WYBRANE KRYTERIA KLASYFIKOWANIA ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH

1. Klasyfikowanie agresji – założenia

Agresję cechuje wysoka złożoność, zatem korzystne jest wyodrębnienie więcej niż jednego kryterium; Czynności agresywne należą do zachowań społecznych (za wyjątkiem samoagresji), gdyż są realizowane w trakcie interakcji społecznych = agresja interpersonalna to jeden ze sposobów regulacji stosunków człowieka z otoczeniem.
Tak rozumiana agresja podlega socjalizacji!

1. 4 Kryteria klasyfikowania agresji

• Obecność komponenty emocjonalnej w zachowaniu, np. niechęć, złość, gniew (Buss 1961; Feshbach 1970, 1971)

• Intensywność czynienia szkody, kierowanie się motywem czynienia zła, wyrządzenia krzywdy (Dollaed, Doob, Miller, Mowrer, Sears 1939; Frączek 1973; Ranschburg 1980; Tedeschi, Smith, Brown 1974; Wójcik 1977)

• Spowodowanie konkretnych konsekwencji zachowań, np. efekt działania w postaci zadania cierpienia (Frączek 1975, 1986; Kosewski 1072; Wójcik 1977; Zakrzewski 198 )

• Modyfikujący wpływ kontekstu społecznego zachowań, np. związanego z pełnioną rolą społeczną, statusem społecznym, realizowanym zadaniem, miejscem w hierarchii władzy czy społecznymi konsekwencjami perspektywicznymi – nauczyciel, stomatolog itp. (Frączek 1973; Wójcik 1977. Zwolińska 2000).

1. Klasyfikacje agresji

• Kryterium genezy czynności agresywnych (I)

• Kryterium wartościujące z uwzględnieniem czynników społeczno-kulturowych (II)

• Kryterium przedmiotu agresji (III)

• Kryterium struktury czynności agresywnych (IV)

• Kryterium złożoności z uwzględnieniem procesów i struktur intrapsychicznych (V)

• Kryterium cech formalnych, celów, funkcji, głównych mechanizmów, możliwości transformacji oraz doświadczeń socjalizacyjnych jednostki (VI)

I. Rodzaje agresji ze względu na genezę czynności agresywnych

Podział ten implikuje występowanie takich źródeł czynności agresywnych, jak:

• specyficzne emocje negatywne podmiotu (złość, gniew…)

• potrzeby indywidualne podmiotu działania

• realizowane przez jednostkę cele i zadania

• agresja gniewna

• agresja instrumentalna

• agresja zadaniowa

• Agresja gniewna

„gorąca” ( Obuchowska 1989 )

„wrodzona reakcja organizmu na zablokowanie dążeń lub doznanie szkody”; jest to czynność definiowana przez wskazanie charakteru procesów emocjonalno-motywacyjnych leżących u jej podłoża (Frączek 1975; Feshbach 1989)

• Agresja instrumentalna

„zimna” albo „wroga”,

• jej podstawą jest wyuczona czynność sprawiająca ból i cierpienie, powodująca szkodę;

• jej podstawową funkcją jest redukcja ważnych dla jednostki potrzeb;

• jest podejmowana z premedytacją. (Aronson, Wilson, Akert 1997).

• Agresja zadaniowa

wywołana jest ze względu na realizowane zadania, np. związana z pełnieniem określonych ról społecznych rodzica, nauczyciela, przełożonego (Frączek 1975; Reykowski 1977)

II. Kryterium wartościujące

• agresja dopuszczana przez daną kulturę

- kary

- więzienia

- wojny

• agresja odrzucana przez nią (Obuchowska 1989)

III. Kryterium przedmiotu agresji

• agresja skierowana na innych (ma charakter społeczny)

• samoagresja (Frączek 1975, 1986; Gaś 1981; Obuchowska 1989)

IV. Kryterium struktury czynności agresywnych

Dotyczy stopnia złożoności, organizacji i perspektywy czasowej:

• agresja reaktywna – reakcja na proste bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne wywołujące specyficzne pobudzenie do agresji;

• czynności agresywne – są zorientowane na cel, bardziej złożone i rozciągnięte w czasie

• działalność agresywna – zakłada długotrwałość aktywności ludzkiej, opisywanej i wartościowanej według kulturowych standardów zachowań

(Berkowitz 1964; Malak, Frączek 1986; Zimbardo, Ruch 1988)

V. Kryterium złożoności z uwzględnieniem procesów i struktur intrapsychicznych

• agresja reaktywno-impulsywna – najtrudniejsza do kontroli; reakcja organizmu

• wrogość – właściwość ludzi o wysokiej neurotyczności; podejrzliwość, brak racjonalnego myślenia

• agresja instrumentalno-zadaniowa – realizacja celów (z premedytacją)

• agresja immanentno-spontaniczna – spontaniczna, nie powstrzymywana, reakcje gwałtowne, reakcje na bodźce;
  cały czas

Każdą a nich uruchamia inny mechanizm (Frączek 1986).

VI. Kryterium cech formalnych, celów, funkcji, głównych mechanizmów, możliwości transformacji i doświadczeń socjalizacyjnych jednostki

• agresja reaktywno-emotogenna – elementarna agresja wywołana emocjami

• agresja zadaniowo-instrumentalna

• agresja dla przyjemności (charakterystyczna dla sadystów) – nie służy realizacji celów, ból sprawia przyjemność

• agresja wroga, destruktywna (Frączek 1996)

1. Postawy agresywne

Różnicuje się postawy agresywne ze względu na:

• Moralną treść zachowania pozwalającą wyróżnić:

- agresję aspołeczną, niszczącą

- agresję prospołeczną, służącą interesom jednostkowym i grupowym (Sears 1961)

• Rozróżnienie, czy agresja jest narzędziem czy celem działania:

- agresja afektywna

- agresja instrumentalna

• Charakter zachowań (aspekt motywacyjny działania):

- agresja atakująca

- agresja obronna

(Ranschburg 1980)

1. Analiza znaczenia agresji

Psychologiczno-społeczne znaczenie agresji może być także analizowane z punktu widzenia:

• „obserwatora” (standardy normatywne)

• „podmiotu” (ofiara)

1. Klasyfikowanie agresji dla potrzeb diagnozy

• Z. Skorny (1968)

• Z. Gaś (1981)

1. Klasyfikacja zachowań agresywnych (Z. Skorny, 1968)

AGRESJA FIZYCZNA

• Bezpośrednia

• Zachowania napastliwe

• Zachowania destruktywne

(darcie, rzucanie, uderzanie, kopanie, wyważanie, wybuchy złości)

• Pośrednia

• Zachowania napastliwe

(przeszkadzanie, dokuczanie, zanieczyszczanie, chowanie ubrań, zmiana przedmiotów)

• Zachowania destruktywne

(psucie, darcie, brudzenie, tłuczenie)

1. Syndrom agresji (Z.Gaś, 1981)

• Samoagresja

  • Samoagresja emocjonalna

  • Samoagresja fizyczna

• Agresja ukryta

  • Wrogość wobec otoczenia

  • Nieuświadomione skłonności agresywne

• Agresja skierowana na zewnątrz

  • Agresja przemieszczona – skierowana na inny obiekt np. rzucanie talerzami

  • Agresja pośrednia – plotkowanie, manipulowanie związkami przyjaźni, izolowanie

  • Agresja słowna

  • Agresja fizyczna

• Skłonność do działań odwetowych

• Kontrola

1. Podsumowanie

Brak jednolitego podejścia do agresji utrudnia skutecznie możliwości jej kontrolowania i redukowania!