Poczucie skuteczności i umiejscowienie kontroli

Teoria społeczno – poznawcza

Autor – Albert Bandura

Założenia:

• Człowiek jako istota intencjonalna ma zdolność autorefleksji i samoregulacji

• Jest świadomy i aktywny – planuje własną aktywność, wybierając jej kierunek i środki wiodące do celu

• Wzajemne oddziaływania: osobowość – środowisko - zachowanie

• Wzajemne oddziaływania

Jak osobowość oddziałuje na zachowanie?

• System poznawczy rejestruje zmiany między stanem a oczekiwaniami

• Generuje rozbieżności poprzez określanie poziomu aspiracji

• Tworzy plany redukowania rozbieżności i wprowadza je w życie

• Jak zachowanie wpływa na osobowość?

• Uczymy się nawyków

• Sukcesy i porażki wpływają na samoocenę

• Zachowaniu towarzyszą pewne uczucia i sądy – niektóre zachowania wywołują zadowolenie i wzmacniają motywację, inne prowadzą do niezadowolenia z siebie, pesymizmu, bezradności

Jak osobowość wpływa na środowisko?

• Dyktuje wybór określonego środowiska (np. szkoły, pracy)

• Wyznacza sposób jego pojmowania, kreowania wizji

• Jak środowisko wpływa na osobowość?

• W kontakcie z innymi ludźmi nabywamy normy, wartości

• Uczymy się określonego poziomu wrażliwości uczuciowej i moralnej

• Środowisko może sprzyjać odnoszeniu sukcesów i przez to umacniać przekonanie o własnej skuteczności

• Może ograniczać człowieka, tworząc bariery i utrudnienia

Jak zachowanie wpływa na środowisko?

• Zachowanie może wprowadzać w otoczeniu ład i porządek

• Lub powodować konflikty i wywoływać chaos

• Zachowanie spotyka się zawsze z pewną reakcją otoczenia

• Jak środowisko wpływa na zachowanie?

• Trudne warunki życia stwarzają okazję do pewnego rodzaju radzenia sobie

• Człowiek dopasowuje się do wymagań środowiska, np. podejmując rywalizację, współdziałając w zależności od sytuacji i otoczenia

Poczucie własnej skuteczności

• Oczekiwanie poradzenia sobie w nowych, nieprzewidywalnych, a nawet stresujących sytuacjach

• Jest warunkiem efektywnego działania

• Przekonanie o własnej skuteczności decyduje o:

  • Podjęciu działania

  • Wytrwałości

  • Wysiłku

  • Uczuciach jakie tej aktywności towarzyszą

Czynniki wpływające na poczucie własnej skuteczności:

Osiągnięcia w wykonaniu zadania

• Sukcesy, nawet niewielkie, podwyższają oczekiwania co do własnych kompetencji,

• gdy po wielokrotnych doświadczeniach sukcesu ukształtuje się poczucie skuteczności, pojedyncza porażka nie będzie miała już takiego znaczenia.

• Doświadczenia innych ludzi

• Obserwowanie jak inni ludzie wykonują działania, „jeśli inni mogą to i ja zapewne potrafię”.

• Obserwowanie zachowań wraz z ich skutkami także bardziej podnosi poczucie skuteczności niż obserwowanie działań bez zwrócenia uwagi na ich skutki.

Perswazja słowna

• Przekonani o posiadaniu wszystkiego, co jest potrzebne do odnoszenia sukcesów, potrafimy zdobyć się na większy wysiłek i wykazać większą wytrwałość

• Stan fizyczny i emocjonalny

• Wzmacnianie ogólnej kondycji fizycznej, redukowanie negatywnych emocji i błędnych, negatywnych przekonań na swój temat

• Ludzie oczekują sukcesu zwłaszcza wtedy, gdy nie męczą ich przykre napięcia bądź niechciane i przykre pobudzenie.

O czym decyduje niskie przekonanie o własnej skuteczności?

• Unikanie trudnych zadań

• Trudne zadania jako zagrożenia, których lepiej unikać

• W realizację dążeń angażują się z obawą, że zabraknie im zdolności i wytrwałości

• W obliczu trudności nie myślą, jak skutecznie działać, ale skupiają się na przeszkodach, możliwych skutkach porażki i swoich brakach,

• Na skutek porażek tracą wiarę w siebie – biorą to za dowód braku zdolności; przyczyny porażek przypisują trwałym cechom, których nie potrafią korygować

• Powoli odbudowują się po porażkach

O czym decyduje wysokie przekonanie o własnej skuteczności?

