Ewolucja i
typologia pojęcia
terroryzm
Ewolucja i
typologia pojęcia
terroryzm
Typologia pojęcia terroryzm
• Źródłem pojęcia terroryzm jest słowo
terror
oznaczające w języku łacińskim
strach, grozę, trwogę, zastraszenie,
gwałt i ucisk.
• Pierwotnie rozumiano je jako zespół
działań bezwzględnych i okrutnych oraz
wywołaną skutkiem tego psychozę.
Typologia pojęcia terroryzm
W kontekście działań aparatu
państwowego względem jego
obywateli terror to szczególny
typ reżimu lub instrument
działania do jakiego uciekają
się organy władzy by utrzymać
swe kierownictwo.
Typologia pojęcia terroryzm
Za terroryzm ogólnie uważa się
stosowanie gwałtu przez
jednostki lub grupy osób w celu
wywarcia wpływu zarówno na
organy władzy i opinie publiczną
jak na grupy osób i jednostki.
Typologia pojęcia terroryzm
Liga Narodów:
Wszelkie działanie przestępcze
skierowane przeciwko państwom,
których celem jest wytworzenie
stanu terroru w umysłach ludzi, grup
Typologia pojęcia terroryzm
Encyklopedia spraw
międzynarodowych i ONZ
Stosowanie gwałtu dla osiągnięcia celów
politycznych lub ekonomicznych w
stosunkach międzynarodowych. Forma
interwencji przemocą dokonywanej przez
specjalne oddziały wojskowe lub policyjne,
albo przez organizacje terrorystyczne.
Portal terroryzm.com,
http://www.terroryzm.com/article/451/Definiowanie-terroryzmu-przyklady.html
Typologia pojęcia terroryzm
Definicja ONZ
• Terroryzm to inspirowana przerażeniem metoda powtarzalnego
działania przemocy, stosowana przez (częściowo lub też nie) ukryte
indywidualne, zbiorowe lub państwowe siły dla uniewrażliwienia lub
celów kryminalnych czy też politycznych, gdzie bezpośrednie cele
przemocy nie są celami głównymi. Bezpośrednie ofiary ludzkie
dobierane są z zasady przypadkowo (cele okazjonalne), selektywnie
(cele reprezentacyjne lub symboliczne) spośród celów ludzkich.
Mają służyć jako przesłanie – wiadomość. Bazowana na groźbie i
przemocy komunikacja między terrorystami (organizacjami),
(zagrożonymi) ofiarami i celami głównymi jest używana do
manipulacji celu głównego (widza/widowni), zmieniając cele główne
w cel terroru, cel żądań lub cel „zwrócenia uwagi” w zależności o
potrzeby zastraszenia, przymusu czy propagandy.
Typologia pojęcia terroryzm
Działania terrorystyczne
charakteryzują się:
• gloryfikacją siły;
• okrucieństwem i brakiem skrupułów
moralnych;
• wzbudzaniem powszechnego
poczucia zagrożenia;
• uzyskaniem rozgłosu;
• politycznym szantażem.
Źródła terroryzmu
• Terroryzm nie jest zjawiskiem nowym, jego
początki sięgają roku 1090 i tajnego
stowarzyszenia assasynów.
• Assasyni byli członkami ismailickiej sekty
szyitów stworzonej przez Hasana-i
Sabbaha na północy Persji, w twierdzy
Alamut. Za pomocą mordów politycznych
walczyli oni z większością sunnicką, a
także z przywódcami krucjat. Ich ofiarą był
m.in. Konrad z Monferrat zabity a 1192
roku
.
Źródła terroryzmu
• Za działania „praterrorystyczne”
możemy uznać skrytobójcze
zamachy na Cezarów rzymskich oraz
czasy sykariuszy, opisywanych już
przez Józefa Flawiusza. Ulubioną ich
sztuczką było mieszanie się ze
świętującym tłumem i mordowanie
przeciwników ukrytymi pod szatą
sztyletami.
