysdykcji dwoma dalszymi warunkami

Przedmiotowej obostrzonej - czyny przestępne skierowane przeciwko szczególnie istotnym polskim interesom (politycznym, gospodarczym), wówczas zastosowanie polskiej ustawy karnej nie jest uzależnione od uznania czynu za przestępstwo również w miejscu jego popełnienia. Działanie tej zasady w formie obostrzonej odnosi się do przestępstw skierowanych przeciwko: bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP, polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym, istotnym polskim interesom gospodarczym, oraz dotyczy złożenia fałszywych zeznań wobec urzędnika polskiego.

Ekstradycja - wydanie przez państwo władzom innego państwa osoby przebywającej na terytorium państwa wydającego, dokonywane w sytuacji, gdy osoba ta podejrzana jest o popełnienie na terytorium państwa zwracającego się z wnioskiem o ekstradycję czynu przestępczego lub w celu odbycia kary. Ekstradycja dokonywana jest na podstawie umowy międzynarodowej, o ile państwo zwracające się z wnioskiem o ekstradycję zapewnia wzajemność. Większość krajów nie dopuszcza ekstradycji własnych obywateli bądź osób, które uzyskały na ich terytorium prawo azylu.

6.Tło historyczne prawa i procesu karnego.

Nie wolno nie wiedzieć o torturach, zniesieniu ich w Polsce w 1776 r.,

zasadach prawa polskiego i angielskiego, o Cesare Beccaria (O

przestępstwach i karach 1764).

Wykład IV

Pojęcie przestępstwa - czyn człowieka, zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę określającą jego znamiona, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Zbrodnia – czyn człowieka, który spotyka się ze szczególnym potępieniem ze strony społeczności. Termin ten zawsze odnoszono do zbrodni umyślnego pozbawienia życia (zabójstwo, morderstwo), jak i zbrodni przeciw majestatowi (crimen laese maiestatis).

Występek - czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (art. 7 § 3 Kodeksu karnego). Czyn zabroniony, którego dolna granica ustawowego zagrożenia wynosi nie mniej niż 3 lata pozbawienia wolności albo jest zagrożony karą surowszą, stanowi zbrodnię.

Wykroczenie - czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany. Sprawca czynu zabronionego nie popełnia wykroczenia, jeżeli czyn jest niezawiniony (art. 1 §2 Kodeksu wykroczeń).

Czyn - człowiek , ale czy także podmiot zbiorowy? zachowanie się podmiotu prawa, które rodzi skutki prawne, nawet wówczas, gdy do wywołania tych skutków podmiot swym zachowaniem nie zmierzał. Czyn można popełnić przez świadome działanie (sterowane wolą zachowanie przejawiające się w formie kompleksu ruchów) lub zaniechanie ("bezczynność kierunkowa" - powstrzymanie się od działania). Nie należą do czynów w rozumieniu prawniczym zachowania człowieka w stanie wyłączającym świadomość, np. podczas snu.

Sprawa przymusu.

Pojęcie przymusu w prawie ma kilka znaczeń:

1. środki prawne stosowane w celu zapewnienia przestrzegania prawa, przymuszające do zastosowania się do przepisu prawa lub do wyroku sądowego.

2. W prawie cywilnym przymus rozumiany jest jako wywarcie nielegalnego nacisku na osobę fizyczną i jako taki może być okolicznością powodującą nieważność czynności prawnej.

Ustawowe znamiona czynu zabronionego:

Czyn zabroniony - zachowanie wypełniające ustawowe znamiona, czyli odpowiadające opisowi zachowania określonego w ustawie karnej. Czyn zabroniony jest obwarowany sankcją karną, tym samym jest czynem bezprawnym karnie i stanowi element składający się na strukturę przestępstwa lub wykroczenia. Czyn zabroniony jest rodzajem czynu bezprawnego i stanowi zarazem jeden z czterech podstawowych komponentów przestępstwa lub wykroczenia. Pozostałymi są: bezprawność, wina i społeczna szkodliwość (w wypadku przestępstwa - większa, niż znikoma; w odniesieniu do wykroczenia nie ma takiego wymogu). Oznacza to, że każde przestępstwo lub wykroczenie jest jednocześnie czynem zabronionym, natomiast nie każdy czyn zabroniony stanowi przestępstwo lub wykroczenie (nie jest nim, gdy zabraknie któregokolwiek z pozostałych trzech elementów definicji przestępstwa lub wykroczenia). Tym samym możliwe jest m. in. stworzenie takiej konstrukcji, w której czyn wypełniający znamiona czynu zabronionego nie będzie przestępstwem lub wykroczeniem z powodu zaistnienia okoliczności wyłączającej bezprawność czynu, dokładniej okoliczności wyłączającej karną bezprawność czynu, czyli kontratypu.

Podmiot przestępstwa; granice wieku odpowiedzialności.

Podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat.
Czynów popełnionych przez osoby nieletnie (poniżej 17 lat) nie nazywa się przestępstwami.

Podmioty powszechne i indywidualne.

Podmiotem przestępstwa powszechnego, może zostać każdy człowiek zdolny do odpowiedzialności karnej (tzn. zarazem poczytalny i taki, który osiągnął wiek odpowiedzialności). Przepisy dotyczące przestępstwa powszechnego zaczynają się zwykle od zaimka kto (por. art. 290 §1 KK: kto w celu przywłaszczenia dopuszcza się wyrębu drzewa w lesie...).

Podmiotem przestępstwa indywidualnego może być wyłącznie osoba o właściwościach opisanych w ustawie (tzw. intraneus wyodrębniony spośród tłumu tzw. extraneusów). Podmioty przestępstw indywidualnych są zazwyczaj oznaczone w ustawie.

Podział przestępstw na materialne i formalne.

Przestępstwo materialne (skutkowe) – przestępstwo, na które składa się czyn sprawcy oraz określony w ustawie skutek tego czynu. Jeżeli ktoś zmierza do wywołania skutku, jednak do niego nie doprowadza, nie popełnia przestępstwa określanego jako skutkowe. Prowadzi to jednak do odpowiedzialności karnej za samo usiłowanie dokonania przestępstwa. Polski Kodeks karny zastrzega, że odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega tylko ten, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi^[1].

Przykładami przestępstw skutkowych są:

-kradzież,

-rozbój,

-podpalenie,

-zabójstwo,

-uszkodzenia ciała.

Przestępstwa formalne - bezskutkowe, czyli skutek nie należy do ustawowych znamion przestępstwa gdyż nie jest jego integralna częścią składową, ale powstałe w przyszłości skutki mają znaczenie dla wyboru rodzaju kary i jej wymiaru.

