Prawo w znaczeniu prawniczym- jako zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi jaki stosować może to państwo.
Społeczny charakter prawa- ujmowanie prawa i formowanych w jego ramach obowiązujących wzorów zachowania jako konsekwencji pewnych faktów społecznych. Fakty te rozumiane jako układ polityczno-społeczny, stają się źródłem prawa.
Normatywny charakter prawa- są to normy postępowania (reguły, zasady, dyrektywy), co oznacza, że pewne wzory zachowań uważa się za powinne, inaczej mówiąc za obowiązujące, wiążące dyscyplinujące do określonego sposoby postępowania.
Perswazyjny charakter prawa- tzn. wychowawczy, prawo zakłada i przekonuje, że zachowanie obywatela jest rezultatem dokonanego przez niego swobodnego wyboru. Adresat normy może przyjąć 1 z 3 postaw: legalistyczną, konformistyczną i oportunistyczną.
Heteronomiczny charakter prawa- tzn. zewnętrzny, przekonanie moralne kształtujemy samodzielnie lub czerpiąc wzorce pochodzące z zewnątrz, od grupy, autorytetu.
Prawo materialne- ogół norm regulujących treść stosunków prawnych czyli obowiązki i uprawnienia podmiotów tych stosunków oraz określających sankcje za nieprzestrzeganie lub niedopełnienie obowiązków.
Prawo formalne (procesowe)- określa tryb postepowania przed organami władzy publicznej związany z dochodzeniami uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji.
Prawo przedmiotowe- ogół norm składających się na system prawa lub zbiór norm mniejszych niż cały system czyli regulujących pewną sferę życia społecznego
Prawo podmiotowe- zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach.
Prawo publiczne- prawo odnoszące się do interesu państwa, reguluje stosunki między państwem a obywatelem oraz miedzy organami państwa.
Prawo prywatne- prawo dotyczące korzyści poszczególnych jednostek. Reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami głównie z zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych itp.
Nauka prawa- początkowo oznaczała jedynie znajomość prawa, obecnie w myśleniu o prawie przewijają się dwa wątki: teoretyczny (prawo to cześć świata społecznego który nas otacza) i praktyczny (kładzie nacisk na posługiwaniu się prawem w życiu codziennym).
Nauki dogmatyczne (szczegółowe nauki prawne)- obejmują swoim przedmiotem prawa aktualnie obowiązujące. Dyscypliny dogmatyczne koncentrują się na ustalaniu obowiązywania przepisów prawnych, na ich interpretacji oraz systematyzacji.
Filozofia prawa- stawia pytania o istotę prawa, o wartości, jakim służy i jakim służyć powinno, o uzasadnienie dla systemu prawa oraz o idee które prawo wyraża, bada problemy: ontologiczne, epistemologiczne, aksjologiczne, metodologiczne.
Teoria prawa- podjęła ona zagadnienia stawiane przez filozofie prawa, ale wzbogaciła również refleksje nad prawem o tematy i problemy istotne dla praktyki prawniczej.
Jurysprudencja- analiza języka prawnego, jej zadaniem było porządkowanie pojęć i badanie ich w duchu kojarzonej z pozytywizmem metody formalno-dogmatycznej.
Nauki historyczne- dowodzą, że aby poznać współczesność musimy poznać także wcześniejsze ustroje państwowe i systemy prawne.
Nauki empiryczne- skupiają się na badaniu realnego funkcjonowania prawa jako jednego z systemów normatywnych w społeczeństwie a także działania norm prawnych w poszczególnych sferach życia społecznego.
Wstęp do prawoznawstwa stanowi wprowadzenie do uporządkowanej wiedzy o prawie. Prezentuje główne założenia i zasady tworzenia i funkcjonowania porządku prawnego, specjalistycznego słownictwa oraz podstawowych konstrukcji teoretycznych wykorzystywanych do określania pozycji podmiotów, których zachowania regulowane są przez prawo.
Podejście wielopłaszczyznowe jest to badanie prawa z uwzględnieniem różnych punktów widzenia w celu zrozumienia go jako zjawisko społeczne.
Normy moralne- odnoszą się do zachowań, postaw i intencji człowieka, które poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra
Normy religijne- obejmują one normy uzasadniane w kategoriach dobra i zła, „dobrego uczynku” lub grzechu, są to więc w istotnej części normy moralne lecz uzasadnione w szczególny sposób przez odwołanie do Boga.
