BUDOWA PEDAGOGIKI I JEJ MIEJSCE W SYSTEMIE NAUK.

Rozwój naukowy pedagogiki.

Pedagogia sama w sobie istnieje od początków ludzkości. Myślenie i poglądy pedagogiczne pojawiały się w historii zawsze w czasach przełomowych, kiedy nieskuteczne okazywały się stare formy wychowania. Jako pierwsi problem pedagogiczny postawili sofiści. Zastanawiali się oni nad tym czy urodzenie czy może wychowanie decyduje o rozwoju człowieka. Filozofowie greccy wyrażali poglądy o wychowaniu jako zastosowanie swych filozoficznych założeń. Następnie rozwijające się chrześcijaństwo, które wniosło nowe pojęcia i wartości, rozwijało wychowawcze zasady, za podstawę mając swoją wiarę i religię. Z kolei protestantyzm w XVI wieku wywołał nową falę myśli pedagogicznej w postaci traktatów, które krytykowały katolickie wychowanie. Nowa myśl pedagogiczna pojawiła się w XVIII wieku wraz z rozpowszechnieniem powieści Jean’a Jacques’a Rousseau pod tytułem: „Emil, czyli o wychowaniu”, która opiewała utopijną wizję wychowania na łonie natury, bez narzucania dziecku programu nauczania. A więc myśl pedagogiczna miała zmienny charakter zarówno filozoficzny jak i religijny ale też publicystyczny a nawet literacki. Nowy charakter pedagogice nadał na początku XIX wieku niemiecki uczony Johann Friedrich Herbart. On to oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na etyce filozoficznej określającej cele wychowania i na tworzonej przez siebie psychologii podającej środki do osiągnięcia celów. Uczniowie Herbarta, którymi byli Ziller, Stoy i Rein, zacieśnili przedmiot pedagogiki do spraw praktycznych szkolnego nauczania: programu, metod uczenia, budowy lekcji. Więc pedagogika w pierwszej fazie rozwoju stała się technologią uczenia szkolnego. Pod koniec XIX wieku zjawiły się dwa kierunki w szkolnej pedagogice. Były to: indywidualizm pedagogiczny, który starał się rozwija jednostkę umysłowo oraz socjologizm, który kładł nacisk na uspołecznienie uczniów w szkole. Jednak spór powstały pomiędzy dwoma nurtami pozostał bez rozwiązania. Przez samą technologię szkolną i szkolna pedagogika traci swe naukowe znaczenie i zaczyna się rozwijać pedagogika eksperymentalna, uwzględniająca zastosowanie metod przyrodniczych do badania zjawisk pedagogicznych. Zakładano że na drodze eksperymentu rozwiązane zostaną zagadnienia praktyczne i teoretyczne wychowania, które zostały wyróżnione przez herb artystów. Jednak okazało się, że metoda przyrodoznawcza nie może rozstrzygnąć zagadnienia celów wychowawczych, bo interesują ją tylko związki przyczynowe i ustala prawa rządzące zjawiskami negując istnienie celów. W początkach XX wieku nastąpił kryzys pedagogiki eksperymentalnej. Powstało nowe ujęcie pedagogiki normatywnej, która filozoficznie i od strony etyki zajęła się problemem celów wychowania. Pomocna była pokantowska filozofia, która zajęła się człowiekiem nie zaś metafizyką bytu. Zajmując się nie tym co jest a tym co powinno być, filozofia ta stała się aksjologia czyli nauka o wartościach, wyrażających się w ideach dobra, prawy, piękna i świętości. Właśnie na podstawie aksjologii pedagogika normatywna w okresie międzywojennym starała się filozoficznie i naukowo określić cel i ideał wychowania. Niestety nie doszło do porozumienia miedzy pedagogami i powstały liczne, sprzeczne ze sobą kierunki pedagogiczne. Ze względu na te sprzeczności w latach 30-tych pojawiło się, mając za podstawę fenomenologię Husserla, jako metodę poznania idącą od „oglądu do opisu tego, co i jak dane” – czwarte ujęcie naukowe wychowania jako „pedagogika czysta”, która badała prawa rozwojowe człowieka. Po II wojnie światowej pedagogika jako nauka dążyła do syntezy swojej budowy, na którą dziś składają się wielopiętrowe działy.

