Pojęcie organu administracji publicznej
Organami prowadzącymi postępowanie administracyjne są organy administracji publicznej, tzn. organy administracji rządowej i organy jednostek samorządu terytorialnego. Poza tymi organami postępowanie prowadzić mogą i podejmować rozstrzygnięcia również inne organy, jednostki czy instytucje, którym przepisy szczególne powierzyły prowadzenie spraw z zakresu administracji publicznej.
Organ administracji to osoba lub grupa osób, która znajduję się w strukturze organizacyjnej władzy wykonawczej powołana do realizacji prawa administracyjnego w drodze decyzji administracyjnej.
W KPA art. 5 par. 2 3) organach administracji publicznej – rozumie się przez to ministrów, centralne organy administracji rządowej, wojewodów, działające w ich lub we własnym imieniu inne terenowe organy administracji rządowej (zespolonej i niezespolonej), organy jednostek samorządu terytorialnego oraz organy i podmioty wymienione w art. 1 pkt 2,
Pełni on najważniejszą rolę w postępowaniu administracyjnym, gdyż to od organu jest uzależnione to, czy będzie postępowanie, czy będzie wszczęte, czy od jego działania uzależniony jest byt sprawy administracyjnej.
Ma kompetencje do podejmowania czynności w toku, decyduje o przebiegu postępowania i podejmowanych czynnościach, od organu zależy treść rozstrzygnięcia danego postępowania
ujęcie doktrynalne – można wyróżnić 4 podstawowe cechy jakie powinien posiadać podmiot, aby był organem AP (musza być spełnione łącznie):
- wyodrębnienie organizacyjne- drogą ustawy np. organem jest…; lub drogą uchwały j.s.t.; umowy lub zlecenia;
- posiadanie chociaż jednej kompetencji z zakresu prawa publicznego – z ustawy( kompetencje wymienione w ustawie); ze zlecenia, porozumienia;
- podmiot musi działać w imieniu państwa;
- możliwość stosowania środków przymusu, aby istniało władztwo administracyjne, środki egzekucyjne o charakterze pieniężnym i niepieniężnym.
Uczestnikiem postępowania jest organ administracji publicznej wyodrębniony organizacyjnie , powołany na podstawie przepisów prawa ( ustawy ) do załatwienia jakiejś sprawy w imieniu i na rachunek państwa, posiadający możliwość zastosowania przymusu bezpośredniego, na którym spoczywa ciężar prowadzenia postępowania.
Pojęcie organu wyższego stopnia
Wg. KPA zgodnie z zasadą dwuinstancyjności istnieje prawo do odwołania się do organu wyższego stopnia.
Art. 17.
Organami wyższego stopnia w rozumieniu kodeksu są:
1) w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego – samorządowe kolegia odwoławcze, chyba że ustawy szczególne stanowią inaczej,
2) w stosunku do wojewodów – właściwi w sprawie ministrowie,
3) w stosunku do organów administracji publicznej innych niż określone w pkt 1 i 2 – odpowiednie organy nadrzędne lub właściwi ministrowie, a w razie ich braku – organy państwowe sprawujące nadzór nad ich działalnością,
4) w stosunku do organów organizacji społecznych – odpowiednie organy wyższego stopnia tych organizacji, a w razie ich braku – organ państwowy sprawujący nadzór nad ich działalnością
Właściwość rzeczowa, miejscowa, instancyjna
Właściwość organu jest to zdolność prawna do załatwienia określonej sprawy.
Właściwość rzeczowa – jest to zdolność do załatwienia spraw określonego rodzaju ( organ właściwy rzeczowo dla załatwienia sprawy to ten, który wydaje decyzję w interesującej nas sprawie np. właściwym organem do wydania pozwolenia na broń jest policja ). Właściwość tą ustalamy według przepisów o zakresie jej działania.
Właściwość miejscowa- konkretną sprawę może załatwić tylko określony organ zgodnie z podziałem terytorialnym ( administracyjnym ) kraju.
