Metodologia uczenia w

systemie nauk

pedagogicznych

Metodologia uczenia

Agenda

• Etymologia, geneza i znaczenie

nazwy pedagogika i dydaktyka

• Przedmiot i funkcje pedagogiki i

dydaktyki

• Działy pedagogiki i dydaktyki
• Definicje i teorie uczenia
• Metodologia uczenia

Pedagogika

• Pedagogika to należąca do nauk

społecznych nauka o wychowaniu.
Jej polska nazwa pochodzi od
greckiego παιδαγωγός
(paidagogos - niewolnik
towarzyszący dziecku w szkole;
dosł. "prowadzący dziecko")

Pedagogika

• Celem pedagogiki jako nauki jest wyposażenie

tych, którzy organizują przebieg wychowania w
wiedzę na temat wzorów i warunków formowania
osobowości (uczenie – składnik wychowania)

Towarzyszą temu celowi następujące zadania:
• gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;
• analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i

zależności między elementami owej rzeczywistości i
wyjaśnianie ich;

• dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania

rzeczywistości wychowawczej.

Pedagogika

• ... podobnie jak psychologia i

socjologia, wyrosła z filozofii.

• Był to proces długotrwały - dopiero w

XIX wieku uzyskała status
samodzielnej dyscypliny naukowej –
głównie za sprawą autorów dwóch
doktryn pedagogicznych: Johanna
Friedricha Herbarta i Johna
Deweya

J. F. Herbart

• Herbart utrzymywał, że pedagogika

jest możliwa i powinna być nauczana
na uniwersytetach. W latach 60tych
XIX wieku jego koncepcje stadiów
uczenia i idei moralnych które muszą
być w nauczaniu obecne ,
upowszechniły się w Niemczech,
później w Stanach Zjednoczonych,
gdzie wywołały silną krytykę

J. F. Herbart: fazy uczenia

Pięć faz procesu uczenia:
• preparacja: wiązanie nowego materiału z materiałem już

przyswojonym, „obecnym” w pamięci

• prezentacja: przedstawienie nowego materiału w

obrazowy sposób, przy pomocy konkretnych przykładów,

obiektów, ćwiczeń

• asocjacja: wiązanie nowego materiału z już

przyswojonym poprzez rozważanie podobieństw i różnic w

celu zakorzenieni nowych idei w umyśle

• generalizacja: wskazanie możliwości wykorzystania

nowego materiału poza konkretnym, obrazowym układem

odniesienia, wskazanie waloru ogólności

• aplikacja: wykorzystanie nabytej wiedzy/umiejętności w

czysto utylitarny sposób

J. F. Herbart: istota

nauczania

• Nauczanie ma polegać nie tylko na

przekazywaniu wiedzy, ale
wywołaniu dodatnich zmian w
uczniach, tworzenie silnej woli i
charakteru moralnego oraz
wyrabianiu dyscypliny

• Nauczanie musi opierać się na

ideach moralnych

J. F. Herbart: idee moralne

• idea wewnętrznej wolności – zawsze

uznajemy zgodność naszej woli z naszymi

przekonaniami i przeżywamy tę zgodność

pozytywnie; jeśli chcemy osiągnąć wolność

wewnętrzną, musimy postępować wg

własnych przekonań

• idea doskonałości – zachęta do rozwijania

własnej siły, dążenie do tego, co dobre;

zwalczanie przeszkód pojawiających się na

drodze do doskonałości; pozytywna jest

silna wola, a negatywna – zła, słaba wola

J. F. Herbart: idee moralne

• idea życzliwości – wymaga

podporządkowania własnej woli, woli

innych ludzi – jednak bez naruszania

zasady 1. czyli idei wewnętrznej wolności

• idea prawa – wymaga szacunku do prawa;

niezgodność woli pomiędzy ludźmi ma być

łagodzona poprzez uznanie prymatu prawa;

• idea słuszności – wymaga

zadośćuczynienia krzywdy wyrządzonej

drugim; naprawienia szkody

J. F. Herbart: idee moralne

Dlaczego idee moralne?
• Cel: wychowanie posłusznego i

prawego moralnie człowieka

• Nauczyciel jest przewodnikiem i

autorytetem

• Uczenie wymaga dyscypliny: idee

moralne taką dyscyplinę gwarantują

Wpływ Herbarta

Szkoła tradycyjna:
• treści nauczania podzielone są na poszczególne przedmioty
• wiedza jest przekazywana przez nauczyciela
• uczniowie/studenci zazwyczaj są bierni
• uczniowie/studenci nie mają głosu w sprawie doboru treści

nauczania

• dominacja uczenia się pamięciowego
• uczniowie/studenci są zachęcani do nauki przez zewnętrzne

motywy

• ma miejsce częste sprawdzanie wyników nauczania
• panuje współzawodnictwo
• szkoła stanowi jedyny teren uczenia się (tylko praca domowa jest

wykonywana poza nią)

