BLOK I

I. ZREKONSTRUUJ W ZASADNICZYCH RYSACH OBRAZY SPOŁECZEOSTWA MODERNISTYCZNEGO I POSTMODERNISTYCZNEJ SOCJETALNOŚCI W KONCEPCJI ZYGMUNTA BAUMANA

Zygmunt Baumann - „Socjologiczna teoria postmoderny” – dokonał porównywania postmodernizmu i modernizmu z punktu widzenia socjologicznego. Wychodzi z założenia, że postmoderna, postmodernity, postmodernizm związany jest z określonymi warunkami społecznymi wykrystalizowanymi w zamożnej Europie w XX wieku. Postmoderna może być interpretowana jako moderna świadoma skutków własnego działania. Bauman traktuje postmodernizm jako odwołujący się nieuchronnie do tego co przyniósł modernizm - przy czym świadomość skutków własnego działania nie musi znaczyć upadku, stoczenia.

Bauman mówi także o skutkach moderny, które były nieprzewidziane. Model modernistyczny nastawiony był na osiągnięcie doskonałego społeczeństwa, w którym wszystko będzie urządzone racjonalnie a tym samym będzie zaspokajało wszystkie pragnienia.

(Włoski filozof Vattimo – uważał modernizm zastąpił mit nowoczesny, przejmując jego koncepcję dochodzenia do doskonałości, ale w micie nowoczesnym, czyli też w religii chrześcijańskiej ten doskonały punkt dojścia znajdował się poza naszym światem - tam gdzie wychowywany był Bóg. Modernizm wskazuje analogię między myśleniem chrześcijańskim, mitem nowoczesnym (chrześcijańskim) a społeczeństwem modernistycznym.)

Bauman mówi, że postmoderna zauważyła, że modernizm nie zrealizował swojego projektu w sposób tak doskonały jak miał zamiar to zrobić. Pojawił się szereg problemów, które stały się przeszkodą do myślenia w kategoriach doskonałości. Postmoderna jest nastawiona na wydobywanie nieprzewidzianych trudności, które są opozycyjne do zakładanych: uniwersalizmu prawa, jasności poznania, homogeniczności, jedności przestrzennej oraz historii jako ukierunkowanego czasu, z którym wiązana jest jedność procesu historycznego.

Modernizm zakładał uniwersalizm prawa, jasność poznania racjonalnego, homogeniczność, jedność przestrzenną i historię jako ruch ukierunkowany, który pozwala mówić o określonym nurcie zdarzeń, zmierzających do określonego celu – szczęścia społeczeństwa. Postmoderna przeciwstawia mu pluralizm i różnorodność przestrzeni, przypadkowość, coś co przeciwstawia się związkowi przyczynowo-skutkowemu, charakterystycznemu dla modernizmu.

Moderna opowiedziała się po stronie układu, który został wyznaczony przez uniwersalizm, jasność, jedność, kierunkowość. Postmodernizm wydobywa drugą stronę rzeczywistości, która przez modernizm nie może być opisana: pluralizm, różnorodność, przypadkowość, brak zakotwiczenia w związkach przyczynowo-skutkowych, ambiwalencja poznania.

Bauman pokazuje opozycję tego w jaki sposób chciał widzieć świat modernizm a tym jak można widzieć świat. Mówi się o współistnieniu modernizmu i postmodernizmu. Postmodernizm traktowany jest jako krytyczne podejście do tego co mógł pokazać modernizm - wydobycie tego czego nie pokazał. Bauman mówi, że trzeba mówić o odrębnej socjologii postmodernizmu, innej niż socjologia modernistyczna. Uważa, że socjologia postmodernistyczna opisuje autonomiczną kondycję społeczną, samo utrzymującą się, samo zawierającą się, której nie możne definiować za pomocą terminów właściwych modernie. Postmodernistyczna socjologia nie jest więc w opozycji do moderny, wyraźnie zdeterminowanej i determinującej. Wyraźny jest porządek. Natomiast społeczeństwo nie jest traktowane jako uporządkowane hierarchicznie, ustrukturyzowane całościowo i podlegające linearnemu postępowi. Ma charakter mechanistyczny albo organicystyczny. Jednak nie może być traktowane jako mechanizm (wszystkie czynniki są zależne) albo organizm. Nie patrzymy na społeczeństwo jako racjonalny układ, taki w którym wszystko się zazębia, czy jest logiczne. Postmoderna nie potrafi w ten sposób opisywać świata, jako tak uporządkowanego. Nie widzi społeczeństwa w kategoriach równowagi, która przynosi stabilność.

Społeczeństwo postmodernistyczne opisywane przez Baumana można nazwać socjetalności. Zamiast o społeczeństwie mechanicystycznym, organicystycznym, mówi o socjetalności składającej się z jednostek o szerokiej autonomii, stanowiących całość kalejdoskopową, a nie organicystyczną. Kalejdoskop to przypadkowe ułożenie, elementy zmieniające się dynamicznie. Właśnie tak Bauman chce widzieć tą postmodernistyczną socjetalność, zamiast modernistycznego społeczeństwa nastawionego na stabilność, mechanicystyczne i organicystyczne powiązania. Socjetalność jest wynikiem chwilowych, przypadkowych układów. Bauman porównuje je do ruchów Brauna, dla których charakterystyczna jest przypadkowość, co prowadzi do powstawania najwyżej przejściowych płynnych i niesumujących się linearności przebiegu – porządków lokalnych. Z jednej strony mamy lokalne fragmenty, gdzie można mówić o nietrwałym porządku, a z drugiej strony można mówić o innych porządkach wytwarzających się na to miejsce (nieustanna zmienność).

Bauman przeciwstawia sobie dwa rodzaje społeczeństwa: z jednej strony mamy do czynienia ze stabilnością, a z drugiej strony z przypadkowością, z lokalnymi obszarami porządku. Z punktu widzenia podmiotu mamy współdziałanie wolności i konieczności. Jedno i drugie przenika się. Socjetalność jest pozbawiona perspektywy określonego punktu, do którego dąży społeczeństwo. Jeżeli społeczeństwo modernistyczne miało dążyć do jakiegoś punktu dobrobytu, gdzie wszyscy mają zaspokojone potrzeby i czują się szczęśliwi, tak socjetalność nie ma być związana z jakąś misją jednolitą dla wszystkich. Poszczególne fragmenty będą miały swoje poszczególne wizje do czego dążą, ale wizje, które nie mają długiej perspektywy. Związki: przyczynowo-skutkowy i celowościowy mają ograniczone zasięgi działania w tych chwilowych obszarach porządku. (W interpretacji Wiśniewskiej - wizje cyrkularności - ciągle rozkładanie się i tworzenie nowych całości od początku).

U BAUMANA POJAWIAJĄ SIĘ OKREŚLENIA:

Procesualna modalność – wskazuje na dynamikę, nieustanną zmienność, ciągły proces, jednocześnie drobne warianty, zmiany. W takiej sytuacji podważeniu ulega koncepcja państwa narodowego, które było charakterystyczne dla modernistycznego społeczeństwa. Państwo narodowe było najprostszym, najbardziej wyrazistym obszarem porządku, wyznaczonego przez prawo, obyczaje, kulturę. Kiedy mówimy o socjetalności postmodernistycznej należałby się zastanowić czy państwo narodowe w ogóle ocaleje? Zatem zamiast wytwarzania specyfiki pojawia się homogenizacja.

Pojęcie agency – aktywna działalność podmiotu. Stabilny podmiot nie jest tutaj zasadniczy dla modernistycznego społeczeństwa, ale owa aktywna działalność podmiotu. Agency można traktować jako element destabilizujący dla społeczeństwa modernistycznego. W społeczeństwie postmodernistycznym jest to coś naturalnego. Bauman mówi o środowisku, które jest traktowane nie jako układ, czy system, w którym znajduje się bierny podmiot działania, ale jako środowisko, w którym aktywna działalność podmiotu je tworzy. Nie środowisko determinuje działanie ale działanie determinuje środowisko.

W społeczeństwie istniało coś, co nazywało się obowiązkiem, zobowiązaniem, coś co było związane z prawem nadrzędnym. W społeczeństwie postmodernistycznym mówi się o atrakcyjności, atrakcji, która wiąże ze sobą działające podmioty. Obowiązek jest pochodną prawa zewnętrznego. (Uzewnętrznione prawo - to co my nazywamy normami przez parę lat było lokowane w nadświadomości). Natomiast atrakcja angażuje świadomość. Socjetalność ma być oparta nie na racjonalności ale na emocji. Jak dalece atrakcyjność może być elementem organizującym ludzkie wspólnoty? I czy to wystarczy dla ich organizacji? Mamy do czynienia z zaniechaniem wzorców, które kiedyś determinowały ludzkie życie. Trzeba było w określony sposób się zachowywać, tworzyć określone szkoły, wchodzić w określone układy społeczne, a tutaj pojawia się coś co ma charakter samo ustanowienia i samo stowarzyszania w socjetalności postmodernistycznej. Samo ustanawianie i samo stowarzyszenie zostaje uznane przez Baumana za centralne pojęcia socjologii teorii moderny. Środowisko postmodernistyczne ma być przeciwstawione systemom mechanistycznym i organicystycznym. Ma być systemem złożonym, nieprzewidywalnym i niekontrolowanym za pomocą narzędzi statystycznych, których działające agencje zastępujemy słowem – podmiot, charakterystycznym dla modernistycznego myślenia.

W środowisku, które jest charakterystyczne dla socjetalności, mamy do czynienia z systemem złożonym, nie kontrolowalnym za pomocą narzędzi statystycznych, w którym działające agencje nie mogą być ocenianie w kategoriach dysfunkcjonalności, bo nie ma wyznaczników funkcji socjetalności. Charakterystyczny dla myślenia postmodernistycznego jest obraz, który wyjaśnia przypadkowość tak zwany efekt motyla – ruch motyla może zmienić pogodę w USA. Jest to typ myślenia charakterystyczny dla postmodernizmu. Przypadek może odegrać zasadnicza rolę.