Właściwość tą ustala się:
w sprawach dotyczących nieruchomości - według miejsca jej położenia;
jeżeli nieruchomość położona jest na obszarze właściwości dwóch lub
więcej organów, orzekanie należy do organu, na którego obszarze znajduje
się większa część nieruchomości
w sprawach dotyczących prowadzenia zakładu pracy - według miejsca,
w którym zakład pracy jest, był lub ma być prowadzony,
w innych sprawach - według miejsca zamieszkania (siedziby) w kraju, a
w braku zamieszkania w kraju - według miejsca pobytu strony lub jednej
ze stron; jeżeli żadna ze stron nie ma w kraju zamieszkania (siedziby)
lub pobytu - według miejsca ostatniego ich zamieszkania (siedziby)
lub pobytu w kraju.
Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej w powyższy sposób
sprawa należy do organu właściwego dla miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie
powodujące wszczęcie postępowania, albo w razie braku ustalenia takiego
miejsca - do organu właściwego dla obszaru dzielnicy Śródmieście w mieście stołecznym Warszawie
Właściwość instancyjna - z reguły przepisy materialnego prawa administracyjnego określają nie tylko jaki pion organów jest odpowiedzialny za dany rodzaj spraw, lecz raczej dokładnie wskazują , jaki organ jest właściwy w pierwszej instancji. Natomiast przepisy materialnego prawa administracyjnego z reguły nie ustalają, jaki organ jest organem właściwym w drugiej instancji, chyba, że jest to inny organ, niż by to wynikało z kpa. Kodeks nie wymienia w ogóle właściwości instancyjnej, traktując ustalenie organu właściwego ze względu na jego usytuowanie w hierarchii organów raczej jako element właściwości rzeczowej.
Przesłanki wyłączające pracownika i organ
Wyłączenie organu administracji
Instytucja włączenia organu od załatwienia sprawy ma na celu zapewnienie bezstronności w postępowaniu administracyjnym, a przez to pogłębienie zaufania obywateli do organów państwowych przy ścisłym przestrzeganiu zasady praworządności i zasady prawdy obiektywnej.
Wyłączenie organu oznacza wyłączenie od załatwiania sprawy całej instytucji. Organ jako całość, tj. osoba piastująca funkcje organu oraz będące pracownikami organu i jego urzędu nie mogą załatwiać sprawy. Niedopuszczalne jest wydanie decyzji z upoważnienia organu podlegającego wyłączeniu przez podległego mu pracownika.
Zachodzi wówczas, gdy sprawa dotyczy interesów majątkowych:
kierownika organu lub jego małżonka, krewnych, powinowatych do drugiego stopnia, a także osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli; w tym przypadku sprawą załatwia organ wyższego stopnia nad organem wyłączonym;
osoby zajmującej kierownicze stanowisko w organie bezpośrednio wyższego stopnia i – podobnie jak przy kierowniku organu – osób z nim związanych
W przypadku wyłączenia organu sprawę załatwia:
organ wyższego stopnia nad organem załatwiającym sprawę, w normalnym toku instancji, gdy sprawa dotyczy interesów majątkowych kierownika organu, jego małżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osoby związanej z nim z tytułu przysposobienia, opieki i kurateli;
w okolicznościach, gdy rozstrzygane są sprawy majątkowe osoby zajmującej stanowisko kierownicze w organie bezpośrednio wyższego stopnia lub osób pozostających z nim w stosunkach małżeństwa, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki i kurateli – sprawę załatwia organ wyższego stopnia nad organem, w którym osoba ww. zajmuje stanowisko kierownicze.
Organ wyższego stopnia, który stał się właściwy wskutek wyłączenia innego organu do załatwienia sprawy, może wyznaczyć inny podległy sobie organ.
W razie, gdy sprawa dotyczy ministra albo prezesa samorządowego kolegium odwoławczego , organ właściwy do załatwienia sprawy wyznacza Prezes RM.