Związek przyczynowy (zw. też związkiem przyczynowo-skutkowym), to jedna z przesłanek odpowiedzialności, obok bezprawności (działania lub zaniechania niezgodnego z prawem) i szkody (materialnej lub niematerialnej). Jest to związek pomiędzy dwoma stanami rzeczy w świecie zewnętrznym, w których jeden to przyczyna, a drugi to skutek. W uproszczeniu, można powiedzieć, że jest to związek pomiędzy zachowaniem się człowieka, bądź innym zdarzeniem będącym podstawą odpowiedzialności, a wynikłą z tego szkodą.

Przestępstwa kwalifikowane i uprzywilejowane.

Przestępstwo kwalifikowane jest typem przestępstwa, do którego należą znamiona zarówno danego przestępstwa podstawowego, jak i inne. Jest to przestępstwo o surowszej sankcji, ,,odmiana przestępstwa podstawowego o wyższym stopniu społecznego niebezpieczeństwa”.

Przestępstwo uprzywilejowane, to typ przestępstwa, do którego oprócz znamion przestępstwa podstawowego należą inne znamiona, czyniące je mniej niebezpiecznymi społecznie. Są to wiec przestępstwa o łagodniejszej sankcji od przestępstwa podstawowego.

Na przykład:

-typ podstawowy – przestępstwo znęcania się,

-typ kwalifikowany – przestępstwo znęcania się w związku z czym ofiara targnęła się na własne życie. Przestępstwo to objęte jest karą surowszą od przestępstwa podstawowego.

-typ uprzywilejowany – przestępstwo znęcania się, pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami. Przestępstwo to podlega karze łagodniejszej.

Strona podmiotowa przestępstwa.

Strona podmiotowa- obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Stosunek ten może polegać na umyślności lub nieumyślności. Strona podmiotowa jest najważniejszą przesłanką winy. Określona postać strony podmiotowej decyduje o stopniu społecznej szkodliwości czynu.

Teorie winy.

Teoria psychologiczna winy – ujmuje winę ontologicznie, jako stosunek psychiczny sprawcy do realizacji czynu zabronionego; istotne jest, czy sprawca chciał popełnić przestępstwo oraz czy godził się na to, dzięki czemu (naganny stosunek psychiczny) można przypisać mu winę,

Teoria normatywna winy – wprowadza pojęcie zarzucalności i koncentruje się na możliwości postawienia sprawcy pewnego zarzutu; jeżeli sprawca narusza obowiązujące przepisy (kryteria zarzucalności określone są w kodeksie karnym), to można przypisać mu winę,

Teoria kompleksowa (Teoria normatywna w ujęciu kompleksowym) – bierze pod uwagę zarówno stosunek psychiczny jak i element zarzucalności naruszenia przepisów karnych; jest powszechnie przyjmowana przez aktualną doktrynę prawa karnego.

Odpowiedzialność karna związana jest z winą.

Zasada "nullum crimen sine culpa" należy do podstawowych standardów współczesnego prawa karnego. Kodeksy odrzucają odpowiedzialność obiektywną za zachowanie od którego zależy karalność. Karze się za to co sprawca zrobił. Wina stanowi legitymację do stosowania kary wobec sprawcy przestępstwa. Przestępstwem jest tylko czyn zawiniony. KK nie daje definicji winy.

Wina zachodzi wtedy, gdy możemy sprawcy postawić zarzut popełnienia danego czynu zabronionego.

Dwie koncepcje winy:

-koncepcja winy psychologicznej - ujmuje winę jako stosunek psychiczny sprawcy do przedsiębranego czynu zabronionego. (Stosunek sprawcy do zarzuconego mu czynu.)

-koncepcja winy normatywnej - winą jest oceniona z punktu widzenia kryteriów społeczno-etycznych wadliwość procesu decyzyjnego w warunkach możliwości podjęcia decyzji zgodnej z wymaganiami prawa. (Istotą zawinienia jest zarzucalność.

Według koncepcji normatywnej przypisanie sprawcy winy wymaga określenia katalogu przesłanek tego przypisania. Te przesłanki ustala ustawodawca. Na podstawie regulacji zawartych w KK można sformułować przesłanki przypisania winy.

Wykład V

Wykład VI

Wykład VII

1) pojęcie kary, kara kryminalna

Kara - za przestępstwo zw. karą kryminalną jest przewidzianą przez prawo karne konsekwencją popełnienia przestępstwa, która zawiera określoną przez to prawo dolegliwość i w której wyraża się dezaprobatę czynu i jego sprawcy.

Wymierzanie kar za przestępstwa, konstytucja powierza sądom. Kary orzekane za wykroczenia nie mają charakteru kar kryminalnych. Odpowiedzialność za wykroczenia jest rodzajem odpowiedzialności karnej, gdyż polega ona na orzekaniu o winie i karze w trybie wzorowanym na procedurze karnej.

Wymierzanie przez sądy kar kryminalnych uzależnione jest od stopnia winy sprawcy przestępstwa i społecznej szkodliwości popełnionego przez niego czynu. Kara kryminalna oparta jest na odpowiedzialności osobistej sprawcy przestępstwa.

Funkcje kary realizowane są przez:

- zabronienie czynów społecznie szkodliwych pod groźbą kary

- orzekanie kar przez sądy wobec sprawców takich czynów

- wykonanie orzeczonych kar

2) katalog kar

a) grzywna – kara majątkowa którą wymierza się w stawkach dziennych określając ilość stawek oraz wysokość jednej stawki. Grzywna jest współcześnie karą dominującą.

Dwa etapy wymierzania:

Pierwszy etap:

- art. 33 § 1 KK - liczba stawek dziennych grzywny (od 10 do 540 stawek dziennych),

§ 1. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540.

Musi być adekwatna do zachowania nagannego sprawcy i do stopnia jego winy oraz cech indywidualnych (np. pierwszy raz karany).

Drugi etap:

polega na określeniu stawki krotnej jednej stawki dziennej grzywny

- art. 33 § 3KK - § 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 000 złotych.

Zależy od sytuacji ekonomicznej sprawcy - dolegliwość stawki musi być analogiczna dla każdego sprawcy.

Grzywna jako kara jedyna i jako kara kumulatywna (dodatkowa)

art. 22 § 2kk - Jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

b) kara ograniczenia wolności od 1-12 miesięcy

Art. 34. § 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; wymierza się ją w miesiącach.

Polegać ona może na nieodpłatnej, kontrolowanej pracy wskazanej przez sąd na rzecz gminy, placówki służby zdrowia, zakładu opieki społecznej na rzecz organizacji niosącej pomoc charytatywną. W stosunku do osoby zatrudnionej można orzec potrącenia od 10 do 25% wynagrodzenia na rzecz Skarbu państwa lub na cel społeczny wskazany przez sąd.

W czasie odbywania kary skazany nie może zmienia miejsca stałego pobytu bez zgody sądu i ma obowiązek udzielania wyjaśnień co do przebiegu wykonania kary.

