1. Metody badań budowy i czynności układu nerwowego.

   1. badania metodami histologicznymi i techniki ujawniania struktury

      1. radiografia- wykorzystuje zjawisko pochłaniania promieniowania przenikliwego przez poddany badaniu obiekt. Po przejściu jednorodnej wiązki promieniowania przez dany obiekt, na skutek wewnętrznego zróżnicowania struktury, następuje zróżnicowanie natężenia w strumieniu promieniowania, proporcjonalne do stopnia pochłaniania przy przechodzeniu przez obiekt. Różnice te rejestrowane są przez detektor, którym może być: w radiografii tradycyjnej błona srebrowa, w radiografii komputerowej (CR) luminoforowa płyta obrazowa lub bezpośredni detektor cyfrowy w radiografii bezpośredniej (DR)

      2. metoda peroksydazy chrzanowej -  enzym zawarty m.in. w chrzanie pospolitym, znajdujący szerokie zastosowanie w biologii molekularnej. Jest glikoproteiną o masie cząsteczkowej 44 kDa, zawierającą cztery reszty lizynowe. Podobnie jak inne peroksydazy zawiera cząsteczkę hemu jako koenzym.
         W neurohistologii HRP stosowana jest do badania transportu aksonalnego.
         W zależności od użytego substratu efektem katalizowanej reakcji może być barwny, fluoryzujący, lub chemiluminescencyjnyprodukt, dzięki czemu staje się on łatwy do wykrycia. HRP Stosuje się powszechnie po koniugacji z przeciwciałemdrugorzędowym w technikach ELISA i Western blot.

      3. metody fluorescencyjne (oczywiście nie manual tych metod, ale ogólna zasada i „możliwości” badawcze metod) - Substancjami wykazującymi zjawisko fluorescencji wśród związków biologicznie czynnych są między innymi:

         1. Aminokwasy aromatyczne: tryptofan, tyrozyna, fenyloamina

         2. Zasady nukleinowe w DNA i RNA: adenina, guanina, cytozyna, tymina, uracyl

         3. Barwniki roślinne: chrofile, bakteriochlorofile i karotenoidy

         4. Witaminy i hormony: np. ryboflawina

Przykładem zastosowania fluorymetrii w biotechnologii jest badanie aktywności enzymów. W takich pomiarach monitoruje się reakcję, w której nie fluoryzujący lub słabo fluoryzujący substrat przekształcany jest w fluoryzujący produkt. W nowoczesnych laboratoriach szeroko stosuje się mikroskopy fluorescencyjne np. do wizualizacji obiektów biologicznych. Przykładem są barwniki używane do sprawdzania żywotności komórek pozwalające na procentowe określenie ilości komórek żywych i martwych (barwienie jodkiem propidyny i oranżem akrydyny).

1. metody elektrofizjologiczne na poziomie komórki

   1. patch clamp - Umożliwia ona badanie strumieni jonów przez pojedyncze kanały w błonach komórkowych; To jest technika badania zjawisk elektrofizjologicznych w neuronie, która polega na tym, że bierze się szklaną pipetkę, wytwarza się podciśnienie, wysysa się kawałeczek błony i wówczas można badań pompę sodowo-potasową oraz inne kanały

   2. i narządu

      1. EEG - nieinwazyjna metoda diagnostyczna służąca do badania bioelektrycznej czynności mózgu za pomocą elektroencefalografu. Badanie polega na odpowiednim rozmieszczeniu na powierzchni skóry czaszki elektrod, które rejestrują zmiany potencjału elektrycznego na powierzchni skóry, pochodzące od aktywności neuronów kory mózgowej i po odpowiednim ich wzmocnieniu tworzą z nich zapis – elektroencefalogram.

      2. EKG - metoda pośrednia polegająca na rejestracji elektrycznej czynności mięśniasercowego z powierzchni klatki piersiowej w postaci różnicy potencjałów(napięć) pomiędzy dwoma elektrodami, co graficznie odczytujemy w formie krzywej elektrokardiograficznej, na specjalnym papierze milimetrowym bądź na ekranie monitora.

      3. EOG - Elektrookulografia (EOG), badanie zmian prądów czynnościowych (potencjału podstawowego) powstających podczas ruchów gałki ocznej i po działaniu błysków świetlnych.

      4. spontaniczne i wywołane – Oddziaływanie na niektóre rejony mózgu może wywoływać wrażenia zmysłowe (jak np., dzwięki lub błyski świetlne) lub ruch. Stymulacja ta wywołuje jednak sztuczne i nienaturalne reakcje, ponieważ złożone zachowania i przeżycia psychiczne powstają wskutek skoordynowanej aktywności wielu obszarów mózgu.

Metody stosowane w przypadku zwierząt laboratoryjnych polegają na celowym uszkadzania tkanki mózgowej, najczęściej przez implantowaną w głowie elektrodę, za pomocą substancji chemicznych wstrzykiwanych bezpośrednio do mózgu lub wyłączniu genów (pokaga na wywoływaniu mutacji genu odpowiedzialnego za prawidłowe działanie określonego typu komórek, neuroprzekaźników lub receptorów).

W przypadku ludzi możliwa jest bezpośrenia stymulacja (krótkie impulsy)/wyłącznie (dłuższe impulsy) tkanki mózgowej poprzez zadziałanie polem magnetycznym oraz wstrzykiwanie substancji aktywizującej określony typ receptora.

1. metody obrazowania czynnościowego układu nerwowego

   1. NMR - polega na wzbudzaniu spinów jądrowych znajdujących się w zewnętrznym polu magnetycznym poprzez szybkie zmiany pola magnetycznego, a następnie rejestrację promieniowania elektromagnetycznego powstającego na skutek zjawisk relaksacji, gdzie przez relaksację rozumiemy powrót układu spinów jądrowych do stanurównowagi termodynamicznej. NMR jest zatem jedną ze spektroskopii absorpcyjnych.

   2. PET - jest techniką obrazowania, w której (zamiast jak w tomografii komputerowej – zewnętrznego źródła promieniowania rentgenowskiego lub radioaktywnego) rejestruje się promieniowanie powstające podczas anihilacji pozytonów (anty-elektronów). Źródłem pozytonów jest podana pacjentowi substancja promieniotwórcza, ulegająca rozpadowi beta plus.

   3. MEG - Podstawą działania MEG jest mierzenie pola magnetycznego powstałego na skutek istnienia w dendrytach neuronów tzw. "prądów jonowych" podczas przepływu impulsów nerwowych. W zgodzie z równaniami Maxwella każdy prąd elektryczny wytwarza prostopadle zorientowane pole magnetyczne i właśnie natężenie tego pola jest mierzone przez czujniki.

   4. EEG - nieinwazyjna metoda diagnostyczna służąca do badania bioelektrycznej czynności mózgu za pomocą elektroencefalografu. Badanie polega na odpowiednim rozmieszczeniu na powierzchni skóry czaszki elektrod, które rejestrują zmiany potencjału elektrycznego na powierzchni skóry, pochodzące od aktywności neuronów kory mózgowej i po odpowiednim ich wzmocnieniu tworzą z nich zapis – elektroencefalogram.

   5. metody etologii i socjobiologii
      Metody badań etologicznych:

- Metody opisowa – badania morfologii zachowania, wykorzystują obserwację naukową, którą prowadzi się w dokładnie określonych warunkach, w sposób systematyczny i obiektywny, zapisując to co się obserwuje. Sposób i ilość zapisu rejestrowanego zachowania: badacze podejmują decyzję, czy chcą otrzymywać szczegółowy zapis całości zachowania w ciągu określonego czasu badań (obserwacja ciągła) czy też chcą rejestrować tylko wybrane aspekty behawioru w zależności od celu obserwacji (obserwacja interwałowa). Obserwacja może być bez lub z interwencją badacza.

- Metody badające fizjologię zachowania – wyjaśniają szczegółowe przyczyny i funkcje określonych zachowań, w głównej mierze metody eksperymentalne.

OGÓŁEM: obserwacja i analiza wyników badań wszystkiego co wyżej opisałaś i innych tych prostych rzeczy (np., badanie kwi, zawartości żołądka, tętno etc)

Metody badań w socjologii:

- metoda badań dokumentów jest to metoda badań wytworów ludzkich, materialnych i symbolicznych jako źródeł informacji o cechach społecznych tworzących je ludzi.
- obserwacja
- eksperyment
- wywiad
- socjometria - metoda badawcza (w socjologii i psychologii społecznej) polegająca na badaniu struktur władzy i komunikacji pomiędzy jednostkami w populacji.

1. Podstawy teorii informacji w analizie czynności układu nerwowego.

   1. podstawowe definicje i wzory oraz ich zastosowanie

      1. system - zbiór uporządkowanych, powiązanych wg planu elementów lub ich odwzorowań

      2. stan systemu - aktualne relacje pomiędzy elementami zachodzące z określonym prawdopodobieństwem

      3. system przekazu informacji - UKŁAD OTWARTY - nadajnik (informacja) - kanal przekazu (sygnał, nośnik informacji) - odbiornik (informacja); Układ zamknięty - ujemne sprzężenie zwrotne - elementy systemu: środowisko, detektor/komparator, ośrodek kontroli, efektor kontroli -

      4. definicja bitu i praktyczne rozumienie tej jednostki (m.in. byte i kbyte, MB, GB etc)

         1. bit – miara informacji; 8 bitów – 1 bajt; 1024 bajty – 1 kb; 1024 kb – 1 MB; 1024 MB – 1 GB

      5. przetworzenie - Ilość informacji którą człowiek może odbierać wszystkimi swoimi zmysłami oceniana jest na 10⁹ bodów, a tych które może wysyłać ocenia się na około 10⁷ bodów. Przetworzyć zwykle można najwyżej 100 bodów na miliard odbieranych a z tego 10 bodów krótkotrwale zapamiętać a na trwale 1 bod. Receptory poszczególnych zmysłów cechuje różna przepustowość, którą można ułożyć w szeregu: Receptory wzroku> receptory słuchu> receptory dotyku >receptory temperatury> receptory węchu> receptory smaku

?????czego tu brakuje?

1. pojemność i entropia informacyjna systemu

   1. Pojemność informacyjna kanału informacyjnego to maksymalna ilość informacji przekazywana w jednostce czasu C= Imax/t [bit/sekunda]

   2. Entropia - ENTROPIA to minimum na średnią długość słowa kodowego jakie można osiągnąć przy optymalnym kodowaniu.

ŹRÓDŁO NADAJE N KOMUNIKATÓW to średnia ważona ilość informacji w komunikatach – entropia [H] jest równa sumie logarytmów prawdopodobieństw dla kolejnych komunikatów, Entropia jest nieujemna, maksymalna gdy prawdopodobieństwa zdarzeń takie same. Jest ona miarą średniej ilości nie zinterpretowanej informacji, odpowiadającej jej średniej ilości deficytu danych i możliwości informacyjnych.

(Shannon, 1948) H = ∑ log_a1/pi = -∑ log_api

1. redundancja wraz z przykładami i zrozumieniem praktycznego znaczenia zjawiska - A różnica między długością słowa kodowego i entropią to REDUNDACJA.

redundancja - cecha komunikatu zawierającego więcej informacji, niż jest to niezbędne do przekazania jego treści. W teorii informacji redundancja to ilość informacji przekraczająca wymagane do rozwiązania problemu minimum. Bardziej formalnie – liczba bitów w wiadomości minus liczba bitów faktycznej informacji.

1. przeniesienie podstawowych pojęć na typowe funkcje układu nerwowego

   1. lejek Keidla

KOJARZENIE - zasada jednotorowości mózgu - konkurencja procesów równoległych - przepustowość - lejek informacyjny Keidla (w bitach na sekundę) :

receptory (108) > ośrodki (102) > kojarzenie (25 -50) > decyzje (2 - 5) < nadawanie (15 - 40) < ...

Bodźce → Recepcja → Percepcja → Kojarzenie → Decydowanie → Reagowanie → Nadawanie →…

1. bilans przepływu informacji w systemie wzrokowym – 10¹⁰ bodów
   Wzrok dostarcza nie więcej niż 5000 bitów/sek, pozostałe zmysły tylko 100 bitów/sek

2. zasady kompresji informacji w neuronach – detektorach wzorca itp., w powiązaniu z definicją pola recepcyjnego i np. komórek on/off center

   1. POLE RECEPCYJNE RECEPTORA [Mountcastle] - obszar w przestrzeni lub grupa komórek, z której komórka odbiera pobudzenie (niekoniecznie związane z percepcją)

   2. KONCENTRYCZNY DETEKTOR KONTRASTU

      1. KOMÓRKI DWUBIEGUNOWE (DB) - dwóch typów pod względem reakcji na glutaminian; On pobudzane światłem - depolaryzowane przez Glu – o synapsach wgłębiajacych, tworzonych równocześnie przez czopek, 2 komórki poziome i dendryt komórki dwubiegunowej; Off hamowane światłem – hiperpolaryzowane przez Glu o synapsach płaskich ze stopką czopka, tworzą synapsy z komórkami amakrynowymi i zwojowymi, zbiegają się na komórkach zwojowych w układach: On center i Off center

      2. KOMÓRKI POZIOME (H) - tworzą między sobą synapsy elektryczne i uczestniczą w hamowaniu obocznym, wzmacnianiu kontrastu i regulacji czułości; Pobudzone Glu wydzielają GABA światło hamuje hamowanie ...

      3. KOMÓRKI AMAKRYNOWE (A) - bezaksonowe, wydzielają 30 neuroprzekaźników (m.in. DA), tworzą między sobą synapsy elektryczne i uczestniczą w hamowaniu obocznym, wzmacnianiu kontrastu i regulacji czułosci

   3. RÓWNOLEGLE PRZETWARZANIE: X, Y, W

      1. system X - wyodrębnianie szczegółów; system Y - wykrywanie ruchu dużych obiektów; system W - pozakorowe wykrywanie ruchu dużych obiektów

   4. KOMÓRKI ZWOJOWE trzech typów pod względem sposobu przetwarzania:

      1. Komórki X - ok. 1 000 000, drobnokomórkowe (P), tworzą male pola recepcyjne, odbierają pobudzenie z nielicznych komórek dwubiegunowych, czopków M, L, S; toniczne detektory szczegołów

      2. Komórki Y - ok. 100 000, wielkokomórkowe (M ) o szybko przewodzących aksonac; tworzą duże pola recepcyjne, odbierają z licznych komórek dwubiegunowych, pręcików i czopków M, L, fazowe detektory zmian/ ruchu

      3. Komórki W - ok. 100 000, drobnokomórkowe (P) o wolno przewodzących aksonach, tworzą duże pola recepcyjne, odbierają z licznych komórek dwubiegunowych, pręcików i czopkow M, L, detektor ruchu

1. sterowanie i przykłady sterowania w organizmie/układzie nerwowym

W procesie informacyjnym żywego organizmu bierze udział system:

A. immunologiczny - którego rola polega na wykrywaniu i niszczeniu obcych

komórek; Główne zadanie to: wykrywanie i niszczenie obcych komórek i substancji naruszających ustalony wzorzec komórek własnych oraz wprowadzenie do pamięci informacji o tym.System immunologiczny identyfikuje „obce ciała”, korzysta przy tym z rejestru „intruzów”, a następnie mobilizuje centra odpornościowe do walki. W normalnych warunkach wpływ układu immunologicznego jest nikły.

B. hormonalny - nie ma ustalonego nadawcy i nie ma ustalonego odbiorcy,

transmisja informacji, której nośnikami są hormony, jest długa, skutki

długotrwałe; zapewnia stabilizację i regulację parametrów określających poziom aktywności zdrowotnej organizmu.

