CA 2

UWAGA I JEJ FUNKCJE. PODSTAWOWE RODZAJE ZJAWISK ANALIZOWANYCH W BADANIACH NAD UWAGĄ.

ZAGADNIENIA:

uwaga – system odpowiedzialny za selekcję informacji i zapobieganie negatywnym skutkom przeładowania systemu poznawczego przez nadmiar danych; mechanizm odpowiadający za dystrybucję energii.

odruch orientacyjny – reakcja organizmu na wydarzenie nagłe i nieoczekiwane, polega na skierowaniu receptorów na źródło stymulacji.

indukcja ujemna – mechanizm polegający na tym, że pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich – wskutek tego jednostka jest mało wrażliwa na bodźce kierowane do tych okolic.

trójkąt aktywności uwagowej – trzy okolice, które odpowiedzialne są za trzy aspekty uwagi: ekspresję (aktywacja sieci neuronalnych w przednich i tylnych częściach kory), mechanizm wzmacniania (neurony podwzgórza, odpowiedzialne za wybiórcze aktywizowanie różnych okolic kory) oraz mechanizm kontroli (pobudzenie sieci neuronalnych w korze czołowej)

czujność – zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie wykrywać bodźce specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w jej środowisku

detekcja sygnału – w dowolnej sytuacji sygnał może być dostępny lub nie, a człowiek ma do wyboru zareagowanie lub powstrzymanie się od reakcji. Jeśli zareaguje na sygnał, oznacza to trafienie, jeśli nie zareaguje na szum oznacza to poprawne odrzucenie (działania prawidłowe). Można natomiast zareagować na szum (błąd fałszywego alarmu) lub zlekceważyć sygnał (błąd chybienia) – działania nieprawidłowe.

dystraktor – cecha, obiekt lub inny bodziec, który sprawia jednostce trudności w selektywnym koncentrowaniu uwagi na pożądanym bodźcu.

filtr uwagowy – hipotetyczny mechanizm selekcyjny skutecznie blokujący znaczną część docierającej do organizmu stymulacji sensorycznej, jednocześnie umożliwiający informacjom ważnym dostęp do kolejnych etapów przetwarzania.

technika słuchania dwuusznego – jednoczesne prezentowanie różnych słyszalnych bodźców, takich jak przekazy słowne, do każdego z uszu.

efekt torowania (poprzedzania) – proces, za pomocą którego określone wstępne bodźce aktywizują ścieżki umysłowe, co podwyższa zdolność przetwarzania kolejnych bodźców związanych w jakiś sposób z bodźcem torującym.

pula zasobów uwagowych – pewna ilość energii mentalnej czy też mocy obliczeniowej, która może być przeznaczona na wykonanie poszczególnych procesów przetwarzania informacji.

uwaga podzielna – proces, poprzez który jednostka dokonuje alokacji dostępnych zasobów uwagi, aby koordynować wykonywanie więcej niż jednego zadania jednocześnie.

uwaga selekcyjna – proces, poprzez który jednostka stara się śledzić jeden bodziec czy jeden rodzaj bodźców oraz ignorować inny.

proces pierwotnej selekcji – proces następujący na poziomie narządów zmysłów, który polega na tym, że narządy zmysłowe nie odbierają wszystkich docierających do organizmu informacji, ze względu na np. ograniczenia anatomiczne i fizjologiczne.

wczesna selekcja – koncepcje wczesnej selekcji zakładają że przyjęcie informacji ważnej a odrzucenie zbędnej dokonuje się na wczesnych etapach przetwarzania informacji – mechanizm uwagi ma się kierować sensorycznymi, fizycznymi właściwościami bodźców.

późna selekcja – wybór i odrzucenie informacji przez mechanizm uwagi dokonuje się na późnych etapach przetwarzania. Głównym kryterium selekcji są semantyczne aspekty stymulacji, nie zaś sensoryczne.