Normy obyczaju- odwołują się do określonej konwencji społecznej i dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach „jest- nie jest przyjęte”, „wypada- nie wypada czynić” w danych okolicznościach.
Norma organizacji społecznych i politycznych- odwołują się do możliwości zrzeszania się w organizacje o charakterze politycznym i obywatelskim co przyczynia się do kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego.
a) przedmiot regulacji
N.P.- reguluje zachowania zewnętrzne
N.M.-reguluje zachowania zewnętrzne i wewnętrzne
b) sposób regulacji
N.P.- reguluje minimum obowiązków
N.M.- reguluje maksymalistyczne dążenia człowieka
c) geneza
N.P.- normy są regulowane przez ustawodawcę
N.M.- człowiek sam sobie ustala reguły postępowania
d) sposób ogłoszenia
N.P.- ogłaszana w publikatorze (opublikowanie jest warunkiem obowiązywania)
N.M.- nie jest ogłaszana
e) sposób ochrony normy (norma jest chroniona przez sankcje)
N.P.- ma skoncentrowaną sankcję (sądy, organy ścigania)
N.M.- ma sankcje rozproszoną
Relacje pojęciowe (pojęcie)- przedstawienie niewidoczne tzn. jest zjawiskiem intelektualnym wtedy gdy przedstawiamy wyobrażenie przedmiotu.
Pozytywizm- prawem jest zespół norm ustanowionych lub uznanych i chronionych przez państwo posługujący się środkami przymusu.
Prawo natury (jusnaturalizm)- prawo jest rozporządzeniem rozumu dla dobre wspólnego, ogłaszane przez tego, który ma piecze nad daną społecznością.
Normy prawne i moralne mogą być zbieżne lub rozbieżne. Zbieżne gdy pokrywają się w tej części która dotyczy wzoru zachowania uznawanego za wiążący czyli tzw. dyspozycji normy, a rozbieżne, wtedy gdy jedne normy zakazują czynić to, co dozwalają inne normy.
Związki funkcjonalne polegają na oddziaływaniu na siebie obu systemów współkształtowaniu się, odsyłaniu od jednych norm do drugich, wspieraniu wzajemnym lub osłabianiu norm. Ujawniają się one w procesie tworzenia, stosowania oraz przestrzegania prawa.
Związki walidacyjne- prawo obowiązuje, jest ważne.
Norma postępowania- wypowiedź której towarzyszy narzucenie adresatowi przez autora wypowiedzi nakazu, zakazu lub dozwolenia określonego zachowania.
Dyspozycja wyznacza treść powinnego zachowania i jest w zasadzie najważniejszą częścią normy.
Czyny- tzn. faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwa uregulowane są przez prawo. Np. zabójstwo, fałszowanie dokumentów, pomoc tonącemu. Regulowane przez prawo karne.
Czynności konwencjonalne obojętne dzielą się na: obyczajowe, religijne, inne i organizacyjne.
Czynności konwencjonalne istotne dzielą się na : akty tworzenia prawa, czynności prawne, akty stosowania prawa.
Obowiązek- polega na tym, że norma prawna ustalana jest dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach, nakaz lub zakaz określonego postępowania. Nałożenie obowiązku stwarza dla adresata sytuację ograniczającą swobodę wyboru zachowania.
Zaniechanie- powstrzymanie się od zachowania nakazanego przez dyspozycję normy prawnej i jest sankcjonowane.
Sposoby wyrażania zakazu w prawie: obowiązany jest powstrzymać się, nie wolno, nie może, zakazane jest, nie jest dopuszczalne, zabrania się.
Dozwolenia słabe- swoboda działania polega w tym przypadku na braku zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny spraw; działania lub zaniechania podjęte w ich granicach nie powodują bowiem żadnych skutków prawnych.
Dozwolenia mocne- zachowania te są uregulowania przez prawo i rodzą skutki prawne, adresat może ale nie musi z dozwoleń tych skorzystać; każde z nich ma swoje granice i przekroczenie ich wytyczonych przez zakazy lub nakazy jest sankcjonowane.
Uprawnienie- polega na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju, w danych warunkach, pewną możność zachowania się. Zachowanie to nie jest obowiązkiem adresata, ale inne osoby obowiązane są zachować się wobec uprawnionego w określony sposób.