C. nerwowy - którego funkcją jest przekazywanie informacji w sposób ściśle

adresowany o szybkiej transmisji i krótkotrwałych skutkach. System ten panuje nad mechanicznymi i chemicznymi czynnikami integrującymi funkcjonowanie człowieka

Warunkiem utrzymania stanu równowagi wewnętrznej jest wytworzenie i sprawne

działanie precyzyjnych układów regulacyjnych, które:

• kontrolują za pomocą wyspecjalizowanych receptorów (R) wszystkie

parametry fizjologiczne organizmu, utrzymując je na stałym poziomie;

• wpływają na wytworzenie odpowiednich czynników fizycznych i chemicznych

(ciepło, glukoza itp.) za pomocą efektorów (E);

• dokonują niezbędnego przetwarzania informacji, koniecznego do właściwego

wypracowania sygnałów sterujących E na podstawie informacji z R.

1. PRZYKŁADY „REGULACJI” HOMEOSTAZY:

   1. regulacja poziomu glukozy we krwi

   2. regulacja ciśnienia krwi

   3. osmoregulacja

   4. hemostaza - całokształt mechanizmów zapobiegających wypływowi krwi z naczyń krwionośnych (zarówno w warunkach prawidłowych, jak i w przypadkach ich uszkodzeń), a zarazem zapewniających jej przepływ w układzie krwionośnym

   5. regulacja temperatury ciała

   6. wydzielanie hormonu luteinizującego u kobiet

   7. wydzielanie testosteronu u mężczyzn

   8. regulacja sekrecji żołądkowej

   9. regulacja wytwarzania swoistych przeciwciał

   10. regulacja stężenia związków chemicznych w płynach ustrojowych (regulacja stężenia hormonów, regulacja stężenia jonów, regulacja stężenia substancji toksycznych etc)

1. rozumienie procesów reagowania i percepcji jako procesów informacyjnych

   1. Reagowanie - Czas reakcji prostej (w ms):
      Na czas reakcji składa się: czas przyrządowy (? ms), czas recepcji (1-10 ms), czas ośrodkowy (100-200 ms), czas motoryczny (40 ms)

1. Budowa błony i funkcje składników błony

   1. główne funkcje białek w komórce i błonie komórkowej

      1. białka - W skład błony komórkowej wchodzą również białka, które mogą spełniać wiele funkcji/ Białka mogą spełniać wiele funkcji:

         1. Białka transportujące- np. kanały jonowe dla sodu, hemoglobina

         2. Białka kotwiczące- łączą błonę z makrocząsteczkami po jednej lub drugiej stronie błony, np. integryny.

         3. Receptory- wykrywają sygnały chemiczne w otoczeniu komórki i przenoszą je do jej wnętrza, np. receptor GABA a.

         4. Enzymy- katalizują reakcje chemiczne, np. cykloza adenylanowa.

         5. magazynowanie, np. ferrytyna (jony żelaza w wątrobie)

         6. ruch uporządkowany – skurcz mięśnia, ruch – np. aktyna, miozyna

         7. budulcowa, strukturalna – np. &-keratyna, elastyna, kolagen

         8. egulatorowa (regulacja hormonalna i regulacja przebiegu procesów genetycznych) – reguluje przebieg procesów biochemicznych – np. hormon wzrostu, insulina, czynniki transkrypcyjne i inne.

   2. mechanizm wytwarzania różnego stężenia jonów na zewnątrz i wewnątrz komórki – Przede wszystkim cytoplazma ma charakter bardziej elektroujemny w środku niż na zewnątrz, bo w jej wnętrzu są duże elektroujemne białka, są za duże, żeby mogły z komórki „ uciec”, więc siedzą sobie tam w środku cały czas. Po drugie rolę w polaryzacji błony odgrywają jony nieorganiczne- sodu, potasu i chloru, które z różną łatwością przechodzą przez błonę komórkową, co umożliwia zmiany potencjału elektrycznego jej wnętrza. Jednocześnie wyróżniamy dwa rodzaje gradientów w komórce:

      1. Elektrochemiczny- opierający się na zasadzie, że cząsteczki będą przechodziły przez błonę z do miejsca, gdzie jest więcej cząsteczek naładowanych przeciwnie.

      2. Stężeń- opierający się na różnicy stężenia dodatnich i ujemnych jonów na zewnątrz i wewnątrz komórki. W takim przypadku jony będą przechodziły tam, gdzie jest ich mniej.

Gdy oba gradienty - stężeń i elektrochemiczny - są skierowane przeciwnie, często zdarza się, że cząsteczki poruszają się wbrew jednemu gradientowi, a zgodnie z drugim –silniejszym

1. przepuszczalność błony dla różnych substancji (i oczywiście jonów)

Stan komórki		Przepuszczalność (Px lub Py) względna błony dla jonów
	sodu	potasu
W spoczynku		0,04
po pobudzeniu		20

	Stężenia jonów wyrażone w milimolach, za wyjątkiem stężenia białek
	Na+
zewnątrz	150
wewnątrz	10
Stosunek zew/wew.	15:1

1. mechanizm zmiany przepuszczalności błony po zadziałaniu bodźca (oczywiście bez wnikania w biofizykę białek – jako zasada „ogólna”/zasady „ogólne”)

   1. uwolnienie do szczeliny synaptycznej przekaźnika

   2. przekaźnik działa na receptory jonotropowe

   3. otwarcie kanałów sodowych i napływ pewnej ilości sodu do wnętrza komórki (wstępna depolaryzacja -> EPSP, to nie jest pełne pobudzenie neuronu!)

   4. otwarcie kanałów sodowych regulowanych przez napięcie, wskutek wstępnej depolaryzacji. (powstaje potencjał czynnościowy)

   5. zamknięcie kanałów sodowych, otwarcie potasowych, wypływ potasu z wnętrza

   6. hiperpolaryzacja następcza błony neuronu

   7. działanie pompy sodowo- potasowej, przywrócenie potencjału spoczynkowego

2. kanały i receptory błonowe, ich zróżnicowanie i czynności

   1. Wykaz receptorów ( Sadowski)

jonotropowe	metabotropowe
hamujące	GABAa ( kwas gamma amino masłowy),
pobudzające	NMDA, AMPA ( aminokwasy pobudzające), receptory nikotynowe i muskarynowe (acetylocholina), receptor 5HT3 (serotonina)

1. Kanały błonowe:

   1. bramkowane napięciem

   2. bramkowane ligandem zewnątrzkomórkowym

   3. bramkowane ligandem wewnątrzkomórkowym

   4. bramkowane naprężeniem

1. trucizny, neurotoksyny i farmaceutyki jako narzędzia badania czynności układu nerwowego (agoniści i antagoniści)

Trucizny: Trucizna – substancja organiczna lub nieorganiczna, która po dostaniu się do organizmu, w stosunkowo niewielkiej dawce, powoduje niekorzystne zaburzenia w jego funkcjonowaniu, inne niekorzystne zmiany w organizmie lub śmierć. Może to być ciało stałe, ciecz lub gaz. Trucizny mogą działać gwałtownie lub gromadzić się w organizmie, powodując zatrucia przewlekłe. Działanie substancji trującej polega na reakcji związków chemicznych w niej zawartych, lub ich metabolitów z enzymami katalizującymi niezbędne dla życia organizmu procesy lub na blokowaniu działania receptorów, prowadzących do zaburzeń pracy różnych układów uniemożliwiających prawidłowe funkcjonowanie organizmu, np. upośledzenie czynności układu nerwowego lub mięśniowego prowadzącego do niewydolności oddechowej i śmierci.

Przykłady trucizn:

- jad kiełbasiany (in. botulina) zaburzenie przewodnictwa cholinergicznego, w skutek zahamowania wytwarzania acetocholiny w połączeniach międzykomórkowy

- tetanospasmina (z laseczek tężca) hamuje przewodnictwo nerwowe

1. Psycholeptyki (sedatory)

   1. Neuroleptyki (duże transkwilizatory czyli srodki uśmierzające niepokój)

      1. dopaminolityki antypsychotyczne: do leczenia schizofrenii, manii, paranoji - psychoz pozytywno-objawowych

      2. obniżają motorykę podstawową i eksploracyjną, hamują odruchy warunkowe, powodują/nasilają katalepsję, przedawkowanie parkinsonizm

      3. znoszą efekt dopaminomimetyków (psychoanaleptyków)

      4. NP. Pochodne fenotioazyny, tioksantenu, butyrofenonu (haloperidol), benzamidy

   2. Ataraktyki - Anksjolityki (uspokajające, małe trakwilizery) ABA-mimetyki, serotoninomimetyki - stosowane: w psychonerwicach

      1. Obniżają napięcie mięśni, hamują drgawki, obniżająnapięcie emocjonalne, agresywność i lęk

      2. nasilają działanie środków nasennych,

      3. znoszą działanie dopaminomimetyków (psychoanaleptyków)

      4. karbaminowe pochodne propandiolu (meprobamat), benzodiazepiny (Valium)

2. PSYCHOANALEPTYKI (psychotoniki)

   1. Antydepresanty - Tymoleptyki

      1. monoaminomimetyki (DA, NA, 5-HT) -wykorzystywane w depresji, schizofrenii

      2. czasami nasilają motorykę, podnoszą nastrój, hamują stereotypie,

      3. nasilają efekty psychostymulatorów, znoszą efekty dopaminolityków

      4. NP. tricykliczne antydepresanty (TAD), np. dibenzoazepiny (imipramina), dihydroantraceny
         oraz inhibitory MAO (nialamid), fluoksetyna (Prozac)

   2. Psychostymulatory

      1. noradrenomimetyki i dopaminomimetyki - pobudzające, używane by zmniejszyć zmęczenie, zaburzenia lękowe, fobii społecznych

      2. nasilają motorykę podstawową i poznawczą,

      3. wywołują/nasilają stereotypie behawioralne

      4. znoszą efekty dopaminolityków (neuroleptyków)

      5. apomorfina, amfetamina, klonidyna

   3. PSYCHODYSLEPTYKI

      1. Psychozomimetyki - Halucynogeny

         1. działają na transmisję peptydoergiczną, serotoninoergiczną, cholinoergiczną, oraz patologiczne jako metylowane metabolity mediatorów w toksykozach

         2. Moga wywoływac zmiany percepcji, sposobu myslenia i odczuwanie emocji choc nie halucynacje

         3. Stosowane w leczeniu depresji, schizofrenii, uzaleznień.

         4. Np. opioidy, indole, fenyloetyloaminy,kannabinole, piperydynoidy, barbiturowce, kat, koka

3. NATURALNE SUBSTANCJE AKTYWNE

Nazwa substancji i zastosowania	Naturalne źródła substancji	Działanie na neurotransmisję	Działanie na układ nerwowy i inne działania
1.KOKAINA Alkaloid tropanowy Pierwsza izolacja -1980 Narkotyk, medykament [używany w znieczuleniu miejscowym w laryngologii, okulistyce]	Krasnodrzew pospolity (krzak kokainowy) [z Ameryki Pd.] 0,1-0,8% kokainy w liściach [www.duanrevig.com]	Wzrost aktywności dopaminergicznej, hamuje powrót DA do części presynaptycznej, sztucznie podwyższając oddziaływanie DA na receptory postsynaptyczne i prowadzi do adaptacji błony postsynaptycznej do zwiększonej ilości neurotransmitera Modyfikuje także pracę innych receptoró1): serotoniny, adrenaliny i acetylocholiny	Uzależnia psychiczne, Wywołuje stany euforii, Hamuje apetyt i potrzebę snu, działa silnie pobudzająco Stymuluje pracę hipokampa, Podwyższa ciśnienie tętnicze, Zmniejsza perystaltykę jelit, Może porażać układ oddechowy, może powodować nadmierny wzrost temperatury ciała, Może prowadzić do arytmii serca.
2.APAMINA Peptyd (18 aminokwasów Medykament [leczenie ataksji, padaczki, zaburzeń pamięci, schizofrenii, choroby Parkinsona], przeciwutleniacz, środek grzybobójczy , antybakteryjny	Składnik jadu pszczelego Może przeniknąć barierą krew-mózg	Wzmaga hyperpolaryzację, oddziałuje na kanały K^+ (kanały SK) indukuje wydzielanie histaminy	Powoduje paraliż OUN i mięsni gładkich, Wywołuje ból, Wywołuje zaburzenia oddychania, Wywołuje opuchliznę, Jest czynnikiem przeciwzapalnym Wywołuje zaburzenia wzroku, Pobudza produkcję insuliny i kortyzonu, Powoduje wzrost pobudzenia neuronów w procesach pamięciowych Oddziałuje na układ dopełniacza
3.NIKOTYNA Alkaloid Pierwsza izolacja – 1828, synteza -1904 Rozpuszczalna w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych Potencjalny środek do leczenia otyłości?, środek owadobójczy,	Tytoń szlachetny, psiankowate w liściach i korzeniach	Agonista receptorów nikotynowych (a). Powoduje wzrost aktywności dopaminergicznej, wydzielania adrenaliny. Moduluje także na transmisje GABA przez receptory b2.	Zwiększa poczucie lekkości, Prowadzi do biegunki; Wywołuje światłowstręt, zmęczenie, W małych dawkach modyfikuje percepcję, Zwiększa pracę układu krążenia i zużycie tlenu; W dużych dawkach prowadzi do halucynacji, utraty przytomności i zejścia śmiertelnego Dawka śmiertelna: ok. 1,5mg/kg masy ciała Może modyfikować proces podziałów komórek, ich przeżywalność, hamuje proces apoptozy Powoduje wzrost jonów Ca++ w komórkach i aktywuje czynnik wzrostu (EGFR)
4.ANANDAMID kannaboid Medykament [Działa przeciwbólowo, w zależności od stężenia utrzymujący ciążę lub poronny], afrodyzjak, w leczeniu choroby Parkinsona, stwardnienia rozsianego, stymulator apetytu, przeciwwymiotnie, ale działania terapeutyczne sa na razie przeważane przez działanie szkodliwe]	Endogenny neuroprzekaźnik wytwarzany w stanach letargu, snu, relaksu drzewo Wilczomleczowate [Afryka Zach., Srodk.]	Agonista receptorów kannaboidowych CB1 i CB2 zlokalizowanych głownie w OUN komórek oraz układu odpornościowego Poprzez nie wpływa na hamowanie uwalniania wielu neuroprzekaźników (AchE, glutaminianu, GABA, serotoniny, dopaminy)	Działa na obwodowy i centralny układ nerwowy, Zwiększa podniecenie a z czasem prowadzi do głębokiej depresji, Modyfikuje prace układu krążenia, przy wielokrotnym działaniu obniża częstość pracy serca, ale z czasem rozwija się niewrażliwość układu krążenia na kannaboidy Bierze udział w procesach uczenia się i pamięci Jest wysoki u osób chorych na schizofrenię
5.TETRODOKSYNA np. z	W ciele ryb rozdymkokształtnych Np. stosowanych tradycyjnie w kuchni japońskiej,	Blokowanie kanałów Na^+, podwyższanie poziomu serotoniny, ACh, NA, histaminy w mózgu	Wywołuje paraliż mięśni, zawroty głowy, wyczerpanie, ból, Wywołuje nudności, zaburzenia układu oddechowego, uczulenie Może wywołać śmierć z uduszenia (do4-24h).
6.TUBOKURARYNA używana w chirurgii do spowodowania zwiotczenia mięsni przed operacja oka, szyi, brzucha, itp. Jego działanie może być spowodowane przez neostygminę	alkaloid np.. z kulczyby, składnik kurary	Antagonista receptorów nikotynowych ACh	Prowadzi do zwiotczenia mięśni prążkowanych
7.IMPERATOKSYNYNY: IpTxA i IpTxy Możliwość wykorzystania do leczenia arytmii serca	Peptydy z jadu skorpiona cesarskiego [Afryka]	IpTxA – zwiększa wydzielanie Ca^++ z siateczki śródplazmatycznej, regulując kanały Ca^++; IpTxy – hamuje wydzielanie Ca++ z siateczki śródplazmatycznej	Działa na komórki mięśnia sercowego
8.SKOPOLAMINA (HIOSCYNA) Medykament przeciwwymiotny i w chorobie lokomocyjnej, dla rozszerzenia źrenic, „serum prawdy” w latach 50tych XX wieku, obecnie stosowany może być przed operacjami by zapobiegać arytmii serca	Alkaloid tropanowynp. z bielunia dziędzierzawy	Antagonista receptorów muskarynowych. Obniża poziom ACh i enzymu rozkładającego neurotransmiter AChE	Działa paraliżująco, W małych dawkach uspokaja, działa nasennie i otępia, W większych dawkach prowadzi do bólowych wrażeń, rozszerzenia źrenic, paraliżu mięsni, delirium
9.KOLCHICYNA Alkaloid Wykorzystywana do leczenia dny moczanowej	Alkaloid z zimowita jesiennego i innych roślin tego rodzaju, w nasionach ok. 04% alkaloidu	Hamuje transport aksonalny i ekspresję neuropeptydów w neuronie	Obniża temperaturę ciała Podnosi ciśnienie krwi Zwalnia rytm oddechu Hamuje spermatogenezę Pogłębia łysienie Upośledza segregacje chromosomów podczas podziałów komórek, zatrzymuje podział na etapie profazy-metafazy Obniżenie wchłaniania witaminy B12 Bardzo powoli jest metabolizowana w wątrobie, kumulowana w tłuszczach Używana jako lek przy ciężkich schorzeniach kości, nerek, wątroby Wydalana z kałem
10.BOTULINA polipeptyd medykament używane do porażenia mięsni np., kurczących powieki, jako środek przeciwmigrenowy jako kosmetyczny środek przeciwzmarszczkowy,	Bakteryjna egzotoksyna z bakterii laseczki jadu kiełbasianego	Hamuje wydzielanie ACh do szczeliny synaptycznej Prowadzi do fragmentacji białka niezbędnego do wydzielania ACh w synapsie (białko SNAP-25)	Wywołuje porażenie mięśniowe, wymioty, nudności, podwójne widzenie
11.ERGOTAMINA Alkaloid Medykament stosowany w położnictwie w okresie połogowym przeciw krwawieniom, lek przeciwmigrenowy	Alkaloid sporyszu przetrwalnika grzyba buławinki czerwonej pasożytującego na zbożach	Może modyfikować ekspresję niektórych neuromediatorów, np. adrenalinowych	Może uszkadzać mikrotubule komórek nerwowych, Modyfikuje przepływ krwi przez mózgowie, Wpływa na wydolność psychiczną Wpływa na skurcz mięśni gładkich, Powoduje długotrwały skurcz macicy, mięsni gładkich Rozkładana w wątrobie Wysoce toksyczna wywołuje zaburzenia neurologiczne, zgorzele tkanek, porażenie oddechu, drętwienie kończyn, niedokrwienie, uszkodzenia wątroby
12. IBOGAINA Alkaloid Medykament w leczeniu depresji, uzależnień	Alkaloid z krzewu eboga [Afryka]	Oddziałuje na receptor NMDA, modyfikując działanie transmisji GABA	Używana do detoksykacji osób uzależnionych Prowadzić może do degeneracji komórek Purkiniego w móżdżku
13. JOHIMBINA Alkaloid indolowy 10% w korze drzewa Lek na potencję, zaburzenia psychoseksualne	Substancja pozyskiwana z kory drzewa johimba lekarska	Podwyższa poziom amin katecholowych hamując ich rozpad Blokuje receptory a2, wpływa na wzrost wydzielania NA przez nadnercza	Pobudza układ nerwowy (część wspólczulną); Działać może na potencję Podwyższa ciśnienie krwi O wysokiej toksyczności
14. ANATOKSYNy Alkaloid Produkt sinic	Jest o podobnej budowie do ACh lub hamuje aktywność esterazy acetylocholinowej	Prowadzą do stałej depolaryzacji na złączu nerwowo-mięśniowym, jest	Mają działanie neurotoksyczne Wywołują drżenie mięsni, Zaburzają równowagę Mogą porażać mięsnie oddechowe prowadząc nawet do uduszenia