Jeżeli na skutek wyłączenia członków samorządowe kolegium odwoławcze nie może załatwić sprawy, minister do spraw administracji wyznacza do załatwienia tej sprawy inne samorządowe kolegium odwoławcze.
Wyłączenie pracownika lub członka organu kolegialnego
Instytucja wyłączenia pracownika ma na celu zapewnienie bezstronności w postępowaniu administracyjnym, a przez to pogłębienie zaufania obywateli do organów państwowych przy ścisłym przestrzeganiu zasady praworządności i zasady prawdy obiektywnej.
Bezstronność oznacza wyzbycie się przez pracownika prowadzącego postępowanie i podejmującego decyzję jakichkolwiek cech subiektywizmu. Kpa przewiduje wyłączenie pracownika:
Z mocy prawa, które następuje w sprawie:
w której jest stroną albo pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy może mieć wpływ na jego prawa lub obowiązki;
swego małżonka (także po ustaniu małżeństwa) oraz krewnych i powinowatych do drugiego stopnia;
osoby związane, z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli – także po ich ustaniu;
w której był świadkiem lub biegłym albo był lub jest przedstawicielem jednej ze stron, albo w której przedstawicielem jest jego współmałżonek, krewny i powinowaty do drugiego stopnia, bądź osoba związana z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
w której brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonej decyzji;
z powodu której wszczęto przeciw niemu dochodzenie służbowe, postępowanie dyscyplinarne lub karne;
w której jedną ze stron jest osoba pozostająca wobec niego w stosunku nadrzędności służbowej (pracownik nie może załatwiać spraw swoich przełożonych).
z innych przyczyn, które mogą wywołać wątpliwości co do bezstronności pracownika – bezpośredni przełożony pracownika jest zobowiązany na jego żądanie lub na żądanie strony albo z urzędu wyłączyć go od udziału w postępowaniu, jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie okoliczności nie przewidzianych w kpa, które mogą wywoływać wątpliwości co do bezstronności pracownika.
Wyłączony pracownik powinien podejmować tylko czynności nie cierpiące zwłoki ze względu na interes społeczny lub ważny interes stron. W przypadku wyłączenia pracownika jego bezpośredni przełożony wyznacza innego pracownika do prowadzenia sprawy. Jeżeli wskutek wyłączenia pracownika organu, stał on się niezdolny, sprawę załatwia organ wyższego stopnia.
Różnice między instytucjami wyłączenia pracownika i organu – NIE MAM
Pojęcie strony w postępowaniu administracyjnym
Stroną może być każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie lub kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.
Stronami w postępowaniu administracyjnym mogą być:
osoby fizyczne – wystarczy, że posiadają one tylko zdolność prawną a nie musza mieć zdolności do czynności prawnych np. w przypadku wyrabiani karty rowerowej lub motorowerowej. W innych przypadkach są one reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych reprezentujących daną osobę z mocy samej ustawy (np. reprezentowanie dzieci przez swoich rodziców), bądź wyznaczonych przez sądy w postępowaniu nieprocesowym (opiekun).
osoby prawne,
a gdy chodzi o państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne – również jednostki nie mające osobowości prawnej (np. zakład administracji nie mający osobowości prawnej). Działają one przez swoich ustawowych lub statutowych przedstawicieli.
Ustalanie zdolności administracyjno-prawnej
Zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych stron ocenia się wg przepisów prawa cywilnego, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
Zdolność prawną – wg kc ma każdy człowiek od chwili urodzenia i dlatego każda osoba fizyczna od chwili urodzenia może być stroną w postępowaniu administracyjnym.
Zdolność do czynności prawnych – nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności (18 lat), lub wcześniejszego zawarcia związku małżeńskiego – tylko kobiety po 16 roku życia). Niektóre przepisy szczególne przewidują wcześniejsze uzyskanie zdolności do podjęcia określonych czynności prawnych. Wg ustawy z 1962r. O obywatelstwie polskim dziecko, które ukończyło 16 lat może składać oświadczenie wywierające skutek prawny.