Roszczenie- uprawnienia do żądania od oznaczonej osoby zachowania się w określony sposób, roszczenia dzielą się na: materialne (pojawiające się między dwoma podmiotami) i procesowe (uprawnienia do występowania przez uprawniony podmiot).
Prawo podmiotowe- zespół uprawnień służących podmiotowi prawa tzn. przede wszystkim osobie fizycznej lub osobie prawnej. Dzięki niemu podmiot prawa ma możność podejmowania decyzji co do swego zachowania.
Wg interpretacji prawnonaturalnej- prawa mają charakter przyrodzony i są niezbywalne. Nie są one przedmiotem stanowienia lecz jedynie potwierdzają prawo podmiotowe.
Wg interpretacji pozytywistycznej- podlegają silniejszej ochronie niż prawno-nat., szczególnie w przypadku uprawnień przyznawanych przez prawo cywil. lub admin.
Prawo podmiotowe proste i złożone- pierwsze odpowiadają pojedynczym uprawnieniom, z reguły wolnością prawnie chronionym; natomiast drugie są zespołem uprawnień rożnego rodzaj, np. prawo własności
Erga omnes (wobec wszystkich)- są skuteczne w stosunku do każdej osoby, bez względu na to czy strony zawarły jakąś umowę czy nie
Inter partes (miedzy stronami stosunku prawnego)- skuteczne są wyłącznie wobec drugiej strony, np. umowy.
P. majątkowe- przysługuje adresata norm prawnych w związku z określonymi wartościami majątkowymi (rzeczami, pieniędzmi)
p. niemajątkowe- powstają i są chronione niezależnie od wartości majątkowych (prawo nietykalności cielesnej, prawa wyborcze)
Norma kompetencyjna- kompetencją jest upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej
n. kompetencyjna składa się z: podmiotu upoważnionego, przedmiotu kompetencji oraz sposobu skorzystania z niej.
Organy mogą być związane przepisami z różnym stopniem stanowczości, może im być pozostawiony luz decyzyjny lub uprawnienie do samodzielnego określania tej decyzji
Obowiązek skorzystania z kompetencji przez konkretny podmiot, obowiązek ten możemy skonstruować z wyrażeń użytych w przepisach prawnych.
Wyznacza zakres zagadnień należących do kompetencji danego organu (uchylenie ustawy, wydanie wyroku).
Realizowana na określonym obszarze, co do którego organ może podejmować decyzje władcze (administracja centralna i terytorialna).
Zakres spraw co do których organ może podejmować decyzje władcze ze względu na swoje usytuowanie w hierarchii organów danego rodzaju, np. wyrok za zabójstwo- Sąd Okręgowy.
Sankcja karna (represyjna, penalna)- jest to sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych polegających, na działaniu, rzadziej na zaniechaniu.
Kary- dożywotnie pozbawienie wolności, 25 lat, grzywna, ograniczenie wolności.
Środki karne-zakaz prowadzenia pojazdów, pozbawienie praw publicznych, przepadek przedmiotów.
Funkcje kary- odpłata czyli „złem za zło”- jako przejaw sprawiedliwości; resocjalizacja przestępcy, odstraszenie przestępcy od popełnienia w przyszłości czynów karalnych oraz odstraszanie innych od popełniania przestępstw; izolacja przestępcy; eliminacja przestępcy na zawsze.
Sankcja egzekucyjna (restytucyjna)- przewidują ją prawo cywilne i administracyjne. Polega na przymuszeniu do wykonania tego co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata bądź na przymusowym unicestwieniu tego co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.
Sankcja nieważności (bez skuteczności) czynności konwencjonalne- ma zastosowanie w prawie cywilnym a także decyzje administracyjne, orzeczenia sądowe. Gdy wykonujemy czynności konwencjonalne naruszając nakazy lub zakazy, to sankcją jest odebranie im skuteczności prawnej.
Nieważność bezwzględna- następuje z mocy samego prawa (ex lege) bez potrzeby dokonywania jakichś dalszych czynności. Dotyka ona czynność od samego początku co oznacza, że czynność taką traktuje się jakby nie wywoła żadnych skutków prawnych, a te które de facto wywołała musza być unicestwione, taka czynność uważana jest za niebyłą, niedokonaną.
