POJĘCIE TERRORYZMU. CELE I METODY DZIAŁAŃ TERRORYSTYCZNYCH

11.1. Terroryzm - początki i jego rozwój

Pojęcie terroryzm wywodzi się od łacińskiego pojęcia terror, które oznacza strach, trwogę, przerażenie, a także różne akty gwałtu i przemocy powodujące uczucie strachu.

Przez pojęcie terroru należy rozumieć pewien szczególny sposób sprawowania władzy, oparty na stosowaniu surowych represji wobec faktycznych lub domniemanych przeciwników, w celu utrzymania się przy władzy.

Terroryzm zaś to stosowanie aktów gwałtu i przemocy przez pojedyncze osoby lub organizacje, działające w konspiracji, przeciwko istniejącemu porządkowi ustanowionemu przez państwo.

Można zatem przyjąć, że terror od terroryzmu różni stosunek do władzy i status społeczno-prawny podmiotów.

Terroryzm to stosowanie przemocy przez osoby działające w konspiracji przeciwko określonej sytuacji społecznej, ekonomicznej lub politycznej w celu jej zmiany. Zazwy­czaj jest więc walką z władzą i o władzę.

A. Pawłowski definiuje terroryzm jako taktykę działania politycznie zaangażowanych osób, polegającą na stosowaniu spektakularnych środków fizycznych przeciwko osobistym i rzeczowym prawom drugich osób, w celu zwrócenia na siebie i swoje idee uwagi publicznej bądź w zamiarze wywołania takiej grozy, aby osoby trzecie poczuły się zmuszone do zachowania odpowiadającego celom terrorystów.

T. Hanausek określa terroryzm jako planowaną, zorganizowaną i zazwyczaj uzasad­nioną ideologicznie działalność osób lub grup, mającą na celu wymuszenie od władz państwowych, społeczeństwa lub poszczególnych osób określonych świadczeń, zachowań czy postaw. Jest ona realizowana w przestępczych formach, obliczonych na wywołanie szerokiego i maksymalnie zastraszającego rozgłosu w opinii publicznej. Definicję tę autor odnosi głównie do terroryzmu w Europie od połowy lat 60-tych.

138 Blok ogólny

Terrory/m współczesny nie jest zjawiskiem nowym, a jego geneza sięga roku 1090. Wtedy to Hassun Ben Sabbah, założyciel tajnego stowarzyszenia asasinów w Persji, uczynił z terroryzmu metodę rządzenia i podboju. Był prawdopodobnie pierwszym człowiekiem, stojącym na c/ele takiego stowarzyszenia, którego członkowie byli ślepo posłuszni swemu panu i zabijali na każdy jego rozkaz.

Od tego czasu formy i metody terroryzmu rozwijały się wraz z nadchodzącym postępem technicznym i reorganizacją społeczeństwa.

Nowym etapem w rozwoju terroru i terroryzmu był okres Rewolucji Francuskiej. Od okresu dyktatury Jakobinów, którzy są niejako twórcami nowożytnego terroru, przez cały XIX wiek, terroryzm traktowano w sensie politycznym - jako utrzymanie się przy władzy za pomocą przemocy i strachu.

W latach 70-tych XIX wieku pojęcie to zaczęło obejmować rewolucyjny ruch rosyjski, który za pomocą aktów terrorystycznych starał się walczyć z caratem. Synonimem tej działalności stało się istniejące w latach 1870-1887 narodnictwo rosyjskie. Główną organizacją narodników był początkowo związek Ziemia i Wola, potem Czarny Podział i wreszcie Wola Ludu, z Komitetem Wykonawczym na czele. Do najsławniejszych ataków narodników należy zaliczyć m.in. zasztyletowanie barona Gustawa Heykinga w Kijowie w 1887 r., zamach na generała Trepowa oraz zabójstwo cara Aleksandra II w 1881 r.

W historii wśród najsłynniejszych zamachów terrorystycznych należy wymienić: zabójstwo francuskiego prezydenta Carnota w 1884 r., dokonane przez włoskiego anarchistę, zastrzelenie króla włoskiego Humberta w 1900 r., zamordowanie prezydenta USA - McKinleya w 1901 r., przeprowadzenie zamachu na króla Jugosławii Aleksandra i ministra Barthou w 1934 r.

Postęp techniczny zwiększył możliwości dokonywania aktów terrorystycznych. Roz­wój komunikacji lądowej, morskiej i lotniczej sprawił, że coraz częściej przedmiotem ataków terrorystycznych zaczęły stawać się autobusy, pociągi, statki i samoloty. Pierwsze porwanie samolotu miało miejsce w 1930 r., kiedy to kilku peruwiańskich rewolucjoni­stów opanowało cywilny statek powietrzny, chcąc nielegalnie przekroczyć granicę Peru. Od tego momentu, a szczególnie od końca lat 60-tych, rozpoczęła się fala zamachów na wymienione wyżej środki lokomocji, która z niewielkimi przerwami utrzymuje się do chwili obecnej.

A. Pawłowski klasyfikuje terroryzm w oparciu o następujące kryteria:

1. stery życia społecznego zagrożone akcją terrorystyczną. Wyróżnić tu można terro­
   ryzm indywidualny (tzn. skierowany przeciwko konkretnej osobie) i terroryzm eko­
   nomiczny (skierowany przeciwko określonym obiektom);

2. taktyki działania sprawców. Według tego kryterium terroryzm nie zależy od strategii,
   ale od taktyki działania, co prowadzi do wyróżnienia terroru represyjnego, deiensyw-
   nego i ofensywnego;

3. cele bliskiego zasięgu, wytyczone w założeniach programowych organizacji terro­
   rystycznych. Kryterium to wynika z wyodrębnienia trzech rodzajów działań terrory­
   stycznych:

a) obliczonych na własną skuteczność (tzw. terroryzm sprawczy bezpośredni -charakterystyczny np. dla FLN),