W środowisku postmodernistycznym poszczególne stany są nieumotywowane - nie podlegają logice deterministycznej, nie ma instancji nadrzędnej i prawa uniwersalnego, a na różnych polach działają różne agencje, które są skoncentrowane nie na wspólnym celu, ale na lokalnych celach. Częściowo mogą być zależne od siebie, jednak są autonomiczne. Bauman ukazuje pewne wahanie co do rozległości wolności i zależności: z jednej strony zaznaczając, że działające podmioty pozostają trwale nie zdeterminowane, czyli autonomiczne, a z drugiej strony stwierdza, że wolność wyboru i zależność się wzmacniają. Uznanie własnej celowości działania wpływa na postrzeganie w perspektywie chaosu innych działać, bo inne nie podporządkowują się celowi, który wyznacza się w danym miejscu. Inne działania mają inną logikę, a podmioty działające obok mogą pełnić rolę punktów orientacyjnych. Można powiedzieć, że myślenie w kategoriach paradoksu, sprzeczności jest charakterystyczne dla myślenia postmodernistycznego. W tej koncepcji ambiwalencja też oznacza pewną równowagę, choć nie przesądzają istnienia tej równowagi stabilne elementy. Nie podmiot działania, ale raczej dynamiczne siły ścierają się lub dopełnią tak jak wolność i zależność, a w dziedzinie poznawczej chaos czy kakofonia sensu bądź paradoks. Z jednej strony polimorficzność (przy postmodernizmie u Lasha) pozwala na połączenie, a z drugiej strony pozwala na rozpad w chaosie. Ambiwalentne jest optymistyczne założenie, że aktywnie działające podmioty, agencje – są wolne w swych dążeniach i poznaniu zasobów środowiska z jego okazjami zwiększającymi efektywność dotarcia do celu i problemami zmniejszającymi tą efektywność. To założenie łączy się u Baumana ze stwierdzeniem utrzymanym w duchu konsumpcyjnym i myślowym, że powstające w ten sposób wytwory muszą swoje ukierunkowania nastawić się na atrakcyjność. Co z racjonalnością? Racjonalność nie jest atrakcyjna. Jeżeli zarzucano modernizmowi, że nie zwracał uwagi na emocje, że jest represyjny, że wymaga racjonalnego podejścia to postmodernizmowi można zarzucić, że z absolutyzuje atrakcję, która eliminuje wszystko to co jest związane z obowiązkiem i prawem. Czy to ukierunkowanie na atrakcje nie jest równie totalne jak wcześniejsze ukierunkowanie na racjonalizm i na obowiązek? Mamy tu do czynienia z pewnym modelem, który budzi pytania. Jeżeli wszystkie działania mają udowodnić swoją atrakcyjność to jednocześnie jest to równoznaczne z tym, że będą miały popyt, ktoś zechce je kupić i zechce się przyłączyć. Oznacza to także określone uzależnienie, nakierowanie na atrakcyjność jako sposób kształtowania socjetalności. Nakierowanie na popyt oznacza też przy nadmiarze wytworów atrakcji nieustanną konkurencję, szukanie dla siebie nowego miejsca, nieustannych metamorfoz. Jak nazwać tego człowieka, który narodzi się przy takiej zmienności?

U BAUMANA POJAWIA SIĘ KOLEJNE POJĘCIE:

Podmiot modalny – podmiot zmienny, którego tożsamość nie jest określona na stałe ale jest nieustannie konstruowana metodą prób i błędów. Myślenie całościowe zostaje wycofane. Nie ma mowy o działaniu linearnym i myśleniu linearnym. Mamy do czynienia z nieustannym nawrotem kołowym: po nieudanym działaniu wracamy do początku. Nie tylko na miejsce linearności wchodzi cyrkularność, ale na miejsce jednorazowości wchodzi wielokrotność, polimorficzna Wielość. Nie są to procesy pejoratywne ale ambiwalentne, gromadząco-rozpraszające, przyswajająco-odrzucające. Musimy mówić w kategoriach antynomii, jednoczesnej konstrukcji i destrukcji (Myślenie Nietzscheańskie). Oznacza to także w sferze psychiki, że podmiot (agency) powinien nie tylko pamiętać, ale umieć zapominać. Nie ma trwałej pamięci. Trwała pamięć jest czymś przeszkadzającym. Trzeba zapomnieć żeby nauczyć się czegoś nowego. Pojawiają się przebłyski myślenia Nietzschego z koncepcją myśliciela ambitnego. Zasadniczą rolę odgrywa mądre ciało - nie ma rozdziału między tym co intelektualne a tym co cielesne u Nietzschego. Kult ciała w postmodernizmie zostaje związany z wymaganiami narzucanymi temu ciału. Stabilność ciała powiązana zostaje z zachwianiem jego granic przez obrazy, które je kształtują. Jeżeli modernizm proponował projekt życia to postmodernizm proponuje samo ustanawianie się. Takie określenia jak samo ustanawianie się mają związek z mitem natury. Nie jest tak, że postmodernizm, który zarzuca modernizmowi mityczne korzenie i przerobienie ich na zdesakralizowany projekt, sam jest ich pozbawiony. Postmodernizm też ma swoje mityczne korzenie, ale inne. Jest zakorzeniony w micie natury, a nie micie Boga.

(Vattiomo wskazuje na to, że mit archaiczny z odwołaniem do natury, może być traktowany jako punkt wyjścia sposobu porządkowania świata pojawiającego się w postmodernizmie. Są to dwa sposoby widzenia społeczeństwa i człowieka jako posiadające swoje zakorzenienie w myśleniu mitycznym.)

Wykład o socjologii zamienia się w całościowy wykład dotyczący natury świata i sposobu jego funkcjonowania. Tak jak filozofia Heideggera wprowadziła pojęcie bycia zamiast bytu, tak agencja (agency) zastąpiła stabilny podmiot. Właściwa dla modernizmu specyficzność, która była ujmowana w principium individuationis została zakwestionowana. Do postmodernistycznych polityk zalicza Bauman plemienną, zakładającą kreację, stawanie się plemienia jako wspólnoty wyobrażeniowej. Zalicza także pragnienia. Postmodernizm zakłada radykalne rewidowanie społecznego potwierdzania wyboru w obliczu nieodwracalnego pluralizmu. Wielośd możliwości to jest to co przynosi postmodernizm porównywany z modernizmem.

II. ZASTANÓW SIĘ NAD ZASTOSOWANIEM WSPOMNIANYCH OBRAZÓW DO OPISU ZJAWISK OBECNYCH W DZISIEJSZEJ KULTURZE POLSKIEJ

Specyficzne modele modernistycznego oraz postmodernistycznego społeczeństwa i jednostki mogą tłumaczyć podłoże wielu zjawisk, zmian obserwowalnych we współczesnej Polsce:

o Wzmożona rola marketingu, PR, kampanii reklamowych promujących akcje społeczne, produkty, usługi, instytucje oraz ich działania: przejaw dominacji zasady przyjemności i atrakcyjności w socjetalności: agencje wybierają za obiekt, cel działań to co jest przyjemne, to, co obiecuje przyjemność; stąd tak ważna rola mechanizmów, które będą podkreślać atrakcyjność, udowadniać ją, przedstawiać jako atrakcyjne; konieczność przekonywania do słuszności czegoś; np. płacenie podatków jest cool ;) zawodowa służba wojska - służba w oddziałach narodowych to wielka przygoda, dobra ścieżka kariery: już nie obowiązek, przymus, nawet wewnętrzne poczucie obowiązku, ale chęć, wszystko zależy od arbitralnej decyzji jednostki ; oddawanie krwi jest fajne;

o Konieczność stałego dokształcania się; idea ustawicznego kształcenia- studiowanie po kilka fakultetów; popularność studiów podyplomowych, kursów kwalifikacyjnych; Projekt odmiennego trybu studiów dla osób pracujących, ułatwienie dla nich, jako tych którzy godzą w tym samym czasie aktywność zawodową, pracują oraz chcą zdobyć nowe kwalifikacje, rozwijać się: część kwalifikacji umiejętności i wiedzy zdobytych w czasie wykonywania zawodów, jeżeli zostanie potwierdzona na uczelni, może zostać zaliczona na plus przy realizacji programu studiów;

System boloński oraz programy wymian studenckich:

Krótsze odcinki wspólnego zgłębiania danej dziedziny wiedzy, zamiast solidnego wykształcenia filologicznego podczas jednolitych 5-letnich studiów, w tej samej grupie, u tych samych wykładowców: jedne studia 3 letnie i tylko "możliwość" podjęcia uzupełniających 2letnich; ciągłe zmiany, przyzwyczajanie do mobilności i zmienności: 3 letnia SP nauczanie początkowe, 3letnie SP klas 4-6, 3 letnie gimnazjum, 3letnia szkoła średnia, dalej rozczłonkowane studia; udział w programach typu MOST, Erasmus - zachęcanie studentów do czasowego studiowania na zagranicznych uczelniach, poznawania innych ośrodków naukowych, rozłożenia okresu studiów między różne placówki; wybicie ze stabilności, oddalenie od macierzystej uczelni;

o Otwarcie rynków pracy, emigracje zarobkowe, prace sezonowe za granicą;

o Realizowanie projektów, grantów: moda opierająca się wzorcach projektów dotowanych przez instytucje unijne, zamiast długofalowych działań, jednego stabilnego planu, doktryny, postulowane jest wymyślanie krótkofalowych projektów; wszystko z powodu ograniczenia pola działań przez napływ funduszy z konkretnego terminowego budżetu na lata od... do...; grupa ludzi zbiera się, pracuje nad projektem i po jego zakończeniu (ważny jest projekt a nie cel) rozchodzi się, zawiesza współpracę; działanie ustaje, dopóki nie wymyśli się nowego projektu i nie zbierze się nowa grupa współpracujących doraźnie agencji;

Brak dalszej perspektywy; myślenie "dojutrkowe"; doraźne cele;

o Otwarcie zawodów

Ustawa de regulacyjna: prostszy dostęp do niektórych zawód, wcześniej obwarowanych dodatkowymi warunkami wymogów formalnych, do profesji m.in.: notariusza, komornika, adwokata, radcy prawnego, trenera sportowego, przewodnika turystycznego, pilota wycieczek, pracownika ochrony, detektywa, rzeczoznawcy majątkowego, syndyka, zarządcy oraz pośrednika nieruchomości, geodety, bibliotekarza i taksówkarza. Kandydaci do tych zawodów będą mieli do pokonania mniej formalnych szczebli związanych z elementami egzaminu, stażów i praktyk oraz potrzebnego wykształcenia."Każdy" będzie mógł zostać taxówkarzem (bez gruntownej znajomości miasta);

o Przekwalifikowywanie się

Juz rzadko kiedy rozpoczynając u progu kariery zawodowej pracę w danym miejscy mamy pewność, że będziemy w tym samym zakładzie pracować aż do emerytury, na znanym terenie coraz lepiej poznając tajniki swojej pracy; młodzi wstępujący na rynek pracy są od razu przygotowywaniu do konieczności poszukiwać nowych miejsc zarobkowania, pracy na kilku etatach, gotowości zmiany pracy w każdej chwili, przekwalifikowania się do wykonywania zupełnie innego zawodu; postulat mobilności zawodowej; stała miejsce zamieszkania blisko miejsca stałej pracy - odchodzą do przeszłości; coraz częściej dom i praca odległe, częste podróże do pracy; zwolnionym "zredukowanym" pracownikom bydgoskiego zakładu ZACHEM, wykształconym inżynierom i technikom zaproponowano kursy kwalifikacyjne z dziewiarstwa i szycia;

