ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGE- nie ma przestępstwa bez ustawy. Zawarta w art. 42 Konstytucji i art. 1 & 1 kodeksu. Odp. karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Chroniącą jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwowe. Nullum crimen sine lege scripta – prawo karne musi być spisane i zawarte w ustawie. Nullum crimen sine lege certa – przepisy karne muszą opisywać przestępstwo jak najdokładniej. Niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego. Nullum crimen sine lege praevia, lex retro non agit – ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną nie może działać wstecz. Nulla poena sine lege- kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie. ŹRÓDŁA P. KARNEGO- kodeks z 97 część ogólna – zawiera główne przepisy określające zasady odpowiedzialności, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady ich wymierzani; część szczególna – zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw i kar za nie grożących; część wojskowa – zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy. Przepisy innych ustaw, w tym Konstytucji (art. 8); przepisy ratyfikowanych przez Polskę umów mn (art. 87 § 1 i art.9 Konstytucji) np. EKPC; przepisy rozporządzeń wydanych na podstawie wyraźnego ustawowego upoważnienia i w jego granicach, spełniających rygory określone w art. 92 Konstytucji. – o ile zwężają (dookreślają) zakres zastosowania przepisu ustawy określającego typ czynu zabronionego. Nie są: orzecznictwo SN- wiąże w danej sprawie; wyroki TK- także wyroki stwierdzające niezgodność z konstytucją art. 190 u.1; zwyczaj; poglądy doktryny- mają jednak wpływ na oraz wykładnię przepisów prawa karnego, czyli jego stosowanie. Orzecznictwo sądowe wpływa na kształt obowiązującego pk poprzez jego interpretację. Szczególnie znaczenie SN. Orzecznictwo SN w konkretnych sprawach, a także uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub różnie stosowanych w praktyce mają różną moc wiążącą. Głównie orzecznictwo oddziałuje siłą swego autorytetu, nawet jeżeli formalnie nie wiąże podmiotów stosujących prawo. OBOWIĄZYWANIE POD WZGLĘGEM CZASU- a) wejście w życie- ustawa sama określa datę wejścia w życie; datę wejścia w życie ustawy określa inna ustawa; za datę wejścia w życie ustawy przyjmuje się dzień jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw b) utrata mocy przez ustawę- derogacja przez ustawę późniejszą; ustawa sama określa datę końcową swego obowiązywania. c) czas popełnienia przestępstwa- art. 6 § 1 kk: Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany i jego znaczenie: czy czyn w chwili jego popełnienia był zabroniony pod groźbą kary; czy sprawca osiągnął wiek odpowiedzialności karnej; czy był poczytalny; przy stosowaniu instytucji amnestii i abolicji; przy ustalaniu upływu okresu przedawnienia karalności, powrotu do przestępstwa. d) kolizja ustaw w czasie- Art. 4. § 1. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. e) zasada niepogarszania sytuacji prawnej sprawcy 1) przed prawomocnym osądzeniem: kryminalizacja czynu wcześniej nie stanowiącego przestępstwa; dekryminalizacja całkowita; dekryminalizacja pozorna; nowa surowsza, lex severior retro non agit; nowa łagodniejsza, lex mitior retro agit; nowa nie wprowadza zmian. 2) po prawomocnym osądzeniu: I) depenalizacja art. 4 & 4kk: Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa. II) nowe zagrożenie łagodniejsze art. 4 & 2 i 3 kk: u. 2 Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie. f) Wyjątki od zasady niepogarszania: Art.43 Konstytucji RP: zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko pokojowi nie przedawniają się; Zasada konstytucyjna art. 44: bieg przedawnienia przestępstw nieściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn; Przepis ustawowy (art. 9 § 1 p.w.k.k.); ustawa IPN- zbrodnie komunistyczne, według prawa międzynarodowego zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne, nie ulegają przedawnieniu. USTAWA EPIZODYCZNA- ustaw obowiązujących tylko przez określony czas w związku z nadzwyczajnymi sytuacjami faktycznymi (wojna, klęska żywiołowa). Przy ustawach powstaje problem czy powinny być one stosowane po utracie przez nie mocy obowiązującej do czynów popełnionych w czasie, gdy jeszcze obowiązywały. Należy stosować ogólne zasady z art. 4 KK, chyba że same ustawy wprowadzą odmienne reguły. OBOWIĄZYWANIE POD WZGLĘDEM MIEJSCA I OSÓB: 1) Z. TERYTORIALNOŚCI- art. 5 kk terytorium Polski => ustawa z 1990 r. o ochronie granicy państwowej, ustawa z 1991 r. o obszarach morskich: obszar lądowy; wody wew. i morze terytorialne (12 mil morskich od linii podstawowej); słup powietrza (ok. 90 km); wnętrze ziemi pod obszarem lądowym i wodami morskimi; polski statek wodny lub powietrzny (art. 115§ 15) (zasada flagi). Miejsce popełnienia przestępstwa- art. 6 & 2 alternatywnie: m-ce działania bądź zaniechania; m-ce nastąpienia skutku; m-ce postulowanego skutku- zasada wielomiejscowości popełnienia czynu zabronionego. 2) Z. NARODOWOŚCI PODMIOTOWEJ- obywatelska art. 109; obywatel polski, przestępstwo popełnione za granicą; podwójna karalność => wyjątki a) polski funkcjonariusz publiczny popełniający przestępstwo za granicą w zw. z wykonywaniem swoich funkcji b) czyn popełniony w miejscu nie podlegającym jurysdykcji żadnego państwa (np. morze pełne) – art.111 § 3 kk. 2. Z. N. PRZEDMIOTOWEJ OGRANICZONA (zwykła)- art. 110; cudzoziemiec; przestępstwo popełnione za granicą; podwójna karalność; czyn skierowany a) p-ko interesom RP, b) obywatela polskiego, c) polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, d) przestępstwo o charakterze terrorystycznym. 3. Z. N. PRZEDMIOTOWEJ NIEOGRANICZONA- zaostrzona, ochronna; art. 112; cudzoziemiec lub obywatel polski; przestępstwo popełnione za granicą; brak warunku podwójnej karalności; czyn skierowany p-ko: bezpieczeństwu wew. lub zew. RP; polskim urzędom lub funkcjonariuszom publ.; istotnym polskim interesom gospodarczym; przestępstwo fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego; przestępstwa, z którego została osiągnięta, choćby pośrednio, korzyść majątkowa w RP. 4. Z. ODPOWIEDZIALNOŚCI ZASTĘPCZEJ- art. 110 & 2; cudzoziemiec; przestępstwo popełnione za granicą; podwójna karalność; przestępstwo: nie objęte zas. przedmiotową zwykłą ani zas. przedmiotową nieograniczoną; zagrożone w polskiej ustawie karnej karą > 2 lat pozbawienia wolności; sprawca: przebywa w Polsce; nie postanowiono go wydać. 5. Z. REPRESJI WSZECHŚWIATOWEJ- z. uniwersalna; art. 113; cudzoziemiec lub obywatel polski; przestępstwo popełnione za granicą; brak warunku podwójnej karalności; przestępstwo: ścigane na mocy umów międzynarodowych delicta iuris gentium; sprawca: przebywa w Polsce; nie postanowiono go wydać. 6. MOC PRAWNA ORZECZEŃ ZAGR- 114 & 1; zasada: skazanie za granicą nie wiąże sądu polskiego => w stosunku do wyroków zagranicznych nie obowiązuje zasada powagi rzeczy osądzonej (res iudicata) i zasada ne bis in idem (nie skazuje się dwukrotnie za ten sam czyn). Ponowne skazanie sprawcy przez sąd polski => obligatoryjne zaliczenie na poczet kary okresu pozbawienia wolności. Wyjątki u. 3- wyrok skazujący wydany za granicą stanowi przeszkodę do ponownego skazania w Polce, gdy: nastąpiło przejęcie wyroku do wykonania w Polsce, ekstradowano sprawcę za granicę; przekazano za granicę ściganie; zapadło orzeczenie międzynarodowego trybunału karnego działającego na podstawie obowiązującego Polskę prawa międzynarodowego; zakaz powtórnego orzekania wynika z wiążącej Polskę umowy międzynarodowej => TUE. PRZESTĘPSTWO- czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Czyn człowieka- naruszający normę sankcjonowaną, bezprawny (nie popełniony w warunkach kontratypu); karalny (realizujący znamiona typu czynu zabronionego), karygodny (społecznie szkodliwy w stopniu większym od znikomego), zawiniony (tj. popełniony w sytuacji, w której sprawca mógł postąpić zgodnie z nakazem zawartym w normie prawnej). Mówiąc, że przedmiotem przestępstwa może być tylko człowiek, podkreślamy tu, że chodzi o osobę fizyczną(współcześnie są wyjątki jak np. odpowiedzialność podmiotów zbiorowych). Czyn- Świadome zachowanie się w warunkach wyboru postępowania; Działanie bądź zaniechanie; przymus nieodporny vis absoluta- brak czynu; względny vis compulsiva- czyn. Brak czynu- zachowanie się nie jest czynem, gdy sprawca: znajdował się pod wpływem siły zewnętrznej, której nie mógł się oprzeć tzw. przymus fizyczny; znajdował się w stanie fizjologicznej niemożności działania, np. utrata przytomności; wykonywał ruchy w stanie wyłączonej świadomości, np. podczas snu; były to odruchy bezwarunkowe (refleksyjne) np. gwałtowna reakcja na ból. Zachowanie się człowieka, żeby zostało uznane za czyn musi być zachowaniem zewnętrznym zależnym od woli człowieka(nie jest czynem np. zachowanie pod wpływem przymusu zewnętrznego), jeśli jest zależne od woli ale wymuszone w jakiś sposób nazywamy je przymusem względnym i jest czynem. CZYN