Temperament

pewne cechy zachowania, pod względem których ludzie różnią się między sobą. Różnice te opisywane są za pomocą takich pojęć jak: cecha, dyspozycja, właściwość, wymiar, kategoria czy czynnik. Największa stałość. Zmiany bardzo powolne. jest uwarunkowany biologicznie, a różnice indywidualne w cechach temperamentu są częściowo zdeterminowane genetycznie.

wyróżnić możemy takie parametry jak intensywność, energia, siła, szybkość itp.

„Temperament odnosi się do względnie stałych cech osobowości występujących u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mających swoje odpowiedniki w świecie zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, temperament podlega powolnym zmianom spowodowanym procesem dojrzewania oraz specyficznym dla jednostki oddziaływaniem między genotypem a środowiskiem” (Strelau, 1998, s. 48.).

Regulacyjna Teoria Temperamentu

pełni funkcję regulacyjną w stosunkach człowieka ze światem, a jego rola ujawnia się głównie w sytuacjach trudnych czy zachowaniach ekstremalnych

Cechy temperamentu mają charakter formalny, gdyż dotyczą głównie energetycznych i czasowych parametrów zachowania.

Energetyczne cechy temperamentu wpływają na wybór sytuacji i form działania o ekstremalnej energetycznej wartości stymulacyjnej.

Cechy czasowe mają wpływ na wybór sytuacji i form, związanej z czynnikiem czasu, tj. wymagających elastyczności działania, plastyczności myślenia, szybkości reagowania

Wrażliwość sensoryczna - zdolność do reagowania na bodźce sensoryczne o niskiej wartości stymulacyjnej;

Biegun dodatni

• Duża wrażliwość zmysłowa i emocjonalne

• Wrażliwość, delikatność

• Spostrzegawczość, czujność i otwartość na otoczenie

Biegun ujemny

• Mała wrażliwość

• Potrzeba silnych bodźców aby wywołać wrażenie lub wzbudzić emocje)

• Słaba spostrzegawczość

Reaktywność emocjonalna - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje

Biegun dodatni

• duża wrażliwość, mała odporność emocjonalna

• W trudnych sytuacjach osoby takie załamują się, przeżywają stany napięcia nerwowego

• Tendencja do wycofywania się z kontaktów, unikanie sytuacji trudnych

Biegun ujemny

• Mniejsza wrażliwość i duża odporność i stabilność emocjonalna

• Odporność na sytuacje związane z zagrożeniem

• Zachowanie nie ulega dezorganizacji pod wpływem stresu

Wytrzymałość - Zdolność do działania w trudnych warunkach stymulacji zewnętrznej oraz adekwatnego reagowania na sytuacje wymagające długotrwałego działania;

Biegun dodatni

• Dobre znoszenie trudów i niewygody

• Zdolność do pracy w niekorzystnych warunkach zewnętrznych

• Duża wytrwałość i sumienność

Biegun ujemny

• Mała wytrzymałość

• Kłopoty w znoszeniu dużego obciążenia fizycznego i psychicznego

• Silna reakcja na zagrożenie i sytuacje trudne

• Brak wytrwałości w działaniu

• Tendencja do poddawania się i wycofywania w obliczu trudności

Aktywność - zdolność do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej.

Biegun dodatni

• Duża aktywność zawodowa, społeczna i fizyczna

• Osoby ekspansywne życiowo, podejmują się wielu różnych zadań

• Mają skłonność do zachowań impulsywnych i ryzykownych

• Źle znoszą długotrwałą bezczynność i monotonię

Biegun ujemny

• Duża bierność zachowania

• Niechęć do podejmowania dodatkowych zadań

• Ostrożność w zachowaniu

• Unikanie sytuacji silnie stymulujących

• Lepsze znoszenie nudy, monotonii, gorsze silnego stresu

Żwawość - tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych

Biegun dodatni

• Dobry refleks

• Zdolność do wykonywania wielu czynności jednorodnych w jednostce czasu

• Plastyczność zachowania (zdolność przestawiania się z jednej czynności w drugą)

• Skłonność do impulsywnych reakcji

Biegun ujemny

• Osoby potrzebujące więcej czasu, aby adekwatnie zareagować i zmienić swoje reakcje lub zachowania adekwatnie do zmian w otoczeniu

• Mniejsze tempo pracy, osoby te nie lubią i nie potrafią się spieszyć

Perseweratywność - tendencja do trwania i powtarzania danego zachowania przez jednostkę po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji) wywołującego to zachowanie.