Przebudowywanie opuszczonych kopalni, dawnych budynków pofabrycznych na parki rozrywki, ściany wspinaczkowe;

o Osłabienie więzi międzyludzkich, mniejsze poczucie wspólnotowości, brak trwalszych związków, np. osłabienie więzi sąsiedzkich: dawniej wszyscy sąsiedzi się znali, rodziny mieszkały na danym miejscu od pokoleń, a na pewno przez lata, dbano o wspólne dobro, pomagano sobie, odwiedzano się, razem spędzano czas, ufano sobie - dzisiaj nie zawsze kłaniamy się sąsiadom, mało kogo znamy (w dużych i wielkich miastach), nie wszystkich we własnym bloku, a co dopiero dzielnicy; dawniej solidarność podwórek, ludzi z dzielnicy, dziś każdy zamknięty we własnym mieszkaniu, nieufność; ciągłe zmiany lokatorów, migracje, przeprowadzki, duża rotacyjność;

III. ZREKONSTRUUJ W ZASADNICZYCH RYSACH MOEDELE KODU KOLEKCJI ORAZ INTEGRACJI W KONCEPCJI BASILA BERNSTEINA

KOD KOLEKCJI - cechuje silna specjalizacja treści przekazywanej wiedzy. Przedmioty nauczania są wyraźnie wyodrębnione i w zasadzie nie dopuszcza się do przenikania treści, które pozostają w relacjach zamkniętych, oddzielonych od siebie, a uczeń musi je przyswoić czy „zebrać”, aby sprostać wymaganiom szkoły. Izolacja ta dotyczy szczególnie nauk teoretycznych (czystych) i stosowanych, które stoją w hierarchii przedmiotów nauczania niżej niż wiedza teoretyczna. System hierarchizacji przedmiotów łączy się z wyodrębnianiem grup „zdolnych” i „niezdolnych” uczniów. Ta ostatnia grupa ma przede wszystkim dostęp do nauk stosowanych, gdy lepsi uczniowie przypisywani są do przedmiotów stojących wyżej w hierarchii. Zdobywanie wiedzy przypomina proces gromadzenia kapitału, wiedza podobna jest do prywatnej własności, z różnymi rodzajami symbolicznych osłon i zabezpieczeń. Wiedza jest traktowana jak „własność prywatna, którą należy chronić poprzez system symbolicznych barier czy granic”. Posiadacze kapitału skumulowanego w formie wiedzy dbają o zachowanie wyłączności w związanych z nią dziedzinach aktywności społecznej, kontrolują przepływ nowych adeptów oraz strzegą granic tożsamości. Tożsamość uczniów kształtowana jest poprzez izolowane kategorie (wieku, płci, zdolności, przedmioty nauczania, klasy szkolne), a im silniejsze są granice między kategoriami, tym jaśniej określone, nie budzące wątpliwości tożsamości. Wszelkie próby naruszenia granic wyznaczających dziedziny przedmiotowe i powiązane z nimi tożsamości zawodowe może być traktowana jak „zanieczyszczenie zagrażające ustalonej sferze sacrum”. Ci, którzy dotrą do ostatniego etapu kształcenia, są „wybrańcami”, którym pozwolono na uczestnictwo w sacrum wiedzy, a ci, którzy odpadli w trakcie selekcji, nie będą mogli uczestniczyć w „misteriach wiedzy”. Lojalność wobec przedmiotu jest podtrzymywana i wzmacniana przez nauczycieli, którzy sami są przypisani do oddzielonych dyscyplin i reprodukują ustalone podziały. „Nauczyciele, jak afrykańscy wodzowie w swoich autonomicznych plemieniach, rządzą na jasno wyznaczonym terytorium”.

W kodzie kolekcji znacznie ograniczona jest swoboda ucznia w doborze przedmiotów kształcenia, ich układu i hierarchizacji, wiedza przekazywana w kontekście silnej kontroli transmitującego, czuwającego nad czystością kategorii i selekcji materiału. Oczekuje się od niego, że posłusznie zaakceptuje władzę nauczyciela, który wprowadza go w zagadnienia przedmiotu nauczania. Transmisja wiedzy odbywa się poprzez powtarzające się, rutynowe czynności narzucane przez nauczyciela uczniom, a odstępstwa od utartych wzorów działań nie są tolerowane. Dlatego też, jak zauważa Bernstein, słowo dyscyplina ma podwójne znaczenie: z jednej strony oznacza pewną dziedzinę wiedzy, a z drugiej umiejętność poruszania się w jej granicach według wyznaczonych reguł, zadawania odpowiednich pytań, „akceptację ustalonej selekcji wiedzy, jej organizacji, tempa i czasowej koordynacji ”. Wszystkim uczniom danej kategorii (wiekowej, płci czy ocenionych zdolności) przekazywany jest ten sam treściowo i formalnie materiał dydaktyczny, a brak indywidualizacji znacznie ogranicza samodzielność i inicjatywę socjalizowanego. Jednakże swoboda nauczyciela również jest zawężona wymogami programowymi, szczegółowymi sylabusami i testami.

Sposób uporządkowania wiedzy szkolnej wpływa na system organizacyjny szkoły. Struktura szkoły jest hierarchiczna: dotyczy to zarówno uczniów jak i nauczycieli. Porządek utrzymywany poprzez utrzymanie hierarchicznych stosunków oraz czuwanie nad granicami przedmiotów. Nauczyciele utrzymują ze sobą relacje wertykalne (hierarchia zawodowa), a relacje horyzontalne możliwe są przede wszystkim na płaszczyźnie prywatnej, pozazawodowej. „Jest to taki rodzaj sytemu organizacyjnego, który zachęca do plotek, intryg i do konspiracyjnej teorii funkcjonowania organizacji, ponieważ zarówno administrowanie, jak i czynności nauczania są niewidoczne dla większości kadry”.

Uczniowie są skategoryzowani na stosunkowo homogeniczne grupy (podział grup przeprowadzony jest według ustalonych, przypisanych kryteriów (np. płci, wieku, zdolności),a uczniowie, którzy nie pasują do kategorii (np. mniej zdolni) są wykluczani z ogólnego programu nauczania i włóczni do grup nauczania wyrównawczego/specjalnego (tzw. steaming jawny) lub są grupowani w sposób nieoficjalny (tzw. „ośle ławki”, klasy C, w których grupowanie są uczniowie z biedniejszych rodzin). Kategoryzacja ta odbywa się poprzez różnorodne środki symboliczne, a przejścia między kategoriami są zazwyczaj wyraźnie zaznaczone. Raz ustalony system kategoryzacji jest oporny na zmiany, a ustalone granice strzeżone są przez stosunki władzy. Relacje horyzontalne miedzy uczniami mają charakter poza zadaniowy, skupiający się wokół kół zainteresowań czy klubów sportowych. System jest samo utrwalający się poprzez reprodukcję granic między wykształconymi lojalnością i kompetencjami, które „dostarczają podstaw ładu, tożsamości i zaangażowania”.

KOD INTEGRACJI - na poziomie kultury szkoły zatarciu ulegają granice miedzy kategoriami utrzymującymi je wstanie „czystym”, co powoduje przenikanie się kategorii. Granice między przedmiotami szkolnymi ulegają zatarciu, a wiedza grupowana jest wokół tematycznych bloków powiązanych wspólna ideą, jawną i jasno określoną. Wiedza nie jest pewnym zespołem informacji, które należy przyswoić. Istotne jest odsłonięcie głębokich struktur wykładanych przedmiotów: zasad tworzenia wiedzy oraz kwestii spornych. W przekazie i ocenianiu wiedzy ważny jest nie tyle przyswojony pakiet wiedzy, co drogi wiodące do niej - umiejętność użycia wiedzy w nowych sytuacjach, wytwarzanie nowych rzeczywistości. Słabsza jest również zewnętrzna klasyfikacja szkoły, dzięki czemu treści wiedzy potocznej, wartości i normy łatwiej przenikają do kontekstu szkolnego, a uczeń nie musi ściśle oddzielić wiedzy życia codziennego od wiedzy szkolnej.

Wprowadzenie kodu integracji wpływa na zmianę dystrybucji władzy, autorytetu, porządku i kontroli społecznej. Zburzony zostaje dotychczasowy system tożsamości. Odmienne niż w kodzie kolekcji są relacje między uczniami a nauczycielem. Uczeń ma więcej swobody w doborze treści nauczania i w aktywny, samosterowny sposób kontroluje proces przyswajania wiedzy, wymaga się od niego większej autonomii i samodzielności, a specjalistyczny autorytet nauczyciela ulega zredukowaniu. Ocenianiu podlegają nie tyle przyswojone przez ucznia kompetencje, ale określone atrybuty czy postawy, które uznane są za słuszne, spełniające kryteria wyznaczone przez główne założenia przyjęte w danym kodzie. „Słuszna” postawa bywa w tym przypadku ujmowana w kategoriach odpowiedniości postaw studenckich wobec aktualnej ideologii”. Dyspozycje te są ujawniane w trakcie podejmowanych przez ucznia czynności, a słaba rama kontekstów szkolnych sprzyja ich ujawnianiu i ekspresji.

Podobnie jak w kodzie kolekcji, sposób organizacji wiedzy wpływa na strukturę instytucji edukacyjnej oraz metody dydaktyczne. W kodzie integracji porządek jest rozwijany, uzgadniany, planowany i tworzony w procesie dyskursywnym Następuje rozluźnienie hierarchii, zwiększa się znaczenie nauczania grupowego, które zwiększa współpracę między uczniami, maleje natomiast znaczenie nauczania indywidualnego. Klasy uczniów skupione są wokół problemów badawczych, a nie wokół przedmiotu czy nauczyciela. W ten sposób wzmacniają się relacje horyzontalne, osłabieniu natomiast ulegają relacje wertykalne. Uczniowie zachęcani są do kooperacji, wspólnej pracy nad zadaniami edukacyjnymi. Wykorzystanie przestrzeni architektonicznej ulega zmianie - jest ona otwarta i słabiej sklasyfikowana. Wzrastać może rola grup rówieśniczych, które, ze względu na osłabione klasyfikacje wieku i płci, stanowić mogą źródło identyfikacji. Struktura grup nauczania ulega uelastycznieniu - rezygnuje się z podziału na klasy, sztywne i zamknięte grupy nauczania, podział na grupy według kategorii płci czy wieku. Przepływ uczniów z jednej grupy do drugiej jest swobodny i zależy od ich zainteresować i „gotowości”.

