Kultura i etyka w biznesie

Etyka to jeden z działów filozofii („filozofia moralności”). Słowo to pochodzi z języka greckiego („ethos”, „ethikos”) i w języku tym oznacza charakter, obyczaj, przyzwyczajenie lub to co powstaje dzięki przyzwyczajeniu. Termin ten pojawił się po raz pierwszy w VI wieku p.n.e. w Grecji.

Arystoteles jako pierwszy zdefiniował termin etyka w swojej książce pod tytułem „Etyka nikomachelska”. Według niego termin ten oznacza: „swoisty dla każdego narodu i społeczności obyczaj, sposób życia, ujawniający się w działaniu należących do nej jednostek.

Według innej interpretacji etyka to zbiór zasad wyznaczających kodeks postępowania, który wyjaśnia co jest dobre i słuszne, a co złe i niesłuszne; może to też ogólnie zarysować moralne obowiązki i powinności (np. dekalog, przysięga Hipokratesa).

Etyka jest nauką o moralności, dała początek: aksjologii (teorii wartości); deontologii (nauce o powinnościach); socjologii i psychologii moralności oraz metaetyce.

Etyka a moralność

Oba słowa mają to samo znaczenie. Z tym, że moralność pochodzi z języka łacińskiego („moralis”, „mores”) i w tym języku oznacza miejsce pobytu, obyczaj, charakter, nawyk. Moralność jest wytworem stosunków społecznych. Etyka zaś jest tworzona przez filozofów. Moralność jest dziedziną decyzji i czynów, etyka zaś teoretycznym nad nią namysłem.

Przedmiot etyki:

- materialny – działanie ludzkie (decyzja, postępowanie, czyn), postawa z jakiej wypływają czyny utrwalające ją oraz osoba jako sprawca czynu, bądź podmiot postawy;

- formalny – działania ludzkie, postawy i podmiot działania lub postawy, odniesione do normy moralności, co do której działanie to (przed jego dokonaniem) może być moralnie powinne (nakazane), niedozwolone (zakazane) bądź dozwolone.

Klasyfikacja etyki:

1. Ze względu na sposób podejścia do przedmiotu etyki i tradycję jej rozwoju:

1. Etyka normatywna (właściwa) – formułuje wypowiedzi o tym, jak powinniśmy działać. Zajmuje się normami moralnymi nie od strony opisowej lecz rekomendującej;

2. Etyka opisowa (deskryptywna, etologia) – opisuje i wyjaśnia, jakie były lub są obyczaje, zwyczaje i zachowania moralne, czyli odpowiada na pytanie jak jest lub jak było;

3. Metaetyka – nauka o etyce.

1. Ze względu na zakres refleksji etycznej i jej przedmiot:

1. Mikroetyka – zajmuje się relacjami, o charakterze etycznym między ludźmi;

2. Makroetyka – zajmuje się problemami i etycznymi o charakterze regionalnym i globalnym;

3. Etyka molarna – zajmuje się etycznymi problemami ludzi w organizacji społecznej (etyka środowiskowa), ich moralnością zawodową i postępowaniem firm (etyka zawodowa, biznesu).

1. Ze względu na szczegółowość i ogólność podejmowanych problemów moralnych i uzasadnień głoszonych norm i zaleceń:

1. Etyka ogólna – która jest filozoficzną refleksją nad postawami etyki, takimi jak: dobro, powinność, sumienie, odpowiedzialność;

2. Etyka szczegółowa – formułuje praktyczne wskazania w odniesieniu do typowych sytuacji spotykających ludzi. Dzielimy ją na: etykę indywidualną – normuje życie jednostek; etykę społeczną – analizuje społeczną sferę życia.

Etyka sytuacyjna – autorem tej etyki jest anglikański teolog Joseph Flechter.

Etyka ta opiera się na czterech zasadach:

1. Pragmatyzm – aby czyn był słuszny, musi być skuteczny. Miarą, która o tym decyduje jest miłość.

2. Relatywizm – konkretne sytuacje wymuszają odstępstwa od reguł. Odrzuca się tu absolutyzm moralny, w tym słowa takie jak nigdy lub zawsze. Wszystko jest względne.

3. Pozytywizm – podstawą tej etyki jest swobodna decyzja człowieka podporządkowana chrześcijańskiej miłości.

4. Personalizm – najważniejszy jest tu człowiek, a obowiązkiem chrześcijanina jest kochać ludzi a nie normy.

Oraz sześciu tezach:

1. Dobra sama w sobie jest tylko miłość. Czyny są dobre jeśli pomagają ludziom, a złe jeśli im szkodzą. Nie ma czynu „dobrego w sobie” bowiem wszystko zależy od okoliczności. To miłość czy czyn jest dobry czy zły.