1. Mechanizmy transmisji synaptycznej i przekazu międzykomórkowego

   1. Istnieją różne sposoby na przekazywanie sygnału nerwowego pomiędzy neuronami:

      1. przekaźnictwo efaptyczne: kiedy dwa włókna nerwowe znajdują się blisko siebie, prądy jednego włókna oddziałują na drugie, pobudzając je. Jest to bardzo prosty mechanizm.

      2. przekaźnictwo synaptyczne:

         1. Synapsa chemiczna- Funkcjonowanie synapsy chemicznej polega na tym, że pod wpływem impulsów docierających do zakończeń aksonu jednego neuronu zostaje uwolniony przekaźnik, który znalazłszy się w szczelinie synaptycznej, działa na swoiste receptory w błonie następnego neuronu. Synapsa chemiczna składa się zatem z trzech części - błony presynaptycznej, szczeliny synaptycznej i błony postsynaptycznej. Błona presynaptyczna jest częścią zakończenia synaptycznego aksonu, a ściślej - włókna presynaptycznego, natomiast błona postsynaptyczna należy do następnego neuronu. Znajdują się w niej miejsca uchwytu przekaźnika zwane receptorami postsynaptycznymi. Za ich pośrednictwem przekaźnik pobudza lub hamuje komórkę nerwową.( żywcem z Sadowskiego wzięte)

         2. Synapsa elektryczna- pobudzenie między neuronami szerzy się elektrofonicznie, zmiany potencjału elektrycznego w jednym neuronie, powodują zmiany potencjału w drugim neuronie. Opór elektryczny błony w miejscu synapsy elektrycznej jest mały, co powoduje, że sygnał przekazywany do drugiej komórki ulega niewielkiemu tylko osłabieniu. U człowieka ten rodzaj synapsy występuje min. w siatkówce oka i w jądrze śródmózgowiowym nerwu trójdzielnego. Zalety: duża szybkość, wady: mała podatność na modulację.

   2. Mechanizm przekazu międzykomórkowego:

      1. mechanizm endokrynowy- hormony powstające w gruczołach dokrewnych są uruchamiane do krwioobiegu i przedostają się z niego do komórki.

      2. mechanizm parakrynowy- substancje produkowane przez komórki są uwalniane do płynu zewnątrzkomórkowego, mechanizm ten działa lokalnie, miejscowo.

      3. mechanizm neuronalny- sygnał przekazywany wzdłuż aksonu, do komórki docelowej.

      4. kontakt bezpośredni- wymaga bezpośredniego kontaktu błon komórek ze sobą. Komórki wytwarzają cząsteczkę sygnałową, która wywiera wpływ na działanie komórek sąsiednich

1. Neurochemia

   1. zarys klasyfikacji substancji neuroprzekaźnikowych i hormonów (klasyczne - substancje drobnocząsteczkowe - przede wszystkim pochodne aminokwasów i steroidy; takie wydzielane do krwiobiegu i oddziaływujące na komórki ze specyficznymi dla nich receptorami - i peptydowe – substancje wielkocząsteczkowe),

TRANSMITTER	występowanie „ZŁĄCZY”/DZIAŁANIE	RODZINY RECEPTORÓW
ACETYLOCHOLINA [ester choliny i kwasu octowego]	Złącze nerwowo - mięśniowe, zakończenia autonomiczne przedzwojowe, zazwojowe przywspółczulne, komórki amakrynowe, gruczoły wydzielnicze (głownie żołądek), mięsień sercowy, mięsnie gładkie, prążkowie, hipokamp, wzgórze, kora mózgowa, UCZENIE, PLASTYCZNOŚĆ MÓZGU, WYDZIELANIE TRZUSTKI I INNYCH GRUCZOŁÓW,	Receptor N(n i m):↑IP3, DAG; ↑Na+; Receptor M1: ↑IP3, DAG; ; ↑Ca++ Receptor M2(w sercu): : ↓cAMP; ↓Ca++; Receptor M3: ↓cAMP; Receptor M4 ( w gruczołach):↑IP3, DAG; Receptor M5: ↑IP3, DAG, Receptor M6:
DOPAMINA [amina katecholowa]	Prążkowie, podwzgórze, układ limbiczny, kora nowa, komórki siatkówki, wzgórze, istota czarna, REGULACJA ZACHOWAŃ, PRAGNIEŃ, NASTROJU, UWAGI, MODULACJA UWALNIANIA GLUTAMINY, hiperstymulacja D2 MOŻLIWOŚĆ WYSTAPIENIA SCHIZOFRENII	Receptory D1,5: ↑cAMP; gł postsynaptyczne Receptory D2:,3,4 ↓cAMP; ↑K+, ↓Ca++ Pre- i postsynaptyczne, niektóre autoreceptory
NORADRENALINA [amina katecholowa]	Zakończenia współczulne zazwojowe, kora mózgu, podwzgórze, pień mózgu, móżdżek, rdzeń kręgowy, jelita, mięsień serca, SKURCZ MIĘSNI GŁADKICH, PRZYSPIESZEIE PRACY SERCA, EJAKULACJA, REGULACJA NASTROJU, TERMOGENEZA,	Receptor a1: ↑IP3, DAG; ↓K+; ↑Ca++ Receptor a2: ↓cAMP; ↑K+, ↓Ca++ Receptor b1: ↑cAMP; Receptor b2: ↑cAMP.
SEROTONINA [amina katecholowa]	Podwzgórze, układ limbiczny, móżdżek, rdzeń kręgowy, siatkówka, jądra szwu, płytki krwi, przewód pokarmowy, ODCZUWANIE BÓLU, REGULACJA POBIERANIA POKARMU, ZACHOWANIA SEKSUALNE, REGULACJA RYTMU SEN-CZUWANIE, większość receptorów postsynaptycznych	Receptor 5HT1:↓cAMP, DAG; ↑Na+; Receptor 5HT2: ↑IP3, DAG; ; ↑Ca++ Receptor 5HT3: : jonotropowe Receptor 5HT4: ↓cAMP; Receptor 5HT5:↑cAMP Receptor 5HT6: ↑cAMP, Receptor 5HT7: ↑cAMP
OPIOIDY [pentapeptydy]	Mózg, rdzeń kręgowy, AKTYWACJA UKŁĄDU KONTROLI BÓLU, REGULACJA MOTORYKI JELIT,	Receptor m Receptor d Receptor k
GLICYNA [aminokwas]	Neurony hamujące, siatkówka HAMOWANIE POSTSYNAPTYCZNE	NMDA: ↑Cl-;
ASPARAGINIAN [aminokwas]	Rdzeń kręgowy, o.u.n.	Jak glutaminian
GLUTAMINIAN [aminokwas]	Kora mózgu, pień mózgu; prążkowie, hipokamp; 75% transmisji mózgowiu UCZENIE SIĘ, ZAPAMIĘTYWANIE, PLASTYCZNOŚĆ	NMDA: ↑Na+, ↑Ca++; AMPA: ↑Na+; Kwiskwalainianowy: ↑IP3, DAG; Kainianowy: ↑Na+.
g-AMINOMAŚLAN [aminokwas]	Móżdżek, neurony hamujące presynaptycznie, siatkówka, móżdżek; hipokamp, rdzeń przedłużony WYSTEPOWANIE STRACHU, UDZIAŁ W HAMOWANIU ZWROTNYM W DROGACH NERWOWYCH PIRAMIDOWYCH	GABA A: ↑Cl-; GABA B: ↓cAMP GABA c: kanał chlorkowy?
NEUROPEPTYD Y [36 aminokwasów]	kora mózgu, prążkowie, j. migdałowate, podwzgórze, neurony współcz., rdzeń nadnerczy, astrocyty, ukł. krążenia, rozrodczy, pokarmowy PROCESY ŁAKNIENIA, TERMOGENEZY, GOSP. ENERGETYCZNEJ, POKARMOWEJ, CIŚNIENIA KRWI, WSPÓŁ REGULACJA POZ.LEPTYNY	Receptor Y 1, : ↓cAMP; ↑Ca++; ↓K+ Receptor Y2: ↓cAMP; ↓Ca++; Receptor Y3 : ↓cAMP; ↑Ca++; Receptory Y4: ↓cAMP; Receptory 5 i 6
HISTAMINA [amina]	Naczynia krwionośne, drogi układu oddechowego, narządy rozrodcze, układ immunologiczny REGULACJA :CISNIENIA KRWI, PRACY SERCA; SNU-CZUWANIA, ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ, CYKLU MIESIACZKOWEGO, WYDZIELANIA GRUCZOŁOW SUTKOWYCH, FUNKCJE P0ZNAWCZE I PAMIĘĆ;	Receptor H1: ↑cGMP Receptor H2:↑cGMP Receptor H3:↑cGMP Receptor H4:↑cGMP
MELATONINA [indol]	Siatkówka, szyszynka, gruczoły łzowe, gonady, przewód pokarmowy, krwinki, jądra nadskrzyżowaniowe i przykomorowe podwzgórza, hipokamp, REGULACJA SNU, ADAPTACJA DO SWIATŁA, ANTYPROLIFERACYJNE DZIAŁANIE (PRZECIWNOWOTWOROWE) OPÓŹNIANIE STARZENIA	Receptor MT1: ↑cAMP Receptor MT2: ↑cAMP Receptor MT3

Najważniejsze hormony człowieka:

Gruczoł dokrewny	Hormon	Działanie	Skutki nadmiaru	Skutki niedoboru
Podwzgórze	Wazopresyna	pobudza zwrotne wchłanianie wody z moczu pierwotnego	zbyt duże uwodnienie organizmu	utrata wody
	Oksytocyna	pobudza skurcze macicy i jajowodów
	Liberyjny	uwalniają hormony tropowe	Zaburzenia w gospodarce hormonalnej całego organizmu
	Statyny	hamują uwalnianie hormonów tropowych
Przysadka mózgowa	hormon wzrostowy GH	pobudza wzrostu	gigantyzm	Karłowatość
	hormony tropowe (tyreotropina, gonadotropiny, adrenokortykotropina)	pobudzają czynności innych gruczołów (tarczycy, gonad, kory nadnerczy)	podobne do nadczynności danych gruczołów	Podobne do niedoczynności danych gruczołów
	prolaktynę (PRL)	wzmaga syntezę białka komórkowego w całym organizmie u obu płci. U kobiet karmiących po porodzie, czyli w okresie laktacji, przez PRL hamowane jest wydzielanie hormonów gonadotropowych (FSH i LH) i nie dochodzi do owulacji, jak również cykli miesiączkowych.	może być odpowiedzialny za bezpłodność
Tarczyca	tyroksyna trójjodotyronina	zwiększają tempo przemiany materii	nadpobudliwość, podwyższona temperatura ciała, wychudzenie	kretynizm (u dzieci) wole (u dorosłych)
	Kalcytonina	obniża poziom wapnia we krwi	niedobór wapnia we krwi	nadmiar wapnia we krwi, odwapnienie kości
Przytarczyce	parathormon	podwyższa poziom wapnia we krwi	nadmiar wapnia we krwi, odwapnienie kości	Niedobór wapnia we krwi
Trzustka komórki α	glukagon	uwalnia do krwi glukozę z glikogenu w wątrobie
komórki β	insulina	wiąże glukozę z krwi w glikogen w wątrobie	niedobór cukru we krwi (hipoglikemia)	Cukrzyca
Kora nadnerczy	kortyzol, aldosteron	regulują gospodarkę jonami sodu i potasu oraz węglowodanową i wodną	zaburzenia w gospodarce jonowej i węglowodanowej
	androgeny	odpowiadają za rozwój drugorzędowych cech płciowych oraz za gospodarkę białkową	chłopcy - zbyt wczesne dojrzewanie dziewczynki - maskulinizacja
Rdzeń nadnerczy	adrenalina	wzrost poziomu cukru we krwi, ciśnienia krwi, tempa bicia serca, tempa oddechu
Jądra	męskie hormony płciowe: testosteron	odpowiadają za drugorzędowe cechy płciowe, popęd płciowy, płodność		brak męskich drugorzędowych cech płciowych, zaburzenia popędu płciowego i płodności
Jajniki	żeńskie hormony płciowe: estrogeny, progesteron	odpowiadają za drugorzędowe cechy płciowe, cykl płciowy, popęd płciowy, biorą udział w kontroli przebiegu ciąży		brak żeńskich drugorzędowych cech płciowych, zaburzenia popędu płciowego i płodności

