Karolina Grzeca, dietetyka I rok
stacjonarne I stopnia
2013/14
Kobiety w ciąży powinny zostać otoczone szczególną opieką i troską ze względu na szereg zmian, jakie zachodzą w ich organizmie. Są to zmiany fizjologiczne, jednak bardzo znaczące i często kobietom podczas ciąży towarzyszy niepokój o siebie, dziecko i o jego prawidłowy rozwój. Ze względu na to bardzo ważna jest współpraca przyszłej matki z lekarzami i specjalistami. Oprócz cyklicznych badań u lekarza -ginekologa prowadzącego ciążę, które mają na celu monitorowanie i kontrolowanie prawidłowego rozwoju płodu, ogromne znaczenie odgrywa właściwy styl życia i prawidłowe odżywianie się matki. Dla wielu kobiet oznacza to zmianę swoich nawyków o 360 stopni.
Wzrost płodu może być upośledzony przez różnego rodzaju czynniki matczyne, takie jak spożycie, trawienie, wchłanianie i metabolizm składników odżywczych. Płód zależny jest od procesów, a także od transportu składników odżywczych przez łożysko. Narząd ten, odpowiedniej wielkości nienaruszony, jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu.
Wpływ żywienia matki nie kończy się jednak w momencie porodu, bowiem karmienie piersią, przygotowanie organizmu do kolejnych prawidłowo przebiegających ciąż, czy nawet warunki karmienia dziecka pozostają pod wpływem żywienia matki. Prawidłowo odżywiona matka lepiej przygotowana jest do stawienia czoła problemom opieki nad niemowlęciem. Istnieje nieodzowny i silny związek między żywieniem matki i dziecka.
"Dla prawidłowego przebiegu ciąży Amerykańskie Towarzystwo Dietetyczne zaleca optymalny przyrost masy ciała, aktywność fizyczną w miarę możliwości, zróżnicowaną dietę zgodną z zaleceniami, suplementację witaminowo-mineralną w razie konieczności, unikanie alkoholu, papierosów i innych używek oraz zachowanie bezpieczeństwa w postępowaniu z żywnością".1
Prawidłowo zbilansowana dieta warunkuje prawidłowy rozwój płodu, zapewnia ona dobry stan zdrowia matki, który przygotowuje ją również do kolejnych ciąż.
Chciałabym zaznaczyć, iż poglądy oraz powszechne stwierdzenia większości populacji, nie znających zasad żywienia, którzy głoszą, że kobieta podczas ciąży powinna spożywać dwa razy więcej pokarmu, bo je za dwojga, jest mitem. Należy bowiem pamiętać, iż płód jest bardzo mały - ok. 3 kg w chwili narodzin. Prawdą jest, że zapotrzebowanie na niektóre składniki pokarmowe ulega znacznemu zwiększeniu w czasie ciąży, jednakże, mimo to, zapotrzebowanie na energię wzrasta niespełna o 15%, co odpowiada ok. 150 kcal/d w I trymestrze i ok. 350 kcal/d w pozostałych trymestrach ciąży.
Ogólne zalecenia żywieniowe dla kobiet w ciąży
Najważniejszym wskaźnikiem oceny prawidłowości rozwoju płodu jest przyrost masy ciała matki. Prawidłowy przyrost wpływa korzystnie na rozwój płodu. Jednakże jednocześnie należy pamiętać, że ze względu na zdrowie matki i płodu powinno się unikać zbyt dużego przyrostu masy ciała.