ZABRONIONY. USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA- Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną,, tzn. odpowiadać opisowi; opis ten składa się z elementów nazywanych ustawowymi znamionami przestępstwa, których występowanie w czynie sprawcy musi być spełnione by można mu było przypisać popełnienie określonego przestępstwa. Ustawowe znamiona- elementy opisu czynu zabronionego, których udowodnienie warunkuje skazanie za przestępstwo. Znamiona: Przedmiotu przestępstwa, Strony przedmiotowej przestępstwa, Podmiotu przestępstwa, Strony podmiotowej przestępstwa. Opisowe – to te , których stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo ważny. Ocenne – wymagają przy ich ustalaniu posługiwania się różnego rodzaju ocenami. BEZPRAWNOŚĆ CZYNU- Fakt, że jakiś czyn wypełnia znamiona określonego typu przestępstwa, nie przesądza ostatecznie że mamy do czynienia z przestępstwem. Przestępstwa nieumyślne – są przestępstwami z nieostrożności tzn. jako przestępstwo nieumyślne może być ocenione tylko takie wypełnienie znamion przestępstwa, które było rezultatem nieostrożnego zachowania sprawcy. WINA- przestępstwem jest tylko czyn zawiniony art. 1 & 3. Wina zachodzi wtedy, gdy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu zabronionego. Jest to wiec suma przesłanek jakie muszą być spełnione, by sprawca mógł ponieść odpowiedzialność karną. Przesłanki: strona podmiotowa przestępstwa /formy winy/ art. 9– zamiar popełnienia przestępstwa, lekkomyślność lub niedbalstwo; osoba zdolna do ponoszenia winy określony wiek; okoliczności wyłączające winę niepoczytalność (31), stan wyższej konieczności(26), rozkaz(318), błąd (28 - 30). Wina- ujemna ocena ( zarzut) + przedmiot oceny (stosunek sprawcy do realizacji czynu zabronionego). Zarzucalny z punktu widzenia wymogów ustawy karnej stosunek sprawcy do realizacji czynu. Stosunek ten może się wyrażać: w zamiarze popełnienia czynu zabronionego; w świadomym lub nieświadomym lekceważeniu obowiązku ostrożności. Teoria psychologiczna- wina stosunek psychiczny sprawcy do czynu oparty na świadomości i woli; “chęć” popełnienia czynu, “godzenie się”; w głowie sprawcy; umyślność i nieumyślność to formy winy, tj. przeżycia psychicznego towarzyszącego popełnieniu czynu zabronionego. Teoria normatywna- wina osobista zarzucalność popełnionego czynu; zarzucalność umyślności bądź nieumyślności zachowania się; w głowie sędziego; umyślność i nieumyślność to znamiona ustawowe (strony podmiotowej) czynu zabronionego. Dolus directus- sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu; chce czyn popełnić. Dolus eventualis- przewiduje; godzi się. Culpa luxuria- przewiduje; brak! nie chce ani się nie godzi. Culpa negligentia- nie przewiduje; brak! choć mógł i powinien był przewidzieć. PRZEDMIOT PRZESTĘPSTW- przedmiot ochrony i przedmiot wykonawczy: Dobro prawne (byt normatywny; Rzecz, na której sprawca realizuje czyn zabroniony np. fałszerstwo dokumentu: pewność obrotu prawnego i papier. Ogólny, rodzajowy i indywidualny. rodzajowy przedmiot ochrony czynów określonych w rozdz. XXIII k.k. “wolność. Indywidualny przedmiot ochrony: swoboda poruszania się (art.189; wolność od strachu (art. 190; wolność od przymusu (art. 191; wolność do decydowania o poddaniu się zabiegom leczniczym (art. 192. złożony przedmiot ochrony: bliższy (główny) i dalszy (uboczny) np. przestępstwo rozboju: przedmiot bliższy (główny) – mienie; przedmiot dalszy (uboczny) – zdrowie, nietykalność cielesna pokrzywdzonego. Podobieństwo przestępstw- art. 115 § 3 są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne. STRONA PRZEDMIOTOWA- Forma czynu zabronionego: DZIAŁANIE naruszenie normy zakazu lub ZANIECHANIE naruszenie normy nakazu, obowiązek prawny, którego niewykonanie jest sankcjonowanie karnie; sposób i okoliczności popełnienia czynu: (złośliwe, uporczywe działanie, przemoc, groźba , podstęp), czas (“podczas” pełnienia obowiązków) i miejsce (“publiczne”); ewentualnie - skutek czynu zabronionego: np. „zabija” (art. 148 § 1), „narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia” (art. 160 § 1), „niszczy” (art. 288 § 1); związek przyczynowy czynu ze skutkiem. PODMIOT PRZESTĘPSTWA- Osoba fizyczna, która osiągnęła wiek odpowiedzialności karnej w chwili czynu. Art. 10. § 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. § 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Kara orzeczona przez sąd sprawcy, który w chwili czynu miał ukończone 15 lat: nie może przekraczać 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo; sąd może też karę nadzwyczajnie złagodzić. Art. 10 § 4. k.k W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. Nieletni - art. 1 § 1 ustawy z 26.X.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich - osoba, która dopuściła się czynu karanego po ukończeniu 13, ale nie ukończyła lat 17. Młodociany : sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat (art. 115 § 10. STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA- Umyślność i nieumyślność stanowią znamiona strony podmiotowej czynu zabronionego. Umyślność - w art. 9 § 1 kk: chęć popełnienia czynu zabronionego; przewidywanie możliwości popełnienia i godzenie się na to. Nieumyślność - w art. 9 § 2: brak zamiaru; niezachowanie ostrożności wymaganej w danych okolicznościach; przewidywanie (możliwość przewidywania) możliwości popełnienia czynu zabronionego. Art. 148 Kto zabija człowieka, art. 155 Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka- podlega karze pozbawienia wolności. Strona to też dowodzenie winy!. KLASYFIKACJA PRZESTĘPSTW: 1) waga przestępstwa, stopień szkodliwości- art. 7. Zbrodnie- czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Chodzi tu o dolną granicę zagrożenia ustawowego, która musi wynosić co najmniej 3 lata. Zbrodnią jest więc umyślne zabójstwo, rozbój z użyciem broni, fałszowanie pieniędzy. Występkami są czyny zagrożone karą (ustawa ma tu na myśli górną granicę zagrożenia) przekraczającą jeden miesiąc pozbawienia wolności, jeden miesiąc ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych. Czyny, przy których górne zagrożenie karą nie przekracza tych granic są wykroczeniami. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. 2) podmiot- powszechne to takie, których podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa, tzn. osoba fizyczna, która osiągnęła określony wieki była poczytalna w momencie popełnienia czynu. indywidualne- to te, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy („żołnierz”, „funkcjonariusz publiczny”, „matka” itd. Właściwe- to takie, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa. Niewłaściwe- szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego. 3) forma winy- Umyślne i Nieumyślne. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. 4) Forma czynu- tylko z działania; tylko z zaniechania; z działania albo zaniechania. Pewne typy przestępstw mogą być popełnione tylko przez działanie, np. zgwałcenie (art. 197 KK), czynna napaść na funkcjonariusza. Druga grupa obejmuje przestępstwa, które mogą być popełnione tylko przez zaniechanie, np. niezawiadomienie o przestępstwie (art. 240 KK), nieudzielenie pomocy (art. 162 KK). 5) Znamię skutku- materialne (skutkowe) – „skutek” -zmiana w świecie zewnętrznym wywołana czynem sprawcy – należy do znamion ustawowych czynu zabronionego (np.art. 278 kk – „zabiera”); formalne (bezskutkowe) – „skutek” nie występuje w opisie czynu zabronionego, samo działanie lub zaniechanie sprawcy konstytuuje odpowiedzialność karną (np. art. 233 kk „zeznaje nieprawdę”). 6) typy przestępstw: podstawowym; kwalifikowanym; uprzywilejowanym- gdy jest on zagrożony karą łagodniejszą. 7) Tryb ścigania- z urzędu – większość przestępstw; na wniosek pokrzywdzonego - po złożeniu wniosku postępowanie toczy się z urzędu przestępstwa względnie (278 § 4) i bezwzględnie wnioskowe (205 kk w zw. ze 197 kk); z oskarżenia prywatnego (pokrzywdzony, akt oskarżenia) lub prokurator (art. 60 kpk) – wówczas toczy się z urzędu. INNE P. SKUTKOWE (MATERIALNE) Z ZANIECHANIA- art. 2 kk; Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. Podmiotem jest gwarant – osoba, na której ciążył prawny, szczególny obowiązek ochrony dobra (np. matka – 148 § 1 k.k. 1) Sprawca musi być GWARANTEM nienastapienia skutku. 2) aktualizacja obowiązku gwaranta, czyli stwierdzenie, że obowiązek gwaranta zapobieżenia skutkowi istniał w chwili, gdy do skutku doszło. 3) naruszenie reguły ostrożności (reguł postępowania z dobrem prawnym) jakich można było od gwaranta nienastąpienia skutku wymagać w danych okolicznościach zdarzenia, przez co stworzył on swym zachowaniem niedopuszczalne społecznie ryzyko wystąpienia negatywnie ocenianego skutku. 4) istnieje, oceniana ze stanowiska ex ante, obiektywna możliwość przewidzenia przez podmiot wystąpienia skutku przestępnego w razie nie podjęcia przez niego wymaganego przez prawo działania. 5) istnieje, oceniana ze stanowiska ex ante, możliwość podjęcia wymaganego od gwaranta działania w konkretnych okolicznościach danego zdarzenia. 