1. mechanizmy drugiego przekaźnika

   1. BIAŁKA G

      1. cząsteczka białak G składa się z 3 podjednostek: alfa, beta i gamma

      2. do podjednostki alfa dołączona cząsteczka GDP- białko G jest związane z receptorem i w takiej formie nieczynne

         1. przekaźnik pierwotny przyłącza się do receptora metabotropowego i zmienia strukturę jego białka

         2. białko G: podjednostka alfa traci zdolność do wiązania GDP, więc zamiana GDP → GTP

         3. odłączenie białka G od receptora

         4. rozdzielenie białka G na podjednostkę alfa i zespoł podjednostek beta/ gamma

         5. podjednostki te poruszają się w obrębie błony kom i oddzialowują na białka, zmieniając ich własności funkcjonalne

      3. wiele rodzajow białek G o własnościach pobudzających lub hamujących i o rożnym mechanizmie działania

      4. białka G mogą otwierać albo zamykać kanały jonowe i w ten sposob posrednio pow pobudz lub hamowanie kom

      5. Rola białek G w transdukcji sygnału: stymulacja mechanizmu powstawani przekaźnikow wtornych

   2. cAMP:

      1. białko G → pobudzenie/ zahamowanie cyklazy adenylanowej → ATP zamieniany na cAMP → aktywowanie fosfokinazy A → fosforylacja i aktywacja białek

      2. pochodne fosfatydyloinozytolu - trifosforan inozytolu (IP3) i diacyloglicerol (DAG): białko G → uaktywnienie fosfolipazy C →rozpad fosfatydyloinozytolu na IP3 i DAG

      3. IP3 uwolnienie wapnia z siateczki środplazmatycznej

   3. cGMP (podobnie jak cAMP → tylko cyklaza guanylowa)

   4. tlenek azotu NO - jedyny gazowy przekaźnik; stymuluje powstawanie cGMP (pobudza cyklazę guanylanową)

   5. wapń Ca 2+ - aktywuje wiele enzymow np. syntazę tlenku azotu; kompleks Ca 2+/ kalmodulina- ważna rola w kom, aktywuje kinazy białkowe, odgrywa rolę w uwalnianiu przekaźnika z zakonczeń synaptycznych do synapsy, uczynnia rożne enzymy

2. mechanizmy plastyczności zwrotnej (NO, CO, …), u Kalata jest cały rozdział o plastyczności mózgu ale ani słowa o plastycznośći zwrotnej...

Prawdopodobnie wszystkie odruchy cechuje plastyczność.

co to LTP? Długotrwałe wzmocnienie synaptyczne. Jest to zjawisko które może zwiększyć wagę synapsy, czyli na zmianie siły połączeń synaptycznych, czyli uczenie się.

1. ogólne skutki działania neuroprzekaźników i hormonów na procesy komórkowe

czy to nie jest trochę oczywiste? chyba można wymyślić... ?
zmiany w funkcjonowaniu narządów, reakcje ogranizmu, produkcja substancji etc

1. systemy jednolitej transmisji synaptycznej w układzie nerwowym człowieka. (nie od rzeczy będzie przypomnieć sobie mechanizmy regulacji hormonalnej i osie podwzgórzowo-przysadkowo-„obwodowe”). [jakie osie]

chodzi tu o przekaźnictwo synaptyczne? impulsy nerwowe? http://www.biofiz.am.wroc.pl/dydaktyka/inne/bfstr64.html#6
ja do teraz nie wiem w sumie jak regulacja hormonalna działa

Regulacja wydzielania hormonów

- Wydzielanie hormonów regulowane jest:

na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego – informacja o poziomie hormonu jest kierowana zwrotnie do właściwego gruczołu, który reaguje zmniejszonym lub zwiększonym wydzielaniem hormonu; współdziałanie dwóch lub większej liczby hormonów; antagonistyczne działanie hormonów.

- Nadrzędnym ośrodkiem integracyjnym jest podwzgórze, które hamuje lub pobudza przysadkę mózgową do wydzielania odpowiednich hormonów tropowych pobudzających określone gruczoły dokrewne do wydzielania własnych hormonów.

Układ podwzgórzowo-przysadkowy – zgrupowania (jądra) neuronów wydzielniczych podwzgórza i przysadki, tworzące czynnościowy układ wewnątrzwydzielniczy, odpowiedzialny za utrzymanie homeostazy organizmu. Oparty jest na wzajemnej regulacji podwzgórzowo-przysadkowo-obwodowej. Nadrzędną rolę spełnia podwzgórze, którego neurony wydzielnicze produkują nie tylko działające na przysadkę hormony uwalniające (liberyny) i hamujące (statyny), ale również oddziałujące bezpośrednio na tkanki obwodowe – hormon antydiuretyczny oraz oksytocynę. Przysadka nerwowa, w odpowiedzi na sygnały hormonalne z podwzgórza, produkuje i uwalnia szereg hormonów tropowych (płat przedni – endokrynny). Płat tylny – nerwowy składa się z zakończeń bezmielinowych aksonów neuronów wydzielniczych podwzgórza i uwalnia do krwiobiegu przetransportowane z podwzgórza hormony oksytocynę i wazopresynę.

Układ podwzgórzowo-przysadkowy regulowany jest przez pętle długie i pętle krótkie hormonalnych sprzężeń zwrotnych (w głównej mierze – ujemnych), w których konsekwencją produkcji danego hormonu jest zwrotne ujemne (hamujące) działanie na produkcję tego hormonu.

1. Molekularne i komórkowe mechanizmy pamięci w powiązaniu z behawioralnymi modelami pamięci i uczenia

   1. Hebbowski model pamięci - pamięć i uczenie dotyczą zmian strukturalnych w sieci neuronów uaktywnionych w tym procesie, potrzebne do tego odpowiednie wzbudzenie tworu siatkowatego

   2. sensytyzacja – uwrażliwienie, jest wynikiem (przynajmniej u kręgowców) zwiększonego uwalniania neuroprzekaźnika. Kiedy powtarzalne pobudzanie bodźcem powoduje wzrost odruchu

   3. habituacja – uczenie przy częstym powtarzaniu obojętnego bodźca – brak reakcji; Habituacja jest procesem czynnym sterowanym przez- układ siatkowy

Habituacja – zmniejszenie się odruchu w wyniku powtarzająceco się stałego, nieszkodliwego bodźca

1. warunkowanie – Oparty na doświadczeniu proces prowadzący do względnie trwałej zmiany zachowania lub możliwości ujawnienia się zachowania

warunkowanie klasyczne – uczenie się przewidywalnych sygnałów (Pawłow)

warunkowanie sprawcze – uczenie się o konsekwencjach podejmowanych działań (nagradzanie)

1. pamięć deklaratywna - odruchowa-nawykowa- deklaratywna podświadoma, wynik nieasocjatywnego uczenia lub warunkowania klasycznego, umiejętności, nawyki

2. LTP i LTD

   1. Długotrwała potencjalizacja pobudzająca – LTP

      1. Bodziec: 15 s, 20 Hz na komórki ziarniste hipokampa lub 1s 100 Hz na komórki piramidowe hipokampa

      2. Efekt: 7x wzmocniene EPSP w k.piramidowych, do 8 godzin in vitro, do kilkunastu tygodniu in vivo

      3. Samoregenerująca i samoaktywująca cyklaza adenylowa ważna dla utrzymywania się LTP

      4. Mechanizmy modyfikacji pobudliwości – LTP w synapsie:

         1. Dwa typy receptorów glutaminianowych – NMDA i nie-NMDA

         2. Drugi przekaźnik – Ca²⁺

         3. Końcowy enzym wzmacniania – NOS (synteza NO)

         4. Czynnik zwrotnej plastyczności synaptycznej – NO = tlenek azotu

         5. Drugi przekaźnik (cyklaza guanylowa - cGMP)

   2. Długotrwała potencjalizacja hamująca – LTD

1. Neurochemia praktyczna

   1. neurofarmakologia i uzależnienia farmakologiczne – podstawowe mechanizmy, i podstawowe grupy substancji neuroaktywnych

      1. UZALEŻNIENIA:

         1. Uzależnienie fizyczne- nabyta silna potrzeba zażywania jakiejś substancji spowodowana odczuwaniem dolegliwości fizycznych nazywanych zespołem odstawienia (abstynencyjny), takich jak biegunki, nudności, bóle, drżenie mięsni, bezsenność , prowadząca często do potrzeby stopniowego odstawiania poprzez stosowanie środków zastępczych osłabiających negatywne skutki uzależnienia (np. środków uspokajających, przeciwbólowych, słabszych w działaniu do zażywanych uzależniających środków.

         2. Uzależnienie psychiczne – nabyta silna potrzeba zażywania jakiejś substancji lub wykonywania zachowań prowadzących do negatywnych odczuć przy „odstawieniu”: wzrost napędu na poszukiwanie środka uzależniającego, osłabienie woli, obniżenie efektu przyjemności dostarczanej przez ten środek, natręctwa przy abstynencji, samooszukiwanie, obniżenie zainteresowania innymi potrzebami

         3. Uzależnienie społeczne: nabyta silna potrzeba zażywania jakiejś substancji lub wykonywania zachowań prowadzących do negatywnych odczuć przy „odstawieniu” pod wpływem grupy ludzi „mody” w wyniku uzależnienia od grupy, stan odstawienia może prowadzić do wykluczenia z jakiejś społeczności

         4. Przykłady uzależnień: od alkoholu, od narkotyków, od leków, od nikotyny, od jedzenia, od używania komputerów, od używania telefonów komórkowych, od oglądania telewizji, od seksu, od kupowania,…

      2. MECHANIZM POWSTAWANIA UZALEZNIEŃ

         1. Z udziałem SYSTEMu NAGRODY - poszukiwanie i oczekiwanie przyjemności

         2. Substancje uzależniające nie podlegają habituacji (gdy bodziec obojętny jest wielokrotnie powtarzany prowadząc do osłabienia i zaniku reakcji, przeciwstawne działanie torowanie, oba działania ważne w nieasocjatywnym uczeniu

         3. Mózg obniża wrażliwość na tą substancję

         4. Powstaje różnica między oczekiwaniem nagrody a zaspokojeniem niemożność zaspokojenia obsesja poszukiwania i zażywania substancji

         5. Powstaje pamięć emocjonalna (pobudzenie ciała migdałowatego i kory przedczołowej oddziaływanie na j. półleżące i pole brzuszne nakrywki poszukiwania substancji uzależniającej), która może być przyczyna nawrotów od stanu abstynencji.

      3. LECZENIE- wyuczanie nowych odruchów i nawyków wspomagane lekami np. blokujące drogi glutaminoergiczne (ibogaina, mementyna) i dopaminergiczne (metylotetraizochinolina)

   2. zarys neurochemii szczególnych stanów neuropsychicznym, np. miłości i agresji.

      1. Agresję toruje NA z miejsca sinawego położonego z tyłu mostu (pobudzanego fizykalnie, np. poziomem cukru we krwi, lub psychicznie) do podwzgórza przedniego/środkowego

      2. Miłość – wzrost wydzielania DA (w korze czołowej) i NA; wtórny wzrost wydzielania AD – z objawami wegetatywnymi; wydzielanie PEA (fenyloetyloamin) – blokada wychwytu NA i wzrost produkcji NA; silniejsze wzmacnianie warunkowe bodźców sytuacyjnych (jak pod działaniem amfetamin i kokainy)

2. Mechanizmy percepcji na przykładzie modelu percepcji wzrokowej wg Wiesela i Hubela.

Cecha	Komórki proste	Komórki złożone	Komórki z hamulcowym brzegiem
Położenie	V1	V1 i V2	V1 i V2
Sygnały z obojga oczu	Tak	Tak	Tak
Rozmiar pola recepcyjnego	Najmniejszy	Średni	największy
Pole recepcyjne	W kształcie paska lub krawędzi z ustalonymi strefami pobudzeniowymi i hamulcowymi	W kształcie paska lub krawędzi, bez części pobudzeniowej i hamulcowej; reaguje na bodziec w dowolnym miejscu, szczególnie wtedy, gdy porusza się on prostopadle do swojej osi	Takie samo jak w komórce złożonej, ale na jednym z brzegów występuje silna część hamulcowa

1. Podstawowe pojęcia związane z percepcja i mechanizmy przetworzenia bodźca w receptorach

   1. zasada częstotliwości i zasada miejsca w rożnych ujęciach, w tym jako kardynalne prawa neuropsychologii

      1. ZASADA ZNAKOWANEJ LINII PRZEKAZU [ZASADA MIEJSCA] Prawo swoistej energii bodżców Mullera

      2. ZASADA LOGARYTMICZNEGO ODWZOROWANIA INTENSYWNOŚCI [ZASADA CZĘSTOTLIWOŚCI] Prawo Webera – Fechnera Intensywnośc wrażenia zmysłowego jest zalezna od wielkości bodżca

   2. pojęcie jednostki gnostycznej = detektora wzorca
      Zmysły młodego organizmu analizują i rejestrują w pamięci najważniejsze cechy obserwowanego obiektu. Bodźce przez włókna nerwowe aferentne i ośrodki recepcyjne są filtrowane i analizowane dochodząc do pól percepcyjnych (gnostycznych). Nowe bodźce w „pustym gnostycznie mózgu” zajmują znaczne obszary. Wzorzec rodzica utrwala się szybko i w wielu ośrodkach gnostycznych mózgu, reprezentujących różne właściwości jako tak zwana jednostka gnostyczna.

   3. pojęcie pola recepcyjnego - POLE RECEPCYJNE RECEPTORA [Mountcastle] obszar w przestrzeni lub grupa komórek, z której komórka odbiera pobudzenie (niekoniecznie związane z percepcją)

2. podstawy wiadomości o mechanizmach działania narządów zmysłów

3. neuroanatomii systemów czuciowych,

4. reprezentacji korowej zmysłów, kolumienkach korowych etc.