2. Miłość chrześcijańska to miłość samofinansowana. Nie domaga się wzajemności.

3. Sprawiedliwość. To czynienie rzeczy, które najbardziej się kocha przy uwzględnieniu interesów wszystkich członków wspólnoty.

4. Miłość domaga się dobra bliźnich – niezależnie od tego czy ich się lubi czy też nie.

5. Tylko cel uzasadnia środki – tylko miłość może uzasadniać wszystko, ale musi być celem nie zaś narzędziem do czegoś.

6. Podporządkowane miłości decyzje podejmowane są w zmieniających się okolicznościach i dlatego muszą wyrastać z ponawianych za każdym razem rozstrzygnięć.

Kościół katolicki odrzuca etykę sytuacyjną proponując w zamian proporcjonalizm, który uznaje, że są pewne niewzruszone reguły moralne przeciw którym nie wolno wykraczać chyba, że istnieje uzasadniająca to proporcjonalna racja (dopuszczenie zabicia człowieka w warunkach wojny).

Etyka stosowana (biznesu, lekarska, zarządzania) wskazuje zasady moralne oraz postawy na których winny się opierać poszczególne dziedziny życia.

Teorie moralności możemy podzielić na zwolenników twierdzenia, iż możemy rozpoznawać dobro i zło i zwolenników twierdzenia przeciwnego. Pierwszą grupę poglądów nazywamy kognitywizmem, drugą zaś nonkognitywizmem.

Kognitywizm – według tej teorii istnieją obiektywne prawdy moralne, które mogą być poznane tak samo, jak poznajemy prawdy o świecie. Zadania stwierdzające przekonania moralne mogą być prawdziwe lub fałszywe, tak jak nasze zdanie stwierdzające, że coś ma pewien kolor.

Nonkognitywizm – według tej teorii nie jest możliwe obiektywne wyrażanie przekonań moralnych, albowiem są one zawsze subiektywne (relatywizm moralny).

Teorie nonkognitywistyczne: emotywizm i decyzjonizm.

Emotywizm – to koncepcja etyczna w myśl której ludzkie poglądy i postawy opierają się na reakcjach uczuciowych i emocjonalnych pokładach osobistych preferencji. To emotywna odpowiedź i reakcja na cokolwiek. Sięgamy po nią gdy brakuje logicznych argumentów.

Decyzjonizm – to koncepcja oparta na decyzjach źródłem, których są osobiste poglądy osób je wydających.

Teorie kognitywistyczne: konsekwencjalizm i nonkonsekwencjalizm.

Konsekwencjalizm – to teoria, która ocenia moralne dobro i zło w kategoriach konsekwencji czynu. Jeżeli to co wynika z jakiegoś czynu jest w efekcie korzystne, to czyn jest dobry i na odwrót.

Nonkonsekwencjalizm – to teoria według, której to słuszność lub niesłuszność determinuje dobro lub zło. Wychodzi się tu od koncepcji tego co jest potrzebne, aby działanie było słuszne lub niesłuszne i to decyduje czy jest ono dobre czy złe.

Kradzież jest zawsze kradzieżą niezależnie od powodów czy jej skutków.

Konsekwencjalizm został wprowadzony do terminologii etyki w 1957r. przez Elizabeth Anscombe i został przez nią zdefiniowany jako przeciwieństwo absolutyzmu moralnego, czyli poglądu według którego istnieją normy obowiązujące niezależnie od konsekwencji czynów (np. Dekalog). Przed 1957r. tę grupę poglądów określono mianem utylitaryzmu.

Wyróżniamy konsekwencjalizm:

1. Hedonistyczny – działania są dobre, gdy prowadzą do przyjemności, a złe gdy przynoszą ból.

2. Agatystyczny – działania są właściwe, gdy prowadzą do maksymalizacji dobra, a niewłaściwe, gdy zwiększają zło.

Konsekwencjalizm jest teorią teologiczną (teoria celów), w tym sensie, że moralność, słuszność działania określa wyłącznie jej cel – skutki.

Nonkonsekwencjalizm jest teorią deontologiczną (deon – w języku greckim oznaczał obowiązek, powinność) według której działania ludzkie zawsze powinny być oparte na nakazach i zakazach niezależnie od sytuacji.

Przedstawicielem nonkonsekwencjalizmu jest Kant według którego czyn jest moralny tylko wówczas, gdy dokonująca go osoba kieruje się dobrą wolą. Samo występowanie dobrej woli czyni działanie słusznym, jej brak zaś niesłusznym. Motywacją ludzkiego działania jest wyłącznie poczucie obowiązku wynikającego z imperatywu kategorycznego.

- „Postępuj tak i tylko według takiej maksymy dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się prawem powszechnym”

- „Postępuj zawsze tak, aby maksyma twojego postępowania mogła stać się prawem powszechnym”

- „Postępuj tak byś człowieczeństwa, tak w twej osobie, jako tej osobie każdego innego, używał zawsze zarazem, jako celu, nigdy tylko jako środka”.