6) ustalenie, że zachowanie potencjalnego sprawcy było normatywnie powiązane ze skutkiem przestępnym poprzez stwierdzenie, że w skutku urzeczywistniło się niebezpieczeństwo przed, którego konkretyzacją przestrzeganie danej zasady postępowania miało chronić, co ocenia się ze stanowiska ex post. PRZESTĘPSTWA FORMALNE BEZSKUTKOWE ZANIECHANIA- Art.2 k.k. ich nie dotyczy. Odpowiedzialność za realizację znamion ustawowych typu przestępstwa z zaniechania (np. 162, 194 kk) – bez potrzeby wskazania źródła obowiązku działania innego niż zawartego w tych przepisach. PRZESTĘPSTWA Z NARUSZENIA I NARAŻENIA- przestępstwa polegające na naruszeniu dobra prawnego (np. kradzież, oszustwo, zabójstwo); przestępstwa polegające na narażeniu dobra prawnego na niebezpieczeństwo; z narażenia konkretnego ( do znamion ustawowych należy skutek w postaci narażenia na niebezpieczeństwo – np. 160 kk) – „narażenie na niebezpieczeństwo” wymaga dowodu; z narażenia abstrakcyjnego (opis zachowania się wprost nie wskazuje na zagrożenie dla dobra prawnego – np. 297 kk) – „zagrożenie” nie wymaga dowodu ( stanowi ratio legis penalizacji czynu). ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY- Związek między czynem a skutkiem (dotyczy wyłącznie przestępstw skutkowych). Teoria ekwiwalencyjna związku przyczynowego (t. równorzędności warunków), Test sine qua non: domniemana przyczyna warunkiem koniecznym nastąpienia skutku, szeroko zakreśla krąg sprawców, wymaga ograniczeń podmiotowych. Teoria adekwatna związku przyczynowego („przecietej przyczynowowści”- zw. przyczynowy m. czynem a jego następstwem zachodzi, gdy jest ono typowe (dla danej sytuacji); zbyt arbitralna; odrzucana w prawie karnym, stosowana w prawie cywilnym. Teoria relewancji związku przyczynowego „relevare” – odnosić; ustalenie zależności przyczynowo-skutkowej m. czynem a skutkiem przez pryzmat funkcji czasownikowej normy prawa karnego, np. „zabija”. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ CZYNU (KONTRATYPY)- okoliczności usprawiedliwiające dokonanie czynu w innych warunkach bezprawnego: kodeksowe: obrona konieczna, stan wyższej konieczności i ryzyko nowatorskie (cz. ogólna), dozwolona krytyka (cz. szczeg.) , ostateczna potrzeba wojskowa (cz. wojskowa); pozakodeksowe: działanie w ramach uprawnień i obowiązków, zabiegi lecznicze, zgoda pokrzywdzonego, ryzyko sportowe i in. I) OBRONA KONIECZNA- 25; polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Działanie w obronie koniecznej jest działaniem prawnym. Każdemu wolno bronić prawa przed bezprawiem. Obrona konieczna nie ma charakteru subsydiarnego (jak to jest w przypadku stanu wyżej konieczności), czyi jego istnienie nie zależy od tego, czy istniało inne (niż obrona) wyjście z sytuacji zagrożenia dobra. &1 Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Uchylenie karnej bezprawności czynu i odpowiedzialności karnej. & 2- W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Eksces intensywny- zachodzi wtedy, gdy broniący się stosuje sposób obrony, który nie był konieczny dla odparcia zamachu. Ekstensywny- polega na spóźnionym działaniu obronnym (gdy zamach już ustał), albo na działaniu przedwczesnym, tj. gdy zamach nie miał jeszcze charakteru bezpośredniego. Czyn jest przestępstwem. & 3- Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu. Czyn jest przestępstwem; Sprawca nie podlega karze; Postępowanie karne może umorzyć prokurator. Szczególne przypadki ob. Kon: Sprowokowana obrona konieczna - „X” prowokuje działania bezprawne innej osoby po to, by naruszyć jej dobra z powołaniem się na obronę konieczną. OSN 1977: prowokatorowi nie przysługuje prawo do obrony koniecznej, to przed nim można się bronić. Obrona konieczna w bójce - dopuszczalna w formie pomocy koniecznej osobie, która wycofała się z bójki. Obrona konieczna przed działaniami funkcjonariusza publicznego – dopuszczalna w razie nadużycia prawa. II STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI- 26 § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć (z.subsydiarności), a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego (z. proporcjonalności). § 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego. Gdy dobro poświęcone przedstawia wartość oczywiście wyższą od wartości dobra ratowanego ⇒ eksces (intensywny). Dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego- uchylenie bezprawności. Dobra równej wartości lub dobro poświęcone większej wartości od dobra ratowanego- uchylenie winy. § 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste- z. wyłączenia. § 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. § 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony- kolizja obowiązków- 1. Wypełnienie obowiązku w stosunku do dobra wyższej wartości legalizuje zaniechanie obowiązku w stosunku do dobra niższej wartości. 2.Niewypełnienie obowiązku ochrony dobra równej lub wyższej wartości niż objęte obowiązkiem ochrony inne dobro – wyłącza winę. III. DZIAŁANIE W RAMACH UPRAWNIEŃ LUB OBOWIĄZKÓW- Działanie w ramach uprawnień jest ogólną okolicznością wyłączającą odpowiedzialność karną, opierającą się na założeniu braku sprzeczności wewnątrz danego systemu prawa. Jeżeli jakaś dziedzina prawa daje obywatelowi prawo zachowania się w określony sposób, , to czyn taki nie może być podstawą o pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej. Uprawnienie wyłączające przestępność czynu może dotyczyć funkcjonariuszy państwa wykonujących czynności urzędowe lub też osób prywatnych. W odniesieniu do czynności urzędowych największe znaczenie mają uprawnienia organów państwowych do stosowania środków przymusu. Na przykład pozbawienie podejrzanego wolności na mocy postanowienia o tymczasowym aresztowaniu nie jest przestępstwem z art. 189. Prawo przewiduje też szereg uprawnień dla osób prywatnych, których wykonywanie wyklucza uznanie czynu za przestępstwo. W orzecznictwie SN wymienia się szereg takich uprawnień wynikających prawa cywilnego, określając je wspólną nazwą dozwolonej samopomocy. IV ZGODA POKRZYWDZONEGO- Kontratyp pozaustawowy (volenti non fit injuria); Nie ma przestępstwa, jeżeli naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego nastąpiło za zgodą „pokrzywdzonego”, a właściwie za zgodą dysponenta dobrem, ponieważ w tej sytuacji trudno mówić o pokrzywdzeniu. Zgoda jest prawnie skuteczna, jeśli spełnia określone warunki: Dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować; dorosły i poczytalny; Zgoda jest dobrowolna wolna od przymusu i podstępu; Zgoda musi istnieć w chwili czynu, jest to bowiem zgoda na naruszenie określonego dobra, a nie akceptacja takiego naruszenia ex post. Taka późniejsza akceptacja może mieć tylko znaczenie procesowe przy przestępstwach prywatnoskargowych, bo jeśli pokrzywdzony nie złoży skargi, to do procesu nie dojdzie, ale nie znaczy to, że nie zostało popełnione przestępstwo. V ZABIEGI LECZNICZE- zabieg polegający na naruszeniu integralności cielesnej pacjenta przez naruszenie jego tkanki cielesnej lub innym inwazyjnym wniknięciu w jego ciało bez naruszenia tej tkanki; podejmowane w stosunku do pacjenta na etapie profilaktyki, diagnozy, terapii i rehabilitacji. Zabiegi lecznicze i lekarskie: o charakterze terapeutycznym (stanowiącym czynność leczniczą); o charakterze nieterapeutycznym (stanowiącym czynność lekarską, np. pobranie w celach transplantacyjnych nerki). Warunki: cel leczniczy, tj. działanie w celu leczniczym; wykonanie zabiegu zgodnie z zasadami wiedzy i sztuki lekarskiej (lege artis); wykonanie zabiegu przez osobę do tego uprawnioną odpow. kar. z art. 58 ust. o zaw. Lek; należyte poinformowanie pacjenta o istocie zabiegu i uzyskanie jego zgody na zabieg odpow. kar. z art. 192 k.k. Przerwanie ciąży: lekarskie- ciąża zagraża poważnym niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowie kobiety; stwierdzono ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu albo nieuleczalna choroba zagrażająca jego życiu; kryminalne: ciąża jest wynikiem przestępstwa. VI KARCENIE MAŁOLETNICH- Wyłączenie przestępności czynu dotyczy również pewnych czynności wychowawczych. Nie stanowi przestępstwa czyn, wypełniający znamiona naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 KK), jeżeli mieści się on w ramach tzw. Dozwolonego karcenia małoletnich. Karcenie małoletnich jest w prawie polskim pozaustawową okolicznością wyłączającą odpowiedzialność karną. Współcześnie prawo karne toleruje karcenie małoletnich jako uprawnienie wychowawcze rodziców, ale raczej na zasadzie liczenia się z pewny faktem społecznym. Karcenie musi spełniać pewne warunki, mianowicie: musi mieć cel wychowawczy; Wykonywane jest przez rodziców lub prawnych opiekunów dziecka; Nie przekracza pewnego stopnia intensywności. VII RYZYKO SPORTOWE- Uprawianie niektórych sportów łączy się z natury rzeczy dla uprawiających daną dyscyplinę z naruszeniem nietykalności cielesnej zawodnika (boks, zapasy). zachowania takie nie są oczywiście przestępne, ponieważ następują za zgodą uprawiających daną dyscyplinę. Odrębny