Proces nauczania staje się jawny dla wszystkich nauczycieli, którzy współpracują ze sobą w różnych formach w procesie dydaktycznym. Nauczyciele są powiązani ze sobą we wzajemnie zależnych relacjach. Osłabieniu ulega hierarchiczna struktura relacji między nauczycielami. „Administrowanie i określone czynności nauczania przypuszczalnie przechodzą z ukrycia w stan widzialności”. Zarządzanie szkołą staje się zespołowe: uczestniczą w nim zarówno nauczyciele, rodzice, jak i uczniowie. Szkoła przestaje być „zamkniętą twierdzą”, ale jest otwarta na wpływy lokalnych subkultur, których wartości i normy są włączane do programu szkolnego.

IV. ZASTANÓW SIĘ NAD MOŻLIWOŚCIĄ ZASTOSOWANIA WSPOMNIANYCH MODELI DO OPISU WSPÓŁCZESNEGO SZKOLNICTWA POLSKIEGO

Wiek XIX i XX wymagał człowieka podporządkowanego i nieelastycznego. Natomiast wiek XX i XXI wymaga człowieka posłusznego i elastycznego. Za główną przyczynę uznaje się zmiany gospodarcze, rynkowe, nowe techniki, co powoduje zachwianie dotychczasowym stabilnym układem. Poszukuje się nowych sposobów urządzenia społeczeństwa. Zmiany te prowadzą do zmian struktury wiedzy i nowych powiązań w ramach tej wiedzy oraz zmian w podziale pracy. Prowokuje to do nowej koncepcji klasyfikacji zawodowej, na nowych zasadach. To co jest istotne to chęć zastąpienia szkolnictwa, które ma charakter elitarny szkolnictwem o charakterze egalitarnym – dla wszystkich równość.

We współczesnym szkolnictwie można dostrzec wzajemne przenikanie się kodu kolekcji i kodu integracji. Jest to widoczne już w przedszkolu, kiedy występuję płynność między zajęciami, natomiast uczniowie skategoryzowani są na grupy według wieku. Podobną sytuacje mamy w szkole podstawowej, kiedy przedmioty stają się bardziej wyodrębnione z wyjątkiem przyrody, która zawiera elementy geografii i biologii. W tym przypadku także mamy do czynienia z przenikaniem się kodu kolekcji i kodu integracji. W szkole podstawowej, jak i gimnazjum uczeń nie ma dużej swobody w doborze materiału. Wraz z wyższym poziomem nauczania, zwiększa się objętość przekazywanych treści. Mówi się o przepaści między nauczaniem w gimnazjum, a liceum. Najwięcej swobody uzyskuje uczeń na studiach, gdzie następuje zmniejszenie znaczenia nauczania indywidualnego.

Dominuje kod kolekcji, choć są próby wprowadzania kodu integracji, a to wymaga małych grup. Dziś klasy są przepełnione. Kod integracji jest kosztowny co może stanowić problem do jego wprowadzenia.

V. ZREKONSTRUUJ KONCEPCJĘ MODERNIZMU I POSTMODERNIZMU SCOTTA LASHA SKUPIAJĄC SIĘ NA ZASTOSOWANIU PRZEZ NIEGO KATEGORII ZRÓŻNICOWANIA I ODRÓŻNICOWANIA NA POSZCZEGÓLNYCH PŁASZCZYZNACH

SCOTT LASH „DYSKURS CZY FIGURA. POSTMODERNIZM JAKO SYSTEM OZNACZANIA” – podejście dualistyczne.

Postmodernizm jest systemem oznaczania podobnie jak modernizm, jednak różnią się systemem oznaczania. Anderson, Frisby i Callinicos mówią, że nie ma mowy o epoce postmodernistycznej, bo jej cechy można znaleźć w epoce modernistycznej u Baudelaire, czy Nietzschego. Wystąpili z pozycji anty-fundamentalistycznej (przestali szukać uniwersaliów). Opozycją jest tutaj relatywistyczne myślenie.

Lash uważa, że można dokonać wyrazistego podziału między tym co modernistyczne a postmodernistyczne. Nowoczesność (ang. modernity) może być uznana za wczesną fazę modernizmu w sensie ścisłym, przypadającą na późny wiek XIX i XX, a modernity poprzedzająca może być zauważona w renesansie, oświeceniu.

Modernizacja to szukanie tego co nowe. Lash wiąże pojęcie modernizmu z zasadą kulturowego różnicowania. Zasadą przeciwną jest zacieranie różnić. Barok, romantyzm, średniowiecze to epoki archaizowania. Modernizowanie związane jest z różnicowaniem. Czy inne epoki, których nie wymienił Lash byłby związane z zacieraniem różnic? Skoro modernizm i modernity (nowoczesność) są efektem procesu różnicowania to warto zastanowić się czy możemy mówić o procesie poznawczym, który jest kierowany przez mit nowoczesny (hierarchiczność, linearność). W jego obrębie pojawia się zasada indywidualizacji (principium individuationis) i zasada podziału (principium divisionis).

Modernizm i modernity wprowadzają różnicowanie, natomiast postmodernizm to proces odróżnicowania. To odróżnicowanie możemy powiązać z zasadą mitu archaicznego (coincidentia oppositorum) – jest to jedność wielości. Lash mówi tak: „Gdzie indziej zilustrowałem to charakterystyczne odróżnicowanie w kategoriach pragnienia”. Należy odwołać się do Freuda (id, ego, superego). Freud stworzył koncepcję naszej psychiki:

o Id - instynkty, nieświadomość, coś co jest związane z naturą, biologią

o Ego – świadomość, która może się ujawniać w kulturze

o Superego - nakazy

Czy surrealiści wyciągają na powierzchnię świadomość? Surrealiści posługują się zapisem automatycznym - piszą coś nad czym nie panują. Zapis automatyczny u surrealistów jest opozycją świadomego tworzenia. Zazwyczaj się kontrolujemy, nie mówimy czegoś brzydkiego, mówimy w sposób uporządkowany, linearny a kiedy tego nie robimy to dopuszczamy do głosu to co jest zwykle cenzurowane przez naszą świadomość i to co może być wynikiem naszego pragnienia. Pragnienie należy powiązać z nieświadomością.

Zapis automatyczny to nie jedyna możliwość. Surrealiści docierają do świadomości także poprzez hipnozę, sen - człowiek zaczyna mówić coś czego nie może kontrolować. Nieświadomość zabiera nasze pragnienia, które są związane z instynktami, naturą, ale których kultura nie chce dopuścić do głosu. Kultura nie chce aby człowiek wiedział o sobie wszystko. Freud napisał książkę „Kultura jako źródło cierpień”. Kultura jest źródłem cierpieć, ponieważ nakłada rygory na Id. Lash mówi, że z jednej strony postmodernizm chciałby się związać ze sferą pragnienia, ale z drugiej strony modernity jest związana z renesansem, oświeceniem. W oświeceniu pojawia się Kartezjusz („Myślę więc jestem”), który kładzie nacisk na to, że człowiek jest jedynie myślą czyli Ego, świadomością - Cogito (Herbert – „Cogito ergo sum”). Człowiek jest tylko i wyłącznie świadomością, o nieświadomości nie ma mowy. Świadomość – Cogito, Ego stoi u podstaw modernizmu. Nieświadomość to pragnienie.

Świadomość posługuje się słowem, a nieświadomość posługuje się obrazami (we śnie nie mówimy, widzimy obrazy). Słowa możemy kontrolować, mówimy linearnie, hierarchicznie, choć można mówić paradoksalnie. Nieświadomość to obrazy, które mają charakter całościowy. Mówimy o psychologicznej różnicy. Z jednej strony mamy pragnienie, a z drugiej świadomy umysł. Lash mówi, że ponowoczesny tryb oznaczania wysuwa na pierwszy plan pragnienie – stanowi kontrę wobec oświeceniowego traktowania człowieka jako świadomości, kartezjańskiego Cogito, przedstawiani człowieka jako świadomości. Nowoczesny tryb oznaczania wiąże się z dyskursem, natomiast postmodernistyczny tryb oznaczania z figuralnością. To rozróżnienie Lash zaczerpnął od Loytarda.

WŁAŚCIWOŚCI DYSKURSU MODERNISTYCZNEGO (tego co opiera się na linearnym słowie):

FIGURALNA WRAŻLIWOŚD POSTMODERNIZMU (tego co opiera się na obrazie)

o Pierwszeństwo słowa przed obrazem; o Ceni jakości formalne obiektów kulturowych, to co związane jest z ich formą, z granicą, z prawem decydowania o tym w jaki sposób tworzy się pewne obiekty; o Wprowadza racjonalną wizję kultury; o Przypisuje zasadniczą wagę znaczeniom tekstów kultury – temu co związane jest z sensem jaki chcemy wyrazić poprzez dyskurs; o Jest wrażliwość Ego niż Id; o Dystansuje widza od obiektu – odróżnienie podmiotu od przedmiotu w modernizmie; o Kontrolujemy to o co mówimy, mówimy linearnie, hierarchicznie; o Świadomość; o Ucho;

o Postmodernizm to figuralny sposób – figuralność to:  Wrażliwość (pragnienie) wizualna niż literacka, posługuje się obrazem a nie słowem  Jest przeciwna formalizacjom, prawom, ograniczeniom  Przeciwstawia się racjonalistycznym czy dydaktycznym (etycznym) wizjom kultury o Postmodernizm bywa brutalny, wulgarny, zawiera elementy, których modernizm nie chciałby widzieć ani w sztuce, ani w nauce ani nigdzie indziej; o Postmodernizmu, figuralności nie interesuje znaczenie tekstu, ale jego oddziaływanie, przekraczanie granic między tym co poznawcze, a tym co ontologiczne; o Występuje przeciwko autonomizacji sensu. Działanie obrazów jest szczególnie istotne; o Promuje proces pierwotny – poznanie związane z nieświadomością o Działa przez ulokowanie pragnienia widza w obiekcie kulturowym. Widz jest pozbawiony dystansu; o Nieświadomość; o Oko;

Lash uważa, że ponowoczesną wrażliwość można znaleźć u Susan Sontag, która w połowie lat 60. XX wieku przeciwstawiała estetykę wrażenia - energii i wrażliwości zmysłowej (natura, instynkty) - estetyce interpretacji. Interpretacja jest działalnością intelektualną. Sontag mówiła, że interpretacja to hipertrofia czyli przerost intelektu. Interpretować to zubażać świat, wyjaławiać, wprowadza na miejsce świata cienie – znaczenia. Jak reagować na świat? Tak jak modernizm – interpretować, racjonalnie opisywać świat, czy jak postmodernizm - reagować na niego przeżyciem, odczuciem?