Uwarunkowania historyczne etyki biznesu

Za ojca etyki uważa się Sokratesa, który twierdził, iż zło jakie czyni człowiek wynika w jego nieświadomości, a braku wiedzy o tym co dobre i złe. Jeśl ktoś taką wiedzę posiada niemożliwe by działał nieetycznie (intelektualizm etyczny).

Kolejną ważną postacią dla rozwoju etyki gospodarowania jest Platon. Potępiał on pobieranie procentu od pożyczek (lichwę). Miał on ambiwalentny (dwubiegunowy) stosunek od bogacenia się, z jednej strony bowiem ze wzgardą odnosił się do ludzi trudniących się pomnażaniem pieniędzy głosząc, że ogranicza to rozwój duchowy, z drugiej zaś strony przyznawał, że dobrobyt pomaga w osiągnięciu szczęścia, a pieniądze są szczególnie potrzebne w podeszłym wieku (bogactwo nie przydaje się każdemu, lecz jedynie temu kto myśli). Był zwolennikiem własności państwowej oraz gospodarki planowanej i kontrolowanej przez państwo.

Podzielił on społeczeństwo na filozofów, strażników (a mieli rządzić państwem) oraz robotników (mieli poprzez swą pracę utrzymywać wszystkich członków społeczeństwa). Jego zdaniem praca zarobkowa wykluczała z rządzenia państwem, gdyż pozbywał ją możliwości wydawania bezstronnych sądów, decyzji i praw.

Za ojca etyki biznesu uważa się Arystotelesa, który podniósł etykę do rangi niezależnej dyscypliny filozoficznej, a swoje poglądy zawarł w książce „Etyka nikomachejska”. Podzielił on działalność gospodarczą na rodzaje:

- gospodarstwo rodzinne (oikos/oikonomia), która stanowiła organizację, w której funkcje gospodarcze i społeczne wiązały się z obowiązkami powstałymi z więzi wspólnoty jaką jest rodzina do której zaliczył on także niewolników w niej pracującej. Współczesne oikos to przedsiębiorstwa, w których menedżerom leży na sercu przede wszystkim utrzymanie dobrej kondycji firmy, którą osiąga się poprzez długofalowe działania;

- umacniająca miejsce firmy na rynku. W dzisiejszej etyce biznesu pogląd ten przełożył się na przekonanie, że maksymalizacja zysku nie jest celem działania gospodarczego, lecz rezultatem jego prawidłowej realizacji;

- handel inaczej sztuka zarobkowania określana mianem chremastyka – oznaczał sposoby osiągania jak najwyższego zysku głównie z samych operacji finansowych. Współcześnie mianem tym można określić firmy, w których nie chodzi o zapewnienie godziwych warunków, lecz celem staje się szybki zysk, a motywem bogacenie bez grania. Nieograniczoną rządzą posiadania określił mianem – pleonaksji – czyli odczuwanie stałego niezadowolenia z aktualnego stopnia bogactwa. Arystoteles podobnie jak Platon potępiał lichwę. Przeciwnie niż on był zwolennikiem prawa obywatela do własności, potrzebnego do zarządzania gospodarstwem domowym. Państwo mogło zarządzić własnością indywidualną tylko w sytuacjach ostatecznych.

Ważnym etapem rozwoju etyki biznesu jest okres rozwoju protestantyzmu. Jego twórca Jan Kalwin twierdził, iż człowiek stał się wybranym do zaburzenia, uważał iż Bóg powiela dochód gospodarczy spółki i że przedsiębiorca zasługuje na łaskę stwórcy. W pracy podkreślał takie wartości jak: pracowitość, oszczędność, rzetelność, zawodność czy zaangażowanie w pracę. W tym okresie zaczęto uznawać handel, pożyczki i kredyty, jako ważne elementy rozwoju gospodarczego.

Istota etyki biznesu

Etyka biznesu mając rodowód filozoficzny obecnie staje się częścią głównego zakresu tematycznego w nauce zarządzania. To dyscyplina uprawniona na styku etyki jako dział filozofii praktycznej oraz działalności menadżerskiej związanej głównie z gospodarką i handlem. Zajmuje się ona określeniem i oceną standardów moralnych przystających do działalności gospodarczej.

Najprostsza definicja etyki biznesu

Etyka biznesu to zespół norm uznawanych w świecie biznesu.

Rodzaje etyki biznesu

1. Etyka opisowa normatywna (naturalistyczna – według niej podstawy moralności człowieka jest natura ludzka; systemy religijne – podstawą zachowań etycznych jest Bóg). Zaliczamy do niej również Kanta (nonkonsekwencjalizm; etyka intencji) oraz konsekwencjalizm (inaczej etyka skutków).