Pojęcie terroryzmu. Cele i metody działań terrorystycznych 139

2. zmierzających do wymuszenia zmiany kursu w polityce, lecz bez zamiaru wzięcia
   odpowiedzialności za losy kraju (tzw. terroryzm sprawczy pośredni - stosowany
   przez ETA lub OAS),

3. mających stać się detonatorem buntu mas (tzw. propaganda przez czyn);

4) zobiektywizowana ocena zamierzeń strategicznych danej organizacji lub ruchu, któ­rego część składową stanowi ta organizacja. Tu mieści się terroryzm organizacji rewolucyjnych, separatystycznych oraz reakcyjnych. Powyższe rozróżnienie ma walor poznawczy, pozwala bowiem na wyodrębnienie

i pogrupowanie odmian terroryzmu według najważniejszych, wspólnych cech. Jego wadą

jest natomiast to, że pomija istotny rodzaj terroryzmu, jakim jest terroryzm państwowy. Wady tej unika podział terroryzmu, zaproponowany w 1982 r. przez A. P. Schmida

i J. de Grała. Autorzy ci wyróżniają trzy postacie terroryzmu:

1. terroryzm polityczny,

2. terroryzm przestępczy (terroryzm niepolityczny),

3. terroryzm patologiczny (terroryzm niepolityczny).

W różnych odmianach terroryzmu politycznego, największą rolę odgrywa terro­ryzm państwowy, którego cechą jest fakt, że jego podmiotem sprawczym jest państwo (w praktyce organizacje państwowe), które dopuszczają się aktów przemocy przeciw innemu państwu. Jest on brutalną formą agresji lub ingerencji jednego państwa w we­wnętrzne sprawy innych państw. Jawne jego przypadki przybierają w praktyce formę ataków lotniczych na wybrane obiekty, ataków komandosów, napaści na obiekty przygra­niczne, na samoloty i statki lub polegają na demonstracji sił w pobliżu danego państwa przez manewry wojskowe lub inną specjalną koncentrację sił militarnych. Terroryzm państwowy jako przejaw wrogiego działania poza stanem wojny ma zazwyczaj na celu zmuszenie innego państwa do uległości, rezygnacji ze swych suwerennych praw i do podporządkowania go własnym interesom.

Terroryzm przestępczy polega na dopuszczeniu się aktów przemocy w celu osiągnię­cia korzyści majątkowej lub osobistej. Takimi typowymi aktami przemocy są: kidnaping, napady rabunkowe i branie zakładników (np. pracowników rabowanego banku).

Przykładem zwykłej techniki terrorystycznej, która została zastosowana przez quasi-terrorystów jest branie zakładników. Ofiary autentycznie terrorystycznej akcji stają się z woli porywaczy czynnikiem przetargowym, służącym zmuszeniu władz do przyjęcia żądań terrorystów. Ta sytuacja jest następnie wykorzystywana do powiadomienia opinii publicznej tak, jak odpowiada to terrorystom.

Terroryzm patologiczny - określenie to obejmuje zamachy terrorystyczne podej­mowane przez osoby o zmniejszonej poczytalności lub wręcz psychopatów. Dotyczy to w szczególności porywaczy samolotów, których badania osobowości wykazują, że sto­sunkowo duży ich odsetek cierpi na zaburzenia psychiczne.

Odmienną postać stanowi terroryzm międzynarodowy. Podmiotem terroryzmu mię­dzynarodowego mogą być osoby pojedyncze, grupy osób lub formacje terrorystycz­ne. Umiędzynarodowienie zamachów terrorystycznych stało się obecnie nieodłączną cechą eskalacji terroryzmu i tzw. strategii napięcia. Narastanie terroryzmu między­narodowego ma w wielu przypadkach bezpośredni związek z koordynacją działal­ności poszczególnych ugrupowań terrorystycznych. Towarzyszy temu zjawisko mię-

140 Blok ogólny

dzynarodowych powiązań tych grup, które osiągnęły znaczne rozmiary, zwłaszcza w dziedzinie organizowania baz terrorystycznych, kryjówek dla członków ruchu oraz szkolenia. Świadczy to o bardzo dobrym przygotowaniu do działalności terrorys­tycznej.

Akty terrorystyczne o charakterze międzynarodowym to:

1. akty gwałtu dokonane lub usiłowano, wyrażające się w zabójstwach, uszkodzeniach
   ciała, uprowadzeniach, szantażach i groźbach w stosunku do oficjalnych przedsta­
   wicieli państw (członków ich rodzin), pełniących określone funkcje w dziedzinach:
   politycznej, ekonomicznej, technicznej, transportowej, handlowej i kulturalnej w sto­
   sunkach międzynarodowych,

2. zagarnięcie, zniszczenie lub uszkodzenie mienia niezbędnego do realizacji stosunków
   między państwami w wymienionych wyżej dziedzinach,

3. akty gwałtu powodujące zakłócenia w międzynarodowej łączności pocztowej, tele­
   graficznej, telefonicznej, radiowej i telewizyjnej,

4. akty gwałtu dokonane w transporcie powietrznym, wodnym, kolejowym i autobuso­
   wym, powodujące skutki o zasięgu międzynarodowym,

Terroryzm międzynarodowy można dzielić według różnych kryteriów. P. Wilkinson dzieli go według kryterium sprawcy, na:

1. terror państwa reżimu - występujący we wszystkich okresach historycznych. Nie
   wymaga stosowania żadnej technologii, chociaż nowoczesne totalitarne państwa są
   skłonne do wykorzystania nowej techniki kontroli informacji do narzucenia woli
   całej, pozostałej populacji. Działalność płk Kadafiego i Ayatollaha Chomeiniego jest
   przykładem takiego zachowania;

2. terroryzm frakcyjny - który ma miejsce wtedy, gdy podejmowany jest przez
   sprawców działających w imieniu państwa dla realizacji szeroko zakrojonych celów
   i motywów. Głównymi sprawcami tej odmiany terroryzmu międzynarodowego są:

1. ekstremiści narodowi, autonomiści, separatyści, żądający, by ich główny cel
   (państwo) zachowywał się zgodnie z ich oczekiwaniami (IRA, ETA, Tamilskie
   Tygrysy w Sri Lance),

2. ideologiczni terroryści, których celem jest zamiana natury istniejącego polityczne­
   go, społecznego i ekonomicznego systemu (ekstremistyczne Skrzydło Czerwonych
   Brygad, Akcja Bezpośrednia (Direct Action), RAF (frakcja czerwonej armii),

3. emigracyjne grupy terrorystyczne, ukształtowane i zorganizowane w rodzinnych
   stronach w celu stworzenia możliwości wykorzystania ich za granicą (np. Ameri­
   can Sccret Anny lor the Liberation ot" Armenia tzw. ASALA, Croation Terrorist),

4. Issue Group Terror i sm (wynikowe, rezultatywne) - dążące bardziej do zmian
   w specyficznej polityce bloku politycznego niż do zrewolucjonizowania otwartego
   politycznego systemu (Animal Liberation Front w Wielkiej Brytanii, Animal
   Rights Grow-up and Antiabortion Bombers w USA),

c) religijne ekstremistyczne grupy - dążące do narzucenia swej własnej fanatycznej wiary w religię, której są wyznawcami i płynący z niej religijny porządek (The Shiite Fundamentalists Islamie Jihad).

Pojęcie terroryzmu. Cele i metody działań terrorystycznych 141

11.2. Zabezpieczenia karnoprawne przy zwalczaniu terroryzmu w Polsce i na świecie

11.2.1. Terroryzm i akt terrorystyczny w polskim prawie karnym

Kwalifikacja prawna terroryzmu i aktu terrorystycznego a przepisy części ogólnej kodeksu karnego - art. 65 kk mówi, że popełnienie przestępstwa przez osobę działającą w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu przestępstwo prowadzi do nadzwyczajnego obostrzenia kary.

Struktura organizacyjna zorganizowanej grupy, do której przynależy sprawca, nie musi mieć cech trwałości. O członkostwie w grupie decyduje poczucie przynależności do niej, bez względu na pełnioną w niej funkcję. Warto zauważyć, że celem takiej grupy niekoniecznie musi być popełnianie wielu przestępstw, wystarczy zorganizowanie się osób dla popełnienia pojedynczego aktu terrorystycznego.

Kwalifikacja prawna terroryzmu i aktu terrorystycznego a przepisy części szczególnej kodeksu karnego:

1. czyny popełnione na przedpolu aktu terrorystycznego, które pełnią rolę przygoto­
   wawczą w stosunku do aktu terrorystycznego, określają następujące artykuły kodeksu
   karnego: 121 § l i §2, 171 § l, S 2i §3, 258 § l, §2~i §3, 263 §2;

2. czyny prowadzące do zastraszania lub terroru. Są to te typy rodzajowe przestępstw,
   które opisują zachowania narażające na niebezpieczeństwo zniszczenia lub uszkodze­
   nia pozostającego pod ochroną prawa dobra oraz zachowania naruszające te dobra.
   Kwestie te regulują następujące artykuły kodeksu karnego: 128 kk § l, 134, 135 § l,
   148 § l, §2 i §3, 163 , §2 i §3, 164 § l i §2, 165 § l, §2, §3 i §4, art. 166 § l,
   § 2 i § 3, 167 § l i § 2, 252 § l, § 2, § 3 i § 4;

3. czyny popełniane we współdziałaniu ze sprawcą aktu terrorystycznego po jego
   dokonaniu. Udzielenie sprawcom aktu terrorystycznego jakiejkolwiek pomocy po
   jego dokonaniu w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej przewiduje kodeks karny
   w art. 291-294 kk (paserstwo) oraz w art. 239 kk (poplecznictwo).

Instytucje prawa karnego procesowego służące potrzebom przeciwdziałania ter­roryzmowi i aktom terrorystycznym. Nie ulega wątpliwości, że charakter przestępczości terrorystycznej - o którym decyduje waga popełnianych przestępstw, silne poczucie przy­należności do związku terrorystycznego, dopuszczanie się przestępstw na tzw. przedpolu aktu terrorystycznego - zmusza do nieustannego poszukiwania normatywnych środków, których celem byłoby zwiększenie efektywności jej przeciwdziałania. Pojawia się za­tem pytanie, czy i w jakim zakresie poszczególne instytucje polskiego prawa karnego procesowego wymagają modyfikacji umożliwiających realizację tego celu.

Internowanie - jest jednym ze środków prawnoprocesowych, służących przeciwdzia­łaniu terroryzmowi. Pozostaje w gestii prokuratora, a polega na przymusowym zatrzyma­niu cudzoziemca w strzeżonym ośrodku, do czasu wykonania decyzji o jego wydaleniu.

Zatrzymanie - uregulowane jest w art. 244 kpk.

Tymczasowe aresztowanie - jest jednym ze środków zapobiegawczych, uregulowa­nych w rozdziale 28 kpk.

142 Blok ogólny

Przeszukanie - uregulowane jest w rozdziale 25 kpk. Wydaje się, że przeszukanie w formie przewidzianej przez polskie ustawodawstwo jest wystarczające dla zabezpiecze­nia dowodów przez organy ścigania w stosunku do każdej kategorii przestępstw, w tym związanych z terroryzmem.

Kontrola ruchu telekomunikacyjnego i pocztowego - kwestię tę reguluje kodeks postępowania karnego, ustawa o Policji i ustawa o Urzędzie Ochrony Państwa. Art. 237 § 3 kpk enumeratywnie wylicza możliwość kontroli i utrwalania treści rozmów telefo­nicznych. Wydaje się, iż po ewentualnym uzupełnieniu pkt. 14 art. 237 § 3 kpk o związek terrorystyczny (zorganizowanej grupy przestępczej) i ustanowieniu kontroli niezawisłego organu nad przestrzeganiem formalnych wymogów dopuszczalności wymienionych tam przesłanek, obowiązujące przepisy zdadzą egzamin w zwalczaniu terroryzmu.