Źródła terroryzmu
• Terroryzmem była dyktatura
jakobinów we Francji podczas
Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1792-
1794).
Źródła terroryzmu
• W drugiej połowie XIX wieku punktem
wyjścia dla działalności terrorystycznej,
głównie ataków dokonywanych przez
Narodną Wolę w Rosji, była doktryna i
ruch anarchizmu. Celami anarchizujących
terrorystów było wielu ówczesnych
reprezentantów władzy państw, m.in.
Aleksander II (1881), czy premier Hiszpanii
J. Canalejas (1912).
Źródła terroryzmu
• Lata 1883-85 to głównie okres
irlandzkiego fenianizmu.
• Końcowym akordem tej epoki działań
terrorystycznych jest dokonany w
1914 roku, przez Gawriłło Principa
zamach na Arcyksięcia Ferdynanda.
Źródła terroryzmu
• Kolejny okres to lata 1919-39 kiedy
to dominował terroryzm prawicowy
we wszelkich możliwych odmianach:
od narodowych socjalistów, przez
włoskich i niemieckich faszystów, do
macedońskich, chorwackich i
ukraińskich nacjonalistów.
Źródła terroryzmu
• Ostatni, najbardziej krwawy i aktywny
okres to lata po II wojnie światowej;
pojawia się wówczas terroryzm związany
z ruchami granic w całej Europie,
terroryzm lewacki, „terroryzm
narodowowyzwoleńczy”, fundamentalizm
islamski i inne.
• W tym okresie następuje ewolucja pojęcia
terroryzm, pojawiają się jego specyficzne
odmiany: „cyber”, „bio”, „eko”, „nukleo”.
Typy działań terrorystycznych
Terroryzm państwowy
indywidualny
akty popełniane przez osoby
pozostające w służbie
państwowej i zawczasu
przygotowane min. do tego
typu działalności
Terroryzm państwowy
indywidualny
akty popełniane przez osoby
pozostające w służbie
państwowej i zawczasu
przygotowane min. do tego
typu działalności
Typy działań
terrorystycznych
Terroryzm międzynarodowy
przemoc wobec osób chronionych przez
prawo międzynarodowe
(dyplomaci, przywódcy państw, rządów)
i miejsc podlegających takiej ochronie
(ambasady), wobec lotnictwa cywilnego,
środków komunikacji masowej
(metro, pociągi)
Terroryzm międzynarodowy
przemoc wobec osób chronionych przez
prawo międzynarodowe
(dyplomaci, przywódcy państw, rządów)
i miejsc podlegających takiej ochronie
(ambasady), wobec lotnictwa cywilnego,
środków komunikacji masowej
(metro, pociągi)
Typy działań
terrorystycznych
Terroryzm polityczny
metoda walki politycznej, strategia i taktyka
uznająca stosowanie przemocy
(np. porwania, zamachy bombowe)
jako najbardziej skuteczny sposób i zarazem
środek służący osiągnięciu określonych
celów politycznych, kojarzonych najczęściej
z dążeniem do likwidacji istniejącego
status quo.
Terroryzm polityczny
metoda walki politycznej, strategia i taktyka
uznająca stosowanie przemocy
(np. porwania, zamachy bombowe)
jako najbardziej skuteczny sposób i zarazem
środek służący osiągnięciu określonych
celów politycznych, kojarzonych najczęściej
z dążeniem do likwidacji istniejącego
status quo.
Jude Wanniski „Terroryzm
polityczny”
• Terroryzm polityczny jest
kryminalnym aktem politycznym,
którego sprawca nie wierzy, że
można rozwiązać problem
praworządnymi metodami.
• Terroryzm polityczny jest
kryminalnym aktem politycznym,
którego sprawca nie wierzy, że
można rozwiązać problem
praworządnymi metodami.
