Ewolucja i typologia pojęcia terroryzm
Typologia pojęcia terroryzm
Źródłem pojęcia terroryzm jest słowo terror oznaczające w języku łacińskim strach, grozę, trwogę, zastraszenie, gwałt i ucisk.
Pierwotnie rozumiano je jako zespół działań bezwzględnych i okrutnych oraz wywołaną skutkiem tego psychozę.
Typologia pojęcia terroryzm
W kontekście działań aparatu państwowego względem jego obywateli terror to szczególny typ reżimu lub instrument działania do jakiego uciekają się organy władzy by utrzymać swe kierownictwo.
Typologia pojęcia terroryzm
Za terroryzm ogólnie uważa się stosowanie gwałtu przez jednostki lub grupy osób w celu wywarcia wpływu zarówno na organy władzy i opinie publiczną jak na grupy osób i jednostki.
Typologia pojęcia terroryzm
Liga Narodów:
Wszelkie działanie przestępcze skierowane przeciwko państwom, których celem jest wytworzenie stanu terroru w umysłach ludzi, grup osób lub społeczeństwa http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/definicje.php
Typologia pojęcia terroryzm
Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ
Stosowanie gwałtu dla osiągnięcia celów politycznych lub ekonomicznych w stosunkach międzynarodowych. Forma interwencji przemocą dokonywanej przez specjalne oddziały wojskowe lub policyjne, albo przez organizacje terrorystyczne.
Portal terroryzm.com, http://www.terroryzm.com/article/451/Definiowanie-terroryzmu-przyklady.html
Typologia pojęcia terroryzm
Definicja ONZ
Terroryzm to inspirowana przerażeniem metoda powtarzalnego działania przemocy, stosowana przez (częściowo lub też nie) ukryte indywidualne, zbiorowe lub państwowe siły dla uniewrażliwienia lub celów kryminalnych czy też politycznych, gdzie bezpośrednie cele przemocy nie są celami głównymi. Bezpośrednie ofiary ludzkie dobierane są z zasady przypadkowo (cele okazjonalne), selektywnie (cele reprezentacyjne lub symboliczne) spośród celów ludzkich. Mają służyć jako przesłanie – wiadomość. Bazowana na groźbie i przemocy komunikacja między terrorystami (organizacjami), (zagrożonymi) ofiarami i celami głównymi jest używana do manipulacji celu głównego (widza/widowni), zmieniając cele główne w cel terroru, cel żądań lub cel „zwrócenia uwagi” w zależności o potrzeby zastraszenia, przymusu czy propagandy.
Portal ONZ, http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/definicje.php
Typologia pojęcia terroryzm
Działania terrorystyczne charakteryzują się:
gloryfikacją siły;
okrucieństwem i brakiem skrupułów moralnych;
wzbudzaniem powszechnego poczucia zagrożenia;
uzyskaniem rozgłosu;
politycznym szantażem.
Źródła terroryzmu
Terroryzm nie jest zjawiskiem nowym, jego początki sięgają roku 1090 i tajnego stowarzyszenia assasynów.
Assasyni byli członkami ismailickiej sekty szyitów stworzonej przez Hasana-i Sabbaha na północy Persji, w twierdzy Alamut. Za pomocą mordów politycznych walczyli oni z większością sunnicką, a także z przywódcami krucjat. Ich ofiarą był m.in. Konrad z Monferrat zabity a 1192 roku.
Źródła terroryzmu
Za działania „praterrorystyczne” możemy uznać skrytobójcze zamachy na Cezarów rzymskich oraz czasy sykariuszy, opisywanych już przez Józefa Flawiusza. Ulubioną ich sztuczką było mieszanie się ze świętującym tłumem i mordowanie przeciwników ukrytymi pod szatą sztyletami.
Źródła terroryzmu
Terroryzmem była dyktatura jakobinów we Francji podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1792-1794).
Źródła terroryzmu
W drugiej połowie XIX wieku punktem wyjścia dla działalności terrorystycznej, głównie ataków dokonywanych przez Narodną Wolę w Rosji, była doktryna i ruch anarchizmu. Celami anarchizujących terrorystów było wielu ówczesnych reprezentantów władzy państw, m.in. Aleksander II (1881), czy premier Hiszpanii J. Canalejas (1912).
Źródła terroryzmu
Lata 1883-85 to głównie okres irlandzkiego fenianizmu.
Końcowym akordem tej epoki działań terrorystycznych jest dokonany w 1914 roku, przez Gawriłło Principa zamach na Arcyksięcia Ferdynanda.
Źródła terroryzmu
Kolejny okres to lata 1919-39 kiedy to dominował terroryzm prawicowy we wszelkich możliwych odmianach: od narodowych socjalistów, przez włoskich i niemieckich faszystów, do macedońskich, chorwackich i ukraińskich nacjonalistów.