SUSAN SONTAG – odrzuca teatr Brechta, który jest teatrem inteligencji, dialogu, dydaktyki - mówi o problemach politycznych, świata społecznego. Wbrew teatrowi Brechta, teatrowi, który chce coś powiedzieć o świecie, nadać sens temu światu i nawet stanąć po określonej stronie to Sontag mówi, że interesuje ją inny teatr – teatr zmysłu, magii, gestu, okrucieństwa czy Artauda (pełen okrucieństwa, przybliża się do kultów religijnych. Sontag odwołuje się do Nietzschego – koncepcji myśliciela ekstatycznego, myśliciela, który posługuje się ciałem niż intelektem. U Nietzschego znajdziemy mit archaiczny w ilustracyjnej formie Dionizosa. Dionizos, bóg który ulega rozczłonkowaniu i złączeniu. Dionizos który wplata się w kołowy nawrót nieustannych narodzin w micie archaicznym. Dionizos, który jest bogiem kobiet. Należy do rodzaju podobnego jak mityczne boginie – matki. Postawa Nietzscheańska jest postawą antyintelektualną. Dionizos to bóg wina, a wino wyzwala to co nieświadome. Dionizyjski bóg każe myśleć o innych źródłach kultury, bo teatr powstał z uroczystości dionizyjskich. To co związane z dionizyjskim upojeniem to punkt wyjścia dla sztuki. Postmoderniści myślą podobnie jak w micie archaicznym.

Lash odwołuje się także do Loytarda, który rozróżnił pojęcia dyskursu i figury. Przeciwstawia to co związane z zasadą rzeczywistości, reprezentowaną jako środek - temu co związane jest z zasadą przyjemności na przykład u Freuda. Odwołuje się też do poczucia, że energia zostaje wyładowana, a pragnienie zaspokojone przez kateksję – osadzenie i inwestowanie we wspomnienie percepcyjne: fantazje, halucynacje, nieprzekształcające zewnętrznej rzeczywistości, ale tą wewnętrzną. Kiedy przekształcamy świat wewnętrzny to mówimy o pragnieniach.

Proces pierwotny związany jest z nieświadomością, nie tylko wyładowuje energię, ale jest też w odpowiedni sposób ustrukturyzowany. Dziś powiedzielibyśmy, że posiada pewną antystrukturę. Mobilność oka, szybkość działania oka przypomina kateksję. Mówi się o kondensacji tego co różne, co odmienne. Kondensacja będzie równa z coincidentia oppositorum. W opozycji do kondensacji sprzeczności stoi proces selekcji (odrzucanie) i kombinacji (zestawiania), które w określony sposób kanalizują naszą energię za pomocą przeszkód, ograniczeń, które są wynikiem działania Ego, reakcji obronnych Ego.

Odróżnicowanie dokonuje się przez obrazy. Obrazy to powielanie rzeczywistości. To odróżnicowanie jest możliwe dzięki łączeniu procesu pierwotnego i wtórnego. Oznacza odrzucenie modelu cykliki podzielonej i zhierarchizowanej. Pragnienie pojawia się na powierzchni praktyk społecznych i kulturowych. Surrealizm – instynkt, dzikie oko, odwołujące się do natury, przeciwstawione wykształconemu słowu, poddanego pewnym zasadom. Oko to narzędzie postmodernizmu, a ucho modernizmu.

Zacieranie różnic oznacza, że sztuka ma pretensje do pójścia w kierunku rytuału. Rytuał to coś co łączyło sztukę i życie. Nie istniała sztuka i życie oddzielnie, byt i rytuał. Z jednej strony psychika a z drugiej strony kultura, która jest zakorzeniona w różnych sposobach przedstawiania rzeczywistości. Kultura, która może reprezentować principium individuationis ale też coincidentia oppositorum. I nasza psychika, świadomość, która staje po stronie myślenia linearnego i nieświadomość. Centralne miejsce zostaje przypisane w postmodernizmie ciału, ruchowi ciała. Estetyka postmodernizmu zmierza w kierunku ruchu, impetu. Ruch jest wyraźnie związany z ruchem archaicznym.

Mit nowoczesny to mit jednego Boga, który wyznacza jedno prawo, które jest prawem dla natury i człowieka. Człowieka jest zdeterminowany przez prawo. Natura związana jest z ruchem, ze zmiennością i z metamorfozą. Jeśli Bóg jest związany z formą, jest odpowiedzialny za formę to natura jest odpowiedzialna za metamorphosis – formę która jest przekształcana. Postmodernizm idzie w kierunku mitu natury a modernizm w kierunku mitu boga. W relacji między modernistą a mitem boga można się powołać się na Vattimo G. – który, uważał, że dawny mit boga został zastąpiony przez zdesakralizowany mit społeczeństwa, które dąży do stanu stanowego. W micie Boga człowiek dąży do Boga. Mit ten, przekształcony w oświeceniu przybrał takie założenie, że społeczeństwo może

wytworzyć doskonały stan, taki jak w raju. Vattimo mówieni o modernizmie jako pokłosiu mitu nowoczesnego.

MÓWIMY O DWÓCH MODELACH WIDZENIA ŚWIATA:

o Model nastawiony na stałość reprezentowana przez formę i dyskurs opierający się na słowach

o Model zdeterminowany przez ruch, metamorfozę, związany jest z obrazem, który ma charakter całościowy

Lash miał pomysł, że za szczególny przypadek istnienia odróżnicowania można uznać KINO. W kinie jest zupełnie tak jak we śnie. Jednak później stwierdził, że są różne rodzaje kina. Można mówić o kinie modernistycznym i postmodernistycznym.

FAZY ZMIAN U LASHA:

1. FAZA PRYMITYWNA – brak zróżnicowania na kulturowe i społeczne. Jedność zapewnia rytuał. Naturę i duchowość łączy totemizm (mit archaiczny)

2. FAZA RELIGIJNO-TEOLOGICZNA – odróżnienie tego co społeczne i kulturowe, tego co etyczne, estetyczne i teoretyczne, a także odróżnienie sacrum i profanum. (Możliwa staje się reprezentacja, która potrzebuje legitymizacji, na przykład słowo. Artysta może przyjąć rolę boga i legitymizować łączność obrazu z rzeczywistością. Autonomizowanie się pewnych sfer kultury, powoduje, że uzyskują one samoistność, nie wiążą się ze sobą, ograniczają, na przykład sacrum i profanum).

3. FAZA NOWOCZESNOŚCI – dwa stadia:

o Stadium realizmu – faza procesu różnicowania, stabilność i porządek w reprezentacji i rzeczywistości. Wprowadza się świecką teologię. Cechy charakterystyczne dla momentu ewolucji kulturowej to: świecka ontologia, mechanistyczny świato-obraz, linearne ujęcie czasowości, manifestujące się w IV wymiarach:

1. Realizm estetyczny

• Odróżnienie tego co kulturowe w stosunku do tego co społeczne. To co społeczne związane jest z organizacją społeczeństwa, tym co między ludźmi, a to co kulturowe związane jest nie tylko z tym co między ludźmi, ale także z kulturą duchową

• Różnicowanie tego co estetyczne w stosunku do tego co teoretyczne

• Różnicowanie kultury świeckiej w stosunku do kultury religijnej, fikcji od hipotezy Hipoteza to założenie, które należy sprawdzić, mieści się w nauce, natomiast fikcja mieści się w literaturze, czyli rozróżnienie sztuki od nauki

• Różnicowanie prawdy estetycznej od epistemologicznej. Epistemologia to nauka o poznaniu. Prawda estetyczna wiąże się ze sztuką. Przy prawdzie epistemologicznej opisywany jest świat niestworzony przez człowieka, a w estetycznej odwrotnie, świat stworzony przez człowieka (różnicowanie między konkretnymi polami kultury na płaszczyźnie estetycznej).

1. Realizm narracyjny – rozdział naukowego i religijnego widzenia świata, oparty na psychologicznej przyczynowości, prawdopodobieństwie i przewidywalności. Przestrzeń symboliczna cudu i przypadku należy do religijnego wymiaru, a przyczynowość do naukowego. Narracja oparta na przyczynowości zostaje oddzielona od narracji opartej na cudzie.

2. Realizm epistemologiczny – odejście od teologicznej koncepcji rzeczywistości wiąże się z odróżnieniem idei od tego co społeczne i od tego co naturalne. Za pomocą myślenia możemy opisać i to co społeczne i to co naturalne, ale musimy odróżnić myślenie - myślenie nie jest równe ani temu co społeczne ani temu co mentalne.

Kryzys reprezentacji – reprezentacja to coś co jest konstruktem. W momencie kiedy pojawia się kryzys realizmu to mówimy o kryzysie reprezentacji, w tym sensie, że zostaje podważona możliwość pokazania świata za pomocą słowa czy obrazu. Słowo jest niewystarczające, niewystarczająca pozwala nam opisać świat. Posługujemy się naszą wizją kosmosu mówiącą o gwiazdach i planetach. Istnieje czarna materia, o której nie wiemy nic i zawiera ona większą część wszechświata. Jest to kryzys naszej możliwości opisania czegoś. Czy naprawdę realizm mówi nam o rzeczywistości jaka jest? A może o rzeczywistości mówi surrealizm - czyli to co odwołuje się do zupełnie innych sposobów poznania a mianowicie do nieświadomości. Czy jedna warstwa naszego poznania (poznanie racjonalne) jest wystarczające do tego żeby opisać świat?