W celu zwiększenia wychowawczego oddziaływania i kontroli nad skazanymi istnieje możliwość dozoru kuratorskiego i nakładania na skazanych obowiązków probacyjnych takich jak:

- przeproszenie pokrzywdzonego

- wykonywanie obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby

- powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających

- naprawienie w całości lub w części wyrządzonej szkody

c) kara pozbawienia wolności – system wykonania od 1 miesiąca do 25 lat.

d) kara pozbawienia wolności do lat 25

e) kara dożywotniego pozbawienia wolności

Kary te pełnią przede wszystkim funkcję ochronną. Kary pozbawienia wolności i dożywotnie pozbawienie wolności odbywane są przez sprawców w zakładach karnych penitencjarnych dla: młodocianych, odbywających karę po raz pierwszy, recydywistów penitencjarnych, w ZK w których odbywa się karę aresztu wojskowego.

f) kary zastępcze zamiast kar grzywny

Jeżeli skazany uchyla się o odbywania orzeczonej kary ograniczenia wolności, sad zamienia ja na zastępczą karę grzywny, przyjmując jeden dzień kary ograniczenia wolności za równoważny jednej stawce dziennej grzywny. Jeżeli orzeczenie zastępczej kary grzywny byłoby niecelowe z uwagi na brak możliwości jej uiszczenia lub ściągnięcia w drodze egzekucji, sąd orzeka zastępczą karę pozbawienia wolności, przyjmując, że jeden dzień pozbawienia wolności jest równy dwóm dniom ograniczenia wolności.

3) Środki karne - pojęcie, zasady stosowania

Środki karne - ich zadaniem jest wzmocnienie represji karnych lub zamiast kary jako reakcja na czyn zabroniony o niewysokim ciężarze gatunkowym w celu uchronienia społeczeństwa przed dalszymi szkodami sprawcy lub zadośćuczynienie wyrządzonym szkodom - kompensacja szkody, przywrócenie do stanu poprzedniego, zadośćuczynienie o charakterze moralnym.

Środki karne stosowane sa jako uzupełnienie kary bądź zamiast kary, co następuje wówczas, gdy stopień winy sprawcy i szkodliwości jego czynu nie wymaga orzeczenia kary.

4) katalog środków karnych

Katalog środków karnych zawiera środki o różnym charakterze, różnych funkcjach, a także sposobie wymierzania.

a) pozbawienie praw publicznych - godzi w honor, dobre imię sprawcy, jego prawa obywatelskie. Orzekana na czas nie krótszy od 3 lat za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

Art. 40 § 1. Pozbawienie praw publicznych obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego; pozbawienie praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.

§ 2. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

b) zakaz zajmowania stanowisk wykonywania zawodu lub pozbawienie określonej działalności gospodarczej (art. 41.1 i 2 kk) - sąd może orzec jeżeli sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył zajmowanego stanowiska lub wykonywanego zawodu lub dalsze wykonywanie i zajmowanie stanowiska zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Art. 41. § 1. Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

§ 1a. Sąd może orzec zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi, na zawsze w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.

§ 1b. Sąd orzeka zakaz, o którym mowa w § 1a, na zawsze w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w tym przepisie.

§ 2. Sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

c) zakazy i obowiązki związane z ochrona małoletnich

- zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub określonej działalności

Art. 41a § 1. Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.

§ 2. Sąd orzeka obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.

§ 3. Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu na zawsze w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w § 2.

§ 4. Orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób, sąd wskazuje odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować.

- zakaz wstępu na imprezę masową

Art. 41b.

§ 1. Sąd może orzec, a w przypadkach wskazanych w ustawie orzeka, zakaz wstępu na imprezę masową, jeżeli przy popełnieniu przestępstwa zachowanie sprawcy wskazuje, że jego udział w imprezach masowych zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

§ 2. Zakaz wstępu na imprezę masową jest połączony z obowiązkiem osobistego stawiennictwa w jednostce organizacyjnej Policji lub w miejscu określonym przez właściwego, ze względu na miejsce zamieszkania osoby skazanej, komendanta powiatowego (rejonowego, miejskiego) Policji, w czasie trwania imprezy masowej.

§ 3. Sąd, orzekając zakaz wstępu na imprezę masową, określa rodzaje imprez masowych, w czasie trwania których ukarany jest obowiązany do osobistego stawiennictwa w jednostce Policji, w tym nazwy dyscyplin sportowych, nazwy klubów sportowych oraz zakres terytorialny obowiązywania orzeczonego środka.

§ 4. Zakaz wstępu na imprezę masową dotyczy również meczu piłki nożnej rozgrywanego przez polską kadrę narodową i polski klub sportowy poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

- zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych

Art. 41c.

§ 1. Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych nie obejmuje uczestnictwa w loteriach promocyjnych.

§ 2. Sąd może orzec zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z urządzaniem gier hazardowych lub udziałem w nich.

- nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym

d) zakaz prowadzenia pojazdów, obligatoryjny lub fakultatywny oraz na zawsze lub czasowy

Art. 42.

§ 1. Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.

e) przepadek przedmiotów i korzyści uzyskanych z przestępstwa art. 44 i 45 kk - skutkiem przepadku jest przejście przedmiotów na rzecz Skarbu państwa - część spieniężana, a część przekazywana na cele charytatywne. Ma charakter:

- obligatoryjny - owoce przestępstwa w myśl zasady, że nikt nie może się wzbogacić w drodze przestępstwa (o ile nie znajdzie się właściciel),

- fakultatywny - przedmioty, które służyły do popełnienia przestępstwa - narzędzia przestępstwa.

Art. 44.

§ 1. Sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa.

§ 2. Sąd może orzec, a w wypadkach wskazanych w ustawie orzeka, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

§ 3. Jeżeli orzeczenie przepadku określonego w § 2 byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu, sąd zamiast przepadku może orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa.

§ 4. Jeżeli orzeczenie przepadku określonego w § 1 lub 2 nie jest możliwe, sąd może orzec przepadek równowartości przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

§ 5. Przepadku przedmiotów określonych w § 1 lub 2 nie orzeka się, jeżeli podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.

§ 6. W razie skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu określonych przedmiotów, sąd może orzec, a w wypadkach przewidzianych w ustawie orzeka, ich przepadek.

§ 7. Jeżeli przedmioty wymienione w § 2 lub 6 nie stanowią własności sprawcy, ich przepadek można orzec tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie; w razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału.

§ 8. Objęte przepadkiem przedmioty przechodzą na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku.

Art. 45.

§ 1. Jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową nie podlegającą przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6, sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.

§ 2. W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny.

§ 3. Jeżeli okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo, że sprawca, o którym mowa w § 2, przeniósł na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym, mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że zainteresowana osoba lub jednostka organizacyjna przedstawi dowód zgodnego z prawem ich uzyskania.