Nieważność względna (wzruszalność)- ma miejsce, gdy uprawniona osoba wystąpi z wnioskiem do odpowiedniego organu o stwierdzeniu nieważności dokonanej już czynności prawnej zarzucając jej wady prawne inne niż powodujące nieważność bezwzględną. Do momentu wydania orzeczenia nieważności przez organ czynność ta jest ważna.
Bezskuteczność zawieszona- sankcja ta polega na tymczasowym braku skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z prawidłowym dokonaniem czynności. Zachodzi ona gdy brak jest wymaganej zgodnie z ustawą zgody osoby trzeciej na jej dokonanie. Do czasu udzielenia takiej zgody czynność jest ważna.
Bezskuteczność względna- może być stwierdzona przez sąd gdyż żąda tego osoba trzecia poszkodowana dokonaniem czynności prawnej.
Leges perfecta- normy chronione wyłącznie sankcją nieważności.
Leges imperfecta- norma dla której w systemie prawnym nie ma sankcji, pojawia się najczęściej w prawie konstytucyjnym, rodzinnym i administracyjnym.
Leges plus quam perfectae- norma zabezpieczona jest sankcją nieważności, a jednocześnie inna sankcja prawną, najczęściej sankcja karną, takie prawo jest więcej niż doskonałe.
Leges minus quam perfectae- norma chroniona jest jedynie sankcja karną, mimo iż wcześnie naruszenie przepisów prawa sankcjonowane było również sankcja nieważności; takie rozwiązanie może jednak być jedynie następstwem wcześniej występującego lex plus quam perfecta.
Reguły- wyznaczają zachowanie powinne w taki sposób, że adresat ma tylko 2 możliwe wyjścia: może spełnić nałożony na niego obowiązek lub może go naruszyć, gdy zachowa się odmiennie. Można naruszyć je jedynie w „całości” („wszystko albo nic”).
Zasady (zasada prawna)- określamy wiążące prawnie normy, które często w systemie prawa zajmują wobec innych norm pozycję nadrzędną i pełnią w nim szczególną rolę („więcej lub mniej”).
Ronald Dworkin- jego zdaniem koncepcja prawa jako zbioru reguł jest nieadekwatna dla tzw. trudnych przypadków. W przypadku prostym sędziemu dla dokonania rozstrzygnięcia wystarczy odnaleźć odpowiednią regułę; natomiast dla ciężkich przypadków same reguły nie wystarczą- konieczne staje się wtedy odwołanie do zasad.
Norma bezwzględnie wiążąca- inaczej norma imperatywna, ustanawia drogę nakazu lub zakazu, jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego. Naruszenie jej pociąga za sobą sankcję.
Norma względnie wiążąca- ustanawia pewien wzorzec zachowania do wykorzystywania przez adresatów, a jednocześnie dopuszcza, że adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w sposób odmienny, sformułowany i wybrany przez siebie lub też powstrzymać się od działania.
Lex generalis (przepis ogólny)- regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne( w dyspozycji) reguły zachowania.
Lex specialis- (przepis szczególny)- ustanawiają wyjątki, uregulowania odrębne stosunku do leges generales.
Exceptiones non sunt extentendae (wyjątki nie powinny być interpretowane rozszerzająco)- ta zasada jest mocno zakorzeniona w kulturze prawnej, a więc niezbędna jest precyzyjna analiza treści hipotez norm zawartych w obu rodzajach przepisów.
Przepisy blankietowe- rodzaj przepisów odsyłających; nie ustanawiają one same żadnej reguły zachowania, lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić. Zapewniają dostateczną elastyczność prawa i umożliwiają organom państwa szybka korektę.
Wykładnia prawa- interpretacja prawa, oznacza proces ustalania przepisów prawnych, albo produkt tej czynności. Ustalenie treści przepisów prawnych czyli rekonstruowanie norm, które z nich wynikają stanowi podstawę pracy prawnika. Proces dokonywania wykładni jest zespołem czynności intelektualnych mających miejsce przede wszystkim w toku stosowania prawa. Przedmiotem wykładni nie są normy postępowania ale przepisy prawne.
Typy reguł stosowanych w procesie wykładni- interpretacyjne, inferencyjne i kolizyjne (hierarchiczne, chronologiczne i merytoryczne).