problem powstaje, gdy w czasie uprawiania sportu następują nieszczęśliwe wypadki w postaci uszkodzeń ciała lub śmierci zawodników albo kibiców. W takich wypadach wyłączenie przestępności czynu ma miejsce tylko wtedy, gdy skutki te zostały spowodowane w ramach tzw. ryzyka. Warunki: Uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone; Działanie było podjęte w celu sportowym; Nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej. VIII RYZYKO NOWATORSTWA- Osiąganie nowych wartości społecznych jest często związane z ryzykiem wywołania niekorzystnych rezultatów. Uważa się jednak, że w ostatecznym bilansie działania o pewnym stopniu ryzyka są społecznie pożyteczne. Kwestia dozwolonego ryzyka uregulowana jest w art. 27 KK. Przepis ten wymaga spełnienia następujących warunków, by ryzyko było dopuszczalne: Celem działającego jest przeprowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego; Spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze; W świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie jej osiągnięcia jest zasadne; Świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu; Jeżeli w eksperyment zaangażowany jest (jako jego obiekt) człowiek to warunkiem jego legalności jest zgoda, udzielona po należytym poinformowaniu go o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ: I NIEPOCZYTALNOŚĆ- Niepoczytalność oznacza brak możliwości rozpoznania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postępowaniem, który zachodzi w chwili czynu i spowodowany jest upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych (art.31 § 1 KK) Stan taki istnieć ma „w chwili czynu”. Definicja niepoczytalności w polskim KK opiera się na wskazaniu z jednej strony, pewnego stanu psychicznego sprawcy (niemożność rozpoznania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postępowaniem), a z drugiej strony, na wskazaniu biologiczno-psychiatrycznych przyczyn tego stanu rzeczy, takich jak upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna, lub inne zakłócenie czynności psychicznych. Przyjęto więc tutaj tzw. metodę mieszanką określania pojęcia niepoczytalności. Wymieniona w definicji niepoczytalności niemożność rozpoznania znaczenia swego czynu oznacza zarówno niemożność uświadomienia sobie możliwych skutków swego działania, jak również niemożność oceny społecznej i moralnej czynu. Konsekwencją niepoczytalności jest brak winy po stronie sprawcy czynu obiektywnie sprzecznego z prawem karnym (czynu zabronionego), a więc końcowym rezultacie brak przestępstwa. Nie możemy bowiem niepoczytalnemu sprawcy zrobić zarzutu z naruszenia prawa, skoro dochodzi do tego z powodów, na które nie ma on wpływu. & 2 Poczytalność ograniczona- Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. & 3 zasada ochrony społ.- Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć. Rodzaj fikcji prawnej: osobę faktycznie niepoczytalną wskutek odurzenia się, prawo traktuje jako poczytalną i odpowiedzialną karnie za czyn popełniony w stanie odurzenia. Warunek: zdolność przewidywania następstw psychicznych przyjęcia środka odurzającego w postaci utraty poczytalności bądź znacznego ograniczenia poczytalności. II BŁĄD CO DO FAKTU (ZNAMION USTAWOWYCH)- Sytuacja gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości, a wyobrażeniem o nim sprawcy. Art. 28 & 1 Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię. Błąd uchyla winę: 1) gdy jest istotny (dotyczy znamion ustawowych; 2) gdy brak korespondującego z przestępstwem umyślnym przestępstwa nieumyślnego. Sprawca nie odpowiada za to, co faktycznie uczynił, lecz za to co obejmował świadomością. Błąd istotny i nie: Error in obiecto : w zasadzie nieistotny, niekiedy istotny (np. w odniesieniu do wartości mienia - 294 kk; Error in persona : w zasadzie nieistotny, niekiedy istotny (np. 134 – zamach na Prezydenta; Error in faciendo (błąd co do przebiegu związku przyczynowego) - nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej; Aberratio ictus vel iactus (zboczenie działania) – nie ma wpływu na podstawę odpowiedzialności. § 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy. Np. jeśli sprawca działa w błędnym przekonaniu, że ofiara żąda śmierci (art. 150 k.k.), to odpowiada za zabójstwo uprzywilejowane, nie zaś za zabójstwo w typie podstawowym (art. 148 § 1. Warunek : błąd sprawcy powinien być usprawiedliwiony, tzn. taki, że pomimo dołożenia należytej staranności nie mógł go on uniknąć. Błąd co do znamienia typu kwalifikowanego czynu zabronionego- dwie sytuacje: przestępstwo kwalifikowane przez następstwo (art. 9 § 3 kk § 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć. Sprawca ponosi odpowiedzialność za następstwa, jeżeli je przewidywał albo mógł przewidzieć. Przestępstwo kwalifikowane ze względu na okoliczności (np. 291 w zw. z 294 k.k.) – nieświadomość okoliczności kwalifikujących odpowiedzialność karną wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo kwalifikowane. III NIEŚWIADOMOŚĆ BEZPRAWNOŚCI CZYNU (BŁĄD CO DO PRAWA)- ignorantia iuris nocet- nieznajomość prawa szkodzi. Dotyczy nie jednego ze znamion przestępstwa, lecz całościowej prawnej oceny czynu. Art. 30 Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Odpowiedzialność karną uchyla usprawiedliwiona nieświadomość bezprawności czynu zabronionego. Przestępstwo urojone- Zachodzi ono wtedy, gdy ktoś zachowuje się zgodnie z prawem, ale błędnie sądzi, że jego zachowanie jest przestępstwem. W przypadku przestępstwa urojonego odpowiedzialność karna nie wchodzi w grę. IV BŁĄD CO DO KONTRATYPU LUB OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĘCEJ WINĘ- art. 29; Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Odpowiedzialność karną uchyla usprawiedliwione błędne przekonanie o okoliczności kontratypowej lub uchylającej winę. Jeśli błąd dotyczy znamienia kontratypu (np. „zamach” przy obronie koniecznej) – przyjmuje się działanie pod wpływem błędu co do „faktu”. Jeśli - samego istnienia kontratypu – błąd co do bezprawności. V ROZKAZ PRZEŁOŻONEGO- 115 § 18  Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem. Najistotniejszym elementem dyscypliny wojskowej jest obowiązek wykonywania przez podwładnych rozkazów przełożonych. Wagę tego obowiązku Określa się w prawie karnym przez tworzenie typów przestępstw polegających na odmowie wykonania rozkazu (art. 343 KK), często zagrożonych surowymi karami. Z drugiej strony, ślepe wykonywanie rozkazów, jak uczą doświadczenia historyczne, może prowadzić do nadużywania dyscypliny wojskowej dla popełniania przestępstw, a w krańcowych przypadkach umożliwia funkcjonowanie całych zbrodniczych systemów państwowych. Dlatego też nie można wymagać od żołnierzy absolutnego posłuszeństwa (tzw. Koncepcja „ślepych bagnetów”). Nie można jednak również dać żołnierzom prawa i nałożyć obowiązku analizowania każdego rozkazu pod kątem jego legalności (teoria „myślących bagnetów”) i rozstrzygania za każdym razem, czy rozkaz wykonać. Polskie prawo karne przyjmuje w tym zakresie, w art. 318 KK, koncepcję „umiarkowanego posłuszeństwa”. Zgodnie z tym przepisem, żołnierz dopuszczający się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu nie popełnia przestępstwa, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo. Wykonawca przestępnego rozkazu odpowiada więc, jeżeli chce popełnić czyn zabroniony (zamiar bezpośredni) albo przewidując możliwości wypełnienia znamion czynu zabronionego godzi się na to (zamiar ewentualny). Uregulowanie dotyczące rozkazu (art. 318 KK) nie dotyczy sytuacji, gdy żołnierz otrzymujący rozkaz działa w nieświadomości bezprawności czynu. Stosuje się wówczas art. 30 KK. W praktyce może zachodzić sytuacja będąca połączeniem instytucji rozkazu przełożonego i stanu wyższej konieczności. Jeżeli żołnierz odmawiając wykonania rozkazu przestępnego, naraziłby się na niebezp. np. w postaci użycia broni przez przełożonego dla wymuszenia posłuszeństwa, może jeżeli pozostałe przesłanki stanu w. k. są spełnione- powoływać się na s.w.k. dla usprawiedliwienia świadomego wykonania przez siebie przestępnego rozkazu. FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA: FORMY ZJAWISKOWE: SPRAWSTWO- Definicję różnych odmian sprawstwa zawiera art. 18 § 1 KK, Przede wszystkim określa on czym jest zwykłe sprawstwo, stwierdzając, że odpowiada za nie ten „kto wykonuje czyn zabroniony sam”. Oznacza to z jednej strony osobiste (nie przez inną osobę) wypełnienie znamion, z drugiej strony określa się przez to sformułowanie, że chodzi o działanie pojedynczej osoby. Formy- § 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam (s. pojedyncze) albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą (współsprawstwo), ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę (s. kierownicze) lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu (s. polecające). WSPÓŁSPRAWSTWO- art. 18 § 1 KK) polega na wykonaniu przestępstwa z inną osobą (osobami). Oznacza to, że działania dwóch lub więcej osób objęte są ich porozumieniem (element subiektywny) i są pewnym