2. Etyka teoretyczna (zajmuje się wartościami moralnymi i ich wpływem na ludzkie zachowania i postawy).

3. Etyka deontologiczna (deon – to obowiązek, etyka obowiązku, cnota). Za podstawę postępowania etycznego i jego uzasadnienia przyjmuje się rozkazy i nakazy jako podstawy formy regulowania ludzkich dążeń. Widoczna jest tutaj rola kodeksów etycznych. Bycie moralnym w biznesie polega na przestrzeganiu podstawowych zasad wykonywanego zawodu, uchodzących za cnotę, pracowitość, cierpliwość.

4. Etyka aksjologiczno – teologiczna (aksin – wartość, takos – cel). Jest to etyka zorientowana na skuteczne osiągnięcie celów, optymalizacja działalności. Akcentuje się tu koncepcję ludzkiego powołania do samorealizacji; praca zaś to wartość przez którą człowiek się organizuje i osiąga maksymalne wyniki.

5. Etyka odpowiedzialności i sumienia – to etyka personalistyczna, nastawiona na wartości osobowe opierające się na uznawaniu cudzej i własnej godności, rzetelnych stosunkach międzyludzkich i stoi na stanowisku iż tylko człowiek sumienny może być moralny. Człowiek nieetyczny nie jest profesjonalny.

Przedmiot etyki biznesu – zajmuje się ona oceną i określeniem standardów moralnych przystających do konkretnej sfery działalności gospodarczej. Poszukuje reguł etycznych, którymi powinni kierować się ludzkie, przedsiębiorstwa i instytucje działalności gospodarczej.

Zadania i cele etyki biznesu (według Dossa):

- ukazanie faktycznych problemów i argumentów przemawiających za możliwymi stanowiskami co pozwala na podejmowanie przemyślanych decyzji;

- zajęcie się problematyką pracy – etyka bada jakość relacji pomiędzy pracodawcą, a personelem, bezpieczeństwo pracy, lojalności i dyscyplinę ponadto zajmuje się etyką zawodową;

- rozpatrzenie problemów związanych z relacją między konsumentem a światem biznesu (należą do nich m.in. odpowiedzialność producenta, za jakość produktu, jego bezpieczeństwo i właściwą reklamę);

- przemyślenie zespołu zagadnień dotyczącą stosunku świata biznesu do środowiska naturalnego i odpowiedzialność za jakość życia następnych pokoleń.

Cele etyki biznesu:

- etyka pełni funkcję system nawigacyjnego nadając bezpieczny kierunek działaniom gospodarczym (wpływa na podejmowanie decyzji trafnych z punktu widzenia organizacji oraz uzasadnionych ekonomicznie i etycznie);

- zapewnia maksymalną efektywność poprzez eliminację konfliktów etycznych powstałych w wyniku działania organizacji;

- wprowadza etyczne standardy zachowań – umożliwia odnalezienie wspólnych reguł dla stu konfliktów, połączonych wymogów organizacji z poszanowania osób;

- dokonuje etycznej analizy zobowiązań zawodowych;

- poszerza zakres racjonalności – dotyczy bowiem nie tylko interesów pracowników czy firmy, ale ukazuje potrzebę przy analizie zysków i strat również interesów lokalnych, regionalnych i często globalnych;

- integruje dzięki ustalonych norm wszystkich działających na rzecz organizacji.

Bazy rozwoju etyki biznesu:

Etap I (przełom XIX i XX wieku) jest to okres objawienia myśli etycznej w dziedzinie gospodarowania.

Etap II (lata ’60) jest to okres zadumy nad problemami równości, wolności i odpowiedzialności państwa wobec obywateli.

Etap III (lata ’70) jest to okres wyodrębniana się etyki biznesu jako samodzielnej dyscypliny. Działo się to pod wpływem afer gospodarczych, które stały się przyczyną kryzysu zaufania do przedsiębiorstw. Ważnym wydarzeniem było spotkanie w Davos – trzy europejskie sympozja zarządzania, w trakcie którego podjęto temat odpowiedzialności firm wobec społeczności lokalnej.

Etap IV (lata ’80) to okres rozkwitu etyki biznesu zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Modnym stało się w przedsiębiorstwach robienie kursów szkoleniowych w zakresie etyki biznesu.

Etap V (lata ’90) w tym okresie etyka biznesu stała się dyscypliną akademicką w Stanach Zjednoczonych. Wzrosło też zainteresowanie nią w Europie i w rozwiniętych krajach Dalekiego Wschodu. Powstały organizacje naukowe skupiające badaczy etyki biznesu. Wielkie korporacje zaczęły dbać o swój wizerunek. W 1993 powstała największa na świecie organizacja antykorupcyjna. W Polsce zaczęło się interesować w połowie lat ’90. W 1994 powstał Zespół Etyki Biznesu, przy Polskiej Akademii Nauk. Rok później stał się on członkiem Europejskiej Sieci Etyki Biznesu. W 1998 powstał Polski Oddział Transparency International. W 1998 Krajowa Izba Gospodarcza wybrała projekt finansowany przez UE dotyczący etyki w biznesie w efekcie, którego powstał kodeks działalności gospodarczej oraz nagroda „Przedsiębiorstwo Fair Play”.