Świadek koronny - instytucja ta uregulowana jest w ustawie o świadku koronnym, art. 1-4 i 9-11. Wydaje się, że jeśli chodzi o zwalczanie terroryzmu, to ww. przepisy należałoby uzupełnić dwoma postulatami: 1) rozszerzyć zakres przedmiotowy tej insty­tucji o sprawcę aktu terrorystycznego (tego nie ma w art. 1); 2) uwzględniając fakt, że organizacje terrorystyczne mają często swoje siedziby w wielu miejscach w kraju i za granicą, konieczne jest stworzenie programu ochrony świadka koronnego, przewidują­cego możliwość zmiany jego danych osobowych, zapewniających pomoc odpowiednich organów państwa w uzyskaniu zatrudnienia, mieszkania itp.

Świadek incognito - instytucję tę przewiduje kpk w art. 184 § 1. Obecne ujęcie świadka incognito nie wymaga uzupełnień i niewątpliwie może skutecznie przeciwdziałać przejawom terroryzmu.

Informatorzy - użycie tego środka nie jest normowane w kodeksie postępowania karnego czy w kodeksie karnym. Można go stosować w oparciu o: art. 22 ust. l ustawy o policji, arl. 13 ust. l ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa oraz art. 9b ust. l ustawy o Straży Granicznej.

Użycie tego środka do walki z terroryzmem wydaje się być niezbędne. Infiltracja śro­dowiska, w którym osoby należące do związków terrorystycznych przebywają, pracują lub się szkolą, daje dużą możliwość zapobiegania aktom przemocy. Z drugiej strony her­metyczność tych środowisk, towarzysząca ich poczynaniom zmowa milczenia powodują istotne utrudnienia prowadzonych w związku z ich aktywnością śledztw.

W ww. ustawach występują również inne środki, które mogą zostać wykorzystywane w walce z terroryzmem, np. tajny agent policji, zakup kontrolowany, kontrolowane przyjęcie lub wręczenie korzyści majątkowej czy niejawnie nadzorowana dostawa.

Reasumując, odpowiedzialność za akty terroryzmu w polskim prawie karnym nie może ograniczać się wyłącznie do odpowiedzialności za zewnętrzne przejawy terroryzmu pod postacią aktów terrorystycznych. Powinna dotyczyć zarówno czynów popełnionych na przedpolu aktu terrorystycznego, jak również aktów terrorystycznych, łącząc w tym ostatnim przypadku w jeden typ rodzajowy przestępstwa, zachowania często oderwane od siebie, stanowiące jednak środek do realizacji celów terroryzmu. Wydaje się, że obecnie obowiązujące przepisy odpowiednio wykorzystywane, stanowią dostateczny oręż w walce z terroryzmem.

Pojęcie terroryzmu. Cele i metody działań terrorystycznych 143

11.2.2. Terroryzm i akt terrorystyczny w prawie międzynarodowym

W trakcie konferencji naukowych podejmowane były wielokrotne próby uchwyce­nia specyfiki terroryzmu i aktu terrorystycznego. W czasie pierwszej konferencji w 1919 r. i drugiej w Brukseli w 1926 r. (pod auspicjami Międzynarodowego Sto­warzyszenia Prawa Karnego) analizowano kwestie zwiększenia efektywności zwalcza­nia terroryzmu. Chciano to osiągnąć poprzez uznanie terroryzmu międzynarodowego za przestępstwo iuris gentium, co pozwoliłoby na stosowanie represji karnej, niezależnie od miejsca popełnienia tego przestępstwa. Przyjęto również próby sformułowania defi­nicji terroryzmu międzynarodowego, uznając, że czynem takim może być każdy czyn bezprawny, polegający na pogwałceniu porządku międzynarodowego. Podobnie do za­gadnienia terroryzmu ustosunkowano się na pierwszej konferencji poświęconej unifikacji prawa karnego, która odbyła się w Warszawie w 1927 r. Również na kolejnych konferen­cjach w Brukseli (1930 r.), w Paryżu (1931), w Madrycie (1935), w Kopenhadze (1935) uczestnicy zgodni byli co do tego, że akty terroryzmu podlegać powinny kompetencji jurysdykcji uniwersalnej.

Po II wojnie światowej przedstawiciele nauki dążyli do możliwie szerokiego określe­nia zespołu czynów, które w pewnych warunkach mogłyby być uznane za specyficzne dla terrorystów. Ważną rolę w tym względzie odegrała konferencja Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa (ILA) w Brukseli, w 1980 r., podczas której opracowano Projekt konwencji dotyczącej kontroli prawnej międzynarodowego terroryzmu.

Artykuł l §2 (a) tegoż projektu określa międzynarodowe przestępstwo terrory­styczne jako „każdy poważny akt przemocy lub groźby jej użycia przez osoby działające indywidualnie lub wspólnie z innymi osobami skierowany przeciwko:

1. osobom podlegającym ochronie międzynarodowej (tzn. członkom misji dyplomatycz­
   nych, konsularnych lub specjalnych, członkom organizacji międzynarodowych mają­
   cym status dyplomatyczny lub inny, zagranicznym urzędnikom lub osobom zapro­
   szonym do danego państwa w charakterze gości oficjalnych),

2. organizacjom (rządowym i pozarządowym, mającym na celu rozwój współpracy
   międzynarodowej z wyłączeniem działalności handlowej),

3. miejscom (tzn. siedzibom misji dyplomatycznych, konsularnych i specjalnych; rezy­
   dencjom członków takich misji; siedzibom organizacji podlegających ochronie mię­
   dzynarodowej; miejscom, w których odbywają się konferencje międzynarodowe, kon­
   gresy, konwenty, wydarzenia sportowe lub inne zgromadzenia; budynkom, których
   zniszczenie zagrozić może bezpieczeństwu publicznemu na terenie jednego lub wie­
   lu państw),

4. systemowi transportowemu (w tym urządzeniom z nim związanym),

5. systemowi komunikacyjnemu (w tym kablom podmorskim, urządzeniom komunikacji
   telefonicznej, radiowej, telewizyjnej i satelitarnej o międzynarodowym znaczeniu),

6. członkom społeczności, w celu ich zastraszenia, zranienia lub pozbawienia życia".
   Powyższe działania, aby mogły być uznane za akty międzynarodowego terroryzmu,

muszą być zdatne do:

- spowodowania zakłócenia działalności ww. organizacji, systemów transportowych lub łącznościowych,

144 Bl°k ogólny

1. utraty, obniżenia zdolności użytkowych lub uszkodzenia miejsc lub przedmiotów,

2. wymuszenia na danym państwie ustępstw.