• Stawiają sobie motywujące cele

• Do trudnych zadań podchodzą jak do wyzwań, którym trzeba sprostać

• Mają wysokie aspiracje, szukają wyzwań

• Silnie angażują się w realizację dążeń, oczekując że wysiłek przyniesie skutek

• W obliczu trudności uważają przeszkody za możliwe do przezwyciężenia, skupiają się na tym, jak skutecznie działać, podwajają wysiłki, poszukują możliwości opanowania wyzwań i nie koncentrują się na sobie

• Porażki przypisują brakowi wiedzy lib umiejętności, niewłaściwym strategiom działania lub małemu wysiłkowi – czynnikom dającym się kontrolować

• Szybko odbudowują się po porażkach

Poczucie umiejscowienia kontroli

LOC (ang. Locus of Control Theory) stworzona została w latach 60. XX przez Juliana Rottera

Teoria umiejscowienia poczucia kontroli dotyczy subiektywnie odczuwanego ulokowania sprawstwa zdarzeń.

Ludzie uczą się w ciągu życia wierzyć, że ich losem kierują oni sami, bądź też że kierują nim czynniki od nich samych niezależne

Wewnętrzne umiejscowienie kontroli

• Człowiek w określonej sytuacji czy klasie sytuacji sądzi, że to, co się zdarzyło, zdarza czy zdarzy się jest bezpośrednio związane z tym jak on postępował, postępuje czy postąpi w tych sytuacjach.

• Bez względu na to czy zdarza mu się dobrego czy złego to jednakowo czuje się za to odpowiedzialny, upatrując przyczyn w swoich dostatecznych czy niedostatecznych staraniach.

Zewnętrzne umiejscowienie kontroli

• Człowiek sądzi, że to, co mu się zdarza w pewnych sytuacjach jest niezależne od tego, co on robi w tych sytuacjach.

• Z przekonaniem o kontroli zewnętrznej ściśle wiąże się pogląd, że angażowanie się w jakieś działania nie ma większego sensu, ponieważ to, co się zdarza nie zależy od tych działań.

• W kontroli zewnętrznej zawarty jest też brak zaufania w swe możliwości kontrolowania tego, co się dzieje w określonych sytuacjach..

POCZUCIE KONTROLI A SAMOOCENA

Ludzie o wewnętrznym LOC:

• wierząc w swoje zdolności wpływania na bieg wydarzeń ustalają wyższy poziom aspiracji i wyżej oceniają prawdopodobieństwo sukcesu w różnych zadaniach eksperymentalnych i to tym bardziej, im bardziej są przekonani, że rezultaty zadań zależeć będą od ich sprawności a nie od czynników zewnętrznych.

• Studenci o wewnętrznym LOC wyżej oceniają swoje szanse uzyskania dobrych ocen, ukończenia szkoły i kontynuowania studiów wyższego stopnia.

• Istnieje pozytywny związek wewnętrznego LOC z pozytywną samooceną i dobrym przystosowaniem.

• Świadczą o tym dodatnie korelacje z takimi wymiarami osobowości jak: dobre samopoczucie, tolerancja, odpowiedzialność, wydajność umysłowa, towarzyskość, ambicja, opanowanie, poczucie własnej wartości, uspołecznienie.

POCZUCIE KONTROLI A AKTYWNOŚĆ I SAMODZIELNOŚĆ

• Poczucie kontroli wewnętrznej i związana z tym wiara w swoje możliwości wpływania na bieg zdarzeń pozwalają na bardziej samodzielne i aktywne i często skuteczniejsze działanie, zwłaszcza w sprawach ważnych dla jednostki. Osoby o wewnętrznym LOC:

• bardziej aktywnie poszukują informacji potrzebnych do rozwiązania problemu,

• skuteczniej wykorzystują zdobyte wcześniej informacje przy rozwiązywaniu nowych zadań,

• w większym stopniu organizują materiał do wyuczenia i wykorzystują dodatkowe próby polepszając efekty uczenia się,

• są bardziej spostrzegawcze w nowej sytuacji,

• skuteczniej potrafią wpływać na zmiany postaw u innych osób.

• Wewnętrzny LOC wiąże się też z kontrolowaniem własnego losu w bardziej prywatnych sprawach. Osoby o wewnętrznym LOC częściej rzucały palenie papierosów po ogłoszeniu raportu z badań nad szkodliwością palenia.

• Sprawność osób o wewnętrznym LOC bardziej zależy od trudności zadania, podczas gdy sprawność osób o zewnętrznym LOC zależy w większym stopniu od sytuacji społecznej, np. od obecności czy nieobecności obserwatora.

• Osoby o zewnętrznym LOC są bardziej podatne na perswazję, zwłaszcza wtedy, gdy informacje pochodzą ze źródła o wysokim prestiżu, natomiast osoby o zewnętrznym LOC kierują się raczej treścią informacji, a nie prestiżem źródła.