działaniem wspólnym, składają się na pewną całość wypełniającą znamiona określonego przestępstwa (element obiektywny). Współsprawcy mogą dokonywać wspólnie działań jednorodnych albo różnorodnych. Współsprawstwo trzy możliwości: 1) każdy ze współsprawców realizuje tylko fragment czynu zabronionego – w sumie wypełniają wszystkie znamiona w. właściwe; 2) każdy ze współsprawców realizuje wszystkie znamiona czynu zabronionego; 3) jeden ze współsprawców wypełnia wszystkie znamiona, pozostali tylko niektóre z nich. Współsprawstwo nie zachodzi, jeżeli dwie osoby popełniają przestępstwa w tym samym czasie i miejscu, ale niezależnie od siebie, np. w czasie zamieszek ulicznych kilka osób, nie porozumiewając się ze sobą, plądruje ten sam sklep. Taką sytuację nazywamy sprawstwem równoległym- brak porozumienia, każdy realizuje całość znamion. SPRAWSTWO KIEROWNICZE- 18 & 1; Odpowiada za sprawstwo także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. „Kierowanie” : a) możliwość decydowania o przebiegu realizacji przestępstwa, panowanie nad przebiegiem akcji; b) także organizowanie wykonania czynu przez inną osobę. S. Polecające- Odpowiada za sprawstwo także ten, wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu. „Wykorzystanie uzależnienia” – stosunek podporządkowania (służbowy, rodziny, nieformalny) łączący dwie osoby. Odmiana sprawstwa kierowniczego lub podżegania. Odp. za własne przestępstwo- art.20 Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających. Zasada odp. za własne przestępstwo- art.21 1. Okoliczności osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą. Np. niepoczytalność lub recydywa. PODŻEGANIE- polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego (art. 18 § 2 KK). Nakłanianie jest pojęciem szerszym niż „namawianie”, nie musi więc polegać na wypowiadaniu słów (chociaż tak jest najczęściej). Wystarczy każda inna forma zachowania się, np. gest, jeżeli treść, jaką się w ten sposób przekazuje, zmierza do wzbudzenia u adresata woli popełnienia czynu zabronionego. Przepis o podżeganiu mówi o podżeganiu do popełnienia „czynu zabronionego”, a nie przestępstwa. Strona podmiotowa podżegania polega na umyślności w postaci zamiaru bezpośredniego, tzn. podżegacz musi chcieć nakłonić podżeganego i chcieć, aby popełnił on czyn zabroniony. Nie będzie więc podżeganiem w rozumieniu 18 § 2 KK nieumyślne nakłonienie do popełnienia czynu zabronionego, ani też nakłonienie w zamiarze ewentualnym. POMOCNICTWO- polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu zabronionego przez dostarczenie jej narzędzi, środka przewozu, udzielenie rady lub informacji (art. 18 § 3 KK). Z treści przepisu („w szczególności”) wynika, że zawarte w nim wyliczenie ma charakter przykładowy i nie wyczerpuje możliwych form pomocnictwa. Może ono również polegać np. na staniu na czatach lub podwiezieniu sprawcy na miejsce włamania. Dzielimy na fizyczne (dostarczenie narzędzi) i psychiczne (udzielenie rady). Pomocnictwo może być popełnione również przez zaniechanie, jeżeli osoba mająca prawny szczególny obowiązek niedopuszczenia do czynu zabronionego, nie dopełnia swego obowiązku, ułatwiając sprawcy popełnienie czynu zabronionego, np. osoba pilnująca mienia udając, że nie widzi złodzieja, ułatwia popełnienie kradzieży. Pomocnictwo może być popełnione tylko umyślnie, ale inaczej niż przy podżeganiu może to być nie tylko zamiar bezpośredni, lecz także ewentualny. Ponieważ istotą pomocnictwa jest ułatwianie popełnienia czynu zabronionego, musi ono mieć miejsce przed lub w trakcie czynu. ZASADY ODP. PODŻEGACZA i POMOCNIKA: Zawsze popełniają własne przestępstwo, nawet gdy po stronie sprawcy nie ma usiłowania; Refleks odpowiedzialności akcesoryjnej (art. 22 § 1 i 2 kk; Akt podżegania lub ułatwiania musi trafić do świadomości sprawcy i zostać przez niego zaakceptowany; W przeciwnym wypadku jest to usiłowanie; Karalność usiłowania podżegania i pomocnictwa budzi kontrowersje; Uniezależnienie odpowiedzialności podżegacza i pomocnika od odpowiedzialności sprawcy wykonawczego: Każdy z nich popełnia „własne” przestępstwo (np. zabójstwo w formie podżegania, zabójstwo w formie sprawstwa); Podżegacz (pomocnik) odpowiada w granicach własnego zawinienia; Nie odpowiada za eksces sprawcy ( vice versa). Podżegać lub pomagać można wyłącznie określonym osobo; „Podżeganie” skierowane do nieoznaczonych osób lub tłumu (ad incertam personam) może stanowić publiczne nawoływanie do przestępstwa (art. 255 kk; Pomaganie (nakłanianie) zindywidualizowanej osoby nie oznacza, że tożsamość tej osoby musi być znana pomocnikowi. WYŁĄCZENIA ODP- Podżegacz i pomocnik nie odpowiadają, jeżeli przejawili skuteczny czynny żal, czyli dobrowolnie zapobiegli popełnieniu czynu zabronionego, do którego uprzednio nakłaniali lub pomagali (art. 23 § 1 KK). Jeżeli czynny żal podżegacza lub pomocnika był nieskuteczny, tzn. mimo nie udało mu się zapobiec popełnieniu przestępstwa, sąd może zastosować wobec nich nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 23 § 2 KK). FORMY STADIALNE: PRZYGOTOWANIE- Art. 16. § 1. Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Istota: stworzenie warunków do popełnienia przestępstwa; Postać rzeczowa lub osobowa (porozumienie); Zamiar bezpośredni. § 2. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. W zasadzie niekaralne. Karalne w wypadkach wskazanych w ustawie - 12 przypadków ( np. przygotowanie przestępstwa fałszerstwa pieniędzy – art. 310 § 4 kk. Karalność przygotowania jest wyłączona w przypadku czynnego żalu. Czynny żal- Art. 17§ 1. Nie podlega karze za przygotowanie, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości, w razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega karze ten, kto nadto podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu. Odstąpienie z własnej woli, Zniszczenie przygotowanych środków. USIŁOWANIE- art. 13; § 1. Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. Elementy: zamiar; zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania; brak dokonania. Cecha bezpośredniości w zmierzaniu do dokonania wyznacza granicę pomiędzy usiłowaniem popełnienia przestępstwa a jego przygotowaniem (karalnym bądź niekaralnym). Kryterium- to co wykracza poza granice przygotowania czynu zabronionego, nie osiągając punktu jego dokonania, jest usiłowaniem. Rodzaje Usiłowania: zwykłe i nieudolne; ukończone i nieukończone; zatamowane i- do dokonania nie dochodzi z powodu przyczyny leżącej poza sprawcą (chciał, ale nie mógł” - interwencja os. 3-ciej; zaniechane : sprawca odstępuje od dokonania, choć mógł czynu dokonać („mógł, ale nie chciał”) czynny żal (art.15 kk). § 1. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. § 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Nieudolne- 13 & 2; Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego. 2 postacie: brak przedmiotu; użycie niewłaściwego środka. U podstaw usiłowania nieudolnego tkwi błąd: sprawca chce popełnić czyn zabroniony (działa w „złej wierze”); nie wie, że dokonanie jest obiektywnie niemożliwe. Usiłowanie nieudolne charakteryzuje się brakiem zagrożenia dobra prawnego, na które skierowany jest czyn sprawcy. Karalność usiłowania nieudolnego jest przejawem subiektywizmu. Art. 14 o karalności-> Usiłowanie zwykłe – karalne w granicach zagrożenia przewidzianego za dokonanie danego przestępstwa. Usiłowanie nieudolne – możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia. DOKONANIE- Realizacja wszystkich znamion czynu zabronionego; dokonanie następuje z chwilą: wywołania skutku - w przypadku przestępstw materialnych; ukończenia czynu - w przypadku przestępstw formalnych (bezskutkowych); popełnienie = dokonanie. ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY: RZECZYWISTY- kumulatywny; jeden czyn wiele ocen prawnych; art. 11 § 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo; o jedności lub wielości przypisanych sprawcy przestępstw decyduje liczba podjętych przez niego działań (zaniechań), nie zaś liczba skutków spowodowanych czynem, bądź liczba norm karnych naruszonych czynem sprawcy. § 2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. 