Zaliczamy do nich także działania podjęte w celu pogorszenia przyjaznych stosunków międzypaństwowych lub między obywatelami różnych państw.

Spośród organizacji międzynarodowych dwie z nich mają szczególnie duże praktyczne znaczenie w przeciwdziałaniu terroryzmowi - Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ICAO) oraz Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO).

Organizacje te podejmują wysiłki mające na celu umocnienie bezpieczeństwa mię­dzynarodowego transportu powietrznego i morskiego. Fakt ten powoduje, iż zapadłe tam ustalenia dotyczą głównie środków, jakie powinny być wdrożone dla ochrony pasażerów i załóg.

Rezolucje ONZ dotyczące problemu terroryzmu odnoszą się do trzech grup zagad­nień:

1) dopuszczalności czynów opartych na przemocy w zależności od kontekstu politycz­
nego w jakim były one dokonywane.

Najważniejsze znaczenie dla tej kwestii miała rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 9 grudnia 1985 r. (po uprowadzeniu statku Achille Lauro). Potępiono w niej akty terroryzmu, z wyłączeniem tych zjawisk, które wynikają z kolonializmu lub np. ruchu narodowowyzwoleńczego. Akty terroryzmu, według tej rezolucji, to wszelkie czyny, metody i praktyki terrorystyczne, gdziekolwiek i przez kogokolwiek byłyby stosowane, łącznie z tymi, które narażają na niebezpieczeństwo przyjacielskie stosunki miedzy państwami i ich bezpieczeństwo. W rezolucji tej nawoływano także do podjęcia środków w celu szybkiego ł ostatecznego wyeliminowania problemu międzynarodowego terroryzmu, przez dostosowanie wewnętrznego ustawodawstwa do treści postanowień istniejących konwencji antyterrorystycznych oraz do zatrzymania, wymierzenia kary lub ekstradycji terrorystów, a także unikania wszelkich okoliczności mogących utrudnić wprowadzenie odpowiednich środków prawnych dla zapewnienia ich stosowania zgodnie z tymi konwencjami;

2) kwestii związanych z próbami konstruowania definicji terroryzmu i przyczyn jego
występowania.

Podstawowe znaczenie dla zdefiniowania terroryzmu ma aneks do rezolucji ZO ONZ 49/60 z dnia 9 grudnia 1994 r. Z punktu I tegoż aneksu wynika, że terroryzm tworzą czyny, metody i praktyki będące ciężkim naruszeniem celów i zasad Narodów Zjed­noczonych, mogące stanowić groźbę dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zagrożenie dla przyjaznych stosunków między państwami, utrudnianie międzynaro­dowej współpracy, a także czyny, metody i praktyki podjęte w celu zniszczenia praw człowieka, podstawowych wolności i demokratycznych podstaw społeczeństwa. Ich cechą jest przestępczość i brak uzasadnienia, dlatego muszą być ukarane;

3) pojmowania aktów terroryzmu w kategorii zbrodni międzynarodowej.

Mimo różnych przedsięwzięć ONZ w tym kierunku, wydaje się, że nie istnieje potrzeba kreacji przestępstwa aktu terrorystycznego jako zbrodni międzynarodowej, bowiem jest on przedmiotem konwencji międzynarodowych lub wewnętrznego prawa karnego.

Pojęcie terroryzmu. Cele i metody działań terrorystycznych 145

Czyny, które mogą być uznawane za terrorystyczne w świetle wybranych umów międzynarodowych:

1. piractwo - stanowi przedmiot regulacji Konwencji genewskiej O morzu pelnym z dnia
   29 kwietnia 1958 r. (arl. 15),

2. uprowadzenie samolotu - zamachy na środki komunikacji powietrznej są jednym
   z najbardziej spektakularnych przejawów aktów terrorystycznych na świecie. Wyra­
   zem międzynarodowej reakcji na te czyny są przyjęte konwencje:

1. Konwencja O zwalczaniu bezprawnego zawładnięcia statkiem powietrznym -
   sporządzona w Hadze dnia 16 grudnia 1970 r.,

2. Konwencja O zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpie­
   czeństwu lotnictwa cywilnego - sporządzona w Montrealu dnia 23 września
   1971 r.,

3. Konwencja Europejska O zwalczaniu terroryzmu - sporządzona w Strasburgu dnia
   27 stycznia 1977 r.,

3) uprowadzenie statku wodnego — uregulowane jest w Konwencji rzymskiej W sprawie
prz.eciwdziatania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczeństwu żeglugi morskiej
z dnia l O marca I988r.

11.3. Motywy działań terrorystycznych

Poznanie zjawiska terroryzmu wymaga zrozumienia sposobu myślenia terrorystów, celów taktycznych poszczególnych aktów terrorystycznych, a w konsekwencji całej strategii terroryzmu.

Cele taktyczne działania są zwykle widoczne od razu, natomiast szersze cele strate­giczne wynikają z wyboru takiej, czy innej taktyki lub obiektu zamachu.

