Temat wykładu:
Filozoficzne podstawy logiki
Starożytni Grecy wyróżniali logikę jako jedną z nauk filozofii.
Główne starożytne nauki filozoficzne:
Logika
Fizyka
Etyka
Logika była w starożytności wyznawana przez stoików i epikureistów. Stoicy byli autorami klasycznej teorii zdaniowej, w Polsce nazywana klasyczną teorią zdań. Jednak pierwszą teorię logiki sformułował Arystoteles. Obecnie jest ona mało popularyzowana. Ale była znana w średniowieczu.
Gałęzie filozofii:
Prawda
Byt
Etyka
Te trzy elementy były wyznacznikami filozofii starożytnej, a według greków dzisiejsza filozofia przyrody i metafizyka, były uważane za dział filozofii jakim była fizyka.
Prawda to podstawowe pojęcie logiki. Prawda jest celem każdej nauki, tak logika używa pojęcia prawdy w sposób bardzo szczególny.
„Celem logiki jest badanie praw prawdziwości”
Frege Gottlo
Początki logiki to początki pytania: czym jest prawda? Pierwszym człowiekiem, który starał się odpowiedzieć na to pytanie był starożytny grecki filozof Platon. Przedstawił on swoje rozważania w dziele pt. „Sofista”. Zamieścił tam racje i rozważania na temat prawdy i fałszu.
sofiści [gr. sophistaí, od sophós ‘biegły’, ‘doświadczony’, ‘mądry’], początkowo określenie tych, którzy wyróżniali się wiedzą lub wybitnymi zdolnościami; od połowy V w. p.n.e. nazwa ta objęła wędrownych nauczycieli, którzy za wysoką opłatą przygotowywali do życia publicznego i kariery politycznej; działali głównie w Atenach V – IV w. p.n.e.
Sofiści twierdzili, że pojęcie prawdy nie jest ważne i nie jest całkiem jasne. Prawda i fałsz to pojęcia nie mające żadnego znaczenia. Natomiast Platon nie potrafił zgodzić się ze zdaniem sofistów. W swoim dziele zawarł korespondencyjną koncepcję prawdy, a jego definicja prawdy jest sformułowana w sposób bardzo prosty.
„Prawdą jest twierdzić o tym, co jest, że jest, a o tym, co nie jest, że nie jest. Fałszem jest twierdzić o tym co jest, że nie jest i o tym, co nie jest, że jest.”
Platon, definicja prawdy
Prawda to słowo potoczne i jest używane w języku codziennym, natomiast trudniej jest odpowiedzieć czym tak naprawdę jest prawda.
W XX w. nastąpił rozwój logiki. Jednym z logików był B. Russell. W 1912 r. sformułował trzy podstawowe wymogi, które powinna spełniać każda teoria prawdy.
Wymogi Russella:
Prawda powinna być ujęta jako cecha przekonań lub stwierdzeń
(a zatem teoria prawdy musi zakładać jakąś teorię przekonań czy stwierdzeń)
Teoria prawdy musi być także teorią fałszu
(musi wyjaśniać jednocześnie czym jest prawda i fałsz)
Prawda powinna być określona jako cecha zewnętrzna przekonań czy stwierdzeń
(tzn. że czy jakieś przekonanie jest fałszem czy prawdą musi zależeć także od czegoś innego niż samo przekonanie).
Formuła Platona jest zgodna z wszystkimi wymogami Russella. Twierdzi o czymś, a każde przekonanie ma dwie cechy tzn. odsyła do czegoś, a nie jest nią samą. Oprócz przedmiotu, przekonanie ma jakość, czyli coś odrzuca albo uznaje. Przekonania lub stwierdzenia mają swój przedmiot i jakość.