1. Realizm etyczny – oznacza zerwanie z etyką teologiczną, opartą na nauce i rozumie. Etyka teologiczna oznacza, że jesteśmy w sferze praw, które mają charakter idealny i funkcjonują ponad rzeczywistością. „Powinno być”- powinieneś być doskonałością a nie jesteś. „Powinno być” - dziedzina natury i rozumu i „Jest” - dziedzina społecznego profanum. Natura mówi, że możemy się dostosować do niektórych praw, a do innych nie. Etyka teologiczna jest oparta na myśleniu w kategoriach całościowych – musisz dostosować się do praw we wszystkich zakresach. Ta związana z naturą oparta jest na dynamice. Jest to rozdział między tym co powinno być, a tym co jest. Sfera teologiczna to sfera praw, które mają charakter idealny, są nadrzędne, funkcjonują ponad rzeczywistością.

o Stadium modernizmu – modernizm zostaje określony jako maksymalna dyferencjacja, czyli jako maksymalne różnicowanie zakresu. Jest to maksymalna dyferencjacja elementów paradygmatu kulturowego. Charakteryzuje się anty-fundamentalizmem. Fundamentalizm to poszukiwanie tego co jest uniwersalne dla całego świata, natomiast anty-fundamentalizm może nam różnicować poszczególne obszary dla których szukamy cechy wspólnej. Wspólną cechą dla sztuki jest tworzenie świata fikcji, a dla nauki wspólną cechą jest szukanie zasad i prawd. Szukamy elementów uniwersalnych, które pozwolą nam opisać cały obszar. W modernizmie oznacza to stopniową dyferencjację. Wyznaczanie coraz mniejszych obszarów, które są związane przez uniwersalną perspektywę.

Faza maksymalnej dyferencjacji – maksymalne różnicowanie zakresu. Stopniowa dyferencjacja – wyznaczanie coraz mniejszych obszarów.

Lash mówi, że rezultatem jest autonomizacja poszczególnych dziedzin. Przykład autonomizacji to prawo, które dotyczy naszego życia. Prawo autonomizuje się. Sztuka (hasło - sztuka dla sztuki) nie chce odgrywać roli służebnej, sztuka chce być sama dla siebie, a nie służebna w tym sensie, że spełnia jakąś rolę dydaktyczną, uniezależnia się. Mamy do czynienia z różnicowaniem się różnych dziedzin społecznych, kulturowych.

1. FAZA – postmodernizm zostaje przeciwstawny wobec różnicowania czyli wobec dystansu, granicy, unikalności, trwałości. To proces, który jest przeciwstawny wobec różnicowania, a różnicowanie jest związane ze stałością. Różnicowanie wydziela stabilne obszary. Mit nowoczesny związany jest z hierarchią, która jest różnicowana i z czasem linearnym, który zapętla nam w określonych granicach początku i końca coś. Krystalizuje. Mit archaiczny pokazuje nam coincidentia oppositorum, czyli spięcie przeciwieństw. Pokazuje nam nawrót kołowy, który jest jednoczesnością tego co stałe i tego co zmienne.

Postmodernizm - wnosi odróżnicowanie, np. masowa reprodukcja. Kiedyś mówiliśmy o oryginale i dążyliśmy do tego żeby ten oryginał zobaczyć. Dziś mamy tysiące albumów pokazujących dzieło sztuki. Masowa reprodukcja powoduje, że zatraca się specyficzność obrazu. Zaciera się różnica. Przedtem chodziło o to żeby wyodrębnić tę różnicę, teraz mamy do czynienia z sytuacją, w której reprodukcja powoduje zacieranie się różnic.

Modyfikacja –uwspólnia różne dziedziny, zaciera granice między działami kultury jej sferami i obiektami. Wcześniej były samo legitymizujące się. Ich specyficzność kazała traktować się jako autonomiczne. Postmodernizm buntuje się przeciwko temu, chce nawiązania łączności między tymi dziedzinami, np. kwestia odróżnienia tego co duchowe i tego co materialne. Kartezjusz pokazuje, że ja to, to co myślowe, związane z myśleniem. Nietzsche mówi, że należy wrócić do ciała które jest mądre (zaciera granice). Kartezjusz pokazuje hierarchię, która odróżnia to co wysokie i to co niskie. Inne koncepcje – Bachtin, mówi o tym, że jest kultura wysoka i kultura ludowa, która jest kulturą niską. Jest wyraźna hierarchizacja. Jednak w niektórych momentach kultura niska i wysoka zamieniają się miejscami. Mamy do czynienia z sytuacją w której odróżniamy pewne elementy – ale to podejście modernistyczne. Postmodernizm zaciera ostrą granicę między tym co świadome, a tym co nieświadome.

MYŚLENIE MODERNISTYCZNE - myślenie w kategoriach hierarchii

MYŚLENIE POSTMODERNISTYCZNE – związane z heterogenicznymi układami

o Im coś jest wyższe w hierarchii tym jest bardziej duchowe, bardziej się odróżnia; o Wyraźny układ dotyczący tego że najpierw jest Bóg, potem aniołowie, święci, ludzie, zwierzęta, rośliny, materia ożywiona, nieożywiona; o To hierarchia, która oddziela to co jest czysto duchowe (najdoskonalsze), od tego co czysto materialne; o Dążenie do stanu w którym coś jest jednolicie określone to myślenie modernistyczne;

o Odwołanie do mitów – heterogeniczne myślenie znajdziemy już u Owidiusza. Pokazuje on układy, które zlewają ze sobą różne elementy, np. syrena – pół ptak i pół kobieta; o Nieustanne przenikanie się różnych form. Jedno może przekształcić się w drugie; o Myślenie w kategoriach dynamicznych; o W przypadku tekstów mamy do czynienia z intertekstualnością - łączenie elementów z różnych źródeł w jednym; o Układy heterogeniczne - przeciwieństwo czystości (czyste, jednolite to ideał, marzenie modernizmu); o Elementy hybrydyczne.

TEKST MODERNIZM

POSTMODERNIZM

o Ostre oddzielenie autora od czytelnika; o Autor ma nadrzędną pozycję.

o Zanik różnicy między autorem jako gwarantem znaczenia a odbiorcą, który jawi się współtwórcą; o Nie ma jednego odczytania utworu; o Czytając utwór współtworzymy go naszą interpretacją; o Autor do końca nie zna sensu tego co napisał, ktoś innym może lepiej to interpretować; o Interpretacja autora jest ważna ale można ją połączyć z innymi interpretacjami czytających Zaburzenie hierarchii, że istnieje autor, który wie wszystko o tym co napisał i nadaje jedyne słuszne znaczenie temu co napisał.

SZTUKA MODERNIZM	POSTMODERNIZM
o Sztuka wysoka jest przeznaczona dla elit a sztuka niska jest przeznaczona dla ludu; o Można hierarchizować odbiorców.	o Zatarcie różnicy między sztuką (autorem) a krytyką; o Autor komentuje własne wybory lub cudze, odwołuje się do tekstów literackich i do własnego, pełni rolę nie tyle co autora, ale krytyka; o Autor tworzy świat i przyjmuje wobec niego dystans; o Zacieranie tego co w modernizmie było pokazywane zupełnie oddzielnie; o Zaciernie granic między sztuką wysoką a popularną.

Dziś tworzy się dzieła, które zawierają elementy mogące należeć do sztuki wysokiej i niskiej. Można czytać coś powierzchownie i można też czytać filozoficznie, znajdując szereg odwołać, które wymagają dużego przygotowania kulturowego. Różnice między sztuką wysoką a niską zacierają się, między sztuką a rzeczywistością, np. happening (np. kiedy performerka wyjdzie na ulicę w sukni którą porastają rośliny). Sztuka przestaje być ograniczona do murów muzeum, ludzie reagują na nią, domyślają się o co może chodzić, np. o ochronę środowiska.

Mamy do czynienia z dwoma diametralnie różnymi sposobami widzenia, porządkowania świata. Lash mówi, że wychodzimy nieustannie z odróżnicowania archaicznego i wracamy do niego w postmodernizmie. W stosunku do koncepcji Lasha mówi się, że może być zbyt prosta, ale różne epoki mogą przyporządkować ją czemuś co nazwaliśmy nie modernizmem, tylko modernity- nowoczesność. Niektóre koncepcje możemy przyporządkować do takiego sposobu świata, który jest połączony z postmodernistycznym.

BLOK II

I. CZĘŚĆ 1 - Porównaj sposób opisu rzeczywistości w dwu modelach nauk matematyczno-przyrodniczych

TEMAT: Nauka (ścisłe i matematyczno-przyrodnicze, humanistyka – historia) w ujęciu

modernistycznym i postmodernistycznym.

O perspektywie nauk ścisłych, fizycznych i materialnym aspekcie rzeczywistości.

Materialny aspekt rzeczywistości jak ujmuje to Prigogin (laureat nagrody Nobla w dziedzinie chemii)

dotyczy tego, że mamy do czynienia z nauką w dwóch postaciach:

 statyczną to model modernistyczny

 dynamiczną to model postmodernistyczny

Takie oddzielne, odrębne dziedziny jak fizyka i chemia mogły by być ilustracją do statycznej albo

dynamicznej nauki. Różnica polega jednak na tym, że w fizyce opisujemy ciała widziane z zewnątrz,

pozostają one ze sobą w prostych stosunkach a w chemii interesuje nas to co dzieje się wewnątrz, to

co się dzieje dzięki mieszaniu się i jednocześnie tworzeniu jedności z elementów na początku

odrębnych, sprzecznych. Z jednej strony interesuje nas fizyczne ciało jako coś stabilnego z drugiej

fizyczna zmiana jako coś co jest elementem dynamiki.

Możemy w ten sposób spojrzeć na dwa odmienne aspekty rzeczywistości. Jak mówimy o

rzeczywistości to nie jest ona tylko statyczna albo tylko dynamiczna, ale zawiera ona obydwa

elementy jednocześnie.

Jest tak, że w różnych momentach różne dziedziny wychodzą na prowadzenie, są bardziej widoczne,

więcej im poświęcamy uwagi ale sama rzeczywistość potrzebuje jednego ujęcia i drugiego.

Mówimy o sposobach opisywania rzeczywistości, które będą wiązane z wyjściowymi mitami. Mity

pokazują strukturę rzeczywistości, są czymś co od początku kieruje nasze myślenie, wyznacza

początek w naszym myśleniu.

Paradygmat hierarchiczny związany z linearnym myśleniem a utwierdzany przez mit nowoczesny

a z drugiej strony paradygmat kołowy związany z myśleniem w kategoriach jedności

przeciwieństw a modyfikowany przez mit natury, wydają się podstawowymi strukturami, które

kierują naszym myśleniem.