1 czyn narusza kilka przepisów, ale żaden z naruszonych przepisów nie wyczerpuje całkowicie charakterystyki czynu. § 3. W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Kwalifikacja kumulatywna: art. 200 § 1 i 201 kk. Podstawa wymiaru kary: art. 200 § 1 kk (kpw od 2 do lat 12). Nie można zastosować kwalifikacji kumulatywnej, gdy: jedno ze zbiegających się przestępstw uległo przedawnieniu; czyn kwalifikowany na podstawie jednego ze zbiegających się przepisów jest ścigany na wniosek osoby pokrzywdzonej, a inne z oskarżenia publicznego (np. zgwałcenie kazirodcze – art. 201 w zw. z 197 kk, a pokrzywdzony zgwałceniem nie złożył wniosku o ściganie). POZORNY- pomijalny; jeden czyn – jedna ocena prawa; Czyn narusza kilka przepisów, ale jeden z nich wyczerpuje go całkowicie. Reguły wyłączania wielości ocen: zasada specjalności wyłączenie p. ogólnego przez p. szczególny (lex specialis derogat legi generali); zasada konsumpcji wyłączenie p. pochłoniętego przez p. pochłaniający (lex consumens derogat legi consumptae; zasada subsydiarności wyłączenie p. posiłkowego przez p. główny (lex primaria derogat legi subsidiariae. ZBIEG PRZESTĘPSTW: REALNY- wiele czynów – wiele przestępstw – kara łączna (art. 86 kk). Dwa lub więcej przestępstw popełnionych przez tego samego sprawcę (np. kradzież, oszustwo, paserstwo), które są rozpoznawane w jednym postępowaniu karnym. Warunek: za żadne z tych przestępstw sprawca nie był dotychczas osądzony, chociażby nieprawomocnym wyrokiem (art. 85 kk) ==> kara łączna art. 86. Trzy systemy: absorbcji, kumulacji, mieszany. System mieszany : minimum - najwyższa z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa, maksimum: a) suma kar orzeczonych, b) nie więcej niż 15 lat kpw, 18 m-cy kow lub 540 stawek dziennych grzywny; 1 m-c kow = 15 dniom kpw. Trzy etapy wymiaru kary łącznej: 5 + 6 + 7 = 18 lat kpw; ramy wymiaru kary łącznej: 7-15 kpw; kara łączna: 10 lat. POZORNY- wiele czynów – jedno przestępstwo: czyn ciągły - art. 12 kk; ciąg przestępstw – wiele czynów– jedna kara nadzwyczajnie obostrzona (art.91 § 1 k.k). Wielość czynów w znaczeniu faktyczny traktujemy jako jedno przestępstwo w pojęciu prawnym. Sprawca dopuszcza się kilku czynów faktycznych, które traktuje się jako jeden czyn prawny. Ciąg przestępstw- a) kilka czynów popełnionych; b) w krótkich odstępach czasu; c) w podobny sposób; d) zanim zapadł I-szy wyrok chociażby nieprawomocny; e) wszystkie czyny wypełniają znamiona tego samego typu czynu zabronionego ==> orzeka się jedną karę w wys. do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Przestępstwo ciągłe- art. 12 a) kilka zachowań; b) w krótkich odstępach czasu c) w wykonaniu z góry powziętego zamiaru. Tożsamość pokrzywdzonego, gdy dobro naruszone ma charakter ściśle osobisty. Przestępstwo ciągłe ma charakter jednoczynowy mimo, że składa się na nie wiele zachowań będących wynikiem realizacji tego samego – z góry powziętego – zamiaru. Inne postaci prawnej jedności czynu: a) przestępstwo złożone – dyspozycja zawiera dwa lub więcej zespołów znamion, z których każdy mógłby stanowić odrębne przestępstwo (np. rozbój = kradzież+ zmuszanie+ naruszenie nietykalności); b) przestępstwo o alternatywnym określeniu czynności (np. fałszerstwo dokumentu); c) przestępstwo o wieloczynowo określonych znamionach wykonawczych (np. znęcanie się, rozpowszechnianie, rozpijanie, branie udziału); d) czyny współukarane (uprzednie i następcze): uprzednie - łączą się z formami stadialnymi i postaciami zjawiskowymi przestępstwa; następcze - np. niszczenie “owoców przestępstwa. POJĘCIE KARY- kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu, i wymierzana w imieniu państwa przez sąd. SYSTEM KAR (KATALOG KAR): GRZYWNA- W systemie grzywny orzekanej w stawkach dziennych wyróżnić można dwa etapy jej orzekania. W pierwszym, sąd określa liczbę stawek dziennych (np. 150 stawek), na którą skazuje oskarżonego. W drugim etapie sąd określa w jednostkach pieniężnych wysokość stawki dziennej. By obliczyć wysokość wymierzonej w ten sposób grzywny, należy pomnożyć liczbę stawek dziennych przez wysokość stawki. KK Z 1997 r. zrezygnował z tradycyjnej grzywny kwotowej na rzecz grzywny w stawkach dziennych. Według art. 33 § I KK, grzywnę wymierza się w granicach od 10 do 360 stawek dziennych. Natomiast wysokość pojedynce stawki dziennej ustala się w granicach od 10 zł do 2000 zł, przy czym ustalając jej wysokość, sąd bierze pod uwagą dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Podstawę do wymierzenia grzywny stanowi zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo. Jest to tzw. grzywna samoistna. Może ona być również wymierzona, mimo że nie jest przewidziana w sankcji, jeżeli sąd odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności na mocy art. 58 § 3 KK lub nadzwyczajnie łagodzi karę (zob. art., 60 § 6 KK). KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI- Trwa w zasadzie najmniej 1 miesiąc, najwyżej 12 miesięcy (art. 34 KK). Ograniczenia wolności osoby skazanej na tę karę wylicza art. 34 § 2 KK. Skazany w czasie odbywania kary: Nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu; Jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd w 2 wariantach: a) poza zwykłymi zajęciami zarobkowymi- nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne wskazana przez sąd (20-40 h miesięcznie b) w ramach zajęć zarobkowych- potrącenia zarobków (10—25%) na rzecz Skarbu Państwa albo cel społeczny; zakaz rozwiązywania przez skazanego stosunku pracy bez zgody sądu; Ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. Wymierzając karę ograniczenia wolności sąd może oddać skazanego pod dozór (art. 36 § 1 KK). Może też nałożyć na niego obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania obowiązku alimentacyjnego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających. Sąd może też zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części albo do świadczenia pieniężnego przewidzianego w art. 49 KK. KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI- Według art. 37 KK, kara pozbawienia wolności trwa najmniej miesiąc, a najwyżej 15 lat. Wymierza się ją w latach i w miesiącach. KARA DOŻYWOTNIEGO P. WOLNOŚCI I KARA 25 LAT P. WOLNOŚCI- Kara dożywotniego pozbawienia wolności może w praktyce trwać, zgodnie ze swoją nazwą, do końca życia skazanego. Skazanie na dożywotnie pozbawienie wolności nie wyklucza jednak starań o ułaskawienie, możliwe jest też przedterminowe warunkowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary (art. 78 § 3 KK). Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie stosuje się wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat. ŚRODKI KARNE- katalog art. 39. 1. wymierne w czasie (od 1-10, 1-15, 2-6 lat)- pozbawienie praw publicznych, zakazy i nakazy. 2. jednorazowe: przepadek, naprawienie szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publ. wiadomości. I POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH- politycznych (np. pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych lub samorządowych; obywatelskich (czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości); honorowych (utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych. II ZAKAZ ZAJMOWANIA określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gos. II a Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi II b Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu II c zakaz wstępu na imprezę masową II d zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych II e nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. III ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW IV PRZEPADEK- Środek, który ma pozbawić sprawcę korzyści odniesionych z przestępstw i uczynić ich popełnianie nieopłacalnym. Rodzaje: Przedmiotów (art.44 § 1,2,6) równowartości przedmiotów (art.44 § 4), Korzyści majątkowej (art.45 § 1), równowartości korzyści majątkowej (art.45 § 1), Udziału w przedmiotach (art. 44 § 7) równowartości udziału w przedmiotach (44 § 7), Udziału w korzyści majątkowej (art.45 § 5), równowartości udziału w korzyści majątkowej. V OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę- § 1. W razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu, sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części; przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się. VI NAWIĄZKA- 47-48 Tradycyjnie – środek o charakterze karno-odszkodowawczym. Łączy element dolegliwości ekonomicznej związany z popełnieniem przestępstwa z obowiązkiem naprawienia szkody. Nie uzależnienia wysokości “rekompensaty” od rozmiaru szkody. Wyjątek: art. 290 § 2 kk. Ma na celu zadośćuczynienie poczuciu krzywdy (art. 46 § 2 kk). Obecnie orzekana przez sąd z urzędu na cel: społeczny- związany z ochroną zdrowia lub środowiska w razie skazania za umyślne przestępstwo p-ko życiu lub zdrowiu, komunikacji albo środowisku w wysokości do 100.000 zł; indywidualny- zadośćuczynienie poczucia krzywdy 46 & 2. VII ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE- 49; Nie jest formą naprawienia szkody i nie może go zastępować. Spełnia funkcję represyjną; Ma charakter fakultatywny; Orzekane na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym lub Pomocy Postpenitencjarnej w razie: a) odstąpienia od wymierzenia kary; b) w przypadkach wskazanych w ustawie – np. war.umorzenie postępowania, war. zawieszenie kary; nie może przekroczyć 60 tys. VIII PODANIE WYROKU DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI- art. 50. ŚRODKI PROBACYJNE- środki związane z poddaniem sprawcy próbie Roz. VIII kk. Istota- a) uznanie winy sprawcy, b) zawieszenie wykonania kary na okres próby, c) nałożenie na sprawcę obowiązków próby; d) poddanie sprawcy dozorowi kuratora w okresie próby. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO (art.66-68) rezygnacja z osądzenia i skazania sprawcy uznanego za winnego popełnienia przestępstwa. Przesłanki: a) formalne przestępstwa zagrożone kpw do lat 3 lub do lat 5 w przypadku pojednania się z pokrzywdzonym lub naprawienia szkody b) materialne wina sprawcy i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności popelnienia czynu nie budzą wątpliwości, dotychczasowa niekaralność za przestępstwo umyślne, pozytywna prognoza kryminologiczna. Okres próby- 1-2 lat od uprawomocnienia się orzeczenia. Dozór. Obowiązki próby: naprawienie szkody, zakaz prowadzenia pojazdów (od 1 roku -2 lat), świadczenie pieniężne, obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 1-3,5. Wynik próby: a) pozytywny- umorzenie definitywne (z upływem 6 m-cy od zakończenia okresu próby) ==> “niekaralność”. b) negatywny- podjęcie postępowania: obligat. - popełnienie w okresie próby przestępstwa umyślnego, za które został prawomocnie skazany fakultat. - rażące naruszenie porządku prawnego, w szczególności popełnienie innego przestępstwa, uchylanie się od dozoru lub innych obowiązków. Art. 68. § 1. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne za które został prawomocnie skazany. § 2. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone w § 1 przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody. WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY (art.69-76 kk) rezygnacja z wykonania kary wobec skazanego, który rokuje poprawę bez konieczności poddania go karze pozbawienia wolności, ograniczenia wolności lub grzywny. Art. 69. § 1. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. § 2. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa. Przesłanki: a) formalne skazanie na k.p.w. nie wyższą od 2 lat, k.o.w. lub grzywnę; samo orzeczenie kary pozwala osiągnąć jej cele. B) materialne- pozytywna prognoza kryminologiczna. Wyłączenia: w zasadzie wobec recydywistów wielokrotnych (art. 62 § 2 kk), chyba że zachodzi szczególny przypadek. Okres próby: 2 -5 lat kpw; 1-3 lat k.o.w. i grzywna; 3-5 lat młodociani i recydywisci wielokrotni - od uprawomocnienia się wyroku. Obowiązki próby - art. 72 § 1 i 2: Informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, Przeproszenie pokrzywdzonego, Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego, Wykonywanie pracy zarobkowej, nauka, przygotowanie się do zawodu. Wynik próby: a) pozytywny- zatarcie skazania z mocy prawa z upływem 6 m-cy od zakończenia próby i po wykonaniu grzywny lub środka karnego b) negatywny- zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić poźniej niż w ciągu 6 m-cy od zakończenia okresu próby. WARUNKOWE ZWOLNIENIE Z ODBYCIA RESZTY KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI (art.77-83) - skrócenie okresu pobytu skazanego w zakładzie karnym ze względu na wcześniejsze osiągnięcie celów kary. Art. 77. § 1. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Przesłanki: a) formalne- skazany odbył co najmniej: a) połowę kary, nie mniej niż 6 m-cy; b) 2/3 kary (recydywa podst.) lub 3/4 kary (rec. wielokr.) , nie mniej niż 1 rok; c) skazany na 25 lat kpw - nie mniej niż 15 lat; d) skazany na dożywocie - nie mniej niż 25 lat. B) materialne- pozytywna prognoza kryminologiczna, osiągnięte cele kary w stosunku do skazanego. Wyłączenia- nie ma. Okres próby: okres pozostały do odbycia kary, nie mniej niż 2 lata i nie dłużej niż 5 lat; recydywa wielokrotna - nie krócej niż 3 lata, - skazany na dożywocie - 10 lat, młodociany - do 21 roku życia. Obowiązki próby: art. 72 § 1. Obowiązkowy dozór kuratora sądowego. Wynik próby: a) pozytywny- uznanie kary za odbytą - z chwilą warunkowego zwolnienia z zakładu karnego b) negatywny- odwołanie warunkowego zwolnienia ( w okresie próby + 6 m-cy). RODZAJE RECYDYWY- najprościej można by ją nazwać ponownym popadnięciem w sytuację zakazaną pod groźbą kary, a więc powrotem do przestępstwa. Kryminologiczna (ponowne popełnienie przestępstwa; ogólna (uprzednia karalność za przestępstwo; penitencjarna ( ponowne odbywanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności); specjalna (szczególny przypadek recydywy penitencjarnej), dzieli się na: zwykłą i wielokrotną (multirecydywę). Recydywa zwykła- 64& 1 przesłanki : przestępstwo umyślne, podobne do przestępstwa za które odbył min. 6 m-cy pozb.wol., popełnione w ciągu 5 lat po odbyciu kary ==>możliwość obostrzenia kary o połowę w stos. Do górnego ustawowego zagrożenia za dane przestępstwo oraz podniesienie minimum odbytej kary wymaganego do war. zwolnienia do 2/3 orzeczonej kary. Recydywa wielokrotna 64 & 2- przesłanki: ponowne umyślne przestępstwo p-ko życiu lub zdrowiu, p. zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne p-ko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia -- popełnione w ciągu 5 lat od odbycia łącznie co najmniej 1 roku kpw przez sprawcę uprzednio skazanego w war. rec. specjalnej zwykłej.==> konsekwencje: sąd wymierza kpw w wys. powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o 1/2. ZORGANIZOWANA GRUPA- co najmniej trzy osoby połączone wspólnym celem – stałe lub okazjonalne popełnianie przestępstw; zwrot „popełnienie przestępstwa” – wystarczy jeśli grupa powstanie w celu popełnienia jednego przestępstwa; nie wymaga się stałości ról ani stałości kierownictwa, wymagany jest jednak pewien poziom zorganizowania grupy, choćby niski. ZWIĄZEK PRZESTĘPCZY- Różni się od zorganizowanej grupy wyższym stopniem zorganizowania, tj. trwałą formą organizacyjną, wyłonionym kierownictwem, rygorami organizacyjnymi za nie wypełnianie poleceń „kierownictwa”, ustalonymi zasadami rekrutacji i członkostwa. PRZESTĘPSTWO O CHAR. TERRORYSTYCZNYM- czyn zagrożony kpw, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat; popełniony w jednym z celów określonych w art. 115 § 20 kk, tj. 1) poważnego zastraszenia wielu osób 2)   zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności 3)   wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej - a także groźba popełnienia takiego czynu. WYSTĘPEK CHULIGAŃSKI- Definicja legalna – art. 115 § 21; umyślny zamach na zdrowie, wolność, cześć lub nietykalność cielesną; bezpieczeństwo powszechne, działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny; albo umyślne niszczenie, uszkodzenie lub czynienie niezdatną do użytku cudzej rzeczy, -> jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego. Konsekwencje karne- kara nie niższa od dolnego zagrożenia zwiększonego o połowę , nawiązka lub naprawienie szkody (art. 57a kk. IMMUNITET- okoliczność uchylająca (trwale lub czasowo) karalność bądź uniemożliwiająca pociągnięcie do odpowiedzialności karnej określonej kategorii osób, które dopuściły się przestępstwa. Funkcja: zapewnia możliwość prawidłowego wykonywania pełnionej funkcji, ochrona przed szykanowaniem. FORMALNY- ma charakter czasowy; uniemożliwia pociąganięcie do odpowiedzialności karnej oraz tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie chronionej nim osoby bez zgody okreśonego organu lub ustania pełnienia funkcji związanej z immunitetem; czasowe wyłączenie możliwości wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego. MATERIALNY- ma charakter trwały; uniemożliwia pociąganięcie do odpowiedzialności karnej oraz tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie chronionej nim osoby bez względu na okoliczności; stałe uchylenie karalności czynu wypełniającego znamiona przestępstwa. MATERIALNY (ograniczony)- adwokat (radca prawny) w zakresie nadużycia wolności słowa - zniewaga lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka , biegłego lub tłumacza => odpowiedzialność dyscyplinarna; prokurator, rzecznik patentowy – j.w; Immunitet parlamentarny - (art. 105 ust.1 Konstytucji) – nie jest prawem podmiotowym (indywidualnym), lecz instytucjonalnym posła (senatora); nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za działalność w zakresie wykonywania mandatu (ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu) bez zgody Sejmu (Senatu); za działalność taką odpowiada wyłącznie przed Parlamentem, chyba że: sam wyrazi zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej, narusza prawa osób trzecich. FORMALNY- Prezydent za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa - Trybunał Stanu. Poseł i senator – nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu/Senatu. Jeżeli przestępstwo zostało popełnione przed dniem wyboru i zostało wszczęte postępowanie karne wobec jego sprawcy wybranego na posła, postępowanie karne ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. Przez cały czas trwania mandatu zawieszeniu ulega bieg przedawnienia karalności. Rzecznik Praw Obywatelskich – ( art. 211 Konstytucji) może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub pozbawiony wolności wyłącznie za zgodą Sejmu. Sędzia – nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej ( z wyj. in flagranti delicto ) bez zezwolenie właściwego sądu dyscyplinarnego. Za wykroczenia sędzia ponosi wyłącznie odpowiedzialność dyscyplinarną (immunitet materialny. Prokurato- j.w. Pracownik NIK – Prezes NIK (także po ustaniu stosunku pracy) – bez zgody Sejmu, niżsi