Starożytna Grecja

ŚWIĄTYNIA W ANTACH

Jeden z prostych typów greckiej świątyni starożytnej, w której głównym pomieszczeniem jest cella (naos), który poprzedza przedsionek tzw. pronaos osłanięty z boków antami - przedłużonymi ścianami świątyni.2 kółeczka to nic innego jak kolumny w przekroju. Świątynia taka może posiadac anty z obu stron, bez przejścia do celli,wówczas tylna otwarta hala zwana jest opistodomosem.

PROSTYLOS

Ten typ światyni posiada jedynie jedną cellę poprzedzona kolumnadą złożona z czterech kolumn.

PERIPTEROS

Klasyczny peripteros to światynia w antach z główna cella i w tym wypadku pomieszczeniem świetym tzw. adytonem i opistodomosem. Całość otoczona kolumnadą.

Wczesne chrześcijaństwo

BAZYLIKA

Bazylika posiada bardzo charakterystyczny plan i ma określone cechy:

• Plan w kształcie krzyża łacińskiego

• transept

• Posiada prostokątne lub kwadratowe atrium ze studnią po środku z kolumnadami i krużgankami wokół, narteks i korpus nawowy (3 nawy-główna, zawsze wyższa i dwie boczne, 5 naw-główna i po dwie nawy boczne po bokach, przegrody chórowe

• Nawy oddzielone kolumnadami z archiwoltami lub architrawem wspierającym ściany międzynawowe

• Bazylika zawsze zakończona apsydą

• Płaski strop kasetonowy lub otwarta więźba dachowa (szkielet podtrzymujący dach)

• Małe okna nad dachami naw bocznych doświetlające wnętrze, zazwyczaj posiadające ażurowe alabastrowe lub marmurowe płyty. Wówczas nie szkliło się otworów okiennych. Produkcja szkła dla celów budowlanych rozpoczęła się dopiero ok. XIV wieku

• Spolia-materiał budowlany powtórnie wykorzystywany do budowy. Spolia zwykle pochodził z antycznych świątyń (kolumny, kapitele, belkowania) i były przerabiane do potrzeb bazyliki

• Bazylika mogła posiadać empory

Kościół św. Piotra w Rzymie, ok. 326 r.

Bazylika pięcionawowa z transeptem, zakończona apsydą na osi, z kwadratowym otwartym atrium od zachodu otoczonym kolumnowymi krużgankami i studnią pośrodku. Między atrium i korpusem nawowym znajduje się wąski narteks. Bazylika posiada strop płaski.

model i przekrój typowej bazyliki- kościół św. Piotra w Rzymie

BUDOWLA CENTRALNA

W czasch Bizancjum obok bazyliki popularny był drugi typ budowli- duża budowla centralna (na planie kadratu, okręgu, sześcio-, ośmioboku, lub podobnie). Zwykle budowle centralne były dwukondygnacyjne, sklepione kolebkowo, z centralną kopułą.

Kościół San Vitale w Rawennie

Wzniesiony na planie ośmioboku (plan centralny) z półkolistymi niszami z ośmiobocznym dwupoziomowym obejściem i emporami na piętrze Posiada prostokątne prezbiterium zakończone apsydą, którą flankują okrągłe pastoforia. Narteks dostawiony jest ukośnie do ośmioboku i flankują go dwie okrągłe wieżyczki schodowe.

 

Mauzoleum Konstancji- Santa Constanza w Rzymie IV w.

Centralna budowla wzniesiona na planie koła z przylegającym do niej prostokątnym, zaokrąglonym na bokach narteksem. Obejście jest oddzielne od centralnej części 12 parami bliźniaczych kolumn i rozczłonkowane na przemian półkolistymi i prostokątnymi niszami.Przy pierwszej niszy, na lewo od głównegoo wejścia znajduje sie okrągła klatka schodowa w obrębie muru. Na osi wejścia, po drugiej stronie okręgu - nieco większa nisza z podwyższeniem(nie jest tu zaznaczone) z przeznaczeniem na ołtarz. Nad centralną częścią wznosi się kopuła,ukryta pod dachem(widoczne na przekroju)obejście sklepione jest kolebką.