Społeczna odpowiedzialność biznesu w teorii i praktyce

Pojęcie CSR - Pochodzi z języka angielskiego (Cororate Sociall Responsability).

Społeczna odpowiedzialność biznesu SOB to koncepcja w myśl której przedsiębiorstwa uwzględniają społeczne, ekonomiczne, etyczne i ekologiczne aspekty w swoich strategiach i działalności gospodarczej oraz w codziennych decyzjach i w kontaktach z otoczeniem. To dobrowolne zobowiązanie firm do przejrzystego i etycznego prowadzenia działalności, poprzez budowanie i wdrażanie strategii społecznego zaangażowania wychodzące poza wymogi prawne jednocześnie wskazując, że działalność przedsiębiorstwa nie może byś nastawione tylko na zysk.

To długoterminowa strata zarządzania przedsiębiorstwa spójna z ogólną strategią firmy, uwzględniająca interesy społeczne, a także relacje z różnymi grupami interesaliuszy. Może być źródłem przewagi konkurencyjnej.

Społeczna odpowiedź firmy jest odpowiedzialnością za skutki, wobec tzw. stakeholderów, czyli interesaliuszy (są to wszyscy ci, których bezpośrednio lub pośrednio dotyczy działalności firmy i którzy traktują swoje zobowiązanie jako moralne firmy).

SOB dzielimy na wewnętrzny i zewnętrzny.

Odpowiedzialność zewnętrzna to: ochrona środowiska, naturalnego, zaspokojenie potrzeb klientów, wysoka jakość dóbr i usług, uczciwa konkurencja, uwzględnienie lokalnego interesu społecznego. Jej adresatami są jednostki samorządu terytorialnego, urzędy państwowe, klienci, kontrahenci, konkurenci, banki (interesaliusze zewnętrzni).

Odpowiedzialność wewnętrzna to: humanizacja warunków pracy, godziwe wynagrodzenie, zapewnienie świadczeń socjalnych, planowanie kariery pracowników.

Jednym z najbardziej zagorzałych krytyków SOB był Milto Friedman. Twierdził on, że korporacje gospodarcze mają wobec społeczeństwa tylko jedno zobowiązanie: zwiększanie swoich zysków. Według niego przyjmowanie zobowiązań społecznych może przynosić wyłącznie straty finansowe. Oznacza to, że ktoś musi za to zapłacić – albo akcjonariuszom wypłacić mniejsze dywidendy, albo klienci będą płacić większe ceny, albo pracownicy otrzymają niższe płace. Według niego firmy mogą dążyć do czynienia dobra pod warunkiem, że ma to służyć maksymalizacji zysku.

Paradoks Friedmana

Współcześnie akcjonariusze coraz częściej świadomi lepszych wyników finansowych SOB, sami naciskają na firmę wymagając od nich wyższych standardów etycznych oraz brania pod uwagę interesów innych grup w ramach koncepcji inwestowania odpowiedzialnego społeczeństwa – SRI (socially responsible investing).

SRI to strategia inwestowania środków indywidualnych lub należą do inwestycji w przedsiębiorstwie społecznej odpowiedzialności.

Zwolennicy SOB uważają, iż celem firmy jest przysparzanie korzyści wszystkim grupom społecznym stąd też przedsiębiorcy powinni kierować się poszanowaniem dobra społecznego nawet wówczas, gdy mogłoby to oznaczać zmniejszenie zysków krótkookresowych. Według nich racją bytu przedsiębiorstwa są zyski optymalne, długookresowe. Wypracowane z uwzględnieniem interesów pracowników, konsumentów, konkurentów i ochrony środowiska.

Pierwsze międzynarodowe regulacje SOB:

- Spotkanie w Davos w 1973 w trakcie którego ogłoszono manifest, w którym zapisano, iż zadaniem kierownictwa firm jest pewnego rodzaju służba. Ma ono służyć klientom, współpracownikom, kapitało dawcy jak i całemu społeczeństwu oraz równoważyć interesy wymienionych grup.

- Spotkanie w Canx w 1994 w trakcie którego przyjęto dokument: zasady prowadzenia działalności gospodarczej, w którym zaproponowano działalność gospodarczą opartą na uczciwej konkurencji, unikania działań nielegalnych oraz ochronę środowiska naturalnego.