rangą pracownicy NIK – bez zgody Kolegium NIK. Prac. służby dyplomatycznej lub konsularnej – zgodnie z przepisami kpk, umowami i zwyczajami międzynarodowymi. PRZEDAWNIENIE- okoliczność uniemożliwiająca ukaranie sprawcy przestępstwa ze względu na upływ czasu; W aspekcie procesowym - przeszkoda dla postępowania karnego, którego nie można wszcząć, a wszczęte należy umorzyć. Przedawnienie karalności (ścigania)- Nie można wszcząć postępowania po upływie następujących terminów od chwili popełnienia: 30 lat – zbrodnia zabójstwa; 20 lat – inna zbrodnia; 15 lat - występek zagrożony kpw powyżej 5 lat; 10 lat - występek zagrożony kpw powyżej 3 lat; 5 lat - pozostałe występki; przest. ścig. z osk. prywatnego: 3 lata lub 1 rok od czasu dowiedzenia się przez pokrzywdzonego o osobie sprawcy przestępstwa. Przedawnienie wyrokowania- Przedłużenie biegu terminu przedawnienia karalności o 10 lub 5 lat, jeśli w okresie przedawnienia wszczęto postępowanie; W ciągu tych dodatkowych lat należy doprowadzić do wydania prawomocnego wyroku; art. 102. Przedawnienie wykonania kary- Wykonanie kary jest niedopuszczalne jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło lat: 30 - w razie skazania na kpw < 5lat; 15 – jeśli kpw nie przekracza 5 lat; 10- na inną karę. ŚMIERĆ SKAZANEGO. USTAWOWE KLAUZULE NIEKARALNOŚCI- Wyraża je zwrot: “ nie podlega karze; Obligatoryjne wyłączenie karalności związane z szeroko pojętym czynnym żalem sprawcy przestępstwa, polegającym na dobrowolnej rezygnacji z popełnienia przestępstwa lub dążeniu do zapobieżenia jego skutkom; cz. ogólna kk : 15 § 1, 17 §1 i 2 , 23 § 1.; cz. szczególna kk: 229 § 6, 252 § 4. ABOLICJA- Zakaz wszczęcia postępowania karnego lub nakaz umorzenia takiego postępowania wskutek uchylenia karalności pewnych czynów. Przeszkoda w orzeczeniu kary => „ przebacza się i puszcza w niepamięć. Dotyczy zawsze czynu nieosądzonego lub osądzonego nieprawomocnie. Abolicja jest to darowanie i puszczenie w niepamięć PRZESTEPSTWA, natomiast amnestia jest to darowanie lub złagdzenie KARY AMNESTIA- Dotyczy osób skazanych za przestępstwa. Akt ułaskawienia o charakterze zbiorowym, obejmujący pewne kategorie sprawców. Darowanie lub złagodzenie orzeczonych kar. Ma charakter polityczno-kryminalny. UŁASKAWIENIE- Indywidualny akt łaski – dotyczy oznaczonej osoby; Prawo łaski stosuje Prezydent RP (art. 139 konstytucji; Zakres prawa łaski jest nieograniczony: może dotyczyć kar, zatarcia skazania, środków karnych, probacyjnych, umorzenia postępow; Nie dotyczy rozstrzygnięć o charakterze cywilnoprawnym oraz środków zabezpieczających; Nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu. ZATARCIE SKAZANIA- swoista fikcja prawna, ułatwiająca skazanemu powrót do normalnego życia; po upływie określonego czasu skazanie zostaje uznane za niebyłe; skazany zyskuje status osoby nie karanej. polega na usunięciu karty karnej skazanego z Krajowego Rejestru Karnego; 3 rodzaje: 1) z mocy prawa, 2) na podstawie postanowienia sądu, 3) w drodze ułaskawienia. Z mocy prawa- w razie depenalizacji (art. 4 § 4 kk; z upływem 6 m-cy od zakończenia okresu próby przy zawieszeniu wykonania kary (art. 76 § 1 kk; na mocy tzw. abolicji pełnej z upływem terminów określonych w art. 107§ 1,3,4 zd.1 i 5 ==> podstawowa przesłanka instytucji zatarcia skazania - upływ czasu, następujący od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. wynosi on – zależności od rodzaju kary orzeczonej za przestępstwo i jej wysokości: od 5 (kow, grzywna) do 10 lat (dożywocie, 25 lat , kpw). Zatarcia skazania na wniosek- Jeżeli orzeczona kpw nie przekraczała 3 lat, a po jej wykonaniu skazany przestrzegał porządku prawnego – sąd może zarządzić zatarcie skazania po upływie 5 lat. W przypadku skazania na kow lub grzywnę – po 3 latach od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary. ZASADA RETROAKCJI- oznacza, iż prawo karne nie może działać wstecz. Innymi słowy nie możemy być skazani za czyn, który po jakimś czasie ustawodawca uznana za czyn karalny - zakładając, iż w momencie popełnienia nie był czynem karalnym. Np. pan X obawie przed napadem na własną posesję trzyma w garażu nóż, kij na wszelki wypadek tzw. obrony koniecznej. Tego rodzaju broń nie wymaga zezwolenia . Gdyby w tej sytuacji ustawodawca dokonał kryminalizacji tego czynu- stwierdził, iż trzymanie takich przedmiotów jest karalne od np. miesiąca przed wydaniem ustawy w tym przedmiocie to jest to już złamanie zakazu retroakcji. Prawo nie może działać wstecz! DYREKTYWY WYMIARU KARY- art. 53 & 1 oraz art. 3 kk. Są one następujące: stopień winy sprawcy; humanitaryzm kary; stopień szkodliwości społ. czynu; cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego (prewencja indywidualna); potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społ. (prewencja ogólna). Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa art. 53 & 1. Inny art. 53 & 3 Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem; element tzw. „sprawiedliwości naprawczej. Szczególne dyrektywy- Modyfikują dyrektywy ogólne; dyrektywa wymiaru kary nieletniemu i młodocianemu (art. 54 § 1 kk); dyrektywa pierwszeństwa kar wolnościowych (art. 58 § 1, 3 i 4 kk; dyrektywy wymiaru kary grzywny (art. 33 § 3 i 58 § 2 kk; dyrektywa odstąpienia od wymierzenia kary na rzecz środka karnego (art. 59 § 1 i 2 kk). USTAWA WZGLĘDNIEJSZA- Pojęcie "ustawy względniejszej" ujęte jest w art.4 1 indywidualizująco, ma to być, bowiem ustawa względniejsza dla konkretnego sprawcy. Należy, więc ocenić całokształt uregulowań porównywanych ustaw, przymierzając je do konkretnego sprawcy i na tej podstawie ocenić, która z nich jest względniejsza. Oceniając, która ustawa jest względniejsza, nie ograniczamy się jednak do porównywania ustawowych zagrożeń karą. Należy brać pod uwagę również wszystkie inne elementy, jak np. możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary, długość okresu przedawnienia, możliwość warunkowego zawieszenia kary itd. Należy jednak pamiętać, że chodzi tu o wybór jednej z porównywanych ustaw. Nie można zastosować obydwu ustaw jednocześnie, np. wybierając z nich elementy najkorzystniejsze dla sprawcy. CZYN ZABRONIONY- zachowanie wypełniające ustawowe znamiona, czyli odpowiadające opisowi zachowania określonego w ustawie karnej. jest obwarowany sankcją karną, tym samym jestczynembezprawnymkarnieistanowielementskładającysięnastrukturę przestępstwa lub wykroczenia. Jest rodzajem czynu bezprawnego i stanowi zarazem jeden z czterech podstawowych komponentów przestępstwa lub wykroczenia.Pozostałymisą:bezprawność, wina i społeczna szkodliwość. EXTRANEUS- to taki podmiot, który nie ma określonych cech, które umożliwiłyby mu popełnienie czynu indywidualnego, w przeciwieństwie do intraneusa który takie cechy posiada. Extraneus nie może popełnić czynu oznaczonego w kodeksie karnym indywidualnie. Natomiast może popełnić przestępstwo powszechne, które może być popełnione przez każdego człowieka, znamiona takich przestępstw mogą być wyczerpane przez zachowanie każdego sprawcy nawet małoletniego czy też niepoczytalnego. Pojęcie extraneus i intraneus są ze sobą powiązane, jeżeli chcemy mówić o extraneusie to tylko w takich przypadkach kiedy mamy doczynienia z intraneusem, np przy przestępstwie dzieciobójstwa z art 149 k.k. intraneusem jest matka zabijająca dziecko, a extraneusem będzie każda inna osoba. To samo tyczy się przestępstw gdzie podane jest np. „żłonież” czy „funkcjonariusz publiczny”. INTRANEUS- osoba która może popełnić przestępstwo indywidualne takie którego nie może popełnić inna osoba. Dotyczy to przestępstw w których podmiot zdolny do popełnienia przestępstwa jest dokładnie określony np matka czy też żołnież. Popełnienie przestępstwa dzieciobójstwa może dokonać tylko matka i ona jest intraneusem a każda inna osoba w tym przypadku jest extraneusem. UPRZEWILEJOWANE TYPY ZABÓJSTW- zabójstwo w afekcie (w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami) – zagrożone karą pozbawienia wolności na czas od roku do 10 lat (art. 148 § 4 k.k.); dzieciobójstwo – zagrożone karą pozbawienia wolności na czas od 3 miesięcy do lat 5 (art. 149 k.k; zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia – zagrożona karą pozbawienia wolności na czas od 3 miesięcy do lat 5 w wyjątkowych przypadkach sąd może odstąpić od wymierzenia kary (art. 150 k.k.). EUROPEJSKI NAKAZ ARESZTOWANIA- Decyzja ramowa Rady z 13.06. 2002 r. w sprawie europejskiego aresztowania i procedury przekazywania osób między państwami członkowskimi; ENA zastąpił procedurę ekstradycyjną między państwami członkowskimi UE; systemem przekazywania osób między organami sądowymi państw (współpraca bezpośrednia), ENA stosuje się w wypadku, gdy: Ścigane przestępstwo jest zagrożone kpw w wys. co najmniej 1 roku, Zapadł wyrok pozbawienia wolności na co najmniej 4 m-ce; Katalog przestępstw obejmuje 32 kategorie czynów; ENA pozwala na wyłączenie zasady podwójnej karalności, gdy określony czyn w państwie wydającym ENA jest zagrożony kpw w wymiarze co najmniej 3 lat.