§ 4. Przepisy § 2 i 3 stosuje się także przy dokonaniu zajęcia stosownie do przepisu art. 292 § 2 Kodeksu postępowania karnego, przy zabezpieczeniu grożącego przepadku korzyści oraz przy egzekucji tego środka. Osoba lub jednostka, której dotyczy domniemanie ustanowione w § 3, może wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego domniemania; do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu.

§ 5. W razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału.

§ 6. Objęta przepadkiem korzyść majątkowa lub jej równowartość przechodzi na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku, a w wypadku, o którym mowa w § 4 zdanie drugie, z chwilą uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi Państwa.

f) obowiązek naprawienia szkody i nawiązki art. 46,47 i 49 kk

Obowiązek naprawienia szkody (art. 46 kk) - ma charakter obligatoryjny, gdy osoba poszkodowana złoży wniosek o naprawienie szkody - w wyliczonych przestępstwach -sąd musi orzec obowiązek naprawienia szkody albo w całości albo w części.

Art. 46.

§ 1. W razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.

§ 2. Zamiast obowiązku określonego w § 1 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego.

Nawiązka (art. 47 kk) - jest środkiem zastępczym oraz samodzielnym środkiem karnym. Nawiązka - uczynić zadość i dać coś nadto. Nawiązka jest zasileniem finansowym - jej wysokość nie może przekraczać 10 krotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia.

Jako środek samodzielny ma charakter represyjny i nie jest orzekana na rzecz pokrzywdzonego lecz na wskazany cel społeczny - w razie skazania sprawcy za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu.

Art. 47.

§ 1. W razie skazania sprawcy za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, a także w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355, jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia sąd może orzec nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzyw-dzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

§ 2. W razie skazania sprawcy za przestępstwo przeciwko środowisku sąd może orzec nawiązkę na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, o którym mowa w art. 400 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.1)).

Świadczenia pieniężne (art. 49) - konieczność zapłacenia określonej kwoty pieniędzy - może być orzeczone, gdy sąd decyduje się, na odstąpienie od kary (do 3 krotności najniższego wynagrodzenia w I instancji). Możliwość orzeczenia tego środka także gdy ustawa tak stanowi.

g) podanie wyroku do wiadomości publicznej art. 50 kk - ustawodawca zezwala na takie działanie, gdy pozwala na to przepis szczególny, np. art. 215 - przestępstwo zniesławienia lub skazanie sprawcy, który zbiegł z miejsca zdarzenia.

Art. 50.

Sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w określony sposób, jeżeli uzna to za celowe, w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego.

5) środki probacyjne

Probacja – polega na zawieszeniu orzeczenia lub wykonania kary, nałożeniu na sprawcę określonych obowiązków próby i poddaniu go dozorowi kuratora, który nadzoruje wykonanie nałożonych obowiązków i przestrzeganie prawa przez skazanego.

Środki probacyjne - łączą się z poddaniem sprawcy próbie. Czasem stosuje się je dając szansę przestępcy, co do którego możemy przypuszczać, że pomimo nie ukarania nie powróci do kolizji z prawem. Środki, które mogą być stosowane na różnych etapach postępowania. Mogą zastąpić ukaranie lub modyfikują karę.

Wszystkie bazują na pozytywnej diagnozie

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego

- środek ten stosowany przez sądy- polega na rezygnacji z postępowania zmierzającego do ukarania sprawcy - zmierza do dania szansy i poddania próbie. Może być zastosowany wobec sprawców przestępstw niegroźnych:

* stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą niższą niż 3 lata,

*gdy sprawca pojednał się z ofiarą lub naprawił szkodę - stosowane za czyn zagrożony karą do lat 5,

*ustawodawca pozwala stosować ten, środek wobec sprawcy niekarnego lub karanego za przestępstwo nieumyślne,

*nie może być stosowany gdy są jakiekolwiek wątpliwości co do winy sprawcy, odnotowywane to jest w krajowym rejestrze skazanych,

*taką osobę można poddać dozorowi kuratora:

a) jeśli dobrze się zachowywał - umorzenie warunkowe przechodzi w stałe.

b) popełnił nowe przestępstwo umyślne - obliguje to sąd do podjęcia postępowania umorzonego. Postępowania takiego nie można podjąć, gdy upłynęło 6 m-cy od podjęcia postępowania w sprawie nowego przestępstwa.

Art. 66.

§ 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności.

§ 3. W wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Art. 67.

§ 1. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

§ 2. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§ 3. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości albo w części, a może na niego nałożyć obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 1–3, 5 lub 7a, a ponadto orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 lub nawiązkę oraz zakaz prowadzenia pojazdów wymieniony w art. 39 pkt 3, do lat 2.

§ 4. Przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.

Art. 68.

§ 1. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.

§ 2. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone w § 1 przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

§ 3. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

§ 4. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary (art. 69 i następne)

- środek ten dotyczy kary: grzywny, ograniczenia wolności i kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat. Polega na zawieszeniu efektywnego wykonania kary. Unika się w ten sposób demoralizacji sprawcy w ZK oraz kosztów.

Warunkiem, zastosowania tego środka jest pozytywna prognoza kryminalistyczna sprawcy.

Zawieszenie następuje na okres próby, który wynosi:

dla kary wolnościowej 1 - 3 lat

pozbawienie wolności 2 - 5 lat, dla młodocianego 3 - 5 lat.

Ustawodawca pozwala jednocześnie orzec grzywnę, mimo, że nie trzeba było jej orzec - od 90 do 160 stawek dziennych. Na okres próby obarcza się sprawcę obowiązkami probacyjnymi, np. informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby. Obowiązki te mogą być orzekane w większej ilości niż 1 i mogą być w okresie próby zamieniane.

Jeśli sprawca zachowywał się:

a) pozytywnie - może skorzystać z zatarcia skazania z upływem 6 m-cy od ukończenia okresu próby,

b) negatywnie - sąd może lub ma obowiązek zarządzić wykonanie kary:

- obowiązek - popełnił przestępstwo umyślne tego samego rodzaju lub z zastosowaniem przemocy lub orzeczono prawomocną karę pozbawienia wolności.

- może popełnił przestępstwo innego rodzaju lub uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku lub grzywny.

Art. 69.

§ 1. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.

§ 2. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

§ 3. Zawieszenia wykonania kary nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 § 2, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami; zawieszenia wykonania kary, o którym mowa w art. 60 § 3-5, nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 § 2.

§ 4. Zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności lub grzywny nie stosuje się wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim. Wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności w szczególnie uzasadnionych wypadkach

Art. 70.

§ 1. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi:

a) od 2 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,

b) od roku do 3 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności.

§ 2. W wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub określonego w art. 64 § 2, okres próby wynosi od 3 do 5 lat.

Art. 71.

§ 1. Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może orzec grzywnę w wysokości do 270 stawek dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe; zawieszając wykonanie kary ograniczenia wolności sąd może orzec grzywnę w wysokości do 135 stawek dziennych.