centralne pole uwagowe – uwaga skupiona na bardzo niewielkiej liczbie bodźców, ale skupiona intensywnie. Uwadze intensywnej towarzyszy wyostrzona świadomość treści wchodzących w jej pole.

peryferyczne pole uwagowe – stany uwagi rozproszonej, obejmujące wiele bodźców lub obiektów w sposób mniej intensywny. Tu charakterystyczne jest osłabienie świadomości tego, co znajduje się w polu uwagi.

przeszukiwanie pola percepcyjnego – aktywne, systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium.

alokacja zasobów uwagi- teoria zakładająca istnienie niespecyficznej energii mentalnej (zasobów uwagi), przydzielana poszczególnym czynnościom wg ich ważności lub pilności. Odnosi się do czynności nieautomatycznych. Niektóre czynności nic nie zyskują na przydzieleniu im zasobów , ponieważ jakość ich wykonania determinowana jest konkretnymi danymi , a nie zasobami.

efekt rykoszetu – nasilanie się myśli i obrazów intruzywnych mimo usilnych prób zapobiegania im.(Myśli i obrazy intruzywne pojawiają się podczas trwania innego procesu psychicznego, niezależnie od woli jednostki i maja charakter natrętny. )

czynności limitowane zasobami - im więcej zasobów uwagi wykorzystywanych jest w przypadku danej czynności , tym lepsze jej wykonanie. (np. przypadek prowadzenia samochodu w trudnych warunkach drogowych)

czynności limitowane danymi – czynność zależna od konkretnych danych (docierających przez kanały sensoryczne) lub ich braku, gdy zaangażowanie większych zasobów uwagi jest niewystarczające. (przypadek prowadzenia samochodu w pogarszających się złych warunkach drogowych, np. w przypadku śnieżycy, gdzie na drodze nie widać nic)

przeduwagowy etap obróbki bodźca- odbiór, selekcja i obróbka bodźców , z których działania nie zdajemy sobie sprawy. (działanie podprogowe)

uwagowy etap obróbki bodźca – koncepcja uwagi intensywnej i ekstensywnej. Uwaga intensywna ma stosunkowo wąski zakres ale pozwala na głębokie przetwarzanie informacji będących w jej zasięgu. Uwaga ekstensywna ma zakres stosunkowo szeroki ale przetwarzanie dostępnych jej informacji jest dość płytkie.

hipoteza osłabiacza = metafora „bramki otwieranej od wewnątrz” (teorie później selekcji) – Anna Treisman – informacje nieważne, nieistotne lub niespełniające kryterium selekcji są osłabiane na wczesnym etapie przetwarzania, ale nie blokowane i bezpowrotnie odrzucane. Osłabione przechodzą do dalszych etapów przetwarzania i mogą być wykorzystane na dalszym, nawet najwyższym piętrze analizy jeśli to się okaże konieczne.

metafora ‘’szyjki od butelki’’ = metafora „wąskiego gardła’’ (teorie wczesnej selekcji) – Broadbent – model symbolicznie przedstawiany w postaci dużej litery Y. Gdzie ramiona litery oznaczają kanały stymulacji sensorycznej , uważa się je za ‘’poczekanie’’ dla bodźców przed ich wybiórczym przepuszczeniem na wyższe piętra obróbki ( które symbolizowane są przez podstawe czyli ‘’nózke’’ litery Y)

\

1. Uwaga – pojęcie, funkcje. Procesy selekcji (pierwotna, na poziomie procesów pamięciowych), funkcja ukierunkowania procesów poznawczych, określania zasobów energetycznych przeznaczonych na wykonanie zadania poznawczego i podtrzymująca zaangażowanie poznawcze)

Funkcje uwagi:

a)selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki

- selekcja pierwotna, polega na tym, że bodźce ze środowiska są odbierane przez narządy zmysłów, jednak ze względu na niektóre anatomiczne i fizjologiczne ograniczenia niektórych informacji nie są w stanie odebrać (np. promieniowanie ultrafioletowe, ultradźwięki itp.). Po odebraniu informacji w samym narządzie zmysłowym również następuje selekcja.