• mały nacisk na własną, spontaniczną twórczość uczniów/studentów

J. Dewey...

• W książkach School and Society

(1899) oraz The Child and the
Curriculum (1902), przedstawił i
zdefiniował własną filozofię
edukacji, bardzo odmienną od
herbartowskiej

Koncepcja Deweya:

założenia

• Proces edukacyjny musi rozpoczynać

się od zainteresowania ucznia i opierać

się na zainteresowaniu ucznia

• Musi dostarczać sposobności do

sprzężenia zwrotnego między

myśleniem i działaniem

• Zasady te spełnia nauczanie

problemowe: formułowanie problemów

i poszukiwanie ich rozwiązań (hipotez)

Koncepcja Deweya:

założenia

• Nauczyciel winien być przewodnikiem

i współpracownikiem ucznia raczej niż
„realizatorem programu” troszczącym
się o mechaniczne przekazanie treści
nauczania;

• Uczeń jest autonomiczną osobą – jego

potrzeby i oczekiwania muszą być w
procesie edukacyjnym bezwzględnie
respektowane

Koncepcja Deweya:

założenia

• Celem szkoły jest wszechstronny

rozwój osobowości ucznia
uspołecznienie jednostki,
włączanie jej w życie społeczne
dlatego też niezbędne jest…

• zaangażowanie wychowanków w

proces edukacji, swobodna
aktywność ucznia.

Wpływ Deweya

Szkoła progresywistyczna:

• treści nauczania podzielone są na interdyscyplinarne

bloki

• uczniowie samodzielnie zdobywają wiedzę
• nauczyciel jedynie obserwuje pracę uczniów
• uczniowie biorą aktywny udział w zajęciach
• uczniowie mają wpływ na dobór treści nauczania
• przeważa uczenie się w toku rozwiązywania problemów
• sporadyczna kontrola wyników kształcenia
• współpraca uczniów podczas wykonywania zadań
• szkoła stanowi główne, lecz nie jedyne miejsce uczenia

się

Pedagogika dziś

•Rozległa dziedzina teorii i

badań, obejmująca szereg
dyscyplin

Działy pedagogiki:

pedagogika ogólna

• Pedagogika ogólna - nauka teoretyczna

będąca podstawą tworzenia się tzw.
subdyscyplin pedagogicznych

• inne subdyscypliny pedagogiczne mają

raczej charakter stosowany, pedagogika
ogólna ma charakter dyscypliny teoretycznej
(czy też podstawowej)

• Stanowi podstawowy system pojęć i

twierdzeń, wspólny dla wszystkich nauk
pedagogicznych.

Działy pedagogiki: teoria

wychowania

• Teoria wychowania: zajmuje się

kształtowaniem postaw i cech
osobowości uczniów oraz stwarzaniem
warunków do samowychowania

• Odgrywa rolę służebną w stosunku do

praktyki pedagogicznej, rozwiązując
problemy rodziców, wychowawców,
nauczycieli

Działy pedagogiki: teoria

wychowania

Zadania teorii wychowania
• formułowanie celów wychowania;
• projektowanie działalności

wychowawczej;

• analiza czynników

psychospołecznych wychowania

Działy pedagogiki:

pedagogika specjalna

• Pedagogika specjalna – dział

pedagogiki, którego podstawowym
obiektem zainteresowania jest
człowiek wymagający wsparcia i
pomocy w przekraczaniu
różnorakich trudności,
utrudniających mu rozwój i
funkcjonowanie społeczne

Działy pedagogiki:

andragogika

Andragogika: subdyscyplina pedagogiki

zajmująca się kształceniem dorosłych

• Dziedzina powstała w XX wieku.
• Początkowo stanowiła część składową

pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania.

• Jej rozwój związany jest także z

antropologią filozoficzną, psychologią

człowieka dorosłego, etyką, socjologią

kultury i wychowania, historią oświaty i

myśli pedagogicznej.

Działy pedagogiki:

pedeutologia

•

Pedeutologia: dział pedagogiki zajmujący się

nauczycielem.

•

W założeniu miała to być nauka badająca

samokształcenie, czy też doskonalenie się

nauczycieli.

•

Dziś jest to jedna z dynamicznie rozwijających się

części pedagogiki i obejmuje nie tylko

samokształcenie nauczycieli, lecz także badania

nad:

• cechami osobowości nauczycieli (wychowawców) i wpływem

tych cech na proces kształcenia i wychowania,

• rolą społeczną nauczyciela (wychowawcy) ,
• efektywnością kształcenia jako wynikiem pracy nauczyciela.

Działy pedagogiki: historia

oświaty i wychowania

Historia oświaty i wychowania

•

jako nauka wyodrębniła się w połowie XIX
wieku

•

Zajmuje się rozwojem myśli pedagogicznej,
historią szkolnictwa z uwzględnieniem
sposobów nauczania i wychowania w
instytucjach szkolnych

•

Bada również zależności między życiem
społeczeństw a całokształtem oddziaływań
wychowawczych

Działy pedagogiki:

pedagogika porównawcza

• Pedagogika porównawcza: dział

pedagogiki zajmujący się porównywaniem
i ocenianiem efektów zastosowania
różnych systemów wychowawczych w
różnych krajach oraz różnych epokach.