B. Jenkins wyróżnia następujące cele działalności terrorystycznej:

1. uzyskanie określonych ustępstw lub korzyści, np. wypłacenie okupu, zwolnienie
   więźniów czy publikacja orędzia terrorystów;

2. najzwyklejsza reklama - terroryści chcą zwrócić uwagę świata na sprawę, o którą
   walczą;

3. sianie niepokoju i zamętu, demoralizacja społeczeństwa i załamanie istniejącego
   ustroju. Takie cele są typowe dla terroryzmu pseudorewolucyjnego, nihilistycznego
   czy anarchistycznego;

4. rozmyślne wywołanie represji, odwetu i eskalacji przemocy ze strony rządu. W ten
   sposób rząd tracąc stopniowo na popularności może się doprowadzić do upadku;

5. wymuszenie lojalności i posłuchu. Wówczas stosowany jest terror zwany państwo­
   wym, oficjalnym lub zinstytucjonalizowaną przemocą',

6. ustalenie winnych i ich ukaranie - terroryści czasami ogłaszają, że ofiary lub obiekty
   ich ataku były w różny sposób winne czegoś lub też coś symbolizowały, co terroryści
   uważają za przewinę.

146 Blok ogólny

Terroryści nie pragną zagarnąć jakiegoś terytorium lub je utrzymać, lub fizycznie zniszczyć przeciwnika. Chociaż mogą zabijać osoby zupełnie przypadkowe z naszego punktu widzenia i chociaż mogą stwarzać zagrożenie dla wielu osób jednocześnie, to celem ich nigdy nie jest ludobójstwo.

Terroryzm jest formą przemocy demonstrowaną dla ludzi obserwujących. Strach jest podstawowym, zamierzonym, a nic ubocznym produktem działań terrorystycznych. Ten właśnie fakt odróżnia akty terrorystyczne od przestępstw kryminalnych popełnianych przy użyciu przemocy, jak np. napady rabunkowe, kidnaping dla uzyskania okupu, branie za­kładników jako osłony przed policją, które mogą zastraszać, ale nie są aktami terroryzmu. Stronę widowiskową normalnego aktu terrorystycznego stanowi samo działanie lub jego skutek w postaci strzałów, eksplozji bomby, ofiar w ludziach itp.

Z uwagi na zróżnicowane formy działania terrorystów, trudno wskazać uniwersalne i niezawodne kryterium odróżnienia aktów terroryzmu od przestępstw kryminalnych. Można to próbować czynić w oparciu o elementy z reguły właściwe tylko terroryzmowi, a raczej niespotykane przy przestępstwach kryminalnych:

Akt terrorystyczny jest zjawiskiem szerszym, występujące w nim naruszenia prawa są tylko technicznymi środkami czy formami działań, zmierzającymi do szerzej zakreślo­nych celów.

Poprzedzające go procesy motywacyjne, jak i postawione przed nimi cele, wystę­pują kilkuwarstwowe. Terrorysta może np. dokonać napadu rabunkowego, aby zdobyć fundusze na następne akcje.

Zamachy terrorystyczne cechuje pewna teatralność obliczona na szeroki rozgłos oraz szerzenie się w społeczeństwie atmosfery lęku i niepewności. Skłonienie opinii publicznej do wywarcia wpływu na polityków, żeby ci ulegli żądaniom terrorystów.

Terroryści działają zwykle w oparciu o ideologię, która często jest mętna, chaotyczna stanowiąca zlepek różnych przekonań. Ideologia tego rodzaju istnieje jednak w każdym przypadku jako określona całość, mająca stanowić uzasadnienie terroryzmu.

11.4. Przykładowe działania sprawców zamachów terrorystycznych

Odbicie ambasady polskiej w Bernie przez STERN - szwajcarską grupę anty­terrorystyczną

Czterej Polacy: F. Kruszyk, K. Wasilewski, M. Plewiński i M. Michalski byli członkami organizacji pod nazwą Powstańcza Armia Krajowa (PAK) i przebywali poza granicami kraju. Postanowili dokonać zamachu na ambasadę polską w Bernie i wystąpić z określonymi żądaniami. W drodze do Berna zatrzymali się w Zurichu, gdzie zakupili broń (strzelby myśliwskie o kalibrze 12 wraz z amunicją, atrapę pistoletu maszynowego Skorpion wz. 61 i cztery bagnety) oraz maski przeciwgazowe i cztery komplety umundurowania maskującego typu moro.

Po przybyciu do Berna, przeprowadzili rozpoznanie zewnętrzne, jak i wewnętrzne ambasady polskiej, a następnie opracowali szczegółowy plan akcji.

6 września 1982 r. ok. godziny . Kruszyk udając interesanta wszedł do budynku ambasady, po chwili za nim wdarli się trzej pozostali jego kompani. Grożąc

Pojęcie terroryzmu. Cele i metody działań terrorystycznych 147

natychmiastowym użyciem broni, sterroryzowali wszystkich dwunastu pracowników ambasady i jednego interesanta. Rozkazali położyć się im na podłodze, twarzą do dołu, rozłożyć ręce, nie poruszać się i nie rozmawiać. W międzyczasie przebrali się w mundury maskujące, założyli maski przeciwgazowe i przeszukali pomieszczenia ambasady. Zakładnikom oświadczyli, że od tej chwili są oni w rękach Powstańczej Armii Krajowej.

Wkrótce przedstawili swoje ultimatum, w którym zażądali przywrócenia w Polsce stanu sprzed 12 grudnia 1981 r. W razie odmowy spełnienia tego warunku w ciągu 48 godzin, zagrozili wysadzeniem się w powietrze wraz z zakładnikami, przy użyciu materiału wybuchowego (groźba ta, jak się później okazało, nie była realna, gdyż nie posiadali oni ze sobą takiego materiału wybuchowego).

Budynek ambasady i jego otoczenie wzięła pod obserwację policja kantonu berneń­skiego. Nastąpiła blokada telefonów, a łączność terrorystów ze. światem zewnętrznym była pod stałą kontrolą jednostek specjalnych. Zamachowcy mogli jedynie obserwować działania władz za pomocą odbiornika radiowo-telewizyjnego.