Swój bojownik i obcy
terrorysta
• W okresie administracji J. Cartera otoczenie
prezydenta stworzyło interesujące pojęcie
terrorysty:
terrorystą jest ktoś finansowany przez „nich”,
podczas gdy bojownicy o wolność
finansowani są przez nas [Stany
Zjednoczone]. Jeśli więc my jesteśmy lepsi od
nich, nasi terroryści nie mogą być uważani za
kryminalistów, bez względu jak bezprawne są
ich działania i ilu niewinnych ludzi ginie.
• W okresie administracji J. Cartera otoczenie
prezydenta stworzyło interesujące pojęcie
terrorysty:
terrorystą jest ktoś finansowany przez „nich”,
podczas gdy bojownicy o wolność
finansowani są przez nas [Stany
Zjednoczone]. Jeśli więc my jesteśmy lepsi od
nich, nasi terroryści nie mogą być uważani za
kryminalistów, bez względu jak bezprawne są
ich działania i ilu niewinnych ludzi ginie.
Przyczyny terroru
politycznego
• Główną przyczyną terroru
politycznego jest załamanie się
komunikacji między sprawującymi
władzę a tymi, którzy szukają
sprawiedliwości lub przynajmniej
chcą zostać wysłuchani w swoich
żalach.
Typy działań
terrorystycznych
Terroryzm psychopatologiczny
akty powszechnie przyjęte za
terrorystyczne (o podobnych skutkach
bezpośrednich) nie mające na celu
wpłynięcia na instytucje państwowe i
społeczne wszelkiego szczebla,
spowodowane schorzeniami psychicznymi
(ewentualnie psychopatologiczną strukturą
osobowości) ich sprawców.
Terroryzm psychopatologiczny
akty powszechnie przyjęte za
terrorystyczne (o podobnych skutkach
bezpośrednich) nie mające na celu
wpłynięcia na instytucje państwowe i
społeczne wszelkiego szczebla,
spowodowane schorzeniami psychicznymi
(ewentualnie psychopatologiczną strukturą
osobowości) ich sprawców.
Typy działań
terrorystycznych
Bioterroryzm
akt mający na celu szerzenie
indywidualnej, grupowej lub masowej
zagłady dokonywany za pomocą
szeroko rozumianej broni biologicznej
Bioterroryzm
akt mający na celu szerzenie
indywidualnej, grupowej lub masowej
zagłady dokonywany za pomocą
szeroko rozumianej broni biologicznej
Typy działań
terrorystycznych
Terroryzm elektroniczny (cyberterroryzm)
atak zakładający kradzież, zniszczenie lub
uzyskanie dostępu i wykorzystanie danych
elektronicznych przechowywanych i strzeżonych
przez światowe (prywatne i instytucjonalne)
systemy informatyczne w celu wywołania
szeregu skutków (od chaosu informacyjnego do
tych przypisanych tradycyjnym aktom
terrorystycznym) dokonywany przy pomocy
Internetu lub lokalnych sieci komputerowych
Terroryzm elektroniczny (cyberterroryzm)
atak zakładający kradzież, zniszczenie lub
uzyskanie dostępu i wykorzystanie danych
elektronicznych przechowywanych i strzeżonych
przez światowe (prywatne i instytucjonalne)
systemy informatyczne w celu wywołania
szeregu skutków (od chaosu informacyjnego do
tych przypisanych tradycyjnym aktom
terrorystycznym) dokonywany przy pomocy
Internetu lub lokalnych sieci komputerowych
Typologia terroryzmu
Albert Pawłowski podaje cztery
podstawowe kryteria dające możliwość
rozróżniania typów zjawiska:
Pawłowski A., Typologia terroryzmu politycznego [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, PWN
Warszawa 1981
Albert Pawłowski podaje cztery
podstawowe kryteria dające możliwość
rozróżniania typów zjawiska:
Pawłowski A., Typologia terroryzmu politycznego [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, PWN
Warszawa 1981
Typologia terroryzmu
Sfery życia społecznego zagrożone
terroryzmem
• indywidualna: celem ataków jest konkretna
jednostka lub wyodrębniona, ścisła i na ogół nieliczna
grupa jednostek (przykładem takiego typu może być
cała seria zamachów na Cara Aleksandra II)
• ekonomiczna: ataki kierowane są przeciw ludziom
lub budynkom kojarzonym z klasą posiadającą środki
produkcji (właścicielom, zarządcom)
Sfery życia społecznego zagrożone
terroryzmem
• indywidualna: celem ataków jest konkretna
jednostka lub wyodrębniona, ścisła i na ogół nieliczna
grupa jednostek (przykładem takiego typu może być
cała seria zamachów na Cara Aleksandra II)
• ekonomiczna: ataki kierowane są przeciw ludziom
lub budynkom kojarzonym z klasą posiadającą środki
produkcji (właścicielom, zarządcom)
Typologia terroryzmu
Taktyka działania sprawców:
• represywna: mająca na celu utrzymanie jedności
społecznej wewnątrz walczących stron konfliktu,
aktywizację poparcia dla przyjętej linii polityki, konsolidację
wokół reżimu, słowem utrzymanie społeczeństwa w ryzach.