5. Przebieg procesu percepcji wzorkowej.

6. Mechanizm i zasady rozróżniania bodźców dźwiękowych.

1. Reagowanie i ruch.

   1. Różne formy reakcji organizmów - od zmian przebiegu reakcji chemicznych do uwidocznionego zachowania ruchowego.

   2. Typowe mechanizmy reakcji – od odruchu do zachowania inteligentnego

      1. ŁUK ODRUCHOWY - RECEPTOR BODZIEC -> DR. DOŚRODKOWA OŚRODEK ODRUCHU DR. ODŚRODKOWA EFEKTOR REAKCJA WZMOCNIENIE BODZIEC - PĘTLA SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO

      2. ODRUCHY BEZWARUNKOWE (wrodzone) bodziec bezwarunkowy - zmienia stan organizmu, zaburza homeostazę

      3. ODRUCHY WARUNKOWE (wyuczone) bodziec warunkowy - nie zmienia stanu organizmu, może być zapowiedzią bodźca bezwarunkowego

   3. Czynność mięśni i sterowanie czynnością mięśni (od pętli gamma do pętli korowo-podkorowo-móżdżkowo–korowych)

      1. PĘTLA g - system neuronów czuciowych z wrzecion intra i ekstrafuzalnych [włókien mięśniowych właściwych i śródwrzecionowych], ze zwrotnym hamowaniem jednostek mięśni antagonistycznych
         Pętla g nie inicjuje skurczu

      2. Motoneurony a –właściwe ruchowe, małe bardziej pobudliwe z duża ilością synaps na ich powierzchni, najpierw pobudzane i unerwiające niewielka ilość włókien (ważne dla precyzji)

      3. Motoneurony b- unerwiające włókna intra i ekstrafuzalne

      4. Motoneurony g – unerwiające włokna intrafuzalne

      5. Włókna czuciowe Aa – zakończenia pierścieniowo-spiralne wrzecion mięśniowych (grupa Ia) lub receptory ścięgnowe (grupa Ib)

      6. Włókna czuciowe Ab – i Ag – zakończenia bukietowe wrzecion mięśniowych a także wielu receptorów czucia powierzchniowego

      7. Receptory i narządy zmysłów:

         1. ciałka buławkowate Golgiego w ścięgnach Aα I b Reakcja na rozciągnięcia - nagie zakończenia, wolno adaptujące – wyładowania podczas napięcia i rozciągnięcia ścięgna. Podrażnione dopiero po gwałtownym wzroście napięcia mięśnia np. przy silnym jego skurczu

         2. ciałka zmysłowe Ruffiniego torebki stawowej Aβ Ib Odp.dynamiczna i statyczna - zakończenia włókien , wolno adaptujące, reakcja - zmiana położenia stawu, jego nadmierne zgięcie i prostowanie początkowa duża częstotliwość impulsów nowa pozycja stawu mniejsza częstotliwość impulsów

         3. ciałka blaszkowate Pacciniego okostnej Aβ II Głównie zmiana ruchu w stawie w stawach i ścięgnach; mniejsze od zmysłowych, szybko adaptujące.

         4. wrzeciona mięśniowe
            dynamiczne, fazowe - grube, torebkowe, zakończenia pierścieniowio-spiralne) - włókna typu I, Aα I b „woreczka jądrowego”- w środku zbiór jader [unerwione przez g-neurony dynamiczne reakcja dynamiczna
            statyczne, toniczne - cienkie, „łańcucha jądrowego”, zakończenia bukietowe
            - włókna typu II, Aβ II - wzdłuż 1 rząd jąder[unerwiane przez g- neurony statyczne= toniczne odpowiedź statyczna] Czuciowo unerwione przez włókna: Ia (1włókno-1 wrzeciono z zakończeniem pierwotnym pierścieniowo-spiralnym wrażliwym na rozciąganie) i II (zakończenia wtórne pierścieniowo-spiralne lub rozgałęzione). W trakcie rozciągania wrzeciona najpierw faza dynamiczna z większą ilością impulsów, potem statyczna utrzymania długości. Przy silnym rozciąganiu ilość impulsów proporcjonalna do siły rozciągnięcia. O niskim prógu wrażliwości.

   4. Charakterystyka podstawowych kategorii odruchów wg schematu:: bodziec - reakcja oraz schematu: receptor – luk wykonawczy – efektor.

   5. Przykłady badania odruchów i reakcji dowolnych

      1. Bohring

      2. Pieron

      3. chronorefleksografia

   6. Badanie reakcji jako metoda badania psychiki człowieka – psychofizjologia (poligrafia (wariograf), NMR (Spektroskopia magnetycznego rezonansu jądrowego), PET (Pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa)), behawioryzm, etologia - różne możliwości podejścia badawczego.

2. Czynność inherentna układu nerwowego

   1. układ siatkowaty

      1. NIESWOISTY, wytwarza pobudzenie wtórne nieco później niż swoisty pierwotny układ; najważniejszy kontrolny i integrujący układ.

      2. Pobudzany jest przez: receptory czucia somatycznego przez kolaterale (AFERENTACJA OBOCZNA bólu, temperatury, dotyku, czucia głębokiego, wzroku, słuchu); drogą rdzeniowo-siatkowatą, drogą rdzeniowo - śródmózgówiową, nerwem trójdzielnym (orzeźwiające działanie twarzy polanej wodą);

      3. Pobudzenie układu siatkowatego ma związek z MOTYWACJĄ

      4. DZIAŁANIE JEST ZALEŻNE OD AKTYWACJI UKŁADU NEUROTRANSMITTERÓW,

         1. droga NA-(gł. miejsce sinawe, jeśli uszkodzone błędy i wydłużenie reakcji) -ważna dla czuwania;

         2. droga DA– (nakrywka) kontrola czynności ruchowych;

         3. droga ACh- ważna w procesie uwagi, dla mechanizmu pamięci,

         4. droga 5-HT ważna dla wygasania czynności biologicznie niecelowych

      5. WIELOSYNAPTYCZNY I O WIELOKIERUNKOWYM PRZEWODZENIU, ROZLEGŁEJ PROJEKCJI EFERENTNEJ, WSPÓŁDZIAŁA Z UKŁADEM AUTONOMICZNYM DZIAŁAJĄC POZA SWIADOMOŚCIĄ

      6. WSTĘPUJĄCA CZĘŚĆ UKŁADU SIATKOWATEGO – czynności związane z czuciem, percepcją, czuwaniem i zachowaniem świadomości [rozlany hamujący układ wzgórzowy i aktywujący układ śródmózgowia] NIESWOISTE JĄDRA WZGÓRZA– dwustronne połączenia z korą mózgową, wpływają na czynność bioelektryczną kory, bramkowanie impulsacji, CZĘŚĆ ŚRÓDMÓZGOWIOWA o charakterze aktywującym korę – ośrodek desynchronizujący korę, RAS, [uszkodzenie RAS –utrata przytomności i śpiączki]

      7. ZSTĘPUJĄCA CZĘŚĆ UKŁADU SIATKOWATEGO – koordynacja:

         1. RDZENIA KRĘGOWEGO, modyfikuje efekty motoryczne kory,

         2. PNIA MÓZGU: regulacja odruchów autonomicznych, zwłaszcza oddechowego, krążeniowego, regulacja napięcia mięśniowego zginaczy i prostowników (o. rdzenia przedłużonego i mostu) ich działanie wspomagane przez jądra przedsionkowe i móżdżek – ważne dla utrzymania równowagi z udziałem antygrawitacyjnych mięśni, ich nadczynność hamują jądra podstawy i kora mózgu, u naczelnych z racji nadrzewnego trybu życia – zginacze w kończynach przednich i prostowniki w dolnych to mięśnie antygrawitacyjne; część hamująca w RDZENIU PRZEDŁUŻONYM, a pobudzająca w MOŚCIE.

   2. kontinuum stanów wzbudzenia – w tym sen i czuwanie

      1. Co może podlegać rytmowi dobowemu przykłady: temperatura ciała; działanie układu krążenia; wydalanie elektrolitów większe w dzień; dzień –przewaga ukł. współczulnego, noc-przewaga ukł. Przywspółczulnego; wydzielanie hormonów kory nadnerczy; wydzielanie prolaktyny; wydzielanie melatoniny duże w dzień; wydzielanie kortyzolu; wydzielanie hormonu wzrostu; wydzielanie insuliny związane z pobieraniem pokarmu

      2. REGULACJA RYTMÓW DOBOWYCH – PREPARATY MÓZGOWIA:

         1. MÓZG IZOLOWANY = PREPARAT Bremera [1935] Cięcie między wzgórkami pokrywy/ odcięcie projekcji z tworu siatkowatego wzgórza [ŚPIĄCZKA (NREM)]

         2. IZOLOWANE MÓZGOWIE – cięcie między mózgowiem a rdzeniem kręgowym; blokuje dopływ impulsów z kończyn, za to docierają impulsy z głowy (smakowe, zapachowe, słuchowe, wzrokowe [NORMALNA AKTYWNOŚĆ MÓZGU]

         3. PREPARAT PRETRYGEMINALNY – cięcie przy nerwie trójdzielnym, deprywacja sensoryczna jak w izolowanym mózgu, głownie impulsacja z ośrodka desynchronizacji [CZUWANIE NON-STOP]

      3. „OŚRODEK CZUWANIA” - mostowa część tworu siatkowatego, nakrywka, istota szara środkowa, miejsce sinawe, istota czarna i tylne podwzgórze

         1. u kota przecięcie włókien z istoty czarnej – śpiączka

      4. „OŚRODEK SNU” - jądra szwu, okolica przedwzrokowa

         1. u kota zniszczenie miejsca sinawego – wyłączenie/zanik snu REM

         2. u kota zniszczenie jąder szwu – zniesienie snu

      5. CYKLICZNOŚĆ STANÓW WZBUDZENIA

         1. okres snu zależeć może od rozmiarów ciała, od tempa metabolizmu, czasu żerowania, oszczędzania energii we śnie, trybu życia, zagrożenia , od wieku

         2. u noworodka dwufazowy wzór snu: SEM / REM

         3. z wiekiem maleje udział snu SEM 4, SEM 3 i REM

      6. PRZYKŁADOWE SPOSOBY OCENY AKTYWNOŚCI DOBOWEJ - Elektroencefalografia i magnetoencefalografia

      7. DWIE FAZY SNU: Z narastaniem fal wolnych (SEM) i z szybkimi ruchami gałek ocznych i zmniejszonym napięciem mięśniowym (REM)

         1. FAZA FAL WOLNYCH złożona z 4 okresów:

            1. SEM 1 okres: przejściowy między czuwaniem a snem, dezorganizacja rytmu ,

            2. SEM 2 okres: synchronizacja w postaci wrzecion i zespołów K (iglica a po niej wolna fala)

            3. SEM 3 okres: wrzeciona i fale 

            4. SEM 4 okres: podobnie w okresie III, dominacja fal 

            5. W okresie SEM 1 łatwo kogoś wzbudzić, w SEM 2okresie zmiany pozycji ciała, SEM 4 – najbardziej głęboki sen.

NAZWA	AMPLITUDA [mV]	CZĘSTOTLIWOŚĆ [Hz]	TYP
Fale γ [czuwanie, płytki sen]	< 25	26-100 Hz	zdesynchronizowane
Fale β [podczas koncentracji uwagi, głowie w ok. przedczołowej]	15-25 (szybkie)	12-60 Hz	zdesynchronizowane
Fale α [powstają przy braku bodźców wzrokowych]	50 (wolne)	8-13 Hz	zdesynchronizowane
Fale δ (SEM 3 i 4)	> 200	4 Hz	zsynchronizowane
Fale θ [trans, hipnoza, lekki sen, SEM 2]	> 100	4-8 Hz	zsynchronizowane
Wrzeciona	5010050	12-14 Hz	przejściowe
Zespoły K	fala wolna + wrzeciono	przejściowe

1. objawy fizjologiczne różnych poziomów wzbudzenia i metody i badania,

2. sen REM i nonREM

   1. Aktywność kory podczas REM:

      1. Kora oczodołowa – kontrola emocji i myśli (emocjonalne i irracjonalne sny) – obniżona aktywność

      2. Kora wzrokowa V1 – zamknięte oczy – aktywność obniżona

      3. Tylny zakręt obręczy – promieniuje do kory asocjacyjnej, skroniowej i ciemieniowej – aktywność obniżona

      4. Przedni zakręt obręczy

      5. Kora wzrokowa –

      6. Hipokamp i ciało migdałowate – emocje

      7. Twór siatkowaty mostu

   2. marzenia senne - MARZENIA SENNE w fazie REM wynik wzmożonego oddziaływania wzrokowych ośrodków mostu wzgórza i kory; WRAŻENIA ODBIERANE podczas marzeń sennych: w wielu przypadkach słuchowe (60%), dotyku, równowagi, czucia głębokiego [latanie, spadanie, przemieszczanie, ..], wrażenia wzrokowe, ALE NIE WRAŻENIA SMAKU I ZAPACHU

      1. WRAŻENIA SENNE prawdopodobnie wynik PRZYPADKOWYCH wyładowań w pniu mózgu (co 90 minut 0,5 h aktywacja): do pól kojarzeniowych przodomózgowia; nadawanie przez korę podczas snu chaotycznych sygnałów [TEORIA AKTYWACJI I SYNTEZY HOBSONA i MC CARLEY’A]

   3. rola snu - Zachowanie energiił Termoregulacja ( wyższa temperatura wydłuża NREM); Regulacja układu immunologicznego; Objawy stresu przy braku snu; Bezruch chroni przed drapieżnikami; Tworzenie dróg nerwowo- mięśniowych u noworodków; Przygotowanie do zagrożeń dnia codziennego (60-70% snu stanowią koszmary senne); Regeneracja neuroprzekaźników, np. NA w miejscu sinawym podczas REM; Porządkowanie informacji, pamięci (powtórne przeżycie zdarzenia), emocji

1. Potrzeby, napędy, motywacje, emocje – mechanizmy,

   1. podłoże neurofizjologiczne

      1. powiązanie z układami jednolitej transmisji synaptycznej – tu chodzi o jądra początkowe w tworze siatkowatym pnia mózgu

      2. układ limbiczny

         1. Układ nagrody

            1. Pole brzuszne nakrywki (emocja nagrody) -> j. półleżące (emocja nagrody) -> bruszne prążkowie (emocja nagrody) -> j. migdałowate (motyw) -> pole przedczołowe (motyw/silna stymulacja podwyższa DA)

            2. Drażnienie – subiektywna reakcja: ogólne uniesienie, szczęście i bardzo dobre samopoczucie, także: zachowania stereotypowe i kompulsywne, perseweracje

            3. Główny ośrodek pole brzuszne nakrywki – drogi dopaminergiczne (EMOCJA NAGRODY)

            4. jądro półleżące przegrody (EMOCJA NAGRODY) zakończenia neuronów drogi dopaminergicznej

            5. brzuszne prążkowie (EMOCJA NAGRODY)

            6. jądro migdałowate (MOTYW)

            7. kora przedczołowa (MOTYW / silna stymulacja podnosi stężenie dopaminy) j

            8. Drażnienie – subiektywna relacja: ogólne uniesienie, szczęście i bardzo dobre samopoczucie

         2. Układ kary:

            1. Przegroda (neurony hamujące strach) -> śródmózgowie -> środkowe podwzgórze (włókna Ach) -> wzgórze -> wyspa -> brzuszno-przyśrodkowy płat skroniowy

            2. Drażnienie podwzgórza – objawy czystego strachu (rozszerzenie źrenic, wzrost tętna, znieruchomienie, niepokój)

            3. Drażnienie ciała migdałowatego – wolno rozwijący się lęk, strach

            4. Drażnienie wyspy – objawy strachu/zniszczenie – słabe reakcje na ból

            5. przegroda (NEURONY HAMUJĄCE STRACH)

            6. śródmózgowie (serotonina)

            7. środkowe podwzgórze (przykomorowe włókna cholinergiczne – MARGULES i STEIN, 1969)

            8. wzgórze

            9. wyspa

            10. brzuszno-przyśrodkowa kora płata skroniowego

            11. Drażnienie podwzgórza- objawy strach:. rozszerzenie źrenic, wzrost tętna, znieruchomienie, niepokój

            12. Drażnienie c. migdałowatego - ) wolno rozwijające się objawy lęku - strachu

            13. Drażnienie kory wyspy – objawy strachu / zniszczenie - obniżenie reakcji awersyjnych na ból

      3. podwzgórzowe mechanizmy regulacji homeostazy

         1. system homeostazy termicznej - Termoregulacja – zdolność do utrzymania temperatury ciała w zakresie optymalnym dla organizmu; U ludzi można wyróżnić dwa rodzaje termoregulacji: behawioralną – świadomą, polegającą na ubieraniu się adekwatnym do warunków i temperatury otoczenia; fizjologiczną – opartą na odruchach bezwarunkowych (np. dreszcze przy obniżeniu temperatury, pocenie się)

            1. ośrodek grzania (podwzgórze) – pobudzany obwodowymi receptorami ciepła obwodowe mechanizmy grzania – termogeneza- termogeneza drżeniowa - skurcze mięśniowe - termogeneza bezdrżeniowa - produkcja ciepła w innych narządach (wzrost przemiany materii)

            2. ośrodek ziębienia (przednim podwzgórzu) - temperatura krwi pobudza specjalny rodzaj receptorów - termodetektory. mechanizmy ziębienia: parowanie (pocenie) i konwekcja (powierzchowne naczynia skórne) Zahamowanie przyjmowania pokarmów, bezruch, apatia

            3. Wymiana ciepła z otoczeniem następuje gdy temperatura otoczenia jest różna od temperatury organizmu. Wymiana taka może następować na drodze:

               1. promieniowania,

               2. konwekcji,

               3. przewodzenia,

               4. parowania.

