Przemieszczanie się mas skalnych na stokach wywołane jest siłą grawitacji.
RODZAJE GRAWITACYJNYCH RUCHÓW MASOWYCH NA STROMYCH STOKACH:
*odpadanie – jest to odspajanie się od skał pojedynczych okruchów i ich przemieszczanie w dół stoku. Proces ten zachozi powoli i równomiernie na zwartych ścianach, a w miejscach występowania spękań intensywniej. W miejscu przemieszczania się materiału skalnego powstają głębokie rynny – ŻLEBY. Okruchy skalne gromadzone są u wylotu żlebu i tworzą STOŻEK USYPISKOWY (w Tatrach zwany piargiem).
*obrywanie – nagłe oderwanie się dużych mas skalnych i nagromadzenie się ich u podnóża stoku.
RODZAJE GRAWITACYJNYCH RUCHÓW MASOWYCH NA STOKACH O MNIEJSZYM NACHYLENIU:
*osuwanie – stosunkowo szybkie zsunięcie się luźnych skał lub zwietrzeliny zalegającej na litym podłożu. W miejscu gdzie osuwają się skały powstaje nisza osuwiskowa, a złożony u podnóża stoku materiał skalny tworzy jęzor osuwiskowy.
*spełzywanie – bardzo powolne zsuwanie się skał luźnych lub zwietrzeliny zachodzące na dużej powierzchni, na stokach o nawet bardzo małym nachyleniu; szczególnie intensywne, gdy skały nasiąkną wodą, bo są wtedy cięższe.
DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA LODOWCÓW
Skutkiem jest powstanie następujących form:
* kotły polodowcowe – tworzą się pod polem firnowym lodowców górskich. Lód topi się pod wpływem swojego ciężaru, powstała woda wnika w szczeliny, zamarza i rozsada skały. Bloki skalne wtapiają się w lód i są wynoszone poza obręb pola firnowego, teren obniża się i powstaje kocioł.
*barańce (mutony) - przemieszczający się lód zdziera podłoże skalne. Egzaracja nie przebiega jednak równomiernie – najtwardsze skały są niszczone wolniej. Skutkiem są zaokrąglone pagórki, oszlifowane od strony nasuwania się lodu.
* doliny U-kształtne (żłoby lodowcowe) – są to doliny przekształcone przez wypływające z pól firnowych jęzory lodowcow. W wyniku zdzierania skał podłoża doliny rzeczne ulegają poszerzeniu i poglębieniu.
*doliny zawieszone – rozmiar skutków działalności niszczącej zależy od grubości lodu. Dno głównej doliny górskiej, którą przemieszcza się największy jęzor, poglębiane jest bardzo intensywnie; mniejsze dolinki wypełniane są jęzorami o małej grubości, więc zdzieranie dna jest niewielkie. Po wytopieniu się lodowców wyloty dolin pobocznych nie nawiązują do doliny głównej. Rzeki współczesne płynące w dolinach zawieszonych tworzą w takich miejscach wodospady.
TRANSPORT MATERIAŁU SKALNEGO PRZEZ LODOWCE
Ruch wewnętrzny i zewnętrzny lodowca powoduje, że materiał skalny jest transportowany na lodowcu, wtopiony w ciało lodowe, a także spychany przez czoło. Podczas transportu materiał ten jest rozdrabniany i szlifowany, nie podlega segregowaniu. Po wytopieniu tworzy bezładną masę skalną złożoną z różnej wielkości okruchów, zwaną gliną morenową.
DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA LODOWCÓW
W zależności od miejsca akumulacji gliny morenowej powstają:
*morena czołowa – ciąg pagórków o znacznych wysokościach względnych, usypane przd czołem lodowca.
(ilość powstałego lodu = ilość topniejącego – czolo lodowca zatrzymuje się)
*morena denna – falista lub pagórkowata powierzchnia, usypana z gliny morenowej w fazie wycofania się lądolodu.
(ilość powstałego < ilość topniejącego – czoło lodowca się wycofuje)
*morena boczna – wał osadów morenowych usypany ze skał wytapiających się na bokach jęzora lodowcowego oraz zsuwających się ze stoków (tylko działalność lodowców górskich)
* morena środkowa – powstaje z połączenia się wałów moreny bocznej pomiędzy dwoma jęzorami lodowcowymi.