Paradygmat linearny byłby rozpoznawalny w typie nauki, którą można nazwać newtonowską

albo klasyczną, i która charakterystyczna byłaby dla modernizmu. Wyraża ona przekonanie, że

istnieją pewne prawa uniwersalne, które są stałe. Nauka modernistyczna czy klasyczna sama

przyznaje się do reprezentowania takich właśnie praw.

Te stałe prawa odnajdywane są szczególnie w obszarze mechaniki zajmującej się prostymi,

wyodrębnionymi obiektami, w których wyróżnione zostają podstawowe, typowe właściwości. Obraz

w mechanice zostaje zdominowany przez pewne stałe cechy. Mamy do czynienia z układami

relatywnie stabilnymi.

Z drugiej strony musielibyśmy mówić o takim typie nauki, którą można wiązać z tak zwanym

deterministycznym chaosem.

Przedstawicielem takiej nauki jest m. in. Prigogin a jego książka dotycząca tej nauki „Z chaosu ku

porządkowi. Nowy dialog człowieka z przyrodą” napisana z Isabelle Stangers, należy do wykładów

drugiego rodzaju myślenia o rzeczywistości, w której nie poszukuje się stałych prawd, ale poszukuje,

opisuje się zmienność.

Ta nauka postmodernistyczna nie ma przekonania ani o uniwersalności praw ani o własnej

uniwersalności. Wręcz odwrotnie nauka postmodernistyczna podkreśla zależność widzenia,

postrzegania świata w naukach ścisłych i przyrodniczych od konkretnego momentu

historycznego, od kultury w której się to dzieje.

Rzeczywistość STATYCZNA, modernizm, nauki ścisłe

Rzeczywistość dynamiczna, postmodernizm, humanistyka, historia

Statyczna Paradygmat hierarchiczny związany z linearnym myśleniem a utwierdzany przez mit nowoczesny rozpoznawalny w typie nauki, newtonowskiej albo klasycznej Wyraża ona przekonanie, że istnieją pewne prawa uniwersalne, które są stałe

dynamiczna paradygmat kołowy związany z myśleniem w kategoriach jedności przeciwieństw a modyfikowany przez mit natury, nauka, którą można wiązać z deterministycznym chaosem. nie poszukuje się stałych prawd, ale poszukuje, opisuje się zmienność. nie ma przekonania ani o uniwersalności praw ani o własnej uniwersalności podkreśla zależność widzenia, postrzegania świata w naukach ścisłych i przyrodniczych od konkretnego momentu historycznego, od kultury w której się to dzieje.

I. CZĘŚĆ 2 - Porównaj nauki humanistyczne (na przykładzie historiografii), przemiany zauważalne w ich rozwoju w perspektywie dychotomii perspektyw modernistycznej i postmodernistycznej [np. zmianę pojmowania czasu- odejście od jej modelu linearnego; ważne to, co niestandardowe, odmienne od powszechnego, niełatwa, nieproste, skomplikowane]. 

HAYDEN WHITE nie mamy bezpośredniego dostępu do przeszłości, są dostępne w postacie faktów-konstruktów, na pograniczu tego co jest, co istnieje i tego jak się interpretuje. to konsekwencja myślenia Kanta, który mówił że do rzeczy samych w sobie nie docieramy, że musimy mówić o pewnych określonych sposobach interpretowania tej rzeczywistości. Każdemu mówiącemu o przeszłości w tym historykowi są dostępne tylko fakty-konstrukty tworzone w języku, którym układamy jakieś fabuły zgodnie z określonymi tropami: poetyckim, literackimi, rozumianymi jako dynamiczne przekształcenia i pod pewnym ideologicznym a zarazem wartościującym kątem opowiadania o przeszłości.

STYL ATTYCKI

STYL AZJAŃSKI

był styl jasny, prosty, racjonalny. Odwołuje się do Kartezjusza i Newtona, którzy są symbolami tego co jest zamkniętym dziełem, klasycznym, instytucjonalnym, powszechnym. Cechą dzieła jest linearność. Dzieło jest gatunkowo określone tzn. różnią się od siebie dzieła historyczne, literackie, matematyczne – każde z nich ma swoją specyfikę. jest całością wyraziście gatunkowo określoną, strukturalnie zamkniętą i obdarzoną sensem tzn. pewnym nadrzędnym znaczeniem. dzieło jest związane z metafizyką prawdy, której gwarantem ma być pismo. . istnienia dzieła jest związana ze stałością (prawo Boga dzieło) jest traktowana jako obiekt, twardy, tekstowy byt. nadania pewnego sensu, kierunku procesowi historycznemu- mistyfikacją wskazuje, że ten sposób tworzenia dzieła historycznego przypomina powieść XIX wieku z jej linearnym sposobem prowadzenia narracji

był skomplikowany, barwny, kwiecisty, który wprowadzał pewne napięcia w przedstawieniu świata przeciwstawiają dynamicznemu tekstowi nieskończoności tautologicznych transformacji. nawiązanie do starego arystotelewskiego stwierdzenia, że z dwóch określeń rzeczywistości tylko jedno może być prawdziwe opisywanie rzeczywistość z różnych punktów widzenia heterologiczna – wielo logiczna struktura, gatunkowa niejednorodność, wielość znaczeń odniesienia do innych tekstów (intertekstualność) poszerzanie tekstu niż na dążenie do jego jednoznaczności wpływa na dynamikę charakterystyczną dla tekstu. paradoksalności, która ma opisywać sprzeczność konstrukcji świata dynamiką gry, działania, aktywności czy Inter tekstowego bycia. rozumienie tekstu związane jest z poczuciem, że zarówno nauka jak i sztuka odkryły prowizoryczność konstrukcji, których używamy dla opisania dynamicznego uniwersum, świata

WHITE WYRAŹNIE STOI PO TEJ STRONIE DYNAMICZNEGO ŚWIATA MÓWIĄC ŻE BRAK CIĄGŁOŚCI I CHAOS SĄ NASZYM LOSEM I ŻE W ZWIĄZKU Z TYM HISTORIOGRAFIA POWINNA WYKAZYWAĆ TEN BRAK CIĄGŁOŚCI I CHAOS RZECZYWISTOŚCI, W KTÓRYM NIE MA WYRAŹNYCH, RACJONALNYCH ZDARZEŃ.

II. Porównaj modernistyczną "tożsamość" Charlesa Taylora oraz postmodernistyczne "ciało" Michaela Foucaulta (w przypadku tego ostatniego, w nawiązaniu do myśli Nietzschego i jego pojmowania kategorii "ciała").

CHARLES TAYLOR

tożsamość i podmiotowość (filozofii modernistycznej)

Sytuuje się po stronie modernistycznej

Taylor zdaje sobie sprawę z zagrożeń związanych z koncepcją modernistyczną

Że modernizm oznacza istnienie klas niższych, upośledzonych, marginalizacji roli kobiet

Dobra nadrzędne mogą oznaczać, że inne dobra ulegają zepchnięciu. Zdaje sobie sprawę, że istnienie dóbr nadrzędnych prowadzi do stłumienia natury.

Modernistyczne widzenie rzeczywistości – przez Taylora – jestem teistą (wiara w opatrzność, w Boga mającego ingerencję w historię Tożsamość związana z duchowością, wyznaczanie różnic postmodernizm - zachwianie tymi różnicami, eliminowanie

to jest rozumienie, poczucie samego siebie związane z pewnym obrazem samego siebie

TOŻSAMOŚĆ

PODMIOT

to wprowadzenie mocnych, ostrych różnic, osobowości typ: wojownika, twórcy i myśliciela filozofa Odcinają się od tego co jest na dole. Dla twardych tożsamości wartością wcale nie jest zwykłe życie. Dla wojownika heroiczność w walce, twórcy heroiczność w tworzeniu, dla filozofa heroiczność w myśleniu jest odcięciem się od zewnętrza Kartezjusz przenosi na teren myślenia postawę wojownika – będzie to próba wywalczenia siebie nowego. Świat jest urządzony wedle relacji przyczynowo skutkowych a nie moralnych Rozum panuje nad emocjami, jest nadrzędny. Jest hierarchicznie najwyższy. uprzedmiotowienia emocji przez rozum, następnie uprzedmiotowieniem świata przez człowieka.

Poza twardymi osobowościami stoi poszukujący, który przeskakuje przez te osobowości, ale w żadnej nie zakotwiczy na stałe drugiej strony egalitarna postawa kogoś kto rezygnuje z granic, z jakościowych rozróżnień dla człowieka wartością jest zwykłe życie. związana z homogenizacją zewnętrzną, Człowiek myśląc może dojść do idei dobra.(Platon) Wartość etyczna jest punktem wyjścia Z różnych drobnych prawd da się ustalić, złożyć jedną prawdę o świecie. Dobro proceduralne - dobro które może powstać dzięki odpowiedniej procedurze myślenia j

Postmodernistyczne ciało Michaela Foucaulta

(1926 r. – 1984 r.) Pochodził z rodziny o tradycjach lekarskich. 1952 r. dyplom z psychologii

patologicznej.

Przedstawia inny sposób myślenia o rzeczywistości.

Foucault podważa ciągłość w czasie . Wprowadza pojęcie izomorfizm - ciągłość w przestrzeni. Uważa że trudno mówić o ciągłości w czasie , ale istnieje izomorficzność czyli podobieństwo między przedmiotami ,

które są teoretycznie odległe od siebie. Ciągłość pojawia się w przestrzeni nie w czasie. Odwrotnie niż w modernizmie. Mamy do czynienia z konsekwencjami tego w momencie kiedy mowa jest o historii.