            4. Odpowiedzialne za wydzielanie ciepła w organizmie:

               1. wątroba jest jednym z głównych narządów ogrzewających krew;

               2. drżenie mięśniowe - czyli szybkie skurcze powodują wzrost temperatury;

               3. cykle jałowe (czyli cykle, w których z gradientu elektronów w mitochondriumnie tworzy się ATP tylko ciepło) powodują wzrost temperatury. Cykle jałowe są charakterystyczne dla brunatnej tkanki tłuszczowej;

               4. działania hormonalne, takie jak zwiększenie lub spadek aktywności tarczycy więc i wydzielania hormonu tyroksyny.

            5. Odpowiedzialne za wymianę ciepła z otoczeniem, ograniczające ucieczkę ciepła z organizmu:

               1. wymienniki przeciwprądowe w przepływie krwi w kończynach, powietrza w nozdrzach;

               2. termiczne bariery izolacyjne takie jak: tkanka tłuszczowa, sierść, pióra.

            6. Odpowiedzialne za oddawanie ciepła do otoczenia:

               1. ułatwienie przepływu ciepła do powierzchniowych warstw organizmu np. kurczenie lub rozkurczanie naczyń krwionośnychskóry. Gdy organizm dąży do zachowania ciepła, naczynia krwionośne kurczą się i krew nie może tracić ciepła poprzez kontakt z chłodniejszym powietrzem;

               2. zwiększenie odbioru ciepła poprzez parowanie - pocenie i ziajanie.

         2. system homeostazy energetycznej – glukostaza

            1. Regulacja stężenia glukozy we krwi

               1. Podwzgórze – ośrodek głodu i sytości

               2. Trzustka – insulina (wzrost wchłaniania glukozy, glikogeneza) glukagon (glikogenoliza, glukoneogeneza)

               3. Nadnercza – adrenalina i kortyzol (glikogenoliza)

         3. głód i pragnienie

            1. Podwzgórze

               1. ośrodek sytości (jądro brzuszno-przyśrodkowe) pobudzany przez glukozę i leptynę (produkowaną w żółtej tkance tłuszczowej) hiperhagia (skrajna postać –bulimia)

               2. ośrodek głodu (jądro brzuszno-boczne) stale aktywny, hamowany przez ośrodek sytości afagia, anoreksja

               3. Jądra ciał migdałowatych – Uszkodzenie = żarłoczność

         4. gospodarka wodno-elektrolityczna Regulacja bilansu wodnego, 2 główne mechanizmy kontrolujące:

            1. Układ pragnienia

            2. Neurony wydzielające wazopresynę (tylny płat przysadki, resorbuje wodę z kom. Dystalnych

   2. porównanie biologicznych i psychologicznych koncepcji motywacji i emocji,

   3. prawa rządzące motywacją (prawa Yerkesa i prawo Vrooma)

      1. Prawa Yerkesa:

         1. w miarę jak rośnie pobudzenie fizjologiczne (regulowane przez twór siatkowaty), to coraz łatwiej jest wykonywać daną czynność, ale tylko do pewnego poziomu. Później następuje już tylko spadek efektywności, prowadzący w skrajnej sytuacji do całkowitej dezintegracji zachowania.

         2. Dla zadań trudnych optymalny poziom pobudzenia jest niższy, niż dla zadań łatwych.

      2. Prawo Vrooma - Zakłada, że motywacja, efektywność i zadowolenie zależą przede wszystkim od:
         • oczekiwań pracownika związanych z proponowanym poziomem wydajności,
         • oceny przez niego wysiłku potrzebnego do osiągnięcia tego poziomu, 
         • wartości oczekiwanych nagród

   4. objawy emocji – powiązanie z obserwacjami psychologicznymi stanów emocjonalnych – psychofizjologia

      1. Emocje –procesy neurofizjologiczne/psychologiczne wartościujące stymulację/e

         1. Stan pozytywnego lub negatywnego pobudzenia układu nerwowego po zmianie – zaistnieniu, zaspokojeniu potrzeb

         2. Mają objawy wegetatywne: pocenie, ukrwienie skóry, tętno, oddychanie, napięcie mięśni, mimika, rozwarcie źrenicy, ułożenie włosów, czynności układu wydalniczego, pokarmowego... -> objawy emocji

         3. Podlegają warunkowaniu, także nieprawidłowemu – np. jako nerwice wegetatywne

         4. Zachodzą przy odbiorze bodźców przez podwzgórze, jądra podstawy mózgu – układ limbiczny (układ kary i nagrody) -> patologia: mania, depresja, schizofrenia

         5. Cechy:

            1. Znak emocji (zabarwienie), pozytywny (przyjemność) lub negatywny (przykrość)

            2. Natężenie emocji – wielkość wpływu emocji na czynności wegetatywne, zachowanie, tok myśli itp.

            3. Treść emocji – znaczenie bodźca i ukierunkowanie zachowania (np. lęk do ucieczki, a gniew do zachowań agresywnych

   5. ekspresja mimiczna i posturalna emocji,

   6. poligrafia – detekcja kłamstwa.

2. Pamięć i uczenie jako objawy plastyczności mózgu:

   1. uczenie się i warunkowanie – przykłady klasyczne

      1. typy uczenia się:

         1. Spostrzeżeniowe (percepcyjne) – naśladowcze uczenie się na podstawie spostrzeżeń, podglądania, przez nabywanie wzorców motorycznych

         2. Uczenie na drodze metody prób i błędów

      2. GŁ. STRUKTURY AKTYWNE W PROCESIE UCZENIA: KORA MÓZGOWA, WZGÓRZE, UKŁAD LIMBICZNY, UKŁAD SIATKOWATY.

      3. Uczenie się reakcji na pojedyncze bodźce NIEASOCJATYWNE HABITUACJA – uczenie przy częstym powtarzaniu obojętnego bodźca – brak reakcji

      4. TOROWANIE – przeciwieństwo habituacji

      5. Uczenie ASOCJATYWNE – poznanie związków jednego bodźca z drugim; warunkowanie odruchów: WARUNKOWANIE KLASYCZNE i INSTRUMENTALNE

   2. klasyfikacja pamięci

      1. FORMY PAMIĘCI POD WZGLĘDEM CZYNNOŚCIOWYM:

         1. modyfikacja percepcji - uczenie wzorca jako całości

         2. kojarzenie - bodziec - reakcja

         3. uczenie się wzorców motorycznych

         4. regulowanie mechanizmów synchronizujących np. orientacja wg słońca, cechy tańca pszczół

      2. TYPY PAMIĘCI (ZE WZGLĘDU NA TRWAŁOŚĆ I MECHANIZM)

         1. IKONICZNA = bezpośrednia, natychmiastowa,

         2. KRÓTKOTRWAŁA = robocza, operacyjna

         3. DŁUGOTRWAŁA = permanentna

   3. neurobiologiczne mechanizmy pamięci (powiązanie z zagadnieniami punktu 5)

      1. POLE CZOŁOWE

      2. POLE CIEMIENIOWO –SKRONIOWO -POTYLICZNE

      3. POLE SKRONIOWE

      4. Lateralizacja, specjalizacja półkul 91% ludzi-półkula lewa dominująca i dla większości prawa ręka, a prawa półkula dominująca u większości leworęcznych (zdolności artystyczne)

      5. Półkula dominująca związana z klasyfikacja , symbolizacją

         1. Druga analizuje skutki czasowo-przestrzenne

         2. Jedna analizuje, związana z funkcjami mowy, jej uszkodzenia –zaburzenia mowy, zaniepokojenie, utrata pamięci świeżej słów (płat skroniowy)

         3. Druga rozpoznaje przestrzennie środowisko , jej uszkodzenia –astereognozja, euforia, utrata pamięci świeżej wzrokowej i przestrzennej (płat skroniowy), agnozje głownie z uszkodzeń płata ciemieniowego

      6. Hipokamp i okolice: konieczne do uformowania się trwałych śladów pamięci. Informacje krążą po kręgach neuronalnych. Uczenie polega na wzmocnieniu siły (wagi) synaps, dzięki długotrwałemu wzmocnieniu synaptycznemu.

   4. zaburzenia pamięci

      1. Uszkodzenia części płatów przedczołowych połączonych z układem limbicznym zaburzenia pamięci rozpoznawczej.

      2. Urazy z wczesnego dzieciństwa mogą mieć wpływ na zachowanie chociaż nie pamiętane. Bo kolejność dojrzewania: ciało migdałowate, hipokamp, kora, płaty czołowe. Pamięć wczesnych wydarzeń - niewiarygodna, powstaje później.

      3. Amnezja następcza - dotyczy pamięci opisowej, nie narusza pamięci nie-opisowej. (Uszkodzenia wzgórza, płatów skroniowych, przedczołowych, hipokampa i okolic: kory około-migdałowatej, okolicy węchowej).

      4. Amnezja pourazowa:

         1. następcza - brak konsolidacji po urazie, niemożność zatrzymania w pamięci zdarzeń

         2. wsteczna - niemożność odtworzenia z pamięci zdarzeń poprzedzających uraz na różną odległość wstecz - niezależna od ciężkości urazu, stopniowo poprawiająca się z czasem

      5. Zaburzenia pamięci w związku z uszkodzeniami mózgu:
         zespół Korsakowa - uszkodzenie ciał suteczkowatych
         zespół skroniowo –hipokampalny

      6. Amnezja „senna” - przy uszkodzeniu mózgu wskutek zatrucia CO - wymazanie pamięci bieżącej i brak konsolidacji podczas snu

   5. sen a pamięć

      1. prawo „7 plus minus 2” Millera - PAMIĘĆ OPERACYJNA - W określaniu jej pojemności ma zastosowanie „prawo 7±2” Millera, które uwzględnia również długość poszczególnych znaków

         1. Przeciętnie obejmuje 7 znaków, jednostek informacji (cyfr, liter lub dowolnych znaków np. dat)

         2. Wydłużenie znaków zmniejsza pojemność

         3. Dla statystycznie dłuższych nazw walijskich 5,8 znaku a krótszych brytyjskich 6,6 znaku

         4. Jej trwałość wyznacza czas dowolnego utrzymywania, powtarzania „w mowie wewnętrznej”

      2. efekt Kamina - Badania na ludziach i na zwierzętach wykazały istnienie tzw. efektu Kamina, polegającego na tym, że po skończeniu uczenia się ilość zapamiętanego materiału początkowo opada, później zaś paradoksalnie się podnosi. Efekt Kamina to właśnie przejściowe obniżenie pamięci, a występuje ono wówczas, kiedy zawartość pamięci krótkotrwałej zaczyna ulegać obniżaniu, a jeszcze nie wytworzyła się w pełni pamięć długotrwała.

3. Inteligencja:

   1. myślenie konkretne i abstrakcyjne - 4 reguły rządzą operacjami myślowymi (Berlyne):

      1. reguła operacji zerowych (tożsamościowych) bez zmiany pojęcia wyjściowego myśli

      2. reguła odwracalności operacji - istotna cecha inteligencji ludzkiej, dla danej operacji jest możliwa odwrotna, np., dodawanie – odejmowanie

      3. reguła składania operacji - dostosowanie operacji do danych zadań np. mnożenie i dodawanie może dać podobny rezultat co odejmowanie w pewnych sytuacjach

      4. reguła łączenia operacji - jedna operacja może być równoważna dwóm innym operacjom

   2. biologiczne podłoże inteligencji i czynniki składowe inteligencji

      1. POLE KOJARZENIOWE CZOŁOWO-OCZODOŁOWE INTELIGENCJA EMOCJONALNA; okolica ta posiada liczne połączenia z układem limbicznym; USZKODZENIE w tej okolicy może powodować zmiany osobowości (zanik uczuć wyższych), brak skupienia uwagi, zanik więzi społecznych; oraz zaburzenia pamięci krótkotrwałej, kontroli emocjonalnej, zachowania aspołeczne

      2. KORA PRZEDCZOŁOWA GRZBIETOWO-BOCZNA INTELIGENCJA POZNAWCZA; miejsce integracji informacji zmysłowej i wywoływanej z pamięci; kierowania uwagi na określone zdarzenia; łagodzenia wpływu emocji na zachowanie; udziału w uczeniu się czynności ruchowych; LOBOTOMIA TEJ CZĘŚCI KORY może powodować zobojętnienie uczuciowe, zanik norm moralnych, dbałości o siebie, wulgarność, złośliwość, ciągła zmianę planów życiowych.

      3. POLE KOJARZENIOWE SKRONIOWE PRZEDNIE PAMIĘĆ, ROZPOZNAWANIE TWARZY EMOCJONALNE USZKODZENIA TEGO POLA może prowadzić do agnozji wzrokowej (nie rozpoznawanie twarzy), uszkodzenia pamięci, niezdolność ignorowania bodźców bez znaczenia

      4. POLE KOJARZENIOWE POTYLICZNO-SKORNIOWO-CIEMIENIOWE INTEGRACJ CZUCIA SOMATYCZNEGO, WZROKOWEGO I SŁUCHOWEGO - miejsce dokonywania oceny prawdopodobieństwa odniesienia sukcesu, potwierdzenia słuszności wyboru, doświadczania przestrzeni zewnętrznej i wewnętrznej (fizycznej i wyobrażeniowej), świadomości własnego ciała i jego związków z przestrzenią; USZKODZENIA tej części mogą wywoływać zaburzenia obrazu własnego ciała, zakłócenie miejsca i tożsamości: gdzie jesteśmy i kim jesteśmy

      5. Neurony mózgu mogą lokalnie niewiele „pamiętać”, ich wzajemne oddziaływania związane są głównie do powoli zmieniającymi się połączeniami synaptycznymi; grupy neuronów (MINIKOLUMNY) mają złożone stany wewnętrzne i znacznie bogatsze oddziaływania; złożone z nich większe regiony mózgu biorą udział w tworzących się dynamicznie konfiguracjach oddziaływań różnych obszarów; na poziomie całego mózgu ten mechanizm się powtarza; współpraca wielu mózgów umożliwia rozwiązywanie skomplikowanych problemów stojących przed społeczeństwem

         1. Liczba neuronów kory nowej: (kobieta) 19 biliony i (mężczyzna) 23 bilionów

         2. Straty neuronów kory nowej: 85000/dzień (31 mln na rok)

         3. Stosunek szarej do białej masy półkul mózgowych: 1,2 (20 latek); 1,1 (50 latek); 1,5 (100 latek)

         4. Zużycie tlenu w mózgu przez: istotę szarą - 94% i istotę białą - 6%

         5. Kora mózgowa człowieka 3 razy większa niż u małp

         6. W mózgu człowieka więcej istoty białej niż u małp

	gryzonie	naczelne	ludzie
Jaki % masy mózgu stanowi kora mózgowa	77	94	82
Jaki % masy mózgu stanowi móżdżek	9	8	10

1. biologiczne determinanty i wskaźniki inteligencji

   1. INTELIGENCJA PTAKÓW, PRZYKŁADY:

Ptaki (kruki, papugi, kormorany, gołębie) potrafią: liczyć do około 6, kojarzyć z nagrodami skomplikowane sygnały wizualne i słuchowe, wykazują bardzo dobrą orientację przestrzenną, potrafią obejść przezroczyste przeszkody oddzielające je od pożywienia, potrafią uczyć się nowych zachowań przez wzajemną obserwację; kruki oraz zięby Darwina używają gałązek do wyciągania owadów ze szczelin w drzewach, KRUKOWATE wydają się bardzo inteligentne -używają narzędzi, wykazują umiejętność planowania akcji. Mózg krukowatych, ich kora mózgowa i szczególnie przedczołowa części kory SĄ DUŻO WIĘKSZE niż u innych ptaków z wyjątkiem papug; Krukowate mogą posiadać więcej neuronów w korze mózgu niż ssaki o podobnych rozmiarach mózgu.