DZIAŁALNOŚC WÓD Z TOPNIEJĄCYCH LODOWCÓW
Lód topi się pod wpływem ocieplenia oraz dużego ciśnienia, dlatego powstająca woda może spływać z powierzchni oraz wypływać spod lodowca, wypłukując drobniejszy materiał skalny. Z nagromadzonego żwiru i piasku powstają sandry - płaskie lekko pochylone w stronę przeciwną do czoła lodowca. Duże ilości wód pochodzących z topnienia lodu oraz opadów odpływają do morza, żłobią w podłożu rozległe formy zwane pradolinami. Pod lodowcem powstają rynny, które może żłobić woda płynąca pod lodowcem lub sam lodowiec. W przegłębieniach rynien mogą występować jeziora rynnowe. W wyniku zasypywania rynien i tuneli lodowcowych powstają wydłużone i kręte pagóry zwane ozami.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ODDZIAŁYWANIE WIATRU
Skutki oddziaływania wiatru zależą od:
* siły i porywistości wiatru,
* stopnia rozdrobnienia podłoża skalnego (wiatr ma niewielką siłę nośną – transportuje tylko niewielkie pyły, piaski, rzadko żwir),
*pokrycia terenu
*wilgotności podłoża.
Rzeźba eoliczna – obszary, na których wiatr niszczy podłoże, transportuje materiał skalny, a następnie buduje nowe formy powierzchni.
NISZCZĄCA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU
Deflacja – wywiewanie piasku i pyłu przez wiatr nad obszarem pokrytym luźnym osadem.
Bruk deflacyjny – pozostawiony po deflacji grubszy materiał skalny (żwir i kamienie).
Nisza deflacyjna – zagłębienie - efekt deflacji na większym obszarze.
Korazja – żłobienie, ścieranie lub polerowanie niesionego przez wiatr drobnego materiału skalnego.
Grzyby skalne – pojedyncze skałki, najsilniej niszczone przez korazję w dolnej części; powstają poprzez uderzanie materiałem skalnym niesionym przez wiatr.
TRANSPORTA MATERIAŁU SKALNEGO PRZEZ WIATR
Wiatr może transportować tylko drobny materiał skalny, nosząc go blisko powierzchni w postaci zawieszonej lub tłocząc po podłożu. Piasek jest przenoszony na niewielkie odległości, natomiast pył może być niesiony nawet na kilkaset kilometrów.
BUDUJĄCA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU
Przeszkody w terenie zmniejszają prędkość wiatru i ograniczają jego siłę nośną. Przenoszony piasek akumuluje się i tworzy wydmy – są one nietrwałe, ponieważ mogą się przemieszczać i zmieniać kształt.
W klimacie pustynnym (suchym) wiatr usypuje wydmy zwane barchanami, które przypominają sierp. Jeżeli piasek jest nawiewany z różnych stron, na pustyniach tworzą się wydmy gwiaździste – pagóry, które mają wiele ramion.
W klimacie wybrzeża (wilgotnym) wiatr usypuje wydmy paraboliczne.
Cechą wydm parabolicznych i barchanów jest asymetria stoków: strona dowietrzna jest długa i nachylona, a strona zawietrzna jest stroma. Stoki dowietrzne w wyniku ciągłego przetaczania piasku są utwardzane, a zawietrzne są luźne.

Przemieszczanie się mas skalnych na stokach wywołane jest siłą grawitacji.
RODZAJE GRAWITACYJNYCH RUCHÓW MASOWYCH NA STROMYCH STOKACH:
*odpadanie – jest to odspajanie się od skał pojedynczych okruchów i ich przemieszczanie w dół stoku. Proces ten zachozi powoli i równomiernie na zwartych ścianach, a w miejscach występowania spękań intensywniej. W miejscu przemieszczania się materiału skalnego powstają głębokie rynny – ŻLEBY. Okruchy skalne gromadzone są u wylotu żlebu i tworzą STOŻEK USYPISKOWY (w Tatrach zwany piargiem).
*obrywanie – nagłe oderwanie się dużych mas skalnych i nagromadzenie się ich u podnóża stoku.
RODZAJE GRAWITACYJNYCH RUCHÓW MASOWYCH NA STOKACH O MNIEJSZYM NACHYLENIU:
*osuwanie – stosunkowo szybkie zsunięcie się luźnych skał lub zwietrzeliny zalegającej na litym podłożu. W miejscu gdzie osuwają się skały powstaje nisza osuwiskowa, a złożony u podnóża stoku materiał skalny tworzy jęzor osuwiskowy.
*spełzywanie – bardzo powolne zsuwanie się skał luźnych lub zwietrzeliny zachodzące na dużej powierzchni, na stokach o nawet bardzo małym nachyleniu; szczególnie intensywne, gdy skały nasiąkną wodą, bo są wtedy cięższe.
DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA LODOWCÓW
Skutkiem jest powstanie następujących form:
* kotły polodowcowe – tworzą się pod polem firnowym lodowców górskich. Lód topi się pod wpływem swojego ciężaru, powstała woda wnika w szczeliny, zamarza i rozsada skały. Bloki skalne wtapiają się w lód i są wynoszone poza obręb pola firnowego, teren obniża się i powstaje kocioł.
*barańce (mutony) - przemieszczający się lód zdziera podłoże skalne. Egzaracja nie przebiega jednak równomiernie – najtwardsze skały są niszczone wolniej. Skutkiem są zaokrąglone pagórki, oszlifowane od strony nasuwania się lodu.
* doliny U-kształtne (żłoby lodowcowe) – są to doliny przekształcone przez wypływające z pól firnowych jęzory lodowcow. W wyniku zdzierania skał podłoża doliny rzeczne ulegają poszerzeniu i poglębieniu.
*doliny zawieszone – rozmiar skutków działalności niszczącej zależy od grubości lodu. Dno głównej doliny górskiej, którą przemieszcza się największy jęzor, poglębiane jest bardzo intensywnie; mniejsze dolinki wypełniane są jęzorami o małej grubości, więc zdzieranie dna jest niewielkie. Po wytopieniu się lodowców wyloty dolin pobocznych nie nawiązują do doliny głównej. Rzeki współczesne płynące w dolinach zawieszonych tworzą w takich miejscach wodospady.
TRANSPORT MATERIAŁU SKALNEGO PRZEZ LODOWCE
Ruch wewnętrzny i zewnętrzny lodowca powoduje, że materiał skalny jest transportowany na lodowcu, wtopiony w ciało lodowe, a także spychany przez czoło. Podczas transportu materiał ten jest rozdrabniany i szlifowany, nie podlega segregowaniu. Po wytopieniu tworzy bezładną masę skalną złożoną z różnej wielkości okruchów, zwaną gliną morenową.
DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA LODOWCÓW
W zależności od miejsca akumulacji gliny morenowej powstają:
*morena czołowa – ciąg pagórków o znacznych wysokościach względnych, usypane przd czołem lodowca.
(ilość powstałego lodu = ilość topniejącego – czolo lodowca zatrzymuje się)
*morena denna – falista lub pagórkowata powierzchnia, usypana z gliny morenowej w fazie wycofania się lądolodu.
(ilość powstałego < ilość topniejącego – czoło lodowca się wycofuje)
*morena boczna – wał osadów morenowych usypany ze skał wytapiających się na bokach jęzora lodowcowego oraz zsuwających się ze stoków (tylko działalność lodowców górskich)
* morena środkowa – powstaje z połączenia się wałów moreny bocznej pomiędzy dwoma jęzorami lodowcowymi.
DZIAŁALNOŚC WÓD Z TOPNIEJĄCYCH LODOWCÓW
Lód topi się pod wpływem ocieplenia oraz dużego ciśnienia, dlatego powstająca woda może spływać z powierzchni oraz wypływać spod lodowca, wypłukując drobniejszy materiał skalny. Z nagromadzonego żwiru i piasku powstają sandry - płaskie lekko pochylone w stronę przeciwną do czoła lodowca. Duże ilości wód pochodzących z topnienia lodu oraz opadów odpływają do morza, żłobią w podłożu rozległe formy zwane pradolinami. Pod lodowcem powstają rynny, które może żłobić woda płynąca pod lodowcem lub sam lodowiec. W przegłębieniach rynien mogą występować jeziora rynnowe. W wyniku zasypywania rynien i tuneli lodowcowych powstają wydłużone i kręte pagóry zwane ozami.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ODDZIAŁYWANIE WIATRU
Skutki oddziaływania wiatru zależą od:
* siły i porywistości wiatru,
* stopnia rozdrobnienia podłoża skalnego (wiatr ma niewielką siłę nośną – transportuje tylko niewielkie pyły, piaski, rzadko żwir),
*pokrycia terenu
*wilgotności podłoża.
Rzeźba eoliczna – obszary, na których wiatr niszczy podłoże, transportuje materiał skalny, a następnie buduje nowe formy powierzchni.
NISZCZĄCA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU
Deflacja – wywiewanie piasku i pyłu przez wiatr nad obszarem pokrytym luźnym osadem.
Bruk deflacyjny – pozostawiony po deflacji grubszy materiał skalny (żwir i kamienie).
Nisza deflacyjna – zagłębienie - efekt deflacji na większym obszarze.