Źródła terroryzmu
Ostatni, najbardziej krwawy i aktywny okres to lata po II wojnie światowej; pojawia się wówczas terroryzm związany z ruchami granic w całej Europie, terroryzm lewacki, „terroryzm narodowowyzwoleńczy”, fundamentalizm islamski i inne.
W tym okresie następuje ewolucja pojęcia terroryzm, pojawiają się jego specyficzne odmiany: „cyber”, „bio”, „eko”, „nukleo”.
Typy działań terrorystycznych
Terroryzm państwowy indywidualny
akty popełniane przez osoby pozostające w służbie państwowej i zawczasu przygotowane min. do tego typu działalności
Typy działań terrorystycznych
Terroryzm międzynarodowy
przemoc wobec osób chronionych przez prawo międzynarodowe
(dyplomaci, przywódcy państw, rządów)
i miejsc podlegających takiej ochronie (ambasady), wobec lotnictwa cywilnego, środków komunikacji masowej
(metro, pociągi)
Typy działań terrorystycznych
Terroryzm polityczny
metoda walki politycznej, strategia i taktyka uznająca stosowanie przemocy
(np. porwania, zamachy bombowe)
jako najbardziej skuteczny sposób i zarazem środek służący osiągnięciu określonych celów politycznych, kojarzonych najczęściej z dążeniem do likwidacji istniejącego
status quo.
Jude Wanniski „Terroryzm polityczny”
Terroryzm polityczny jest kryminalnym aktem politycznym, którego sprawca nie wierzy, że można rozwiązać problem praworządnymi metodami.
Swój bojownik i obcy terrorysta
W okresie administracji J. Cartera otoczenie prezydenta stworzyło interesujące pojęcie terrorysty:
terrorystą jest ktoś finansowany przez „nich”, podczas gdy bojownicy o wolność finansowani są przez nas [Stany Zjednoczone]. Jeśli więc my jesteśmy lepsi od nich, nasi terroryści nie mogą być uważani za kryminalistów, bez względu jak bezprawne są ich działania i ilu niewinnych ludzi ginie.
Przyczyny terroru politycznego
Główną przyczyną terroru politycznego jest załamanie się komunikacji między sprawującymi władzę a tymi, którzy szukają sprawiedliwości lub przynajmniej chcą zostać wysłuchani w swoich żalach.
Typy działań terrorystycznych
Terroryzm psychopatologiczny
akty powszechnie przyjęte za terrorystyczne (o podobnych skutkach bezpośrednich) nie mające na celu wpłynięcia na instytucje państwowe i społeczne wszelkiego szczebla, spowodowane schorzeniami psychicznymi (ewentualnie psychopatologiczną strukturą osobowości) ich sprawców.
Typy działań terrorystycznych
Bioterroryzm
akt mający na celu szerzenie indywidualnej, grupowej lub masowej zagłady dokonywany za pomocą szeroko rozumianej broni biologicznej
Typy działań terrorystycznych
Terroryzm elektroniczny (cyberterroryzm)
atak zakładający kradzież, zniszczenie lub uzyskanie dostępu i wykorzystanie danych elektronicznych przechowywanych i strzeżonych przez światowe (prywatne i instytucjonalne) systemy informatyczne w celu wywołania szeregu skutków (od chaosu informacyjnego do tych przypisanych tradycyjnym aktom terrorystycznym) dokonywany przy pomocy Internetu lub lokalnych sieci komputerowych
Typologia terroryzmu
Albert Pawłowski podaje cztery podstawowe kryteria dające możliwość rozróżniania typów zjawiska:
Pawłowski A., Typologia terroryzmu politycznego [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, PWN Warszawa 1981
Typologia terroryzmu
Sfery życia społecznego zagrożone terroryzmem
indywidualna: celem ataków jest konkretna jednostka lub wyodrębniona, ścisła i na ogół nieliczna grupa jednostek (przykładem takiego typu może być cała seria zamachów na Cara Aleksandra II)
ekonomiczna: ataki kierowane są przeciw ludziom lub budynkom kojarzonym z klasą posiadającą środki produkcji (właścicielom, zarządcom)
Typologia terroryzmu
Taktyka działania sprawców:
represywna: mająca na celu utrzymanie jedności społecznej wewnątrz walczących stron konfliktu, aktywizację poparcia dla przyjętej linii polityki, konsolidację wokół reżimu, słowem utrzymanie społeczeństwa w ryzach.
defensywna: mająca na celu utrzymanie porządku w ramach istniejącego, obowiązującego stanu rzeczy.
ofensywna: radykalnie pro reformatorska lub pro rewolucyjna; forma walki z reżimem czy systemem społecznym
(wg brytyjskiego politologa Roberta Moss’a)
Typologia terroryzmu
Cele zasięgu działań terrorystycznych
Sprawczy bezpośredni – zamachowcy stawiają sobie za cel nie tylko obalenie status quo; sami chcą być beneficjantami zmian. Celem jest przewrót społeczny połączony z przemianą elit. W myśl założeń programowych, to właśnie wywrotowcy maja przejąć władzę i kontrolę nad systemem państwowym i społecznym.