§ 2. W razie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, grzywna orzeczona na podstawie § 1 nie podlega wykonaniu; kara pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia.

Art. 72.

§ 1. Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:

a) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

b) przeproszenia pokrzywdzonego,

c) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

d) wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,

e) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,

f) poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym,

g) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,

h) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

i) powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób,

j) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.

§ 1a. Nakładając na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek wymieniony w § 1 pkt. 7b sąd określa sposób kontaktu skazanego z pokrzywdzonym.

§ 2. Sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny wymieniony w art. 39 pkt. 5, albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt. 7.

Art. 73.

§ 1. Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§ 2. Dozór jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego w art. 64 § 2, a także wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Art. 74.

§ 1. Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków wymienionych w art. 72 sąd określa po wysłuchaniu skazanego; nałożenie obowiązku wymienionego w art. 72 § 1 pkt 6 wymaga nadto zgody skazanego.

§ 2. Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd, wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, może w okresie próby ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 3-8 albo od wykonania nałożonych obowiązków zwolnić, z wyjątkiem obowiązku wymienionego w art. 72 § 2, jak również oddać skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić.

Art. 75.

§ 1. Sąd zarządza wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności.

§ 1a. Sąd zarządza wykonanie kary jeżeli skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bez-prawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.

§ 2. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1 albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych.

§ 3. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

§ 4. Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Art. 76.

§ 1. Skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

§ 2. Jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania; nie dotyczy to środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 5.

3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary (art. 77 kk i następne) orzeka sąd penitencjarny. Jeśli sprawca sprawuje się dobrze i rokuje nadzieje, że będzie przestrzegał porządku publicznego (pozytywna prognoza kryminalistyczna).

Przesłanki formalne:

- odbycie części orzeczonej kary pozbawienia wolności (z zasady po odbyciu połowy kary, nie wcześniej niż po upływie 6 m-cy).

- w stosunku do recydywistów po 2/3 efektywnie odbytej kary nie mniej niż po upływie 1 roku, a skazanych za terroryzm itp. po upływie 3/4 kary nie mniej niż 1 rok.

- skazanych na 25 lat pozbawienia wolności po odbyciu 15 lat kary, a skazanego na dożywocie po25 latach odbywania kary.

Okres próby wynosi:

- min 2 lata max 5 lat,

- dla skazanych na 25 lat - od 3 do 5 lat,

- dla skazanych na dożywocie - 10 lat.

Jeśli sprawca zachowuje się w okresie próby:

a) pozytywnie w czasie próby i dalszych 6 m-cy - kończy karę z chwilą warunkowego zwolnienia (od tego terminu biegnie termin zatarcia)

b) negatywnie - odwołanie WPZ

- fakultatywnie - narusza porządek prawny lub uchyla się od nałożonego obowiązku lub orzeczonych środków,

- jeśli ponownie chce się ubiegać - ustawodawca ogranicza - dopiero po upływie roku od osadzenia w ZK, a dla dożywocia po 5 latach.

Art. 77.

§ 1. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

§ 2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd wymierzając karę pozbawienia wolności może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art. 78.

Art. 78.

§ 1. Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej połowy kary.

§ 2. Skazanego określonego w art. 64 § 1 można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast określonego w art. 64 § 2 po odbyciu trzech czwartych kary.

§ 3. Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary.

Art. 79.

§ 1. Przepisy art. 78 § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do sumy dwóch lub więcej nie podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno; przepis art. 78 § 2 stosuje się, jeżeli chociażby jedno z przestępstw popełniono w warunkach określonych w art. 64.

§ 2. Skazanego można, niezależnie od warunków określonych w art. 78 § 1 lub 2, zwolnić warunkowo po odbyciu 15 lat pozbawienia wolności.

Art. 80.

§ 1. W razie warunkowego zwolnienia czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, który jednak nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat.

§ 2. Jeżeli skazanym jest osoba określona w art. 64 § 2, okres próby nie może być krótszy niż 3 lata.

§ 3. W razie warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi 10 lat.

Art. 81.

W razie odwołania warunkowego zwolnienia ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed upływem roku od osadzenia skazanego w zakładzie karnym, a w wypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności przed upływem 5 lat.

Art. 82.

Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Art. 83.

Skazanego na karę ograniczenia wolności, który odbył przynajmniej połowę orzeczonej kary, przy czym przestrzegał porządku prawnego i sumiennie wykonywał pracę wskazaną przez sąd, jak również spełnił nałożone na niego obowiązki i orzeczone środki karne, sąd może zwolnić od reszty kary, uznając ją za wykonaną.

6) środki zabezpieczające – pojęcie i rodzaje

Środki zabezpieczające - są rodzajem działań sądowych wobec osoby, której nie można przypisać całkowicie winy. Stosuje się wówczas inny rodzaj zabezpieczenia np. izolacje lub środki administracyjne. Celem środków zabezpieczających jest ochrona społeczeństwa przed zachowaniami osób, które w sposób niezawiniony zagrażają porządkowi prawnemu. Orzekając środek zabezpieczający sąd nie określa terminu jego obowiązywania. Środek podlega uchyleniu, jeśli tylko ustaje przyczyna jego stosowania. W skrajnych sytuacjach może więc być wykonywany do końca życia sprawcy.

Rodzaje środków zabezpieczających

1. leczniczo-izolacyjne i rehabilitacyjne

- umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym,

- umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne,

- umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na leczenie ambulatoryjne po odbyciu kary,

- umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego,

- skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub na rehabilitację do odpowiedniej placówki połączone z oddaniem pod dozór kuratora.

2. o charakterze nieleczniczym

- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

- zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi,

- obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

- zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,

- zakaz prowadzenia pojazdów,

- przepadek.

Samemu z podręcznika:

- przepisy szczególne

- przestępstwo kazirodztwa

Art. 201.

Kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

- różnica pomiędzy kradzieżą a przywłaszczeniem

Kradzież – to najbardziej klasyczne przestępstwo. Polega ona na zaborze cudzej rzeczy ruchomej albo innego przedmiotu o wartości majątkowej w celu przywłaszczenia.

Przywłaszczenie – następuje bez dokonania zaboru, a więc w sytuacji gdy sprawca jest w posiadaniu rzeczy i postanawia ją zawłaszczyć.

- różnice pomiędzy oszustwem a kradzieżą

Oszustwo – jest to wprowadzenie w błąd albo wyzyskanie błędu pokrzywdzonego lub jego niezdolności do należytego rozumienia znaczenia przedsiębranej czynności i doprowadzenie go w ten sposób do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem.

Kradzież – to najbardziej klasyczne przestępstwo. Polega ona na zaborze cudzej rzeczy ruchomej albo innego przedmiotu o wartości majątkowej w celu przywłaszczenia.

- proces karny

Proces karny – to zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osadzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary lub środków karnych oraz środków karnych oraz środków zabezpieczających.