• Bazuje na historii wychowania, na

naukach z zakresu organizacji i
zarządzania oświatą, statystyce (badania
PISA), ekonomii.

Działy pedagogiki:

dydaktyka

• Dydaktyka: (z grec. "didasko" -

uczę, "didaktikos" - pouczający)
nauka o nauczaniu i uczeniu się

• Podobnie jak i cała pedagogika –

również dydaktyka dzieli się dziś
na szereg dyscyplin
szczegółowych.

Działy dydaktyki

• dydaktyka szkoły wyższej- specyfika kształcenia w szkole

wyższej, praca ze studentami

• ontodydaktyka- to dydaktyka treści, zajmuje się teoriami

doboru treści kształcenia

• neurodydaktyka – bada możliwości mózgu w procesie

kształcenia.

• teleologia- nauka o celach kształcenia
• d. medyczna- zajmuje się specyfika kadr szkol medycznych,

praca pedagogiczna z pacjentem

• d. wojskowa- przygotowuje kadry, praca z żołnierzem

zasadniczej służby wojskowej

• Dydaktyki nauczania poszczególnych przedmiotów

Zakres zainteresowań

dydaktyki

• aparatura terminologiczna i metodologiczna,
• cele uczenia,
• treści uczenia,
• proces nauczania-uczenia się,
• zasady uczenia,
• metody uczenia,
• formy organizacyjne,
• środki dydaktyczne,
• systemy dydaktyczne,
• osiągnięcia i niepowodzenia w nauce

Funkcje dydaktyki

• Opisowa (jak jest?)
• Teoretyczna: dlaczego tak jest? Od czego

zależy sukces w nauczaniu?

• Prognostyczna: jak będzie? Jak być

powinno?

• Praktyczna – instrumentalna:

wskazywanie konkretnych metod, form

organizacyjnych, środków, które mogą

pomoc w pracy dydaktycznej

Uczenie się

• Bogdan Nawroczyński: uczenie się to proces

aktywnego nabywania wiadomości i sprawności

• Stefan Baley: uczenie się to proces, którego

produktem jest wiedza i umiejętności

• Czesław Kupisiewicz: proces aktywnego

nabywania umiejętności, nawyków, wiadomości

dokonujący się w toku pośredniego,

bezpośredniego poznawania rzeczywistości

„Składniki” uczenia

Cztery komponenty definicyjne uczenia się:

• charakter- coś ciągłego, ukierunkowanego,

dynamicznego, procesualny

• przedmiot: wiadomości, wiedza, umiejętności,

rzeczywistość, doświadczenie społeczne, nawyki,

umiejętności

•  drogi: nabywanie, poznanie, przekazywanie doświadczeń

społecznych, bezpośrednie i pośrednie działanie, ćwiczenia

•  efekt: całkowicie nowe formy zachowania i działania lub

modyfikacja dotychczasowych, wiedza i umiejętności,

poznanie rzeczywistości

Syntetyczna definicja

uczenia się

• ... proces
• aktywnego nabywania wiedzy,

umiejętności, nawyków

• w drodze bezpośredniego i pośredniego

poznawania rzeczywistości, czyli…

• w drodze myślenia, ćwiczenia,

gromadzenia indywidualnych i
społecznych doświadczeń

Teorie uczenia się

• Filozoficzne
• Psychologiczne
• Socjologiczne
• Cybernetyczne

Teorie psychologiczne

• teorie asocjacyjne - nauka przez kojarzenie różnych elementów, różnych

bodźców i reakcji ze sobą

-apercepcjonizm głosi " uczeń wie dużo ". Każde uczenie rozpocząć

należy od przypomnienia tego, co już na dany temat wiemy. Na tym tle

lokujemy nową wiedzę i umiejętności

- koneksjonizm: tworzenie związków między różnymi elementami. Ważne

jest, aby to, czego się uczymy nie było nam obojętne, łatwiej uczymy

się rzeczy dla nas przyjemnych, zajmujących, interesujących

• teorie strukturalne: ważny jest wgląd - podstawowa czynność w uczeniu

się, wnikanie w strukturę, pojmowanie struktury, rozumienie jej

• teorie funkcjonalne: uczenie się to zespół czynności zmierzających do

osiągnięcia efektu Teoria funkcjonalna formułuje trzy warunki uczenia się:

gotowość- posiadanie motywacji,
ćwiczenia- powtarzanie, ćwiczenie,
efekt- nabyta wiedza, umiejętność

Metodologia uczenia

• Dyscyplina dydaktyki zajmująca się rozwojem,

formułowaniem zasad, oceną poprawności i

skuteczności metod uczenia

• Metoda = systematycznie stosowany sposób

przekazywania/nabywania wiedzy i umiejętności

• Metodologia uczenia korzysta z osiągnięć

badawczych wszystkich nauk pedagogicznych i

jest wobec nich służebna

• Ponadto korzysta z osiągnięć badawczych

psychologii, socjologii i ogólnej metodologii

nauk