Uczestnicy na prawach stron
Kategoria czysto procesowa proceduralna. Uczestnikami są podmioty, które nie są stroną. Działa w interesie cudzym. Celem uczestnika jest uczestniczenie w interesie podmiotu lub w interesie publicznym.
Trzy kategorie:
- organizacja społeczna
- prokurator
- Rzecznik Praw Obywatelskich
Jest podmiotem, któremu w większości przysługują takie same prawa jak stronom:
- wszczęcie postępowania
- zgłaszanie wniosków dowodowych
- żądanie udostępnienia akt
- branie udziału w przeprowadzaniu dowodów
- wnoszenie o zawieszenie, umorzenie postępowania
- zgłaszanie środków prawnych
- wniesienie skargi do sÄ…du administracyjnego
Organizacja społeczna, prokurator, RPO, Rzecznik Praw Dziecka
Podmioty na prawach strony:
prokurator - (celem udziału w postępowaniu administracyjnym jest realizacja obiektywnie pojętej praworządności). Najczęściej wtedy prokurator występuje w sprawie gdy istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa. Informuje on organ prowadzący sprawę,że wstępuje do postępowania i przez cały okres prowadzenia sprawy musi być informowany .
Rzecznik Praw Obywatelskich – (ma prawo zwracać się o wszczęcie postępowania i uczestniczyć w tych postępowaniach na prawach przysługujących prokuratorowi, ma prawo do wniesienia skargi do sądu administracyjnego)
organizacje społeczne – (przesłanki udziału: postępowanie dotyczy osoby trzeciej, udział organizacji w postępowaniu jest uzasadniony jej celami statutowymi i interesem społecznym). Organizacja społeczna może żądać wszczęcia postępowania ( wtedy organ wszczyna i dopuszcza organizację ) lub dopuszczenia ( gdy postępowanie jest w toku to organ dopuszcza organizację do postępowania ) Organ może wtedy dopuścić organizację do postępowania gdy jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i przemawia za tym interes społeczny. Uznając żądanie organizacji, organ może wydać postanowienie o wszczęciu postępowania z urzędu lub dopuszcza organizacje do działu w postępowaniu. Gdy odmówi to organizacja na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub dopuszczenia do udziału w postępowaniu może się zażalić.
Rzecznik Praw Dziecka- rzecznik może zwrócić się o wszczęcie postępowania, uczestniczyć na prawach jak u prokuratora w zakresie własnego działania. Ma prawo wnoszenia skarg do sądu administracyjnego
Reprezentanci stron – pełnomocnictwo
Strona może działać osobiście lub przez pełnomocnika, chyba, że charakter czynności wymaga jej osobistego działania.
Pełnomocnikiem może być osoba fizyczna posiadająca zdolność do czynności prawnych i posiadający pełnomocnictwo. Pełnomocnictwo powinno być złożone na piśmie lub zgłoszone do protokołu.( upoważnienie w formie pisemnej zwykłej lub nawet ustnej ) W sprawach mniejszej wagi organ administracji publicznej może nie żądać pełnomocnictwa jeśli pełnomocnikiem jest członek najbliższej rodziny lub domownik strony, a nie ma wątpliwości co do istnienia i zakresu upoważnienia do występowania w imieniu strony.
W sprawach dotyczących praw zbywalnych lub dziedzicznych w razie zbycia prawa lub śmierci strony w toku postępowania na miejsce dotychczasowej strony wstępują jej następcy prawni.
W sprawach dotyczących spadków nie objętych jako strony działają osoby sprawujący zarząd majątkiem masy spadkowej, w ich braku – kurator wyznaczony przez sąd na wniosek organu administracji publicznej.
Prawa strony w postępowaniu
Obowiązki strony w postępowaniu