1. PRZEKAZYWANIE INFORMACJI:

   1. U zwierząt: głos, śpiew

   2. u człowieka: otwarty system łączności w tym nowe wyrazy, znaczenia, produktywność

   3. Ptaki - rozbudowany system sygnalizacji

   4. Delfiny - porozumiewanie z użyciem zdań

   5. Proto-język człowieka 50-200 tys. lat temu

2. ELEMENTY JĘZYKA: podsystem leksykalny; podsystem reguł gramatycznych; fonem (głoska, podstawowy element); sylaba; morfem (1 lub więcej sylab – najmniejsza znaczeniowo cz. wyrazu); zdanie (zbiór wyrazów)

3. Inteligencja zwierząt:

Inteligencja zwierząt – stopień plastyczności mentalnej lub behawioralnej dającej możliwość powstawania nowych rozwiązań; walenie, słonie, naczelne>małpy>pozostałe ssaki; wielu naukowców wskazuje na CZĘŚĆ PRZEDCZOŁOWĄ LUDZKIEGO MÓZGU jako na siedlisko ośrodków o zdolności do czasowej analizy połączonej z zachowaniami, myśleniem i tworzeniem języka; liczne zmiany wskazują na istotny ewolucyjny skok w ewolucji mózgu ludzi i ich inteligencji.

1. SZYMPANSY wykonują narzędzia, polują w zorganizowanych grupach i organizują akty agresji; są zdolne do wykazywania empatii, altruizmu i samo-świadomości; wykonują bardzo dobrze niektóre testy pamięci.

2. OŚMIORNICE (GŁOWONOGI) cechuje równie skomplikowana percepcja wzrokowa jak u ludzi, nudzą się jak ludzie , mają zdolności do uczenia się u używania narzędzi.

3. DELFINY są kreatywne, używają narzędzi, różnicują dźwięki do porozumiewania tworząc coś w rodzaju języka.

4. PSY - uczą się różnych form zachowania (przykład tresury), potrafią „rozróżnić” inne psy na fotografii.

5. KOTY - można także tresować, uczą się tricków.

6. SŁONIE konsolidują grupę rodzinną, pomagają sobie, bawią się razem w wodzie, komunikują się ze sobą przez wibracje odczuwane w nogach, rozpoznają się w lustrze.

7. Udało się tak wytrenować szympansicę, która za pomocą magnesu bezbłędnie prowadziła żelazną obręcz przez bardzo skomplikowany labirynt, którego przebieg za każdym razem zmieniano (Rensch i Döhl).

8. W eksperymencie z rezusem 12 kolorowych kółek, ułożonych w rzędach w różnej kolejności wymieniano na różne ilości pożywienia w zależności od zajmowanego miejsca i koloru; rezusowi udało się prawie w 100% odszukać 3 najlepiej nagradzane kółka (Kapune).

9. Opiekunka szympansicy Washoe, zdołała w ciągu 22 miesięcy wpoić jej 30 różnych znaków mowy głuchoniemych, inna szympansica, Sarah, nauczyła się posługiwać 130 znakami słownymi (Gardner).

1. mowa ludzka i „mowa” zwierząt

   1. MOWA - artykułowanie dźwięków, odróżnianie dźwięków, utrwalanie w wersji pisanej i rozpoznawanie wersji zapisanej; wypowiadanie słów wymaga odpowiedniego aparatu wibracyjnego i rezonacyjnego, który przez ruch powietrza wprawia struny głosowe w drgania

   2. POLE CZOŁOWO-SKRONIOWO-CIEMIENIOWE –nadrzędny ośrodek mowy

   3. INNE OŚRODKI MOWY:

      1. RUCHOWY MOWY BROCA (płat czołowy) przetwarzanie informacji słuchowej na plan artykulacji dźwięków

      2. KOORDYNUJĄCY RUCHY W CZASIE PISANIA

      3. WZROKOWY MOWY (zakręt kątowy=łukowy)

      4. POLE SŁUCHOWE WERNICKEGO (zakręt skroniowy górny) rozumienie informacji słuchowej

   4. FUNKCJA MOWY ZWIĄZANA JEST Z PÓŁKULA DOMINUJĄCĄ; USZKODZENIE OŚRODKÓW MOWY afazje ruchowe, czuciowe i amnestyczne

Afazja, typ uszkodzenia	Charakterystyczne błędy w nazewnictwie
Ruchowa – pole Broki	„keslo”, powolna mowa i zniekształcona, trudność w mówieniu
Czuciowa – pole Wernickego	„stołek” lub „siedzidło” neologizm, mowa prawidłowa, dużo żargonów i neologizmów, utrata sensu, brak zrozumienia wypowiadanych słów
Przewodzeniowa – pęczek łukowaty	„czesło nie, kesło… kreso” pojmowanie sensu słów prawdziwe
Amnestyczna – zakręt łukowaty	„wiem, co to jest.. mam ich dużo” brak zaburzeń mowy, ale trudności w rozumieniu języka pisanego lub treści rysunków, aleksja (ślepota słowna)

1. OBSZARY Z TYŁU KORY- odbiór mowy

2. OBSZARY Z PRZODU KORY - nadawanie mowy

3. BOCZNA CZ. ZAKRĘTU ZAŚRODKOWEGO - udział w formowaniu zgłosek

4. OK. OŚRODKA BROKI - łączenie zgłosek w wyrazy i płynne ich wypowiadanie

5. OK. PŁATA CZOŁOWEGO Z PRZODU POLA BROKI - treściowy aspekt formułowania wypowiedzi

6. OK. PODCZOŁOWE - rozumienie mowy wewnętrznej i zachowania

7. OK. OŚRODKA WERNICKEGO - rozpoznawanie i rozumienie mowy

8. OK. SKRONIOWE OD PRZODU OŚRODKA WERNICKEGO - przechowywanie śladów pamięciowych niezbędnych do rozumienia mowy.

9. Rozwój mowy:

   1. NOWORODEK dźwięki nieartykułowane

   2. 2 MIESIĄC ŻYCIA gruchanie [głoski gy-gu]

   3. 4 MIESIĄC ŻYCIA gaworzenie, samogłoski i spółgłoski [ba, ga]

   4. 6 MIESIĄC ŻYCIA reakcja kołowa-powtarzanie tych samych sylab [ma-ma-]

   5. 9 MIESIĄC ŻYCIA reakcja na swoje imię

   6. 10-11 MIESIĄC ŻYCIA wypowiadanie pierwszych słów

   7. 12 MIESIĄC ŻYCIA wypowiadanie kilku słów

   8. 18 MIESIĄC ŻYCIA używanie równoważników zdań

   9. 24 MIESIĄC ŻYCIA pierwsze zdania

   10. 30 MIESIĄC ŻYCIA używanie zaimka „ja

   11. 36 MIESIĄC ŻYCIA układanie dłuższych zdań

   12. 4 ROK ŻYCIA umiejętność opowiedzenia bajki, wierszyka, zdarzenia

1. Genetyka zachowania;

   1. podstawy genetyki (podstawowe definicje, mechanizmy /mejoza, mitoza, transkrypcja, translacja, regulacja ekspresji/ i prawa)

      1. KWASY NUKLEINOWE:

         1. Struktura I rzędowa - kolejność nukleotydów

         2. Struktura II rzędowa – podwójna helisa; ważna komplementarność zasad: A-T, C-G

         3. DUPLIKACJA – REPLIKACJA DNA

         4. TRANSKRYPCJA – SYNTEZA RNA

         5. TRANSLACJA –BIOSYNTEZA BIAŁKA

Nukleotydy	DNA	RNA
Zasada azotowa	Pirymidowa (C/T) lub Purynowa (A/G)	Pirymidowa (C/U) lub Purynowa (A/G)
Cukier prosty	dezoksyryboza	ryboza
Reszta kwasu fosforowego

1. KOD GENETYCZNY:

   1. Trójkowy - trójki nukleotydów zawierają informacje o aminokwasie, możliwych 64 trójek, z nich 3 nonsensowne; są trójki rozpoczynające proces translacji

   2. Uniwersalny - ten sam system kodowania w świecie ożywionym [są małe wyjątki];

   3. Zdegenerowany - prawie wszystkie aminokwasy są kodowane przez więcej niż jedną trójkę nukleotydów [wyjątki: tryptofan i metionina];

   4. Bezprzecinkowy

   5. Niezachodzący

2. CZYNNIKI TRANSKRYPCYJNE warunkują tempo syntezy białek:

   1. CZEŚĆ REGULATOROWA GENU obejmuje:

   2. PROMOTOR- poprzedza gen strukturalny, ważny dla rozpoczęcia transkrypcji, tu sekwencja TATA jest ważna dla przyłączenia polimerazy RNA i przyłączenia białek

   3. WZMACZNIACZ- jest ulokowany w dalszej odległości od genu, odpowiada za nasilenie procesu transkrypcji

   4. WYCISZACZ- jest ulokowany także w dalszej odległości od genu, odpowiada za spowolnienie reakcji

   5. HOUSEKEEPING GENES- ulegają ekspresji we wszystkich komórkach, to znaczna grupa genów strukturalnych

   6. promocja transkrypcji - Białka wiążąc się z sekwencjami regulatorowymi genu (odc. promotora lub wzmacniacza) umożliwiają przyłączenie polimerazy RNA do odcinka promotora

   7. Reorganizacja struktury chromatyny, np. metylacja DNA lub histonów wpływa na transkrypcję genów.

   8. Onkogeny - białka sterujące wzrostem /podziałami komórek, w stanach patologicznych np. powstawania nowotworów

      1. Protoonkogeny - geny sterują syntezą onkogenów. Np. protoonkogeny c-fos i c-jun dają matrycę dla białka aktywującego AP-1 – przyłącza się ono do swoistych miejsc (specjalnych sekwencji nukleotydów) DNA wpływając na ekspresję wielu genów.

   9. Hormony sterydowe, połączone w komórce receptorami wewnątrzkomórkowymi wchodzą do jądra i regulują syntezą odpowiednich hormonów, np. glikokortykosterydy (z kory nadnerczy) stymulują syntezę somatotropiny (w przysadce mózgowej), hamują syntezę prekursora hormonu adrenokortykotropowego czy endorfin.

3. PRAWA GENETYKI

   1. Pierwsze prawo Mendla - Zwane prawem czystości gamet, mówi, że każdy organizm posiada dwa czynniki (obecnie zwane genami allelicznymi, allele) rządzące pojawieniem się danej cechy, które organizm otrzymuje od swoich rodziców, po jednym od każdego, natomiast w komórkach rozrodczych (gametach) znajduje się zawsze tylko jeden taki czynnik. Jeże-li np. rodzice (P) są różnymi homozygotami o barwie kwiatów czerwonej (geny AA) i białej (geny bb), to powstałe potomstwo (F1) będzie miało w swoim genotypie po jednym genie od rodziców (Ab), a w pokoleniu drugim (F2), powstałym wsku-tek samozapylenia osobników pokolenia F1, nastąpi rozszczepienie cech w genoty-pach na typy AA, Ab, bb w stosunku 1:2:1

   2. Drugie prawo Mendla - Dotyczy dziedziczenia dwóch lub więcej cech i mówi, że cechy te, np. barwa i kształt nasion grochu siewnego, dziedziczą się niezależnie, co, jak obecnie wiadomo, jest słuszne, o ile geny determinujące te cechy nie są sprzężone, tzn. są zlokalizowane w różnych, niehomologicznych,chromosomach. W przypadku skrzyżowania rodziców homozygotycznych pod względem dwóch cech, np. jeden osobnik o dominujących cechach - żółtej barwie i okrągłym kształcie nasion (geny YYRR) i drugi o recesywnych - zielonej barwie i nieregularnym kształcie nasion (yyrr), otrzymamy w pokoleniu F1 jednolite potomstwo o genotypie YyRr, czyli żółtych i okrągłych nasionach, a w poko-leniu F2 cztery różne fenotypy, tzn. dominujący typ rodzicielski o nasionach żółtych, okrągłych, dwa nowe rekombinanty o nasionach żółtych i nieregularnych oraz o na-sionach zielonych i okrągłych, oraz recesywny typ rodzicielski o nasionach zielonych i nieregularnych w stosunku 9:3:3:1.

   3. Chromosomowa teoria dziedziczności (dziedziczenia) Teoria, wg której cechy są uwarunkowane przez geny znajdujące się w chromoso-mach. Pionierem jej był A. Weismann (1884). Ponowne odkrycie praw Mendla na po-czątku XX w. zwróciło uwagę na zagadnienie lokalizacji najmniejszych jednostek dzie-dziczenia (genów) w komórkach rozrodczych (Th. Boveri i W.S. Sutton). Badania przeprowadzone przez amerykańskiego genetyka Th.H. Morgana doprowa-dziły do wniosku, że geny znajdują się w chromosomach, są ułożone liniowo i każdy z nich ma ściśle określone miejsce (locus). U organizmów diploidalnych każdemu chromosomowi odpowiada drugi (homologiczny), tak że ich liczba w komórkach so-matycznych wynosi 2n. Zatem każdy gen występuje w postaci pary tzw. alleli (ozna-czanych niekiedy literami alfabetu, np. “a" dla allelu recesywnego i “A" dla allelu do-minującego).