Jednym z zagrożeń, jakie stanowi zbyt duży przyrost masy ciała kobiety w czasie ciąży, jest makrosomia, czyli stan, w którym urodzeniowa masa ciała wynosi powyżej 4 kg). Stan ten wiąże się z problemami tak matki, jak i niemowlęcia. Powikłaniem makrosomii jest hipoglikemia noworodkowa (stężenie glukozy we krwi jest poniżej 40mg/dl) i hiperbilirubinemia (stężenie bilirubiny w surowicy jest wyższe lub równe 20 mg/dl). Makrosomia może także wpływać na pojawienie się problemów zdrowotnych w dorosłym życiu. Czynnikiem ryzyka wystąpienia makrosomii są zaburzenia związane z zespołem metabolicznym u kobiet, takie jak: wysokie BMI, cukrzyca typu 2, cukrzyca ciężarnych, zbyt niski poziom aktywności fizycznej przed ciążą.
W ciąży wzrasta zapotrzebowanie na składniki odżywcze oraz następujące witaminy: A, B1, B2, niacynę, cholinę, kwas pantotenowy, B6, B12, C, E, foliany, a także minerały: wapń, magnez, fosfor, żelazo, cynk, miedź, jod, selen. Odpowiednia podaż witamin z grupy B ma istotne znaczenie dla rozwoju nerwowego płodu. Niedobory witaminy B1 przyczyniają się do uszkodzenia nerwów.
Nieprawidłowe żywienie w tym okresie może polegać na nadmiernej ilości spożywanych pokarmów, niewłaściwym doborze produktów (np. nadmiar produktów bogatych w białko, tłuszcze, niedobór owoców i warzyw, zastępowanie posiłków słodyczami, co w konsekwencji może wpływać na niedostateczną podaż witamin i składników mineralnych, a w konsekwencji prowadzić do wielu zaburzeń metabolicznych w organizmie matki i płodu).
Na szczególną uwagę w tym okresie zasługuje kwas foliowy, zwany strażnikiem układu nerwowego. Reguluje on wzrost oraz funkcjonowanie komórek, ma pozytywny wpływ na system nerwowy i mózg, a przede wszystkim jest niezastąpiony w zapobieganiu wadom cewy nerwowej u płodu. Wady cewy nerwowej obejmują rozszczep kręgosłupa, w momencie gdy kanał kręgowy nie ulega całkowitemu zamknięciu. Innymi zaburzeniami, jakie mogą nastąpić wskutek niedoboru kwasu foliowego są: zaburzenia rozwoju mózgu, rozszczep podniebienia, wady serca, kończyn, dróg moczowych i wodogłowie. W związku z tym, każdej kobiecie będącej w wieku prokreacyjnym zaleca się suplementację kwasu foliowego ze względu na spory odsetek nieplanowanych ciąż.
Na rozwój układu nerwowego w okresie płodowym oraz wczesnym dzieciństwie bardzo korzystne działanie wykazują kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3. Jednym z najlepszych źródeł tych kwasów są ryby, które niestety mogą być skażone rtęcią. Łosoś cechuje się wysoką zawartością kwasów omega-3, a także zawiera niewiele rtęci na tle innych ryb.
Prawidłowy stan odżywienia organizmu matki przed zapłodnieniem oraz prawidłowe odżywianie się w czasie ciąży może dodatkowo zmniejszyć ryzyko pojawienia się wad płodu. Udowodniono, że zalecany przez dietetyków stan aktywności fizycznej i stan odżywienia może wpływać w sposób znaczący na wystąpienie zespołu Downa u dziecka. U noworodków z tą chorobą zaobserwowano nieprawidłowości w metabolizmie witaminy B6.