Klaryfikacyjna wykładnia prawa- dokonuje się jej o tyle tylko, o ile wymagają tego dostrzeżone niejasności tekstu, przepisy należy rozumieć jako bezpośrednio formułujące normy i nie ma potrzeby dokonywać jakiejś szczególnej interpretacji.
Derywacyjna wykładnia prawa- traktuje wykładnie jako czynność konieczną; wykładnie dokonuje się w każdym przypadku ustalania obowiązującej normy prawnej, która w jednoznaczny sposób będzie wskazywała, kto, w jakich okolicznościach, jak ma się zachować.
Postulat racjonalnego ustawodawczy (domniemanie interpretacyjne)- stosując prawo zakładamy, że tekst prawny został sformułowany przez prawodawcę świadomie, z intencja wywołania skutków lub zachowań w nim przewidzianych oraz że jest to w danej sytuacji najlepsza z możliwych rozwiązań.
Wykładnia autentyczna- istnieje, gdy interpretacji przepisów dokonuje organ wydający przepisy (rozporządzenie do ustawy). Moc wiążąca wykładni wynika zawsze z przepisów prawa a nie tylko z faktu że dokonał jej ten czy inny podmiot.
Wykładnia legalna- istnieje gdy dokonuje jej upoważniony do tego organ (obecnie takiego organu, wcześniej był to Tryb. Konst.)
Wykładnia operatywna (wykładnia organów stosujących prawo)- wykładnia konkretna dokonywana w toku rozpatrywania indywidualnej sprawy; mogą jej dokonywać wszystkie organy władzy publicznej stosującej prawo.
Wykładnia SN w tzw. skargach kasacyjnych- SN może rozpoznawać tzw. skargach kasacyjnych w których strona zarzuca błędne zastosowanie przepisów przez sąd II instancji. Sąd Najwyższy może uchylić lub wydać orzeczenie uchylające ten wyrok.
Wykładnia SN w uchwałach zawierających odpowiedzi na pytania prawne- SN może podejmować uchwały jeżeli uzna, że celowe jest wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie. Uchwały zawierające odpowiedź na pytanie prawne postawione przez wnioskodawcę zapadają w składzie 7 sędziów, w składzie całej izby SN.
Wykładnia Sądu Najwyższego w uchwałach rozstrzygających zagadnienia prawne- zagadnienia prawne(typ uchwały) budzące poważne wątpliwości w konkretnej sprawie są przedstawiane Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Wykładnia językowo-logiczna (literalna, metoda formalno-dogmatyczna)- opiera się na stosowaniu reguł językowych; interpretacji przepisów za pomocą reguł semantycznych, syntaktycznych w związku z regułami logiki formalnej i prawniczej.
Wykładnia systemowa- jeżeli mamy kłopot w interpretacji, to normę należy zinterpretować w kontekście struktury aktu normatywnego.
Wykładnia funkcjonalna i celowościowa- funkcjonalna jest ukierunkowana na warunki w których funkcjonuje dany przepis, celościowa(teleologiczna) jest typem funkcjonalnej.
Dyrektywy preferencji II stopnia i Postanowienie SN z 26.4.2007r.- mówią w jakiej kolejności stosować dyrektywy I stopnia (reguły interpretacyjne- językowe, systemowe i funkcjonalne) i jak rozstrzygać kolizję między nimi. Postanowienie: w Polsce stosuje się równolegle stosowanie wszystkich wykładani.
Wykładnia dosłowna (literalna, ścisła)- prawo karne nie dopuszcza wykładni rozszerzającej, aby nie powiększać ilości kar, natomiast można stosować zawężającą, aby dokładniej określić karę. Posłużenie się tą wykładnią stanowi też niekiedy konsekwencje zasady, iż wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco.
Wykładnia rozszerzająca- polega ona na porównaniu wyniku wykładni językowej oraz wykładni systemowej lub celowościowej i przyjęciu szerszego znaczenia przepisu niż wynikałoby z interpretacji językowej (literalnej).
Wykładnia zawężająca- przyjmuje węższe rozumienie przepisu niż wynikałoby to z wykładni literalnej.
Reguły inferencyjne- są to logiczne lub quasilogiczne reguły wnioskowań akceptowane i szeroko wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego.