1. dylemat „natura czy kultura” i jego rozstrzygniecie

Spór naukowy dotyczący tego, czy w procesie kształtowania się osobowości bardziej istotny jest wpływ środowiska (wychowanie, kultura, itp.) czy biologia (hormony, ge-ny, itp.). Za twórcę terminu uważany jest Francis Galton, który użył go w tytule arty-kułu z 1874 r. zatytułowanym "English men of science: their nature and nurture" [An-gielscy ludzie nauki: ich natura i wychowanie]. Rozważania dotyczyły udziału cech wrodzonych i czynników środowiskowych na posiadanie wybitnych zdolności nauko-wych. Stanowisko w psychologiczno-biologicznym typie sporu „natura czy kultura?". Ją-drem poglądów socjobiologów i psychologów ewolucyjnych w omawianym typie spo-ru jest teza, iż każda cecha (predyspozycja, zachowanie) jest uwarunkowana jedno-cześnie przez naturę i kulturę, przy czym przewaga leży po stronie natury. Teza ta jest charakterystyczna dla umiarkowanego natywizmu/ heredytaryzmu. Przez „naturę" rozumie się przede wszystkim geny, uposażenie dziedziczne, wrodzone, a przez „kul-turę" - środowisko; to, co nabyte. Fraza „przewaga leży po stronie natury" może być odczytana co najmniej dwojako: 1) „wszystkie nasze działania mają fizyczne, mate-rialne podstawy" [Dawkins 2003 s. 27]; 2) biologiczna struktura człowieka nie deter-minuje występowania pewnych cech, ale ogranicza albo eliminuje możliwość poja-wienia się ich. Występują tu jednak swoiste zachwiania terminologiczne. Po pierwsze, dystynkcja „geny - środowisko" nie jest ściśle przestrzegana na gruncie socjobiologii, ponieważ jedne geny mogą pełnić funkcję środowiska dla innych: „z punktu widzenia każdego genu chyba najważniejszą częścią jego środowiska są wszystkie inne geny, z którymi się styka" [Dawkins 1994 s. 268]. A zatem zakresy terminów „geny" i „środo-wisko" krzyżują się. Po drugie, odróżnienie tego, co wrodzone, od tego, co nabyte, traci swą klarowność, gdy uświadomimy sobie, że to, co wrodzone, zostało kiedyś na-byte w toku ewolucji, przez adaptację do środowiska. Argumentując za swymi tezami socjobiolodzy i psycholodzy ewolucyjni wprost powołują się na dane empiryczne: 1) podobieństwa między człowiekiem a jego przodkami ewolucyjnymi, stwierdzone w oparciu o: a) obserwację zachowań zwierząt (zwłaszcza małp naczelnych) i porówny-wanie ich z zachowaniami ludzkimi; b) porównywanie genomu zwierzęcego z geno-mem ludzkim; c) rekonstruowanie przy pomocy materiału kopalnego budowy anato-micznej i fizjologicznej oraz zachowań praludzi, aby je przyrównać do zachowań wyż-szych naczelnych i współcześnie żyjącego człowieka; 2) identyfikowanie cech psychicznych i zachowań, uniwersalnych dla wszystkich kultur ludzkich; 3) znajdowanie genu (grupy genów), powodującego zaistnienie cechy X. Poza przytoczonymi strate-giami argumentacyjnymi, autorzy pracujący w obrębie obu omawianych dyscyplin przyjmują także ukryte, zawoalowane założenia, które nie są czerpane z empirii, a które przesądzają sposób interpretacji danych empirycznych. Przykładowo, zakłada się implicite, że wszystkie aspekty natury ludzkiej mają pochodzenie ewolucyjne, aby następnie szukać potwierdzenia tego założenia w badaniach empirycznych, interpre-towanych w duchu ewolucyjnym: jeśli badanie dotyczy jakiegoś zachowania, znajduję korzenie tego zachowania w programie genetycznym, który wyewoluował w drodze doboru naturalnego. W rozumowaniu powyższym mylona jest przesłanka z wnio-skiem: w punkcie wyjścia przyjmowane jest bez uzasadnienia zdanie, które następnie próbuje się uzasadnić (błąd petitio principii). Niekiedy również przyjmuje się, że to, co powszechne, musi być dziedziczne, a to, co dziedziczne, musi być powszechne. Jest to przykład błędnego koła w rozumowaniu (circulus vitiosus): kryterium wyznaczania, która cecha (zachowanie) jest dziedziczna, jest jej powszechność, a powszechność tej cechy świadczy o dziedziczeniu jej.

1. genetyczne mechanizmy determinujące zachowanie,

2. przykład relacji fizjologicznych odpowiedzialnych za determinację płci i zachowań płciowych

   1. GENETYCZNE ZABURZENIA DETERMINACJI PŁCI:

      1. Aberracje chromosomowe: samorzutne lub wywołane sztucznie pęknięcia chromosomów (ich różne układy delecja-, translokacja, inwersja, duplikacja.

      2. Aneuploidalność – niedobór chromosomów lub obecność nadmiarowych chromosomów, często wynik złego rozdziału chromosomów podczas podziału komórkowego

      3. Aberracje chromosomów płciowych: ZESPOŁY:TURNERA (X0), KLINEFELTERA (XXY), SUPERSAMICY (XXX), SUPERSAMCA (XYY)

      4. Zespól feminizujących jąder (zespół kobiety XY) - mutacja genu receptora androgenów - niewrażliwość na androgeny - 1/20 000 urodzeń

   2. DYMORFIZM PŁCIOWY - fizyczny średnio wyrażony, przeciętnie wyrażający się 8% różnicami morfometrycznymi, np. różnica w przeciętnym wzroście: 10-12 cm zewnętrznie przejawiający się drugo- i trzeciorzędowymi cechami płciowymi (genitalia, piersi, różnice budowy kośćca, owłosienia, cechy psychiczne, rola społeczna)

      1. TYPOLOGIA RÓŻNIC W BUDOWIE CIAŁA:

         1. Typ męski: silna budowa górnych części ciała, karku i obręczy barkowej, duża głowa, wystający profil twarzy, wąskie biodra, relatywnie krótszy tułów i dłuższe kończyny, mniejsze otłuszczenie (15-18% mc), lepiej rozwinięte mięśnie (42% mc), względnie większa pojemność serca i płuc, niższa częstość serca

         2. Typ żeński: drobniejsza głowa, bardziej zaokrąglone kształty, relatywnie dłuższy tułów, krótsze kończyny, znaczniejsze otłuszczenie (24-28% mc), słabszy kościec i mięśnie (36% mc), luźniejsze torebki stawowe, większa gibkość i precyzja ruchów, niżej położony środek ciężkości ciała, mniejsza siła mięśniowa i o 25-30% mniejsza wydolność fizyczna, większa odporność

   3. CECHY PŁCIOWE:

      1. Pierwszorzędowe – gonady

      2. Drugorzędowe – genitalia

      3. Trzeciorzędowe - piersi, proporcje budowy ciała,…, także różnice psychiczne

   4. RÓŻNICE W BUDOWIE MÓZGOWIA:

      1. jądro nadskrzyżowaniowe podwzgórza (ośrodek regulacji cyklu okołodobowego i płciowego) - u kobiet – wydłużone, u mężczyzn – owalne

      2. obszar przedwzrokowy jądra nadskrzyżowaniowego - u mężczyzn - do 2,2 razy większy niż u kobiet.

      3. spoidło przednie - większe u kobiet niż u mężczyzn (ok. 16%)

      4. spoidło wielkie - większe u kobiet

      5. symetria półkul - większa u kobiet

      6. lateralizacja - późniejsza u kobiet

1. Etologia i etologia człowieka:

   1. problem opisu mechanizmów zachowania zwierząt i człowieka – problem definicji instynktu,

   2. mechanizmy zachowań instynktownych (BK, WMW, SWR) i ich przykłady,

   3. prawa rządzące zachowaniami instynktownymi

      1. Zasada Z - W wg Schneirli

         1. (zbliŻenie - wycofanie w zaleŻności od siły bodźca)

         2. ambiwalencja, ambitendencja

      2. Zasada Podwojnej Kwantyfikacji Bodźca i Motywacji - sumowania siły bodźca i siły popędu (wg Lorenza)

         1. F = f (QStim × D)

         2. gdzie: Q - intensywność bodźca, D - intensywność napędu

      3. Zasada Heterogennego Sumowania własności bodźca złoŻonego (Seitz, Tinbergen)

         1. Qthr ≤ Σ (ki × Ii)

         2. gdzie: Qthr - wartość progowa, Ii – intensywność składowej, ki – waga składowej

   4. zachowania instynktowne w szczególnych sytuacja

      1. upustowe - przy długotrwałym braku wyzwalaczy, narastającym napędzie (Lorenz); np. szpak Lorenza, samogwałt, „świńskie godziny kota domowego” ... (konsekwencja prawa podwojnej kwantyfikacji)

      2. zastępcze - Reakcje zastępcze (zmieniona czynność) w konflikcie napędow i w stanie frustracji (niespełnienia); np. pozorne Żerowanie, czyszczenie ciała, konsumpcja paluszkow, palenie papierosa

      3. przerzutowe

   5. zachowania zrytualizowane

      1. ryty - Czynności zrytualizowane (ryty, rytuały):

         1. Cechy definicyjne:

            1. Ewolucyjnie utrwalone zmiany pewnych zachowań, np. zamiast funkcji spełniającej funkcja komunikacyjna

            2. Cechy charakterystyczne: zmiana funkcji, emancypacja – oderwanie od pierwotnego kontekstu, uproszczenie, stereotypowość, przejaskrawienie – poza, zmiana wyzwalacza i poziomu progowego, zmiana ukierunkowania przestrzennego reakcji, stała intensywność reakcji

      2. Etogramy – sposoby zachowania danego gatunku uwzględniające opis i analizę procesów społecznych zachodzących zwłaszcza w komunikacji między organizmami i kształtowanie się organizmów w rozwoju osobniczym:

         1. Zachowanie ludzi i zwierząt jest przeważnie ukierunkowane na realizację określonych działań, czyli jest celowe

         2. W drodze ewolucji biologiczny mechanizm zachowań ukształtował się tak, by służyły one np. zachowaniu życiu, prokreacji...

         3. Dokonuje się to za pomocą odruchów wrodzonych działających na poziomie łuku odruchowego; za pomocą zachowań popędowych – przez wzbudzenie odpowiednich struktur mózgowych.

      3. kulturowo zasymilowane formy zachowań instynktownych człowieka

         1. INSTYNKT wrodzona zdolność do wykonywania pewnych czynności stereotypowych, niewyuczonych, swoistych dla danego gatunku i istotnego dla jego przetrwania.

         2. KULTUROWE WYZWALACZE, WZORCE ZACHOWANIA

            1. oznaki dostojeństwa, dominacji: jeżenie sierści, prężenie ciała, hełmy, epolety,

            2. sygnały behawioralne poddania, podległości: prezentacja bezbronności, podanie dłoni, ukłon,

            3. znaki powitania, łagodzenia, przynależności: podarunki, karmienie, pocałunek, iskanie, seks,

            4. znaki o znaczeniu rozrodczym: atrakcyjny wygląd, kosmetyki, odzież

2. Socjobiologia i memetyka:

   1. podstawy ewolucjonizmu jako postawy socjobiologii

      1. SOCJOBIOLOGIA - Zajmuje się wyjaśnianiem zachowań społecznych organizmów rozpatrywanych w kontekście doboru naturalnego (jako mechanizmu)

         1. WPROWADZONA W LATACH 70-TYCH XX WIEKU

         2. Stosuje modele matematyczne do opisu stabilności ewolucyjnej

         3. Między innymi zajmuje się wyjaśnianiem zachowań altruistycznych

         4. Opiera się między innymi na genetyce populacyjnej

         5. KRYTYKOWANA MIĘDZY INNYMI PRZEZ antropologów kulturowych, bo genotyp nie może wyjaśniać wszystkie zmienności fenotypu behawioralnego; np.. bliskość genetyczna szympansa i szympansa karłowatego nie tłumaczy dużych różnic w ich zrachowaniach; SZYMPANS - grupy społeczne o męskiej dominacji, i dużej agresji; SZYMPANS KARŁOWATY - grupy społeczne z matriarchatem, o niewielkiej agresji

      2. PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA - tłumaczy ludzkie zachowania jako wynik ewolucji biologicznej i kulturowej zgodnie z tezami że część zachowań dziedziczona jest ewolucyjnie

         1. Jest „sprawdzana” w badaniach na populacjach osób spokrewnionych i niespokrewnionych

         2. Zespoły cech – natury psychiczne, tym bardziej odległe im większy dystans genetyczny, np.: natura kocia, psia, lisia,…

   2. główne tezy psychologii ewolucyjnej (dobór krewniaczy, altruizm zwrotny, ewolucyjnie stała pula strategii zachowania)

      1. Dobór krewniaczy (Hamilton) czyli altruizm niższy, nepotyzm

      2. Altruizm zwrotny (Trivers) zachowanie typu „przewidywanego rewanżu i odroczonych korzyści“

      3. Ewolucyjnie stała strategia zachowania= STRATEGIA EWOLUCYJNIE STABILNA stałość puli behawioralnej populacji

      4. altruizm-zachowanie na korzyść innych, przeciwstawne egoizmowi

         1. ALTRUIZM TWARDY – poświęcanie bez możliwości uzyskania korzyści

         2. ALTRUIZM – występuje zwykle wobec jednostek bliżej spokrewnionych

         3. ALTRUIZM ODWZAJEMNIONY – z oczekiwaniem na korzyść, zwykle między gatunkami

   3. znaczenie osiągnięć psychologii ewolucyjnej w wyjaśnianiu zachowań człowieka,

   4. biologiczne podłoże altruizmu,

   5. ewolucja a moralność

      1. WRODZONE PODSTAWY MORALNOŚCI

         1. (Sigismund & Nowak,1998)

         2. Wprowadzenie przypadku (błędne reakcje) i uczenie się do strategii rozgrywek: zachowanie sprawdzonych i usuwanie nieskutecznych taktyk [symulacja znaczenia wzajemnej wiedzy o osobnikach dla ich współpracy w populacjach 20, 50 i 100 osobników]

         3. wariant z ograniczoną wiedzą o skłonności do współpracy (malejącą ze wzrostem liczebności populacji)

         4. prawdopodobieństwo współpracy maleje z wielkością populacji, niezależnie od odległości i znajomości osobników

         5. populacja podlega cyklowi, na przemian zyskują liczebną przewagę „naciągacze” wykorzystujący „naiwnych altruistów”, którzy po przekroczeniu krytycznej gęstości są eliminowani przez „dyskryminatorów” kooperujących jedynie z par-tnerami o obiecującej reputacji.

   6. Replikatory i koncepcja memetyki.

      1. MEMETYKA - DARWINIZM W ŚWIECIE IDEI

         1. Mem- samopowielająca jednostka naśladownictwa, informacji (system sygnałów), podlega ewolucji: bo jest bezkierunkowo zmienny, samopowielający, to najmniejsza jednostka doboru ewolucji kulturowej

         2. Memetyp – zbiór memów - genotyp o jednym nośniku

         3. Nośnik memu -. zdolny do jego przechowania, realizacji i powielenia

         4. Kryterium selekcji - skuteczność powielania w nośnikach, w tym jako doraźny skutek: powielanie memów o małej wartości np. pornografia, filmy akcji, przekleństwa,

         5. Teza: Memy kontrolują swoje nośniki i ich geny

      2. RÓŻNE PROGNOZY PRZYKŁADY

         1. Teoria małego świata (Watts & Strogatz, 1998) - mały świat = sieć komunikacyjna, w której rozproszone sieci regularne (np. „hermetyczne kliki”) połączone są w nadrzędną sieć losową (przypadkowymi, nielicznymi szlakami komunikacyjnymi

            1. niewielka liczba losowych długodystansowych powiązań wystarczy, aby możliwa była (krotkołańcuchowa i szybka) komunikacja miedzy dowolnymi elementami wielkiej sieci

            2. w małym świece zmiany szerzą się szybko i wymykają się kontroli …

            3. szerzenie się plotki, żartów, idei, epidemii, działanie Internetu, sieci znajomości, ..

            4. małe światy cechują się m.in.:

               1. charakterystyczną wielkością sieci regularnych (klik)

               2. charakterystyczna długością ścieżki komunikacyjnej

         2. Teoria katastrof (teorią morfogenezy lub teorią przejść nieciągłych) - dział matematyki, zajmujący się nieliniowymi systemami dynamicznymi, w których ciągła zmiana parametru kontrolnego prowadzi do gwałtownych, jakościowych zmian zachowania systemu (układy, które po przekroczeniu progu oddziaływań, nagle zmieniają się dramatycznie); największe wpływy na historię świata mają zdarzenia niespodziewane