- selekcja na poziomie procesów pamięciowych, polega na tym że informacje, które znalazły się w pamięci krótkotrwałej są przekazywane do pamięci trwałej. Niektóre informacje w pamięci krótkotrwałej są bezpowrotnie zapominane i nigdy nie trafiają do pamięci trwałej (podobnie informacje doskonale znane – proces habituacji – nie wywołują one reakcji orientacyjnych i są zbyt słabe by zostały zapisane w pamięci trwałej). Pamięć trwała nie jest w stanie odebrać wszystkich bodźców, gdyż informacje nie są przekazywane mechanicznie – proces wymaga czasu

b)ukierunkowanie procesów poznawczych

- funkcja wiąże się z procesami eksploracji (percepcyjnej i poznawczej) – wykrywanie nowych informacji – pole poznawcze możemy podzielić na dwie części: centralną (informacje wyraziste, można dostrzec szczegóły) i peryferyjną (mniej wyraziste – czasami można dostrzec jedynie ich występowanie, treść jest niedostępna)

c)określanie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych

- uwaga decyduje o tym, ile energii psychicznej poświęcimy na wykonanie danego zadania – zależnie od stopnia ważności (jeśli zadanie jest ważne poświęci więcej energii, jeśli mniej ważne – stosunkowo mniej)

d)podtrzymywanie zaangażowania poznawczego

- wymagania zadania (innej puli zasobów wymaga zadanie proste a innej trudniejsze)

- wielkość zasobów poznawczych (im większa pula zasobów tym więcej jednostka może ich zaangażować)

- stopień przeuczenia zadania (zadania przeuczone – zautomatyzowane – wymagają mniejszej puli zasobów niż zadania nowe)

1. Fizjologiczne mechanizmy uwagi

- odruch orientacyjny - mechanizm polegający na skierowaniu receptorów na źródło stymulacji, przy czym towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbieranie bodźców. Jednocześnie pojawia się wzrost wrażliwości wszystkich receptorów (organizm jest otwarty na dopływ nowej stymulacji). Jednocześnie pojawia się wzrost poziomu aktywacji organizmu. Odruch ulega wygaszeniu po kilku wystąpieniach bodźca (szybko – bodźce proste, dłużej – bodźce złożone).

- indukcja ujemna - mechanizm polegający na tym, że pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich – wskutek tego jednostka jest mało wrażliwa na bodźce kierowane do tych okolic. Dzięki indukcji ujemnej pobudzanie w korze ma charakter zogniskowany a nie rozlany. Początkowo pobudzanie jest rozlane – jednostka reaguje nie tylko na jeden konkretny bodziec, ale również bodźce do niego podobne, dopiero po powstaniu odruchu warunkowego można zaobserwować efekty indukcji ujemnej.

- aktywność układu siatkowatego – układ siatkowaty zbudowany jest z sieci włókien nerwowych, jest odpowiedzialny za tzw. procesy zasilania. Zawiera włókna pobudzające lub hamujące. Część wstępująca tego układu decyduje o wybiórczym pobudzeniu różnych okolic kory oraz o uwrażliwieniu ośrodków zmysłów na odbiór bodźców. Dzięki aktywności układu siatkowatego w jednym momencie mamy ułatwiony odbiór bodźców słuchowych, za chwilę zaś jesteśmy uwrażliwieni na bodźce wzrokowe itp.

1. Podstawowe rodzaje zjawisk analizowanych w badaniach nad uwagą (detekcja sygnałów i zjawisko czujności, przeszukiwanie pola percepcyjnego)

- czujność, zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem a ignorowaniu pozostałych bodźców zwanych szumem.