Argumentum a fortiori (wnioskowanie z silniejszego)- występujące w dwóch odmianach: a maiori ad minus (z większego na mniejsze, jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś „więcej” uprawniony jest też do czynienia czegoś „mniej”), a minori ad maius ( z mniejszego na większe, jeśli komuś jest zakazane czynić coś „mniej” , tym bardziej zakazane jest mu czynić coś „więcej”).
Argumentum a contrario- rozumowanie z przeciwieństwa w stosunku do ustalonej normy.
Argumentum a simili- argument z podobieństwa, przez analogie. Jest używany przy używaniu luk prawnych.
Argumentum a rubrica- jest charakterystyczny dla wykładni systemowej, należy zwracać uwagę na strukturę aktu normatywnego zewnętrzną i wewnętrzną.
Argumentum a coherentia- system jest spójny, niesprzeczny; powinniśmy wybrać taką normę spośród możliwych do wyinterpretowania z przepisów prawa która jest treściowo spójna z innymi normami obowiązującymi w danym porządku prawnym.
Argumentum ad absurdum- nie można stosować norm, które są absurdalne.
Topiki prawnicze- prawnicze maksymy, paremie, reguły rozumowania i postępowania wypracowane przez kulturę prawniczą.
Absurda sun vitanda- należy unikać niedorzeczności
Iura novit curia- sąd zna prawo
Rubrica legis non est lex- tytuł prawa nie jest tekstem prawa
Minima non curat praetor- sędzia nie dba o drobnostki
Stosunek prawny- jeden z rodzajów stosunków społecznych czyli takich relacji między przynajmniej dwiema osobami w których zachowania jednej strony wywołują reakcję innej strony i podlegają kontroli norm społecznych.
Zdarzenia prawne- zdarzeniami w języku prawniczym określa się wydarzenia niezależne od wali ludzkiej, wynikające często z działania sił przyrody, normy prawne łączą z tymi faktami skutki prawne w postaci nawiązania, zmiany, wygaśnięcia stosunków prawnych.
Zachowania prawne- wydarzenie zależne od ludzkiej woli. Dzielą się one na: czyny i czynności konwencjonalne.
Czyny występują w postaci czynów zgodnych z prawem, czynów zabronionych i niedozwolonych.
Czynności konwencjonalne: czynności władcze organów władzy publicznej (uchwalanie ustaw przez sejm lub wyroki sądowe).
Czynności prawne- zaliczają się do czynności konwencjonalnych wymagające oświadczenia woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych, podejmowane przez osoby fizyczne lub prawne. Czynności prawne są charakterystyczne dla prawa cywilnego (sporządzenie testamentu, umowa najmu)
Podmiot stosunku prawnego- jest to osoba, która występuje jako uprawniona lub zobowiązana do określonego zachowania się względem innych osób będących uczestnikami tego samego stosunku prawnego.
Osoba fizyczna- każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci.
Zdolność prawna- posiada ją każda osoba fizyczna i jest to możność bycia podmiotem stosunków prawnych. Inaczej zdolność prawna to możność nabywania uprawnień i obowiązków względem innych osób.
Zdolność do czynności prawnych- przysługuje osobie fizycznej tj. zdolność do składania oświadczeń woli ze skutkiem prawnym w postaci nawiązania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego. Istnieje pełna zdolność od czynności prawnych, ograniczona zdolność do czynności prawnych i brak zdolności do czynności prawnych.
Osoba prawna- twór organizacyjny powstały na podstawie i zgodnie z postanowieniami kodeksu cywilnego lub innych przepisów szczególnych zwykle dysponujących pewnym majątkiem. Są dwa rodzaje osób prawnych: zrzeszenia (korporacje np. partie polityczne) i zakłady (przedsiębiorstwa, spółki). Powstają w różnych trybach: rejestrowym, ustawowym i notyfikacyjnym.
Ułomne osoby prawne- podmioty nie mające osobowości prawnej w znaczeniu prawa cywilnego, lecz mogą one jednak podejmować czynności prawne oraz uczestniczyć jako strona w postępowaniu przed sądem cywilnym- mają zdolność sądową.
Stosunek prawny- przedmiotem może być określone zachowanie człowieka, przedmiot materialny, prawo podmiotowe (prawo osobiste). Na treść stosunku prawnego składają się uprawnienia i obowiązki jego podmiotów. Pomiędzy stronami stosunku prawnego występują treściowe powiązania.