Kolejnym tematem są działy współczesnej pedagogiki. Każdy etap historyczny rozwoju pedagogiki dokładał określony dorobek, który do dnia dzisiejszego nie traci na znaczeniu w wychowaniu. Okres herbartowskiej technologii szkolnego nauczania obdarzył pedagogikę praktycznym działem dydaktyki i metodyki nauczania przedmiotów ogólnokształcących, zawodowych, pedagogicznych i artystycznych. Dzięki pedagogice eksperymentalnej mamy psychologię rozwojową dzieci i młodzieży i psychologię wychowawczą, badającą stronę socjologiczną wpływów środowiska w którym dziecko żyje. Pedagogika normatywna pozostawiła teorię wartości wychowawczych z teorią kultury, rozwinęła zagadnienie ideologii i światopoglądu jako podstawy celów i ideałów wychowawczych. Okres pedagogiki czystej wywołał dążenie do syntezy pedagogicznej związanej z problemem prawidłowości wszechstronnego rozwoju człowieka. Współczesna pedagogika w swojej naukowej budowie opiera się o cztery działy: - 1^o pedagogika praktyczna lub empiryczna, obserwująca, zbierająca i badająca całośc doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, wychowawców, mających doczynienia z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, która opracowuje doświadczenie dydaktyczne i metodyczne przy nauczaniu i uczeniu się. - 2^o pedagogika opisowa lub eksperymentalna jako dział naukowo uogólniający doświadczenie i badający eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych lub kulturowych związanych z wychowaniem. - 3^o pedagogika normatywna, która na podstawie filozofii człowieka, aksjologii, i teorii kultury, bada naturę człowieka, wytwory jego kultury i na tym tle ustala wartości, cele, ideały i normy, którymi powinno się kierować wychowanie - 4^o pedagogika teoretyczna czyli ogólna, która jako dział najwyższy, obejmujący całośc badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiały empiryczne, eksperymentalne i normatywne, do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań. Działy w pedagogice mają budowę pionową, która od najszerszej podstawy doświadczenia praktycznego wychowawców idzie w górę poprzez uogólnienia zjawisk wychowawczych i wartości do najogólniejszych pojęć ujmujących proces rozwojowy człowieka do jego pełni, według ideału „nowego człowieka”. W pedagogice współczesnej występuje także budowa pozioma, w której rozróżnia się pedagogikę ogólną, zawodową, specjalną czyli działy zróżnicowane zależnie od przedmiotu wychowania i dziedzin, jak wychowanie fizyczne, umysłowe czy moralne. W działach pionowych główną rolę odgrywają sposoby uzyskiwania praw lub ich stosowania, a więc metody dochodzenia do prawdy, o działaniach, zjawiskach, wartościach lub pojęciach wychowania. Kolejne zagadnienia to przedmiot i miejsce pedagogiki w systemie nauk. Pedagogika określa swój materialny i formalny przedmiot badania. Materialnie tym przedmiotem jest wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego życia. Pedagogika zajmująca się wszechstronnym rozwojem ludzi, stara się proces rozwojowy doprowadzić do jago kresu, jakim jest doskonały stan człowieczeństwa. Pełnia człowieczeństwa staje się celem do osiągnięcia przez wychowanie, a równocześnie norma oceniającą, czy proces rozwoju przebiega właściwie, czy też odbiega od celu. Dlatego przedmiotem formalnym w pedagogice musi być dobro rozwojowe człowieka realizujące się w przyszłości, nastawione ku przyszłości, dzięki czemu człowiek może się w pełni doskonalić i osiągnąć kres procesu rozwoju. Pedagogika współczesna wiąże rozwój jednostek z rozwojem społeczeństwa jako całości i w związku z tym wychowanie kształtuje futurologicznie, dla przyszłości. Futurologia jako naukowe przewidywanie przyszłości co do kierunków zmian w dziedzinie przyszłej konsumpcji, kultury masowej, produkcji czy planowania przestrzennego odgrywa obecnie w pedagogice coraz większą rolę. Pedagogika jest nie tylko nauką stwierdzającą stan rzeczywisty, istniejący w wychowaniu ale i przekształcający rzeczywistość. W ten sposób postęp pedagogiczny przyczynia się do budowania rzeczywistości lepiej odpowiadającej człowiekowi. Pedagogika jest równocześnie nauką teoretyczną jak i praktyczną. Dział teoretyczny ma pomóc w skonstruowaniu modeli wychowania, które by udoskonalały praktykę pedagogiczną. Działy w pedagogice powodują że naukowy jej charakter łączy w sobie naukę empiryczno normatywną z nauką teoretyczno praktyczną. Rozróżnimy dwa przedmioty badania w naukach szczegółowych: świat natury niezależnej od człowieka i świata kultury jako wytworu ludzkiego. Naturę badają nauki przyrodnicze, starające się wykryć konieczne, przyczynowe prawa rządzące przyrodą i stąd nazwane nomotetycznymi. Świat kultury z jego sztuką, moralnością, organizacją społeczeństwa poznają nauki humanistyczne, dążące do opisu przeżytych, niepowtarzalnych wartości jednostkowych, które starają się zrozumieć w ich strukturze i ocenić aksjologicznie dlatego nazywane są naukami idiograficznymi. Pedagogika wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych ma swoje miejsce w centrum pomiędzy nimi. Gdyż jest nauką humanistyczną z budową przyrodniczą. Jest nauką humanistyczną ponieważ wychowanie nie jest dziełem samej natury a kultury społeczeństwa oraz dlatego że zagadnienie celu i wartości jest decydujące w wychowaniu nie zaś jego strona przyrodnicza. Pedagogika stanowi siłę napędową rozwoju człowieka, która ulega uspołecznieniu i ukulturalnieniu jako podstawie człowieczeństwa. Dlatego od starozytyności słusznie w wychowaniu widzi się edukację, czyli wyprowadzenie dziecka ze stanu natury i barbarzyństwa do stanu kultury.