Filozofowie przedmioty przekonań nazywają stanami rzeczy. Stanem rzeczy jest każdy przedmiot, który można poprzedzić słowem „że” i w ten sposób sformułować swoje przekonanie. Przekonania wyraża się za pomocą zdań twierdzących i oznajmujących. Wtórnie można przypisywać prawdę lub fałsz zdaniom twierdzącym. Zdanie jest prawdziwe jeśli jest językowym potwierdzeniem prawdziwego przekonania lub stwierdzenia.
Zdanie jako coś przekaz językowy nie jest jeszcze wyrazem przekonania. Togo charakteru nabiera w pewnych okolicznościach, wtedy staje się zdaniem w sensie logicznym. Zdanie w sensie logicznym, to zdanie, które jest językowym wyrazem przekonania lub stwierdzenia, z zatem takie zdanie, które jest albo prawdziwe albo fałszywe. Pojęcie stanu rzeczy wprowadził Boecjusz, który będąc w więzieniu i czekając na śmierć napisał dzieło filozoficzne pt. „O pocieszeniu, jakie daje filozofia”
Dobre jedzenie nie jest tanie.
Tanie jedzenie nie jest dobre.
Oba zdania opisują ten sam stan rzeczy, ale postrzegany z innego punktu widzenia. Jest to funkcja prezentująca (psychiczna) zdania. Jeśli zadaje się pytanie o funkcje logiczne zdania, trzeb wziąć pod uwagę kontekst w jakim występuje to zdanie. Zdania pełnią także funkcję perswazyjną. Są używane do przekonywania kogoś. Skuteczność perswazyjna zdania nie musi pokrywać się z prawdą lub fałszem.
ZAGADKA 1
Prawda i fałsz to wartości logiczne
1– prawda
0 – fałsz
Pewna dziewczyna miała portret. Schowała go do jednej z trzech szkatułek. Na wieku każdej szkatułki napisała po jednym zdaniu. Każdemu, komu pokazała szkatułki miał odgadnąć w której znajduje się portret.
Wiadomo, że najwyżej jedno z tych zdań jest prawdziwe.
Złota Srebrna Ołowiana
W złotej 1 1 0
W srebrnej 0 0 1
W ołowianej 0 1 1
Portret znajduje się w srebrnej szkatule.
ZAGADKA 2
Na żadnym wieku nie ma więcej niż jednego fałszywego zdania.
Złota Srebrna Ołowiana
W złotej 0, ? 0, ? 1, 0
W srebrnej 1, ? 1, ? 1, 1
W ołowianej 1, ? 1, ? 0, 0
Zagadka 3
Na pewnej wyspie mieszkali rycerze i łotrzy. Jak to zazwyczaj w życiu bywa, rycerze zawsze mówią prawdę, a łotrzy zawsze kłamią. Podobnie jest z tym, że jedni są bogaci a drudzy biedni. Pewien bogaty łotr chce przedstawić się pewnej damie. Może powiedzieć tylko jedno zdanie. Jak ma to zrobić właściwie?
| Bogaty łotr | Bogaty rycerz | Biedny rycerz | Biedny łotr |
|---|---|---|---|
Jestem bogatym rycerzem. |
Jestem bogatym rycerzem. | Jestem biednym rycerzem. |
Jestem bogatym łotrem. |
Jestem biednym rycerzem. |
Jestem bogatym rycerzem. | ||
Jestem biednym łotrem. |
Jestem biednym rycerzem. |
||
| Jestem bogatym łotrem. |
Zagadka 4
Na wyspie mieszkają rycerze, którzy zawsze mówią prawdę, łotrzy, zawsze kłamiący oraz zwykli ludzie, którzy jak to zwykli ludzie czasem kłamią, czasem mówią prawdę. Pewna dama chce wyjść za mąż za dobrego człowieka.
Jestem zwykłym człowiekiem - Ł,
Jestem rycerzem - R, Ł
Jestem łotrem - ―, ― - 0
Nie jestem zwykłym człowiekiem - R
Nie jestem rycerzem - ―, ― - 1
Nie jestem łotrem - R, Ł