• defensywna: mająca na celu utrzymanie porządku w
ramach istniejącego, obowiązującego stanu rzeczy.
• ofensywna: radykalnie pro reformatorska lub pro
rewolucyjna; forma walki z reżimem czy systemem
społecznym
(wg brytyjskiego politologa Roberta Moss’a)
Taktyka działania sprawców:
• represywna: mająca na celu utrzymanie jedności
społecznej wewnątrz walczących stron konfliktu,
aktywizację poparcia dla przyjętej linii polityki, konsolidację
wokół reżimu, słowem utrzymanie społeczeństwa w ryzach.
• defensywna: mająca na celu utrzymanie porządku w
ramach istniejącego, obowiązującego stanu rzeczy.
• ofensywna: radykalnie pro reformatorska lub pro
rewolucyjna; forma walki z reżimem czy systemem
społecznym
(wg brytyjskiego politologa Roberta Moss’a)
Typologia terroryzmu
Cele zasięgu działań terrorystycznych
•
Sprawczy bezpośredni – zamachowcy stawiają sobie za cel nie tylko
obalenie status quo; sami chcą być beneficjantami zmian. Celem jest
przewrót społeczny połączony z przemianą elit. W myśl założeń
programowych, to właśnie wywrotowcy maja przejąć władzę i kontrolę nad
systemem państwowym i społecznym.
•
Sprawczy pośredni – zmiana wytyczonego kierunku polityki (jak wyżej) ale
bez ambicji przejęcia odpowiedzialności i kierownictwa w państwie.
•
Propaganda przez czyn – działania „nie zmierzające do wymuszenia
rozwiązań już pożądanych. Terroryzm tej odmiany nie dążąc wprost do
obalenia reżimu ani do pozytywnej zmiany kursu w polityce jednego, lub
więcej podmiotów prawa międzynarodowego, chce być detonatorem
rewolucji.”
(A.Pawłowski, Typologia terroryzmu politycznego …)
Cele zasięgu działań terrorystycznych
•
Sprawczy bezpośredni – zamachowcy stawiają sobie za cel nie tylko
obalenie status quo; sami chcą być beneficjantami zmian. Celem jest
przewrót społeczny połączony z przemianą elit. W myśl założeń
programowych, to właśnie wywrotowcy maja przejąć władzę i kontrolę nad
systemem państwowym i społecznym.
•
Sprawczy pośredni – zmiana wytyczonego kierunku polityki (jak wyżej) ale
bez ambicji przejęcia odpowiedzialności i kierownictwa w państwie.
•
Propaganda przez czyn – działania „nie zmierzające do wymuszenia
rozwiązań już pożądanych. Terroryzm tej odmiany nie dążąc wprost do
obalenia reżimu ani do pozytywnej zmiany kursu w polityce jednego, lub
więcej podmiotów prawa międzynarodowego, chce być detonatorem
rewolucji.”