Synonimem procesu karnego jest postępowanie karne.

Wykład VIII

Uczestnicy procesu karnego

1. Przedmiot procesu

– to kwestia odpowiedzialności karnej, a czasem cywilnej, oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo. Odpowiedzialnością karną, ewentualnie i cywilną, jest powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo.

2. Dwie podstawy odpowiedzialności

a) faktyczna – to czyn zarzucany oskarżonemu, który w razie potwierdzenia dowodami zasadności zarzutu zostaje przypisany oskarżonemu w wyroku.

b) normatywna – to kwalifikacja prawna (ocena z punktu widzenia prawa) czynu zarzucanego oskarżonemu.

Reguły w zakresie zmian podstawy odpowiedzialności.

Mamy dwa rodzaje zmiany kwalifikacji prawnej czynu:

a) zmiana następcza – spowodowana jest zmianą w obrazie czynu.

b) zmiana samoistna – dokonana jest przy niezmienionym obrazie czynu. Jest ona poprawienie poprzedniej, błędnej kwalifikacji.

3. Proces zasadniczy i akcja cywilna czyli pociąganie oskarżonego do odpowiedzialności cywilnej w procesie karnym.

a) proces zasadniczy – rozpatruje się w nim główną kwestię odpowiedzialności, czyli odpowiedzialność karną

b) akcja cywilna – to postępowanie zmierzające do załatwienia kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonego

W procesie zasadniczym chodzi o ukaranie oskarżonego, a w akcja cywilna ma doprowadzić do tego, że oskarżony naprawi szkodę wyrządzoną przestępstwem.

4. Tryby postępowania zwyczajne i szczególne a te:

Tryby postępowania dzielą się na postępowanie zwyczajne, czyli postępowanie zwyczajne, będące przebiegiem procesu zmierzającego do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego; oraz tryby szczególne czyli postępowanie szczególne, będące przebiegami procesu zmierzającymi także do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności oskarżonego, ale różniącymi się od postępowanie zwyczajnego.

Postępowanie szczególne dzieli się na trzy grupy:

a) ekwiwalentne – są one tak samo sformalizowane jak zwyczajne, ale w miejsce jednych form wychodzą inne bądź niektóre formy są zmodyfikowane

b) wzbogacone – formalizm ich jest większy niż formalizm postępowanie zwyczajnego

c) zredukowane – formalizm tych trybów jest mniejszy niż postępowania zwyczajnego; do grupy tej należą: postępowanie uproszczone, postępowanie przyspieszone, postępowanie z oskarżenia prywatnego, postępowanie nakazowe, postępowanie doraźne.

5. Uczestnicy postępowania

Organy procesowe:

- są to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień.

a) organy postępowanie przygotowawczego, organy postępowanie głównego, organy postępowanie odwoławczego, organy postępowania wykonawczego

b) strony procesowe i quasi – strona – to podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Strona czynna: oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, oskarżyciel posiłkowy uboczny i oskarżyciel posiłkowy subsydiarny, pokrzywdzony w postępowaniu i przejściowym, powód cywilny.

Strona bierna: oskarżony i skazany.

c) reprezentanci stron procesowych – to osoby działające za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego.

Obrońca – działa w interesie oskarżonych i skazanych

Pełnomocnik – działa w interesie pokrzywdzonych w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym,

d) rzecznicy interesu publicznego – to osoba niezależna od stron procesowych, działająca na rzecz interesu społecznego w procesie (RPO, prokurator, przedstawiciel społeczny)

e) osobowe źródła dowodowe – jest to osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego

f) pomocnicy procesowi – to osoby ułatwiające wykonanie funkcji spełnianych przez innych uczestników procesu (protokolant)

6. Czynności procesowe

– zachowanie się uczestnika procesu wywołujące skutki przewidziane w procesie karnym.

Czynność procesowa musi pozostawać w zgodzie z pewnymi wymaganiami, aby mogła być uznana za prawnie skuteczną.

Do wymagań takich należy zaliczyć:

a) zgodność z przepisami prawa procesowego, a więc jest ona dopuszczalna i zachowane zostały warunki jej przeprowadzenia

b) istnienie woli uczestników czynności w wypadku oświadczeń procesowych, niedopuszczalny jest zatem przymus fizyczny

c) brak wad woli uczestników czynności procesowej, niedopuszczalny jest zatem błąd co do treści czynności i przymus psychiczny

d) brak warunku w odniesieniu do oświadczeń procesowych

Czynności procesowe dzielimy na:

a) czynności realne – czyli zmieniające rzeczywistość np.: przeszukanie, zatrzymanie

b) oświadczenia procesowe – czyli wyrażenia woli lub wiedzy uczestnika procesu

c) spostrzeżenia umowne – czyli percepcje zjawisk świata zewnętrznego przez uczestnika procesu

Podział oświadczeń procesowych:

a) postulujące – skargi, wnioski, akty oskarżenia, prośby, podania, które kierowane sa do organów procesowych

b) władcze (imperatywne) – z których najważniejsze są decyzje procesowe

7. Dowody, źródło dowodu a środek dowodowy.

Dowód w postępowaniu karnym - to każdy środek, który jest dopuszczony przez przepisy prawa, który służy ustaleniu okoliczności mających znaczenie w postępowaniu karnym.

Źródło dowodu – to osoba lub rzecz, od której pochodzi dowód (środek dowodowy).

Środek dowodowy – to nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu.

Np.: wyjaśnienie oskarżonego, zeznanie świadka, itp.

Rodzaje dowodów:

Ze względu na odległość źródła dowodowego od faktu, który podlega udowodnieniu:

a) pierwotne- dowód który pochodzi ze źródła które bezpośrednio zetknęło się z okolicznością którą chcemy udowodnić (naoczny świadek, dokumenty, nagrania).

b) pochodne- które pochodzą ze źródła, które pośredniczy pomiędzy okolicznością, a źródłem pierwotnym (kopia dokumentu, protokół przesłuchania świadka).

Ze względu na charakter źródła dowodowego:

a) osobowe - pochodzące od osób żyjących

b) rzeczowe - pochodzące od rzeczy

Ze względu na fakt którego dowód dotyczy:

a) bezpośrednie - dotyczą wprost faktu głównego.

Fakt główny – to fakt, którego stwierdzenie jest głównym celem postępowania dowodowego. Jest nim przestępstwo.

b) pośrednie = poszlakowe - faktów ubocznych (dowodowych)

Poszlaka (fakt dowodowy) – to fakty, z których istnienia lub nieistnienia można wyciągnąć wniosek o istnienia faktu głównego.