Biegun dodatni

• Wracanie myślami do zdarzeń minionych

• Drobiazgowa analiza, rozpamiętywanie własnych przeżyć i podjętych decyzji

• Nadmierna koncentracja na przeszłości i własnej osobie

Biegun ujemny

• Zdolność do myślowego oderwania się od minionych zdarzeń

• Krótkie zalegania stanów emocjonalnych i myśli

• Reakcje utrzymują się przez krótki czas po zaprzestaniu działania bodźca, który jej wywołał

Funkcjonalne znaczenie temperamentu

Rola cech temperamentalnych ujawnia się najsilniej w sytuacjach, gdy człowiek staje przed koniecznością działania w warunkach stresu, ma do wykonania zadania lub czynności, które wymagają szczególnie dużej mobilizacji organizmu.

Dużą rolę w sposobie reagowania na zaistniałą sytuację odgrywa reaktywność emocjonalna.

Gdy dana osoba ma możliwość regulacji wartości stymulacyjnej własnych działań i sytuacji przez wybór stylu działania odpowiadającego jej poziomowi reaktywności, zazwyczaj nie obserwuje się istotnych różnic pomiędzy jednostkami wysoko i niskoreaktywnymi - ani jeśli chodzi o poziom wykonania zadania, ani co do kosztów psychofizjologicznych.

Zapotrzebowanie na stymulację a sprawność funkcjonowania

Poziom sprawności, z jaką człowiek funkcjonuje, jest związany z siłą emocji przeżywanych w trakcie działania.

Najwyższe wyniki osiągane są, gdy pobudzenie emocjonalne znajduje się na poziomie optymalnym dla danej osoby.

Taki satysfakcjonujący poziom pobudzenia oraz wielkość zapotrzebowania na stymulację są wymiarami specyficznymi dla każdego człowieka - część osób najlepiej funkcjonuje przy wysokim pobudzeniu, inni przy umiarkowanym, a jeszcze inni przy niskim

Aby zapewnić sobie najlepsze warunki funkcjonowania i dobre samopoczucie, ludzie podejmują działania i poszukują sytuacji mających na celu zwiększenie lub obniżenie poziomu pobudzenia.

Osoby wysokoreaktywne

Osoby wysokoreaktywne aby osiągnąć optymalny poziom aktywacji potrzebują niewielu bodźców

gdy mają one możliwość wyboru sytuacji i form zachowania o określonej wartości stymulacyjnej, prawdopodobnie będą preferowały te o niskim poziomie stymulacji.

Jednostki takie, gdy znajdą się w sytuacji o wysokiej wartości stymulacyjnej i gdy nie mają możliwości jej obniżenia wykazują spadek efektywności działania oraz mniejszą odporność na stres.

Osoby niskoreaktywne

W przypadku osób odznaczających się niską reaktywnością, uzyskanie odpowiedniego stanu aktywacji wymaga zapewnienia odpowiednio silniejszych bodźców, sytuacji czy działań, które dostarczą im pożądanej stymulacji.

Gdy jednostki takie mogą decydować o wyborze sytuacji czy zachowań, wybierają takie, które charakteryzują się raczej silną stymulacją.

Kiedy będą miały do czynienia z sytuacjami o bardzo niskiej wartości stymulacyjnej (np. deprywacja sensoryczna, monotonia) i brakiem możliwości podwyższenia poziomu stymulacji, poziom wykonania i efektywność działań prawdopodobnie spadnie

Znaczenie cech temperamentalnych w różnych dziedzinach życia

Wybór zawodu

Prawnik, strażak, żołnierz, Bibliotekarz, Kierowca

Sposób spędzania wolnego czasu

Wybór dyscypliny sportowej

Piloci, taternicy, Pływacy