Liczba osób zatrzymanych w ambasadzie zaczęła maleć. Po wypuszczeniu kilku kobiet i samouwolnieniu się jednego z pracowników (wyskoczył z drugiego piętra budynku), w chwili rozpoczęcia akcji uwalniającej w rękach terrorystów pozostawało tylko pięciu mężczyzn.

W tym samym czasie w Polsce powołano specjalny zespół złożony z przedstawicieli różnych resortów, na czele którego stanął Józef Wiejacz - Wiceminister Spraw Zagra­nicznych. Złożył on stronie szwajcarskiej propozycję wysłania do Berna polskiej grupy antyterrorystycznej w celu rozwiązania zaistniałej sytuacji. Propozycję tę odrzucono, stwierdzając, że miejscowe jednostki specjalne są równie dobrze wyszkolone i zdolne do wykonania wszelkich zadań.

Wraz z rozwojem sytuacji, a przede wszystkim z upływem czasu, ultimatum terrory­stów zaczęło zmieniać swój charakter. Za uwolnienie przetrzymywanych osób zażądali okupu w wysokości trzech milionów franków szwajcarskich, który miał być wypłacony do godziny 10.00 dnia 10 września 1982 r. Z tego również po pewnym czasie wycofali się, pragnąc już tylko bezkarnego opuszczenia Szwajcarii i bezpiecznego udania się do Chin lub Albanii. Wszystkie ich żądania zostały odrzucone przez władze Szwajcarii, któ­re po uzyskaniu zgody rządu polskiego postanowiły ten problem rozwiązać przy pomocy berneńskiej brygady antyterrorystycznej - STERN.

Termin akcji wyznaczono na godzinę 10.40 w dniu 9 września 1982 r., czyli na 24 godziny przed upływem drugiego ultimatum. Wykorzystując narzucony przez policję sposób dostarczania żywności do ambasady, przeprowadzono akcję w następujący sposób: o godzinie 10.40 przed budynkiem zatrzymuje się biały mikrobus, zaś z tyłu ambasady - bojowy wóz policyjny z załogą. Minutę później, jak zwykle, z mikrobusu wysiada urzędnik policyjny i niesie w skrzynce śniadanie. Tym razem jednak w obudowie skrzynki zainstalowano obezwładniający ładunek wybuchowy o działaniu ogłuszająco--oślepiająco-łzawiącym, w który wmontowano zdalnie uruchamiany detonator. Urzędnik zostawia pakunek pod zamkniętymi drzwiami ambasady i wolnym krokiem odchodzi. O godzinie 10.42 i 35 sekund dwóch terrorystów otwiera drzwi. W tym momencie następuje detonacja, wskutek czego obaj zostają wepchnięci do środka budynku, a drzwi wylatują z zawiasów. Daje to sygnał do rozpoczęcia ataku. Ośmiu antyterrorystów wbiega

148 Blok ogólny

do ambasady od frontu, dwunastu zaś od tyłu. Następuje krótka walka z zamachowcami, po czym zostają oni obezwładnieni i z rękami podniesionymi do góry wyprowadzeni do przygotowanych transporterów. Niebawem uwolnieni zostają przetrzymywani zakładnicy. Akcja kończy się o godzinie 10.43 i 5 sekund, a więc 30 sekund od chwili jej roz­poczęcia.

Uwolnienie 30 uprowadzonych dzieci z autobusu - akcja GIGN (francuskiej grupy antyterrorystycznej) w Dżibuti

Dżibuti to niewielki port nad Zatoką Tadżura. Stał się on areną niezwykłych wyda­rzeń, kiedy to 3 lutego 1976 czterech terrorystów z Frontu Wyzwolenia Somalii Francu­skiej porwało jadący do szkoły autobus, którego pasażerami było 30 dzieci. Porywacze za uwolnienie dzieci zażądali wypuszczenia na wolność swoich, przebywających w wię­zieniach towarzyszy, a w przypadku odmowy spełnienia tego warunku zagrozili, że po­derżną dzieciom gardła. Postanowili, że autobus uda się w pobliże granicy z Somalią, gdzie będą mogli liczyć na wsparcie somalijskiego posterunku granicznego. Z teryto­rium Somalii dołączyło do nich jeszcze dwóch osobników - razem było więc sześciu terrorystów.

Żądania porywaczy postawiły w stan gotowości bojowej miejscowy garnizon. Po­stanowiono również o zaistniałej sytuacji zawiadomić odpowiednie władze w Paryżu, które w odpowiedzi przysłały do Dżibuti 9 strzelców wyborowych z GIGN (Oddział Interwencyjny Żandarmerii Narodowej) oraz kilku komandosów z Drugiego Pułku Spa­dochronowego Francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Przygotowaniem akcji miał zająć się porucznik Prouteau.

Analizując stan rzeczy Prouteau doszedł do wniosku, że odbicie zakładników nie będzie zadaniem łatwym. Autobus z dziećmi stał w szczerym polu, na terenie płaskim, gdzie nie było żadnego drzewa ani krzewu, a za nim znajdował się somalijski posterunek graniczny, którego załoga sprzyjała porywaczom i mogła w razie czego wesprzeć ich ogniem. Atak frontalny czy też skryte podejście musiał więc odrzucić. Pozostało mu wymyślenie innej koncepcji. Rozglądając się, dostrzegł w odległości od autobusu niewielki nasyp ziemny i kilka większych kamieni. Już wiedział. Należy z tego miejsca przygotować akcję, wykorzystując umiejętności strzelców wyborowych. Jedyną szansa była więc taktyka jednego strzału. Snajperzy zajęli miejsca i przydzielono im odpowiednio ponumerowane cele (każdy terrorysta był pod obserwacją co najmniej jednego snajpera). Chodziło o to, żeby strzały oddać równocześnie i trafić zafnachowców, tak aby nie zranić dzieci. Dzieci stanowiły kolejne utrudnienie w przeprowadzeniu akcji. Ich nadpobudliwość, ciągłe poruszanie się uniemożliwiały rozpoczęcie akcji. Dopiero po przekazaniu posiłku dla dzieci, zawierającego środki uspokajające i lekko nasenne nadeszła odpowiednia chwila do ataku. Po dziesięciu godzinach oczekiwania o godzinie 15.47 pada komenda: Ognia! Czterech porywaczy wewnątrz autobusu ginie natychmiast, piąty stojący obok samochodu również zostaje po chwili wyeliminowany, pozostaje szósty, który zniknął z pola widzenia. Komandosi biegną w kierunku autobusu, jednak zostają zatrzymani ogniem z posterunku granicznego. Niebawem likwidują jego załogę i dobiegają do wchodzącego właśnie do samochodu szóstego porywacza. Zanim jednak go zlikwidują, zdąży on zabić jedną małą dziewczynkę.