Korazja – żłobienie, ścieranie lub polerowanie niesionego przez wiatr drobnego materiału skalnego.
Grzyby skalne – pojedyncze skałki, najsilniej niszczone przez korazję w dolnej części; powstają poprzez uderzanie materiałem skalnym niesionym przez wiatr.
TRANSPORTA MATERIAŁU SKALNEGO PRZEZ WIATR
Wiatr może transportować tylko drobny materiał skalny, nosząc go blisko powierzchni w postaci zawieszonej lub tłocząc po podłożu. Piasek jest przenoszony na niewielkie odległości, natomiast pył może być niesiony nawet na kilkaset kilometrów.
BUDUJĄCA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU
Przeszkody w terenie zmniejszają prędkość wiatru i ograniczają jego siłę nośną. Przenoszony piasek akumuluje się i tworzy wydmy – są one nietrwałe, ponieważ mogą się przemieszczać i zmieniać kształt.
W klimacie pustynnym (suchym) wiatr usypuje wydmy zwane barchanami, które przypominają sierp. Jeżeli piasek jest nawiewany z różnych stron, na pustyniach tworzą się wydmy gwiaździste – pagóry, które mają wiele ramion.
W klimacie wybrzeża (wilgotnym) wiatr usypuje wydmy paraboliczne.
Cechą wydm parabolicznych i barchanów jest asymetria stoków: strona dowietrzna jest długa i nachylona, a strona zawietrzna jest stroma. Stoki dowietrzne w wyniku ciągłego przetaczania piasku są utwardzane, a zawietrzne są luźne.

Przemieszczanie się mas skalnych na stokach wywołane jest siłą grawitacji.
RODZAJE GRAWITACYJNYCH RUCHÓW MASOWYCH NA STROMYCH STOKACH:
*odpadanie – jest to odspajanie się od skał pojedynczych okruchów i ich przemieszczanie w dół stoku. Proces ten zachozi powoli i równomiernie na zwartych ścianach, a w miejscach występowania spękań intensywniej. W miejscu przemieszczania się materiału skalnego powstają głębokie rynny – ŻLEBY. Okruchy skalne gromadzone są u wylotu żlebu i tworzą STOŻEK USYPISKOWY (w Tatrach zwany piargiem).
*obrywanie – nagłe oderwanie się dużych mas skalnych i nagromadzenie się ich u podnóża stoku.
RODZAJE GRAWITACYJNYCH RUCHÓW MASOWYCH NA STOKACH O MNIEJSZYM NACHYLENIU:
*osuwanie – stosunkowo szybkie zsunięcie się luźnych skał lub zwietrzeliny zalegającej na litym podłożu. W miejscu gdzie osuwają się skały powstaje nisza osuwiskowa, a złożony u podnóża stoku materiał skalny tworzy jęzor osuwiskowy.
*spełzywanie – bardzo powolne zsuwanie się skał luźnych lub zwietrzeliny zachodzące na dużej powierzchni, na stokach o nawet bardzo małym nachyleniu; szczególnie intensywne, gdy skały nasiąkną wodą, bo są wtedy cięższe.
DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA LODOWCÓW
Skutkiem jest powstanie następujących form:
* kotły polodowcowe – tworzą się pod polem firnowym lodowców górskich. Lód topi się pod wpływem swojego ciężaru, powstała woda wnika w szczeliny, zamarza i rozsada skały. Bloki skalne wtapiają się w lód i są wynoszone poza obręb pola firnowego, teren obniża się i powstaje kocioł.
*barańce (mutony) - przemieszczający się lód zdziera podłoże skalne. Egzaracja nie przebiega jednak równomiernie – najtwardsze skały są niszczone wolniej. Skutkiem są zaokrąglone pagórki, oszlifowane od strony nasuwania się lodu.
* doliny U-kształtne (żłoby lodowcowe) – są to doliny przekształcone przez wypływające z pól firnowych jęzory lodowcow. W wyniku zdzierania skał podłoża doliny rzeczne ulegają poszerzeniu i poglębieniu.
*doliny zawieszone – rozmiar skutków działalności niszczącej zależy od grubości lodu. Dno głównej doliny górskiej, którą przemieszcza się największy jęzor, poglębiane jest bardzo intensywnie; mniejsze dolinki wypełniane są jęzorami o małej grubości, więc zdzieranie dna jest niewielkie. Po wytopieniu się lodowców wyloty dolin pobocznych nie nawiązują do doliny głównej. Rzeki współczesne płynące w dolinach zawieszonych tworzą w takich miejscach wodospady.