 

ARCHITEKTURA KAROLIŃSKA

kaplica pałacowa w Akwizgranie

Kaplica pałacowa w Akwizgranie jest częścią założenia pałacowego Karola Wielkiego i miejscem jego spoczynku. Wybudowana w latach 788-800 na wzór kościoła San Vitale z Rawenny stanowi ważną pozycję w architekturze karolińskiej. Posiada spolia z Rawenny- kolumny. Obecnie jest częścią większego kościoła

Jest dwukondygnacyjną, centralną- ośmioboczną budowlą z szesnastobocznym obejściem, zwieńczoną kopułą ukrytą pod wielospadowym dachem. Posiada krótkie prostokątne prezbiterium zakończone ścianą prostą, wysunięte poza obręb centralnego szesnastoboku. Naprzeciw prezbiterium znajduje się wejście do kaplicy z pseudo westwerkiem, który flankują dwie kręcone klatki schodowe prowadzące na emporę z tronem cesarskim.
Obejście w kondygnacji przyziemia posiada sklepienie klasztorne, a w kondygnacji empory otwartej kolumnowo do wnętrza –kolebkowe z lunetami

UWAGA Podczas sporządzania planów architektonicznych stosuje się linię przerywaną dla oddzielenia i ukazania dwóch kondygnacji na jednym rysunku. Pomaga to określić, bez nakładania planów na siebie, jakie odstępstwa w budowie są w obrębie obu pięter.

Poniżej, dla porównania plan tej samej kaplicy włączonej w większą, późniejszą budowlę. Tutaj widoczny jest rysunek tylko pierwszej kondygnacji przyziemia.

PALATIUM

Palatium na Ostrowie Lednickim

Zbudowane podczas panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Na podstawie przeprowadzonych badań archeologicznych wyodrębniono trzy fazy budowy i rozbudowy rezydencji zapoczątkowane w latach sześćdziesiątych X wieku.

Palatium zostało zrealizowane na planie prostokąta o wymiarach 32,0 x 14,0 m, w którym wydzielono cztery pomieszczenia. Od wschodu przylegała do niego budowla centralna na planie krzyża greckiego, w którego ramionach umieszczono niewielkie absydy, a od strony wschodniej dodano absydę ołtarzową. Krzyż z absydami tworzył w rzucie formę czwórliścia, w którego środku umieszczono cztery filary o zaokrąglonych powierzchniach zewnętrznych podpierające dach lub sklepienie zamykające budowlę. Zdaniem archeologów była to kaplica lub baptysterium (Hipoteza o pełnieniu funkcji baptysterium jest wiązana z odnalezionymi w latach 1988 i 1989 w najstarszej części budowli dwoma zagłębionymi strukturami przypominającymi misy chrzcielne. To odkrycie związane jest także z postawieniem hipotezy o znajdującej się w tym miejscu pierwszej siedzibie biskupa, przed przeniesieniem jej do Poznania.).

Podczas rozbudowy datowanej na początek XI wieku w największym pomieszczeniu rezydencji dodano dwa masywne filary. To sugeruje nadbudowę wyższej kondygnacji i umieszczenie nad skrajnym pomieszczeniem sali reprezentacyjnej. Możliwe, że rozbudowa dotyczyła także kaplicy, nad którą nadbudowano wieżę. Trzecia faza budowy (XII w.) wiązana jest z odbudową palatium po zniszczeniach z 1038 r. W tym okresie dobudowano do kaplicy od strony zachodniej kryptę w stylu romańskim.

 

Kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy

Orientowana, trójnawowa, filarowa bazylika z transeptem,  i kwadratowym prezbiterium zakończonym apsydą. Po bokach prezbiterium- aneksy(pastoforia) zakończone małymi apsydkami. Do transeptu od wschodu również przylegają dwie apsyd ki. Na przedłużeniu trójprzęsłowej nawy głównej znajduje się wieża, po jej bokach kręcona klatka schodowa i sklepione krzyżowo pomieszczenie. Część podwieżowa również sklepiona krzyżowo.

 

 

Katedra w Chartres

Budowla zbudowana na planie krzyża łacińskiego,3-nawowa, 5-przęsłowa z trójnawowym transeptem. W wydłużonej, 3-przęsłowej części prezbiterialnej 5 nawowa z 2 nawowym obejściem i trzema kaplicami.Część zachodnia dwuwieżowa. Od północy i południa potężne wejścia. katedra posiada sklepienia krzyżowo- żebrowe.

Bazylika Mariacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku 

Trójnawowa hala z 3-jnowowym transeptem i takiż prosto zamkniętym prezbiterium.Korpus nawowy 6-cio przęsłowy, prezbiterium 2-przęsłowe. Od strony zachdniej przylega potężna wieża, szerokośći korpusu nawowego o prostokątnym przekroju, a do naw bocznych międzyszkarpowe kaplice. W kościele występują sklepienia o skomplikowanym rysunku: gwiaździste, sieciowe i kryształowe. W opisie można wspomnieć o 8-bocznych filarach, jadnakże z tego rysunku nie można tego odczytać.