Społecznie odpowiedzialny biznes to taki, który:

1. Realizuje cel firmy (powiększanie wartości firmy, dostarczenie produktów i usług wysokiej jakości).

2. Czyni to w długim horyzoncie czasowym.

3. Zapewnia należyte kształtowanie relacji z głównymi interesariuszami.

4. Postępuje zgodnie z prawem i społecznie przyjętymi normami etycznymi.

Postawy firm wobec SOB:

- opór (obejmuje firmy, które nie robią nic lub niewiele dla zmniejszania problemów ekologicznych czy społecznych; przekroczenie granicy prawnej lub etycznej jest często tuszowane);

- społeczny obowiązek (realizują wszelkie swoje przedsięwzięcia, w zgodzie z prawem, ale nie inicjują żadnych akcji dobrowolnych);

- społeczna reakcja (przedsiębiorstwa w przypadkach, używanych za godne wsparcie, podejmują działania na rzecz środowiska społecznego);

- społeczny układ (organizacje aktywnie poszukują obszarów w które mogłyby wnieść swój wkład).

W firmie zaangażowanej społecznie wyróżnia się cztery poziomy aktywności:

1. Podstawowa działalność gospodarcza (to dostarczenie niezbędnych produktów i usług, transfer technologii, tworzenie i utrzymywanie miejsc pracy, dbanie o rozwój kadry pracowniczej, uiszczanie podatków, czy obligatoryjne wpłaty na fundusze celowe. To przyczynia się do rozwoju społecznego chociaż formalnie nie zalicza się do działań SOB).

2. Przedsięwzięcia komercyjne w środowisku społecznym ( to wszelkie działania, które mają na celu wspieranie rozwoju firmy, jej sukces komercyjny, np. poprzez promocję wizerunku firmy, czy działania podejmowane wspólnie z innymi organizacjami. Najczęściej występują w postaci sponsoringu kultury, sportu, edukacji).

3. Inwestycje na rzecz społeczności lokalnej (to długoterminowe działania, podejmowane we współpracy z przedstawicielami społeczeństwa na rzecz rozwiązywania określonych problemów społecznych wybieranych i uznawanych przez kierownictwo firmy za istotne dla wspierania interesu firmy i wzmacniające jej reputacje).

4. Działalność filantropijna ( to dotacje przeznaczone na rzecz dobra wspólnego w odpowiedzi na prośby i apele organizacji dobroczynnych lub osób indywidualnych. Dotacje te nie mają na celu wspierania jakichkolwiek żywotnych interesów firmy i nie służą promocji jej wizerunku).

Wdrożenie zasad SOB wymaga od organizacji wprowadzenia infrastruktury etycznej na wszystkich poziomach funkcjonowania firmy (np. pracownika odpowiedzialnego za ich wdrażanie w firmie) oraz programów etycznych wraz z kodeksami etycznymi.

Program etyczny to całościowe przedsięwzięcie skierowane na uczynienie z etyki biznesu najwyższego standardu organizacji o randze strategicznej.

Elementy programu etycznego:

1. Identyfikacja wartości – to jest to co cenione jest w firmie bardziej niż wszystko inne.

2. Ustalenie misji firmy – tego po co firma istnieje i działa.

3. Opracowanie kodeksu etycznego – zbiór norm i standardów firmy.

4. Opracowanie programu kształcenia etycznego pracowników firmy – rozmowy, narady.

5. Promowanie zachowania etycznego – wyróżnienia, a także sankcje za nieetyczne.

6. Okresowe przeprowadzenie audytu etycznego.

Firmy społecznie odpowiedzialne otrzymują standardy etyczne na wzór certyfikatów jakości ISO. Są to S.A. 8000 (1998r.), AA 1000 (1999r.).

Promocja etyki w biznesie – „Fair Play”

Program „Przedsiębiorstwo Fair Play” jako przykład promocji kultury i etyki w biznesie

Program „Przedsiębiorstwo Fair Play” powstał w odpowiedzi na konkurs ogłoszony w 1997, a dotyczący promocji kultury przedsiębiorczości w Polsce. Jest on częścią współfinansowanego przez UE projektu zgłoszonego przez Krajową Izbę Gospodarczą oraz Instytut Badań nad demokracją i przedsiębiorstwem prywatnym pt.: „Etyka i kultura przedsiębiorczości w małych i średnich przedsiębiorstwach”. W efekcie tego programu został opracowany także pierwszy w Polsce kodeks etyki działalności gospodarczej.

I edycja programu „Fair Play” została przeprowadzona w 1998r.