(A.Pawłowski, Typologia terroryzmu politycznego …)
Typologia terroryzmu
Orientacje organizacji terrorystycznych
• Ultra lewicowy (Narodnaja Wola, Wielki Proletariat czy Crvena
Prawda - zbrojny odłam Komunistycznej Partii Jugosławii).
• Lewicowy (Frakcja Czerwonej Armii, Czerwone Brygady,
Świetlisty Szlak)
• Milenarystyczny (od łac. mille: tysiąc) nawiązuje do
mistyczno-religijnej wiary w zapowiedziany przez Apokalipsę
powrót Chrystusa na ziemię i jego tysiącletnie panowanie,
pełne ludzkiego szczęścia i sprawiedliwości społecznej (Aum
Shinrikyo, Szczep Dawidowy).
• Separatystyczny (Kraj Basków - ETA, Algier, Cypr, Irlandia
Północna – IRA, Tamilskie Tygrysy, Tupac Amaru, Al Fatah)
• Ultra prawicowy (faszystowski i neofaszystowski)
• Fundamentalistyczny (Hamas, Hezbolah, Al-Kaida)
Orientacje organizacji terrorystycznych
• Ultra lewicowy (Narodnaja Wola, Wielki Proletariat czy Crvena
Prawda - zbrojny odłam Komunistycznej Partii Jugosławii).
• Lewicowy (Frakcja Czerwonej Armii, Czerwone Brygady,
Świetlisty Szlak)
• Milenarystyczny (od łac. mille: tysiąc) nawiązuje do
mistyczno-religijnej wiary w zapowiedziany przez Apokalipsę
powrót Chrystusa na ziemię i jego tysiącletnie panowanie,
pełne ludzkiego szczęścia i sprawiedliwości społecznej (Aum
Shinrikyo, Szczep Dawidowy).
• Separatystyczny (Kraj Basków - ETA, Algier, Cypr, Irlandia
Północna – IRA, Tamilskie Tygrysy, Tupac Amaru, Al Fatah)
• Ultra prawicowy (faszystowski i neofaszystowski)
• Fundamentalistyczny (Hamas, Hezbolah, Al-Kaida)
Milenaryści
U podstaw terroryzmu milenarystycznego leży
wiara że świat współczesny jest krańcowo
zdegenerowany, czemu winne są klasy
posiadające oraz państwo rozumiane jako
strażnik interesów tychże klas
„Człowiek współczesny” jest gotów stworzyć
nowy typ społeczeństwa powszechnej równości,
sprawiedliwości i szczęścia.
Państwo można i należy niszczyć prowokując
bunt mas zgodnie założeniami propagandy
przez czyn.
Typologia terroryzmu
Wg Jerzego Muszyńskiego mamy dwa zasadnicze
typy terroryzmu:
•Legalny: stosowany przez totalitarne reżimy państwowe w celu
utrzymania władzy, zdławienia antyreżimowych sił oporu i zmuszenia
społeczeństwa do bezwzględnego posłuszeństwa władzy oraz w celu
podporządkowania ludności terenów okupowanych i anektowanych,
•Nielegalny: stosowany przez wszelkiego rodzaju organizacje,
ugrupowania, grupy zmierzające do zdobycia władzy lub wywierania
wpływu na sprawy państwa i społeczeństwa. W tej grupie mamy
terroryzm skrajnie prawicowy, skrajnie lewicowy,
narodowowyzwoleńczy, oraz inne ruchy oparte o motywacje
ideologiczno-polityczne (głównie fundamentalistyczne).
J.Muszyński, Istota terroryzmu politycznego, [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, Warszawa 1981.
Wg Jerzego Muszyńskiego mamy dwa zasadnicze
typy terroryzmu:
•Legalny: stosowany przez totalitarne reżimy państwowe w celu
utrzymania władzy, zdławienia antyreżimowych sił oporu i zmuszenia
społeczeństwa do bezwzględnego posłuszeństwa władzy oraz w celu
podporządkowania ludności terenów okupowanych i anektowanych,
•Nielegalny: stosowany przez wszelkiego rodzaju organizacje,
ugrupowania, grupy zmierzające do zdobycia władzy lub wywierania
wpływu na sprawy państwa i społeczeństwa. W tej grupie mamy
terroryzm skrajnie prawicowy, skrajnie lewicowy,
narodowowyzwoleńczy, oraz inne ruchy oparte o motywacje
ideologiczno-polityczne (głównie fundamentalistyczne).