• Modernistyczne pojmowanie historii – ciągłość w czasie, historia przedstawiająca narodowe jedności zakorzenione w epokach, utrzymane w czasie , przechodzące ewolucje; historia pełni funkcje ideologiczne np. w ideologii burżuazyjnej

• Postmodernistyczne pojmowanie historii – historia seryjna , dotycząca zdarzeń lub zespołu zdarzeń , które nie dotyczą przedmiotów ogólnych lecz konkretów np. rozwoju populacji w określonym czasie i miejscu

• Odrzuca myślenie Taylora o człowieku i jego duchowości

• Żegna się ze słowem „osobowość”

• Odpowiadają mu poglądy Nietzschego

( Nietzsche Mówi że życie jest wieloaspektowe czasami ekstaza a czasami cierpienie. Nietzsche zarzuca także myśleniu chrześcijańskiemu – każąc rozdzielać dobro od zła rozdziela nas od życia. U Nietzschego pojawia się wartość związana z ciałem. To miejsce przeciwstawnych mądrości. Ciało nie jest czymś co powinniśmy lekceważyć. Ważny element związany z myśleniem w kategoriach życia, ciała. Ciało jest duchowe ale to nie oznacza że dusza kieruje ciałem. Ciało jest mądrością i duchowością, bez wydzielania tego jako sfery teoretycznej. Zamiast tożsamość pojawia się samość. To co związane z myśleniem w kat. indywidualistycznej. Samość związana z ustaniem na nieustanną zmienność. Zmienność którą reprezentuje życie jest uzasadniona odwołaniem do mitu hierarchicznego. U Nietzschego znajdziemy obraz Dionizosa Koncepcja nadczłowieka przeciwstawnego wobec tłumu. Nadczłowiek jest indywidualistą. Wyznaczniki to: wielbłąd, lew i dziecko. Wielbłąd bo to zwierz w warunkach skrajnie niekorzystnych przeżyć i dźwigać ciężary – umiejętność podejmowania ciężarów. Lew – nie jako pan innych zwierząt ale jako pan własnej pustyni, ktoś kto umie panować nad sobą samym. Dziecko to ktoś kto potrafi budować siebie od początku. Budowanie ale nie ciągłości, człowiek skłonny do budowania pewnych wymiarów siebie, niszczenia i budowania

następnego. Rolą rozumu w modernistycznym myśleniu jest unikanie tego co destrukcyjne tu inaczej. U Nietzschego mamy do czynienia z zarysem innej psychiki, innego myślenia o tożsamości jako samości, podmiocie jako … jesteśmy niepoznawalni dla siebie samych. Sytuacja w której wykształca się inna wizja, opozycyjna wobec modernistycznej.)

• Taylor odrzuca homogeniczny podmiot przez idee dobra i dominację rozumu.

• Odrzuca ciągłość dziejów i kumulatywnego wzrostu wiedzy.

• Podmiot rozumiany jest jako ciało

• Taylor uważa że pochodzenie należy do ciała. Przenosi ciężar odpowiedzialności za tożsamość człowieka z duszy na ciało, które jest napiętnowane przez historię i często przez historię rujnującą ciało.

• Ciało jest miejscem przecinania się różnych opozycji, które są wynikiem naszego funkcjonowania w świecie

• Ciało jest przyzwyczajone do pracy do odpoczynku, jest zatruwane i leczone. Zbudowane jest na opozycjach.

• U Taylora tożsamość była niejednolita w postaci emocji i rozumu.

• Dla myślenia Taylora charakterystyczne jest nie ciągłość bo jest ona związana z teologią lub przyczynowo-skutkowym układem lecz konflikt .

• Mamy do czynienia z nieustanną zmianą. Np. Europejczyk - nie wie kim jest, jakie rasy się w nim mieszają. Mówimy że jesteśmy Europejczykami ale czy nie jest to jedynie maska, którą próbujemy założyć. W Anglii prowadzono badania dna. Są oni przywiązani do swojej angielskości, tożsamości. Anglia kiedyś była państwem które sprowadziło na wyspy niewolników spowodował że nie można znaleźć dna które było by pozbawione dna czarnoskórych. Jak daleko Anglicy mogą mówić o swojej czystej, wyspiarskiej tożsamości? Jeżeli chcemy utrwalić historię to raczej otrzymujemy parodię niż prawdę a przebieg poznania ma w sobie moc uprzedzeń.

BLOK III

I. POKAŻ ODWOŁUJĄC SIĘ DO KONKRETNYCH KONCEPCJI FILOZOFICZNYCH, SOJOLOGICZNYCH, KOMPLIKACJE W POJMOWANIU ZWIĄZKÓW MIĘDZY MODERNIZMEM, A POSTMODERNIZMEM

1. "Postmodernizm w perspektywie filozoficzno-kulturoznawczej", red. Anna Zeidler-Janiszewska, Warszawa 1991, tam: Marek Kwiek, "Postmodernizm - czas schyłku czy przejścia?"

Kwiek uważa, iż "postmodernizm" to pojęcie prowizoryczne, niedorobione, ułomne semantycznie- nie mówi nic konkretnego o sobie, o swojej prawdziwej, charakterystycznej jakości wartości a sytuuje się tylko wobec tego co było, post-modernizm jest tylko nieokreślonym "czymś" po modernizmie; następuje rozmycie odpowiedzialności, epoka nie definiuje siebie, a tylko stawia jako coś "po" "post", nie mówi zbyt wiele o sobie; postmodernizm to "czas po", "czas przed", "międzyczas"; nowy czas jeszcze nie nadszedł, to czas oczekiwania w napięciu; to czas przejścia, rozstępu, leniwy, niedookreślony; wiemy skąd przybywamy, co było, ale nie wiemy dokąd zmierzamy, co będzie, wiemy tylko czego już nie ma; to czas "milczenia tradycji", tradycja zostaje odrzucona, i nie ma już oparcia, drogowskazu, spoiwa, elementu łączącego, tracimy grunt pod nogami, sami wymywamy go sobie; nie mamy przewodnika -> wzrasta niepokój, chaos, niepewność, bojaźń co będzie, wszystko może się zdarzyć, punkt dojścia jest nieznany; człowiek pozostawiony samemu sobie z bólem metafizycznym, gdyż odrzuca wyższe instancje i wszystkie zamknięte systemy metafizyczne Boga, losu, Ducha historii itp.; nie możemy ogarnąć myślą istoty "nowego", dopiero przyszłe pokolenia spojrzą na nas z dystansem; nie nastąpiło płynne przejście miedzy przeszłością a przyszłością, jest szczelina.

Hannah Arendt (uczennica Heideggera) i jej metafora książki: zamknął się rozdział ludzkiej historii (modernizm), jesteśmy na etapie przewracania kartki (postmodernizm) do rozdziału kolejnego (nieznanego) - niepewnym ruchem ręki, powolnym - boimy się co będzie w kolejnym rozdziale.

1. Alina Motycka Naczelną kategorią w diagnozie XX wiecznej kultury europejskiej jest kryzys. Postmodernizm to ruch kulturowy okresu kryzysu, jest zakresowo od niego węższy i stanowi tylko krytyczną i surową reakcję na zastałość kulturalną u progu XX wieku (modernizm); kryzys obejmuje zarówno modernizm, jak i twór przeciwko niej zwrócony, twór kryzysowy, "otwarty", "wieloznaczny" jakim jest postmodernizm; modernizm i postmodernizm to dwie strony jednego konfliktu;

Chaos to stan charakterystyczny dla czasu postmodernizmu; jest złem dla podlegających mu, cierpiących, ale zarazem zapowiedzą lepszych czasów, odnowy, chaos jest twórczy, z niego wyłoni się nowa formacja kulturalna, już stabilniejsza, wróży wyjście z kryzysu kulturalnego.

1. Henryk Kiereś - perspektywa neotomistyczna, klasycznej filozofii szkoły lubelskiej o. prof. Krąpca

Postmodernizm to nurt myślowy tradycji idealizmu, następujący po modernizmie (racjonalizmie), współczesna odmiana irracjonalizmu filozoficznego - najprostsza definicja Kieresia.

Wg Kieresia postmoderniści, mianem "modernizmu", wobec którego są nastawieni krytycznie, określają cały dotychczasowy dorobek kultury Zachodu, każdą filozofię poznawczo maksymalistyczną i systemową, posiadającą jakąś ogólną teorię rzeczywistości; z modernizmem łączą ideologię oświeceniową, racjonalizm, pozytywizm (scjentyzm) oraz utopizm; postmodernizm sam jest kolejną utopią i nową postacią socjalizmu - liberalizmem;

Postmodernizm ma być końcem, zwieńczeniem całej filozofii i kultury Zachodu; rysują obraz wielkiej batalii tego co reprezentują oni oraz całej "reszty świata", tego co było przed nimi; postmodernizm to utrata wiary w modernistyczne meta-narracje, krach projektu modernistycznego; krytyka centryzmu; postulują odejście od metafizyki. Zdaniem Kieresia postmodernizm sam sobie przeczy i jest wewnętrznie niespójny, wręcz sprzeczny; ma własną ontologię, ale wariabilistyczną: podstawową zasadą, arche jest zmienność;

Krytyka modernizmu jest słuszna, ale postmodernizm sam przynosi szkodliwe owoce: relatywizm, subiektywizm poznawczy i moralny, antyhumanizm oraz nihilizm kulturowy: kuracja może być bardziej szkodliwa od choroby;

I najważniejsze: nie jest prawdą, jakoby (tak twierdza postmoderniści) historię filozofii tworzył tylko modernizm i postmodernizm; konflikt ich dwóch to odwieczne starcie odpowiednio racjonalizmu i irracjonalizmu, wszystko w obrębie tradycji filozofii idealistycznej; prócz idealizmu, którego wewnętrznym problemem jest starcie modernizmu i postmodernizmu, istniej jeszcze realizm; w tej tradycji filozoficznej upatruje Kiereś remedium i drogę powrotu z manowców "pseudofilozofii" jakimi są modernizm i postmodernizm, a które prowadzą wprost do pseudo-kultury i zagrożenia bytu ludzkiego.

Zdaniem Kieresia modernizm naznaczony jest utopijnymi projektami społecznymi, socjalizmami takimi jak komunizm, faszyzm i nazizm; postmodernizm to powrót do anarchizmu i liberalizmu.

II. WYJAŚNIJ ROLĘ OBRAZU W RZECZYWISTOŚCI MODERNISTYCZNEJ I POSTMODERNISTYCZNEJ (NA PODSTAWIE OBRAZ I MATERIALNOŚD, SZKICE I POSTMODERNISTYCZNYM OBRAZOWANIU ANNY JAMROZIAKOWEJ)

"Inność nowych , postmodernistycznych, obrazów sięga głęboko, po pierwsze: ich postawy ontologicznej - bytowego uposażenia przedmiotu estetycznego, który, utraciwszy fundament artystyczne, nie posiada już cech estetyczności, w tradycyjnym rozumieniu. Po wtóre: obrazy te wyrażają nowe symbole i już sama ich ekspresja symboliczna szokuje swoją odmiennością"

"W postmodernistycznym obrazowaniu dominują symbole konwencjonalne, tworzone w obrębie konwencji językowych kultury masowej. Nie ma natomiast, jak się zdaje, symboliki głębokiej; chyba że można by uznać ten rodzaj przedstawienia, który znany jest jako "simulacrum" za typ symbolicznie otwarty..."

Myśl przewodnia: dawne obrazy zostały zastąpione przez nowe; dawna symbolika przez nową.