Prawidłowe odżywianie może również zapobiec wcześniactwu i niskiej masie urodzeniowej. Zbyt niskie stężenie kwasów z rodziny omega-3 przy wysokim stężeniu innych kwasów z rodziny omega-6 i najczęściej (niestety) występującego w żywności kwasu typu trans związane było z niższą masą urodzeniową niemowląt.2
Właściwe odżywianie się kobiety podczas ciąży może zapobiec lub złagodzić problemy, czy dolegliwości, jakie mogą pojawić się podczas poszczególnych trymestrów ciąży. Dostarczanie odpowiedniej ilości żelaza może zapobiec niedokrwistości z niedoboru żelaza. Aby uzyskać wystarczającą ilość żelaza w diecie zaleca się zwiększenie spożycia mięsa i wzbogaconych, np. otrębami, płatków zbożowych (w połączeniu z witaminą C, która zwiększa biodostępność żelaza niehemowego). Poranne mdłości, które są jednym z najczęstszych dolegliwości, na które narzekają kobiety w I trymestrze ciąży złagodzić może imbir. "Wykazano, że 650 mg imbiru lub 25 mg witaminy B2 stosowane trzy razy dziennie skutecznie zapobiegało mdłościom i wymiotom ciężarnych".3
Prawidłowe odżywianie się jest również niezbędne w okresie laktacji, warunkuje ono bowiem również prawidłowy wzrost i rozwój dziecka, a pewne wyrzeczenia kobiety mogą zapobiec niechcianymi i stresującymi, zarówno niemowlę, jak i świeżo upieczoną mamę, kolkami. Zasady odżywiania w ciąży i w trakcie laktacji są niemalże takie same.
Udowodniono, że matki, które były dobrze odżywione przed ciążą, rodzą dzieci o większej urodzeniowej masie ciała i wydzielają większą ilość mleka o większej ilości tłuszczów, a ich dzieci są większe i mocniejsze, wobec czego ssają bardziej intensywnie i w rezultacie lepiej przybierają na wadze.
Przykładowy jadłospis dla kobiety w I trymestrze ciąży4, który dostarcza wszystkich niezbędnych składników w odpowiednich proporcjach:
| I śniadanie | 3 kromki chleba razowego lub graham z masłem 2 plastry szynki wołowej lub drobiowej liść sałaty, kilka plasterków pomidora 2 plastry sera białego półtłustego, łyżka dżemu z czarnych porzeczek |
| II śniadanie | Płatki zbożowe - 2 łyżki - z jogurtem naturalnym (150 ml) łyżeczka otręb pszennych 2 łyżki malin |
| Obiad | Miska zupy pomidorowej z ryżem i natką pietruszki gulasz warzywny z soczewicą, kasza gryczana sałatka: sałata, papryka czerwona, pomidor, natka pietruszki, 2 łyżki oliwy z oliwek |
| Podwieczorek | Sałatka owocowa: pomarańcza, jabłko, gruszka, morela lub brzoskwinia, rodzynki, orzechy włoskie, jogurt naturalny |
| Kolacja | mieszanka sałat (pół paczki), względnie sałata zielona lub pekińska 2 pomidory, pół drobno pokrojonej cebuli, 100g grillowanego łososia, 2 łyżki oliwy, wyciśnięty ząbek czosnku, szczypta soli jodowanej, pieprzu ziołowego, zioła prowansalskie |
| Przekąska przed snem (opcjonalnie) | Ciepłe mleko lub kakao |
Podsumowując, właściwe odżywianie się matki zarówno przed, w trakcie, jak i po ukończeniu ciąży ma ogromny wpływ na prawidłowy wzrost i rozwój płodu. Świadomość dobrego stanu zdrowia i odżywienia oraz idące za tym korzyści dają matce poczucie bezpieczeństwa i komfort psychiczny, że robi wszystko, aby jej dziecko rozwijało się prawidłowo. W zachowaniu prawidłowej diety podczas ciąży główną rolę powinni spełniać dietetycy, a prowadzący ciążę ginekolodzy powinni zachęcać swoje pacjentki do odwiedzenia dietetyka.
Peckenpaugh N., Podstawy żywienia i dietoterapia, wyd I polskie, red. D. Gajewska, wyd. Elsevier Urban & Partner, 2011
Ciborowska H, Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, wyd. III uzupełnione, wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
"Poradnik żywienia kobiet w ciąży", wersja pdf, źródło: www.imd.med.pl
Gawęcki J., Żywienie człowieka zdrowego i chorego, wyd. II zmienione, wyd. PWN, 2010