8. zakazy dowodowe

- są to normy prawne które zabraniają przeprowadzenia dowodów w określonych warunkach albo stwarzają ograniczenie w uzyskaniu określonych dowodów.

a) zakazy dowodowe z powodu konieczności zachowania pewnych wiadomości w tajemnicy

- tajemnica państwowa – dysponentami jej sa właściwe organy państwowe. Przesłuchanie osób nią związanych jest dopuszczalne tylko po zwolnieniu z tajemnicy przez uprawniony organ przełożony.

- tajemnica służbowa (związana z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych) i tajemnica zawodowa (powstająca w czasie wykonywania zawodu wymagającego zaufania innych osób),

pozostaje w zasadzie w dyspozycji sadu lub prokuratora. Tylko oni mogą zwolnić z obowiązku jej zachowania.

b) zakazy dowodzenia za pomocą pewnych dowodów

- bezwarunkowe – oznaczają że zakaz nie może być uchylony pod żadnymi warunkami:

*zakaz przesłuchiwania jako świadka obrońcy lub adwokata udzielającego pomocy osobie zatrzymanej co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę;

*zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi.

- warunkowe - mogą być uchylone przez uprawniony podmiot i po spełnieniu warunków określonych przez przepis prawa.

*zakaz przesłuchania świadka, który skorzystał z prawa odmowy zeznań. Prawo to przysługuje osobie najbliższej oskarżonemu.

* zakaz przesłuchiwania świadka, który złożył wniosek o zwolnienie od złożenia zeznań, gdyż pozostaje on w szczególnie bliskim stosunku osobistym z oskarżonym i którego organ procesowy zwolnił z takiego obowiązku.

* zakaz wielokrotnego przesłuchiwania pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat, w sprawie o przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajowej.

c) zakaz stosowania określonych metod dowodzenia

Nie zdobywa się prawdy za wszelką cenę, więc nie każda metoda uzyskiwania dowodu jest dozwolona. Niektóre z nich są zakazane przez ustawę, a naruszenie tego zakazu pociąga za sobą zastosowanie swoistych sankcji procesowych.

9. niedozwolone środki i przesłanki

– oświadczenie uzyskane w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi.

List żelazny

– to umowa między sądem okręgowym a podejrzanym (oskarżonym) przebywającym za granicą, stosowanie do której oskarżony stawi się do sądu lub prokuratora w postępowaniu przygotowawczym w oznaczonym terminie i będzie przestrzegał określonych przez sąd warunków w zamian za co będzie odpowiadał z wolnej stopy.

Naczelne zasady procesu (dyrektywy)

- to społecznie ważne ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii z zakresu prawa. Są one dyrektywami ponieważ wskazują pewien kierunek postępowania, zalecają takie lub inne zachowanie się uczestników procesu.

a) zasada prawa do obrony – to dyrektywa w myśl której oskarżony ma prawo bronić się w procesie i korzystać z pomocy obrońcy.

b) zasada domniemania niewinności – to dyrektywa w myśl której oskarżonego należy traktować jak niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo karne.

c) zasada jawności (publicznej) – to dyrektywa, w myśl której wiadomości o procesie karnym powinny być dostępne społeczeństwu.

10. Zasada prawdy materialnej

Zasada prawdy materialnej – to dyrektywa, w myśl której podstawę wszystkich rozstrzygnięć powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością.

Różnica między śledztwem a dochodzeniem

Śledztwo:

- prowadzi się w sprawach w których sąd okręgowy jest właściwy do rozpoznania sprawy w 1 instancji art. 25 KPK

- sprawy o występki gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz publiczny, funkcjonariusz ABW, AW, AKW, CBA.

- sprawy o występki gdy osoba podejrzana to funkcjonariusz SG, ŻW i finansowych organów dochodzenia ale tylko w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub w sytuacji kiedy czyny takie zostały popełnione w związku z pełnionymi czynnościami służbowymi.

Występki, w których niedopuszczalne jest prowadzenia dochodzenia:

- gdy osoba jest pozbawiona wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowy areszt wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio po tym.

- gdy podejrzany jest nieletni, głuchy, niemy lub niewidomy albo gdy biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona.

Organy:

- śledztwo prowadzi tylko prokurator

- może on powierzyć policji określone czynności (np. przesłuchanie, ustalenie faktów) z wyjątkiem:

- czynności związanych z przedstawieniem zarzutów (z wyjątkiem art. 308)

- czynności związane z zamknięciem śledztwa

- może on powierzyć policji prowadzenie śledztwa w określonym zakresie (z wyjątkiem śledztwa prowadzonego w sprawach z art. 309 pkt 2 i 3)

- powierzenie policji prowadzenia całego śledztwa(z wyjątkiem art. 309 pkt 2 i 3)

Czas trwania śledztwa:

- powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy

- w uzasadnionych przypadkach może być przedłużone na dalszy czas oznaczony ale nie dłuższy niż rok

Przedłużenia dokonuje prokurator bezpośrednio przełożony nad tym, który prowadzi śledztwo lub prokurator nadzorujący śledztwo gdy śledztwo prowadzi policja.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach śledztwo może być dalej przedłużone na dalszy określony czas.

Dochodzenie:

Sąd rejonowy- 1 instancja:

- sprawy zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności (wyłączone są określone przestępstwa)

- przy przestępstwach przeciwko mieniu o wartości do 100000zł

dochodzenia prowadzi się w sprawie:

- bójki, pobicia z użyciem niebezpiecznego przedmiotu

- kradzieży z włamaniem

- oszustwo do 100000 zł

- przestępstwo kwalifikowanego zaboru pojazdu mechanicznego do 100 tys. zł.

Organy:

- policja

- w ograniczonym zakresie inne organy

- SG, ABW, CBA

Prokurator czuwa nad prowadzonym postępowaniem przygotowawczym.

Czas trwania:

- powinno być ukończone w okresie 2 miesięcy

- prokurator może przedłużyć prowadzenie dochodzenia do 3 miesięcy i w szczególnie uzasadnionych przypadkach prokurator może przedłużyć na dalszy czas oznaczony

Różnica między apelacja a kasacją

Apelacja – środek odwoławczy od wyroków sądu I instancji, rozpoznawany przez sąd II instancji

Kasacja – środek odwoławczy od prawomocnego wyroku kierowany do sądu najwyższego (tylko uchybienia prawne

WYKROCZENIA

1. Wykroczenie jako czyn karygodny i geneza jego wyodrębnienia

Wykroczenie - czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez ustawę określającą jego znamiona, bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy (przestępstwo: społecznie szkodliwy czyn w stopniu wyższym niż znikomy) definicja wynika z art. 1 par 1 i 2 Kodeksu Wykroczeń.

Podstawowy powód wyodrębnienia

– ex ante, stopień społecznej szkodliwości niższy niż przy przestępstwie.

Wykroczenie jako czyn skierowany głównie przeciwko porządkowi publicznemu oraz dobrom mniejszej wagi.

Rodowód legislacyjny – Francja, podział znany także w państwach zaborczych. W Polsce wykroczenie nie jest przestępstwem od 1932 roku.