Cele „Fair Play”:

- promocja etyki w działalności gospodarczej rozumianej jako zestaw norm rzetelnego i uczciwego postępowania z interesariuszami zewnętrznymi i wewnętrznymi, działań z obowiązującym prawem i powszechnie przyjętymi normami społecznymi;

- promowanie przedsiębiorstw działających zgodnie z prawem i zasadami etyki (promowanie finalistów programu na rynkach krajowych i zagranicznych);

- promowanie wizerunku polskich przedsiębiorstw poprzez promowanie w środkach masowego przekazu firm, które rzetelnie i w zgodzie z zasadami etyki prowadzą działalność gospodarczą;

- zachęcanie wszystkich firm w Polsce do zachowań etycznych i wprowadzenie stosowanych zmian w wewnętrznej organizacji pracy oraz podjęcie szkoleń w tym zakresie.

Przedsiębiorstwa, które ubiegały się o certyfikat „Fair Play” muszą spełnić następujące wymagania:

- stworzyć swoim pracownikom warunki sprzyjające zarówno efektywnej pracy jak i rozwojowi zawodowemu;

- są wrażliwe na potrzeby środowiska lokalnego;

- aktywnie uczestniczą w przedsięwzięciach charytatywnych;

- wynikają się z zobowiązań wobec Skarbu Państwa;

- uczciwie i rzetelnie reklamują się, nie dyskredytują konkurenci i postępują fair wobec klientów, oferują wysoką jakość produktów i usług, współpracują z kontrahentami i nie mają zaległości wobec nich należności;

- są przyjazne środowisku naturalnemu.

Etyka zawodowa to system wartości, ocen, norm i wzorów regulujących postępowanie przedstawicieli określonych grup społecznych zasad związanych bezpośrednio z wykonywaną pracą zawodową i wyrażających jej spoistości.

Uwarunkowania etyki zawodowej:

- wartości i normy ogólnoludzkie;

- tradycje danego zawodu, czyli wartości moralne w sposób trwały związany z jego…;

- warunki zewnętrzne funkcjonowania danego zawodu, czyli warunki życia, system polityczny czy warunki techniczne wykonywania zawodu (trzeźwość – w przypadku kierowcy);

- struktura wewnętrzna danego zawodu, czyli wewnętrzny charakter i układ stosunków pomiędzy przedstawicielami danego zawodu oraz ich stosunek do pozostałych zawodów.

Etyka zawodowa ustala ogólne, ideały i dyrektywy postępowania począwszy od określania moralnej istoty i celu istnienia danego zawodu jak i szczegółowe zalecenia dotyczącego jego wykonywania.

Pełni on funkcję edukacyjną (kształtuje przekonania i postępowania moralne pracowników) oraz spaja przedstawicieli określonego zawodu i wpływu na społeczeństwo jako całość.

Etyka zawodowa określa:

- wartości, zasady, motywacje i zachowania ściśle moralne – są to uniwersalne i podstawowe kategorie takie jak sprawiedliwość, prawda, zaufanie, uczciwość, rzetelność, wiarygodność;

- wartości intelektualne – wiedza, kwalifikacje, kompetencje;

- kulturę osobistą;

- zasady fair play;

- reguły pragmatyki zawodowej określają swoisty ceremoniał grupowy, obrzędy i uroczystości, przywileje grupowe, czy prawo i obowiązek noszenia określonych strojów, czy emblematów związanych z określonym zawodem.

ETOS ETYKI BIZNESU

Przykładem etyki zawodowej jest etyka biznesu.

W świecie biznesu obserwujemy dwa modele zachowań:

1. Według pierwszego z nich ludzie biznesu uznają wolny rynek jako obszar nie skrępowany w działalności gospodarczej, w których głównym celem jest pokonać konkurencje. Przedstawiciel tego modelu dąży do realizacji własnych celów, jest egoistą, a jedynym kryterium podejmowanych przez niego działań jest zysk. Wszelki dobór środków jest dozwolony.

2. Według drugiego modelu działalności gospodarczej jest nierozerwalnie związana z moralnością. Twierdzi się tu, iż tylko właściwe działania przynoszą w długiej perspektywie sukces i stabilność.

Rodzaje stanowisk i kryteria oceny właściwego postępowania, wybierane przez ludzi biznesu:

- stanowisko deontologiczne: zakłada się tu, że czyn jest moralnie dozwolony gdy jest uzasadniony nakazem autorytetu (może być nim Bóg, prawo, osoba uznawana za autorytet);

- stanowisko endajmonistyczne: zakłada się tu, że działanie jest moralnie poprawne wówczas, gdy prowadzi do szczęścia;

- stanowisko personalistyczne: koncentruje się na osobie i jej znaczeniu. W tym przypadku dobro i rozwój człowieka jest nadrzędnym celem wszelkiego działania. Biznesmen kieruje się prawami człowieka, wolnością osobistą;

- stanowisko pragmatyczne: opiera się na przekonaniu, że poprawne są tylko te zadania, które przynoszą korzyści. Według tego stanowiska biznesmen powinien kierować się skutecznością.