Sprawczy pośredni – zmiana wytyczonego kierunku polityki (jak wyżej) ale bez ambicji przejęcia odpowiedzialności i kierownictwa w państwie.
Propaganda przez czyn – działania „nie zmierzające do wymuszenia rozwiązań już pożądanych. Terroryzm tej odmiany nie dążąc wprost do obalenia reżimu ani do pozytywnej zmiany kursu w polityce jednego, lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, chce być detonatorem rewolucji.” (A.Pawłowski, Typologia terroryzmu politycznego …)
Typologia terroryzmu
Orientacje organizacji terrorystycznych
Ultra lewicowy (Narodnaja Wola, Wielki Proletariat czy Crvena Prawda - zbrojny odłam Komunistycznej Partii Jugosławii).
Lewicowy (Frakcja Czerwonej Armii, Czerwone Brygady, Świetlisty Szlak)
Milenarystyczny (od łac. mille: tysiąc) nawiązuje do mistyczno-religijnej wiary w zapowiedziany przez Apokalipsę powrót Chrystusa na ziemię i jego tysiącletnie panowanie, pełne ludzkiego szczęścia i sprawiedliwości społecznej (Aum Shinrikyo, Szczep Dawidowy).
Separatystyczny (Kraj Basków - ETA, Algier, Cypr, Irlandia Północna – IRA, Tamilskie Tygrysy, Tupac Amaru, Al Fatah)
Ultra prawicowy (faszystowski i neofaszystowski)
Fundamentalistyczny (Hamas, Hezbolah, Al-Kaida)
Milenaryści
U podstaw terroryzmu milenarystycznego leży wiara że świat współczesny jest krańcowo zdegenerowany, czemu winne są klasy posiadające oraz państwo rozumiane jako strażnik interesów tychże klas
„Człowiek współczesny” jest gotów stworzyć nowy typ społeczeństwa powszechnej równości, sprawiedliwości i szczęścia.
Państwo można i należy niszczyć prowokując bunt mas zgodnie założeniami propagandy przez czyn.
Typologia terroryzmu
Wg Jerzego Muszyńskiego mamy dwa zasadnicze typy terroryzmu:
Legalny: stosowany przez totalitarne reżimy państwowe w celu utrzymania władzy, zdławienia antyreżimowych sił oporu i zmuszenia społeczeństwa do bezwzględnego posłuszeństwa władzy oraz w celu podporządkowania ludności terenów okupowanych i anektowanych,
Nielegalny: stosowany przez wszelkiego rodzaju organizacje, ugrupowania, grupy zmierzające do zdobycia władzy lub wywierania wpływu na sprawy państwa i społeczeństwa. W tej grupie mamy terroryzm skrajnie prawicowy, skrajnie lewicowy, narodowowyzwoleńczy, oraz inne ruchy oparte o motywacje ideologiczno-polityczne (głównie fundamentalistyczne).
J.Muszyński, Istota terroryzmu politycznego, [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, Warszawa 1981.
Typologia terroryzmu
Wg R. Borkowskiego kryteriami charakteryzującymi ruchy terrorystyczne są:
podmiot (czyli kto jest terrorystą): wyróżnić tu należy terroryzm agenturalny, gdzie terroryści są sponsorowani i sterowani przez obce państwa, terroryzm ideowy-terroryści popełniają zbrodnie w imię idei jakie wyznają oraz terroryzm kryminalny, głównie działania gangsterów i mafii.
cel: zamachy mające spowodować jak największe zniszczenia - terroryzm ekonomiczny; przemoc wymierzona w konkretną osobę - terroryzm indywidualny; zamachy mające pociągnąć za sobą jak najwięcej ofiar - terroryzm masowy
taktyka walki: terroryzm represywny, polegający na wprowadzaniu przemocy przez reżim polityczny w celu zastraszenia narodu, terroryzm defensywny, podczas walki z najeźdźcą i terroryzm ofensywny, którego celem jest dokonanie zmian politycznych poprzez polityczny szantaż.
strategia polityczna: terroryzm sprawczy bezpośredni - dążenie do obalenia istniejącego porządku i zastąpienie go nowym, reprezentowanym przez terrorystów, terroryzm sprawczy pośredni - usiłowanie obalenia rządu, lecz bez chęci przejęcia przez odpowiedzialności za nowy rząd.
założenia ideologiczne: nie można prowadzić badań nad terroryzmem, ani skutecznie z nim walczyć nie uznając roli, jaką odgrywa motywacja sprawców aktów przemocy. Nie jest ona czymś odrębnym od zjawiska terroryzmu, stanowi najważniejszą jego część, jego fundament. Borkowski, Terroryzm, Warszawa 2006.