- detekcja sygnałów – proces wykrywania bodźców w określonym miejscu (reszta w definicji)

- przeszukiwanie – proces aktywny, polegający na systematycznym badaniu pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium

1. Teorie uwagi

Teorie uwagi selektywnej powstały w odpowiedzi na pytanie : co decyduje o odrzuceniu pewnych informacji (lub źródeł stymulacji ) jako nieistotnych oraz na którym piętrze przetwarzania informacji dokonuje się selekcja.

teoria filtra uwagowego Broadbenta - to nic innego jak :

Metafora ‘’szyjki od butelki’’ = Metafora „wąskiego gardła’’ teorie wczesnej selekcji) – Broadbent – model symbolicznie przedstawiany w postaci dużej litery Y. Gdzie ramiona litery oznaczają kanały stymulacji sensorycznej , uważa się je za ‘’poczekanie’’ dla bodźców przed ich wybiórczym przepuszczeniem na wyższe piętra obróbki ( które symbolizowane są przez podstawe czyli ‘’nózke’’ litery Y)

teoria wielu filtrów uwagowych Treisman – to nic innego jak :

Hipoteza osłabiacza (teorie później selekcji) – Anna Treisman – informacje nieważne, nieistotne lub niespełniające kryterium selekcji są osłabiane na wczesnym etapie przetwarzania, ale nie blokowane i bezpowrotnie odrzucane. Osłabione przechodzą do dalszych etapów przetwarzania i mogą być wykorzystane na dalszym, nawet najwyższym piętrze analizy jeśli to się okaże konieczne.

teorie integrujące- założenie że selekcja uwagi dokonuje się zarówno na wczesnych , jak i na późniejszych etapach przetwarzania . każdy etap może polegać na jakościowo różnym sposobie selekcjonowania nadmiaru informacji

funkcjonowanie uwagi w świetle teorii zasobów

Wyjaśnienie jak możemy wykonywać więcej niż jedno zadanie wymagające uwagi .

koncepcja pojedynczej puli zasobów – ludzie mają określony zasób uwagi, którego alokacji mogą dokonywać w zależności od tego czego wymaga zadanie

teoria zasobów uwagi specyficznych dla modalności- przynajmniej część zasobów uwagi może być specyficzna dla zmysłu , który odbiera dane zadanie

1. Dystraktory

Dystraktory to bodźce odwracające uwagę.

Można klasyfikować je ze względu na ich pochodzenie :

1. Bodźce pochodzące z zewnątrz

2. Bodźce które jednostka sama sobie eksponuje( jednostka sama zadaje sobie różne procesy, które zakłócić mogą jej zdolność poznawczą. )

- dystraktory intencjonalne

- dystraktory nieintencjonalne (zamiarem jednostki wcale nie było wywołanie dystraktorów)

Środowisko w jakim pojawiają się dystraktory może być :

1. Zewnętrzne

2. Wewnętrzne

	Pochodzenie bodźca
	Zewnętrzne
Środowisko występowania	zewnętrzne
	wewnętrzne

Ważne !

Myśli intruzywne – natrętne , pojawiające się niezależnie od woli jednostki, dotyczą spraw nieprzyjemnych, próby ich eliminowania najczęściej prowadzą do nasilenia

Ruminacje – wielokrotne powracanie do pewnych problemów, ponowna ich analiza

1. Uwaga a świadomość.

Kiedyś psychologowie przekonani byli że uwaga i świadomość (zjawisko dzięki któremu nie tylko aktywnie przetwarzamy informacje ale jesteśmy świadomi tego działania) to jedno i to samo.

Obecnie uważają że niektóre rodzaje aktywnego przetwarzania informacji zmysłowej , informacji pochodzącej z pamięci i informacji poznawczej , może przebiegać poza naszą świadomością. (np. pisanie dobrze znanego własnego imienia nie wymaga świadomego zaangażowania i można wykonywać je , będąc świadomie zajętym innym zadaniem, jednak należy pamiętać ze zadania nie wykonamy gdy jesteśmy całkowicie nieświadomi)