J.Muszyński, Istota terroryzmu politycznego, [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, Warszawa 1981.
Typologia terroryzmu
Wg R. Borkowskiego kryteriami charakteryzującymi ruchy terrorystyczne są:
•podmiot (czyli kto jest terrorystą): wyróżnić tu należy terroryzm agenturalny, gdzie terroryści
są sponsorowani i sterowani przez obce państwa, terroryzm ideowy-terroryści popełniają
zbrodnie w imię idei jakie wyznają oraz terroryzm kryminalny, głównie działania gangsterów i
mafii.
•cel: zamachy mające spowodować jak największe zniszczenia - terroryzm ekonomiczny;
przemoc wymierzona w konkretną osobę - terroryzm indywidualny; zamachy mające pociągnąć
za sobą jak najwięcej ofiar - terroryzm masowy
•taktyka walki: terroryzm represywny, polegający na wprowadzaniu przemocy przez reżim
polityczny w celu zastraszenia narodu, terroryzm defensywny, podczas walki z najeźdźcą i
terroryzm ofensywny, którego celem jest dokonanie zmian politycznych poprzez polityczny
szantaż.
•strategia polityczna: terroryzm sprawczy bezpośredni - dążenie do obalenia istniejącego
porządku i zastąpienie go nowym, reprezentowanym przez terrorystów, terroryzm sprawczy
pośredni - usiłowanie obalenia rządu, lecz bez chęci przejęcia przez odpowiedzialności za nowy
rząd.
•założenia ideologiczne: nie można prowadzić badań nad terroryzmem, ani skutecznie z nim
walczyć nie uznając roli, jaką odgrywa motywacja sprawców aktów przemocy. Nie jest ona
czymś odrębnym od zjawiska terroryzmu, stanowi najważniejszą jego część, jego fundament
.
Borkowski, Terroryzm, Warszawa 2006.
Wg R. Borkowskiego kryteriami charakteryzującymi ruchy terrorystyczne są:
•podmiot (czyli kto jest terrorystą): wyróżnić tu należy terroryzm agenturalny, gdzie terroryści
są sponsorowani i sterowani przez obce państwa, terroryzm ideowy-terroryści popełniają
zbrodnie w imię idei jakie wyznają oraz terroryzm kryminalny, głównie działania gangsterów i
mafii.
•cel: zamachy mające spowodować jak największe zniszczenia - terroryzm ekonomiczny;
przemoc wymierzona w konkretną osobę - terroryzm indywidualny; zamachy mające pociągnąć
za sobą jak najwięcej ofiar - terroryzm masowy
•taktyka walki: terroryzm represywny, polegający na wprowadzaniu przemocy przez reżim
polityczny w celu zastraszenia narodu, terroryzm defensywny, podczas walki z najeźdźcą i
terroryzm ofensywny, którego celem jest dokonanie zmian politycznych poprzez polityczny
szantaż.
•strategia polityczna: terroryzm sprawczy bezpośredni - dążenie do obalenia istniejącego
porządku i zastąpienie go nowym, reprezentowanym przez terrorystów, terroryzm sprawczy
pośredni - usiłowanie obalenia rządu, lecz bez chęci przejęcia przez odpowiedzialności za nowy
rząd.
•założenia ideologiczne: nie można prowadzić badań nad terroryzmem, ani skutecznie z nim
walczyć nie uznając roli, jaką odgrywa motywacja sprawców aktów przemocy. Nie jest ona
czymś odrębnym od zjawiska terroryzmu, stanowi najważniejszą jego część, jego fundament
.
Borkowski, Terroryzm, Warszawa 2006.