Ludzie biznesu zaliczani do Etosu, winni w swoich działaniach kierować się zasadami pozytywnej konkurencji. Do reguł pozytywnej konkurencji zaliczamy:

- zasadę niezależnej inicjatywy – podmioty gospodarcze powinny występować na rynku we własnym imieniu i niezależnie (nie wolno plotkować, sprzedawać podszywając się pod konkurenta);

- zasadę działań konstruktywnych – promuje działania twórcze, nie prowadzące do rozbicia konkurencji;

- zasadę formalnej równości – nakazuje by ludzie biznesu nie wykorzystywali posiadanych przywilejów w celu osłabienia konkurencji (nie powinno się sztucznie zaniżać cen by zniszczyć konkurencje);

- zasadę poszanowania reguł – nakazuje działanie według ustalonych zasad i reguł obowiązujących przedstawicieli Etosu biznesu;

- zasadę szacunku do podmiotów zewnętrznych – według niej nie wolno konkurować w sposób nieuczciwy (np. łapownictwem) bądź nieuczciwie pozyskiwać dobrą opinię u innych podmiotów (np. poprzez fałszywą reklamę).

W świecie biznesu wyróżnia się trzy zasadnicze sposoby podejścia do odpowiedzialności za personel i zarządzanie przedsiębiorstwem:

- podejście tradycyjne: w tym przypadku kryterium odpowiedzialności jest odpowiedzialność przed właścicielem, a regułą działania jest zysk;

- podejście odpowiedzialność przed interesariuszami wewnętrznymi i zewnętrznymi: w tym przypadku w działaniu należy uwzględnić interes podmiotów z którymi współdziała. Podejmowane decyzje powinny być kompromisem między dobrem przedsiębiorstwa, a korzyściami personelu i grup współdziałających;

- podejście afirmatyczne: w tym przypadku osoba odpowiedzialna za przedsiębiorstwo powinna czuć się zobowiązana do twórczego rozwijania otoczenia oraz wychodzić naprzeciw oczekiwaniom środowiska.

Kodeksy etyki zawodowej

Jest to konkretyzacja i uszczególnienie ogólnych norm etyki, funkcjonujących w danym społeczeństwie oraz dostosowanie ich do danego zawodu i wzbogacenie o moralne aspekty, chroniące wartości, szczególnie cenione, takie jak: zdrowie i życie ludzkie (etyka lekarska), wolność (etyka adwokacka), osobowość wychowanka (etyka nauczycielska); to także kwalifikacje etyczne ludzi działających w różnych segmentach i poziomach życia gospodarczego (solidność, uczciwość producenta, kupca, czy sprzedawcy).

Najstarsze kodeksy etyki zawodowej pojawiły się w oświeceniu; pierwsze dotyczyły takich profesji, jak: rycerze, kapłani, lekarze.

Kodeks etyki zawodowej nie zastępuje prawa krajowego lecz go uzupełnia. Kodeksy są potrzebne zawsze wtedy, gdy obowiązki niektórych ludzi wymagają robienia rzeczy, które w przypadku innych mogłyby uchodzić za uchybienie zawodowe. Kodeksy są niezbędne, ponieważ niekiedy przedstawicielom niektórych zawodów musi być w sposób dla innych niedopuszczalny (badanie ciała ludzkiego przez lekarza).

Kodeks etyki przedsiębiorstwa to dokument zawierający zasady, reguły postępowania firmy, oraz stosunku do grup wewnętrznych. Obrazuje on swoistą filozofię etycznego działania firmy, dając tym samym możliwość powoływania się w sytuacjach wątpliwych pod względem moralnym na założenia w nim określone. Powinien wyznaczać także normatywne wymogi organizacyjne. Nawet wówczas, gdy ograniczyłoby to działalność firmy lub nie przyniosło jej korzyści ekonomicznych.

Znaczenie kodeksu etyki przedsiębiorstwa

1. Jest wzorem dla działalności firmy i ludzi w niej zatrudnionych.

2. Motywuje utwierdzając przełożonych i pracowników w ich zachowaniach.

3. Ustanawia długoterminowe wytyczne dotyczące prawidłowego postępowania oddziałowując w ten sposób na wydajność pracowników i ekonomiczne wyniki firmy.

4. Wpływa na polepszenie zaufania między pracodawcą a pracownikami. Wzmacnia wewnętrzną kulturę organizacji oraz ułatwia rozwiązywanie konfliktów dbając tym samym o atmosferę pracy.

5. Stanowi podporę zabezpieczającą pracowników przedsiębiorstwa nie etycznymi wymaganiami kadry kierowniczej, ogranicza władzę pracodawców.

6. Wskazuje obszary w których pogoń za zyskiem, nieuczciwe bogacenie się są niedozwolone; podkreśla jednocześnie konieczność przestrzegania pozytywnej konkurencji.