1) definicja wykroczenia i relacja do przestępstwa

Wykroczenie – to czyn społecznie szkodliwy i zawiniony, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5 tys. lub nagany.

Swoimi znamionami pokrywa się bardzo często z przestępstwem.

Jeżeli czyn będący wykroczeniem wyczerpie znamiona przestępstwa, orzeka się za przestępstwo i za wykroczenie (zasada autonomii orzekania).

Jeżeli orzeczona za przestępstwo karę lub środek karny tego samego rodzaju, wykonuje się surowsza karę lub środek karny.

Można jednak odmówić wszczęcia postępowania, a wszczęte umorzyć, jeżeli w sprawie o taki czyn, postępowanie karne zostało już prawomocnie zakończone.

2. podstawowe osobliwości odpowiedzialności za wykroczenia:

a) inaczej uregulowany problem winy i zasada równoważności obu form winy, chyba, że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za wykroczenie umyślne.

b)odpowiedzialność za usiłowanie, tylko gdy ustawa tak stanowi

c) odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi i tylko w razie dokonania czynu zabronionego

d) zawężony krąg okoliczności wytaczających odpowiedzialność za wykroczenie:

- obrona konieczna

- stan wyższej konieczności

- niepoczytalność pełna (obligatoryjne wyt. Odp.)

- niepoczytalność częściowa (fakultatywne wyt. Odp.)

e) kary

- areszt (od 5 do 30 dni)

- ograniczenie wolności (1 m-c wyk. Pracy wskazanej przez sąd w wymiarze 20-40 godzin plus dwa obowiązki:

* zakaz zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu

* obowiązek informowania o sobie

Nadto fakultatywne obowiązki : naprawienie szkody, lub przeproszenia pokrzywdzonego.

- grzywna (20 – 5000 zł) jeżeli wykroczenie popełnione było w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i wymierza się karę aresztu, wymierza się także grzywnę kumulatywną (obok aresztu)

- nagana

f) środki karne

- najważniejsze z nich to: zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek, podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości

g) przedawnienie (karalności) 1 rok plus 1 rok premii za wszczęcie postępowania

h) zatarcie skazania – po upływie 2 lat

3) cześć szczególna prawa wykroczeń. Najbardziej charakterystyczne:

Wykroczenia:

- porządkowe

- „przepołowione”

- jako przedpola przestępstwa drogowe

Postępowania w sprawach o wykroczenia

- postępowanie przed sądem

*zwyczajne

* nakazowe – sąd może wydać wyrok (nazywany wyrokiem nakazowym) na posiedzeniu, jeżeli okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości. Nie wolno orzec aresztu. Przeciw wyrokowi nakazowemu można wnieść sprzeciw. Wówczas sprawę rozpoznaje się ponownie w postanowieniu zwyczajnym.

* przyspieszone – prowadzi się je w sprawach osób niemających stałego miejsca zamieszkania lub miejsca stałego pobytu:

a) jeżeli zachodzi obawa, że w zwyczajnym toku sprawa będzie niemożliwa do rozwiązania

b) jeżeli sprawca zostaje ujęty na gorącym uczynku

postępowanie prowadzi się bez zbędnej zwłoki i wszystkie czynności są w czasie bardzo skrócone. Możliwe zatrzymanie ma max. 48h.

- postępowanie mandatowe – polega ona na wydaniu decyzji zwanej mandatem o ukaraniu grzywną przed upływem 14 dni od daty uprawnienia czynu. Mandaty nakłada policja i inne organy uprawnione. W zasadzie wysokość mandatu nie może przekraczać 500 zł.

Rodzaje mandatów:

- gotówkowy

- kredytowy

- zaoczny

Odmowa przyjęcia mandatu powoduje złożenie wniosku do sądu o ukaranie.

Zasady postępowania

- obowiązują wszystkie zasady procesu karnego ze stosownymi modyfikacjami.

- są to dyrektywy kształtujące model postępowania, a dotyczące form prawnych zachowania się organów procesowych oraz osób uczestniczących w postępowaniu, a także przebiegu czynności procesowych.

1. Zasada skargowości - sąd nie wszczyna postępowania z urzędu, lecz tylko na skutek skargi uprawnionego podmiotu (art. 57§1KPW).

2. Zasada kontradyktoryjności - w postępowaniu biorą udział dwie przeciwstawne strony, prowadzące spór przed niezawisłym sądem, który ma go rozstrzygnąć.

3. Zasada domniemania niewinności - nakaz uważania obwinionego za niewinnego i traktowania jako osoby korzystającej z domniemania niewinności, dopóki nie zapadnie prawomocny wyrok sadu stwierdzający o jego winie. Wszelkie wątpliwości rozstrzyga się na korzyść obwinionego.

4. Zasada prawdy materialnej - dyrektywa wymagająca, aby podstawę rozstrzygnięć wydawanych w postępowaniach stanowiły ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistym przebiegiem zdarzenia. Organy prowadzące postępowanie zobowiązane są do wyczerpującego zebrania i wszechstronnego rozpatrzenia materiału dowodowego.

5. Zasada swobodnej oceny dowodów - sąd orzekający nie jest skrępowany narzuconymi z góry regułami co do wartości dowodów, lecz wiarygodność i moc dowodów podlega jego swobodnej ocenie. Ocena ta ma być oparta na wszechstronnym rozważeniu zebranego materiału dowodowego. Sąd orzekający musi przy tym uwzględniać wskazania wiedzy oraz doświadczenia życiowego.

6. Zasada obiektywizmu - organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego.

Uczestnicy postępowania – organy procesowe (sąd, prezes sądu, Policja i inne organy prowadzące czynności wyjaśniające)

Strony procesowe – (oskarżyciel publiczny czyli przede wszystkim Policja, oskarżyciel posiłkowy subsydiarny; uboczny, obwiniony) reprezentanci stron procesowych, czyli obrońca i pełnomocnik, prokurator jako rzecznik interesu publicznego, osobowe źródła dowodu (identyczne w procesie karnym) pełnomocnicy organów procesowych (protokolant, tłumacz).

5) Tryby postępowania:

a) postępowanie zwyczajne

I etap – to czynności wyjaśniające, nie dłuższe niż miesiąc. Przeprowadza je policja (art. 54.1kpw). kończy je wniosek o ukaranie lub niewniesienie wniosku.

II etap – to postępowanie przejściowe, w czasie którego prezes sądu sprawdza czy zachodzą wszystkie przesłanki pozytywne postępowania, na tym etapie można zawrzeć porozumienie kończące postępowanie tzw. skazanie obwinionego bez przeprowadzenia rozprawy

III etap – to rozprawa. Właściwy do rozpoznania sprawy jest zawsze sad rejonowy, orzekający jednoosobowo.

IV etap – to postępowanie apelacyjne przed sadem okręgowym, orzekającym jednoosobowo.