Bilans akcji w Dżibuti to zero strat własnych, zginęło 6 porywaczy, 10 Somalijczyków z posterunku granicznego i jedna mała dziewczynka.

Pojęcie terroryzmu. Cele i metody działań terrorystycznych 149

Akcja GSG-9 (niemieckiej grupy antyterrorystycznej) w Mogadiszu

13 października 1977 r. samolot niemieckich linii lotniczych Lufthansa odbywał nor­malny kurs rejsowy. Na jego pokładzie znajdowało się 95 pasażerów, wśród których 4 osoby narodowości palestyńskiej okazały się porywaczami (2 mężczyzn i 2 kobiety). Sterroryzowały one pilotów i zażądały, w zamian za uwolnienie pasażerów oraz puszcze­nie wolno ich samych, wypuszczenia z więzień swoich rodaków. Samolot z terrorystami na pokładzie lądował w różnych portach lotniczych, aż w końcu dotarł do Mogadiszu -stolicy Somalii. Z tego miejsca porywacze prowadzili negocjacje z niemieckimi wła­dzami i w tym miejscu GSG-9 przygotowywał się do akcji. Zanim jednak doszło do szturmu, zamachowcy zabili jednego z pilotów.

17 października 1977 r. grupa uderzeniowa GSG-9 wylądowała na lotnisku w Mo­gadiszu. Przy pomocy żołnierzy somalijskich otoczono lotnisko i odcięto terrorystom jakikolwiek kontakt z ewentualnymi wspólnikami czy przedstawicielami mediów. Akcję przygotowywano bardzo starannie. Przeprowadzono dokładne rozpoznanie terenu i obiek­tu szturmu, wyznaczono stanowiska ogniowe snajperom oraz kierunki podejścia do sa­molotu sekcjom bezpośrednio nacierającym. Porywaczy uspokojono przekazując im fał­szywą wiadomość o spełnieniu stawianych warunków. Około północy, gdy już wszyscy byli na stanowiskach, postanowiono rozpocząć szturm. Dla odwrócenia uwagi terrory­stów, wywołano uzgodnioną wcześniej, przed dziobem samolotu strzelaninę pomiędzy somalijskimi żołnierzami. Porywacze zgromadzili się na przodzie samolotu, można więc było dokonać ataku od strony kadłuba i ogona. Komandosi sforsowali boczne oraz tylne drzwi i natychmiast wyeliminowali jedną z porywaczek, drugą natomiast ciężko ranili. Niebawem doszli do kabiny pilotów, gdzie po krótkiej walce zastrzelono pozostałych dwóch zamachowców. Akcję zakończono 12 minut po północy, a jej bilans był taki, że zabito troje porywaczy, jedną porywaczkę ciężko raniono, ocalono wszystkich zakładni­ków, a tylko dwóch antyterrorystów poniosło obrażenia.

Literatura

Źródła

Konwencja z dnia 29 kwietnia 1958 r. - O morzu petnym, Genewa.

Konwencja z dnia 16 grudnia 1970 r. - O zwalczaniu bezprawnego zawladnięcia statkiem powietrznym, Haga (Dz. U. Nr 25, póz. 181, /, 1972 r.).

Konwencja z dnia 23 września 1971 r. - O zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego. Montreal (Dz. U. Nr 8, póz. 31, z 1976 r.).

Konwencja Europejska z Unia 27 stycznia 1977 r. - O zwalczaniu terroryzmu, Strasburg (Dz. U. Nr 117, póz. 557, z 1996 r.).

Konwencja z dnia 10 marca 1988 r. - W sprawie przeciwdziałania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczeń­stwu żeglugi morskiej. Rzym (Dz. U. Nr 129, póz. 635, z 1994 r.).

Konwencje międzynarodowe dotyczące zwalczania terroryzmu ratyfikowane przez Polskę

Opracowania

Aleksandrowie^ T. R., Państwo jako podmiot aktu terrorystycznego o charakterze międzynarodowym. Zeszyty Naukowe Akademii Spraw We\\iiftrznvch. nr 48/87.

150 Blok ogólny

Bazylow L., Dzieje Rosji, Warszawa 1977.

Bernard A., Strategia terroryzmu, Warszawa 1978.

Domarańczyk Z.. Terroryzm, Warszawa 1979.

Galicki Z.. Bezprawiu' zawładnięcie statkiem powietrznym. Sprawy Międzynarodowe, nr 8/70.

Indccki K., Prawo karne wobec terrorvzniu i aktu terrorystycznego. Łódź 1998.

Kochański S., Brygady antyterrorystyczne. Operacje uzbrojenie. Warszawa 1992.

Piątkowski P.. Terroryzm: nowe wezwanie dla bezpieczeństwa. Departament Bezpieczeństwa Narodowego

Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1996. Rajzer S., Terroryzm. Warszawa 1997. Wierzhicki B., Terroryzm międzynarodowy - pojęcie, źródla, zwalczanie. Zeszyty Naukowe Akademii Spraw

Wewnętrznych, nr 20/78.