TRANSPORT MATERIAŁU SKALNEGO PRZEZ LODOWCE
Ruch wewnętrzny i zewnętrzny lodowca powoduje, że materiał skalny jest transportowany na lodowcu, wtopiony w ciało lodowe, a także spychany przez czoło. Podczas transportu materiał ten jest rozdrabniany i szlifowany, nie podlega segregowaniu. Po wytopieniu tworzy bezładną masę skalną złożoną z różnej wielkości okruchów, zwaną gliną morenową.
DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA LODOWCÓW
W zależności od miejsca akumulacji gliny morenowej powstają:
*morena czołowa – ciąg pagórków o znacznych wysokościach względnych, usypane przd czołem lodowca.
(ilość powstałego lodu = ilość topniejącego – czolo lodowca zatrzymuje się)
*morena denna – falista lub pagórkowata powierzchnia, usypana z gliny morenowej w fazie wycofania się lądolodu.
(ilość powstałego < ilość topniejącego – czoło lodowca się wycofuje)
*morena boczna – wał osadów morenowych usypany ze skał wytapiających się na bokach jęzora lodowcowego oraz zsuwających się ze stoków (tylko działalność lodowców górskich)
* morena środkowa – powstaje z połączenia się wałów moreny bocznej pomiędzy dwoma jęzorami lodowcowymi.
DZIAŁALNOŚC WÓD Z TOPNIEJĄCYCH LODOWCÓW
Lód topi się pod wpływem ocieplenia oraz dużego ciśnienia, dlatego powstająca woda może spływać z powierzchni oraz wypływać spod lodowca, wypłukując drobniejszy materiał skalny. Z nagromadzonego żwiru i piasku powstają sandry - płaskie lekko pochylone w stronę przeciwną do czoła lodowca. Duże ilości wód pochodzących z topnienia lodu oraz opadów odpływają do morza, żłobią w podłożu rozległe formy zwane pradolinami. Pod lodowcem powstają rynny, które może żłobić woda płynąca pod lodowcem lub sam lodowiec. W przegłębieniach rynien mogą występować jeziora rynnowe. W wyniku zasypywania rynien i tuneli lodowcowych powstają wydłużone i kręte pagóry zwane ozami.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ODDZIAŁYWANIE WIATRU
Skutki oddziaływania wiatru zależą od:
* siły i porywistości wiatru,
* stopnia rozdrobnienia podłoża skalnego (wiatr ma niewielką siłę nośną – transportuje tylko niewielkie pyły, piaski, rzadko żwir),
*pokrycia terenu
*wilgotności podłoża.
Rzeźba eoliczna – obszary, na których wiatr niszczy podłoże, transportuje materiał skalny, a następnie buduje nowe formy powierzchni.
NISZCZĄCA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU
Deflacja – wywiewanie piasku i pyłu przez wiatr nad obszarem pokrytym luźnym osadem.
Bruk deflacyjny – pozostawiony po deflacji grubszy materiał skalny (żwir i kamienie).
Nisza deflacyjna – zagłębienie - efekt deflacji na większym obszarze.
Korazja – żłobienie, ścieranie lub polerowanie niesionego przez wiatr drobnego materiału skalnego.
Grzyby skalne – pojedyncze skałki, najsilniej niszczone przez korazję w dolnej części; powstają poprzez uderzanie materiałem skalnym niesionym przez wiatr.
TRANSPORTA MATERIAŁU SKALNEGO PRZEZ WIATR
Wiatr może transportować tylko drobny materiał skalny, nosząc go blisko powierzchni w postaci zawieszonej lub tłocząc po podłożu. Piasek jest przenoszony na niewielkie odległości, natomiast pył może być niesiony nawet na kilkaset kilometrów.
BUDUJĄCA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU
Przeszkody w terenie zmniejszają prędkość wiatru i ograniczają jego siłę nośną. Przenoszony piasek akumuluje się i tworzy wydmy – są one nietrwałe, ponieważ mogą się przemieszczać i zmieniać kształt.
W klimacie pustynnym (suchym) wiatr usypuje wydmy zwane barchanami, które przypominają sierp. Jeżeli piasek jest nawiewany z różnych stron, na pustyniach tworzą się wydmy gwiaździste – pagóry, które mają wiele ramion.
W klimacie wybrzeża (wilgotnym) wiatr usypuje wydmy paraboliczne.
Cechą wydm parabolicznych i barchanów jest asymetria stoków: strona dowietrzna jest długa i nachylona, a strona zawietrzna jest stroma. Stoki dowietrzne w wyniku ciągłego przetaczania piasku są utwardzane, a zawietrzne są luźne.