Sejmy i sejmiki
Geneza parlamentaryzmu
u schyłku średniowiecza kształtują się podstawy polityczne, prawne i ustrojowe funkcjonujące w okresie nowożytnym.
Istnieją 2 teorie mówiące o początkach parlamentaryzmu . jedna wiąże genezę sejmu z przyzwoleniem szlachty na nakładanie podatków i zwoływanie pospolitego ruszenia, a druga wiąże powstawanie sejmu z rozwojem społeczeństwa stanowego.
| TEORIA INSTYTUCJONALISTÓW: instytucjonaliści |
TEORIA EWOLUCJONISTÓW: ewolucjoniści/ korporatyści |
|---|---|
(Stanisław Kutrzeba jest zdania, że o sejmie walnym można mówić dopiero wtedy gdy pojawiają się na nim reprezentanci ziem/posłowie. Zygmunt Wojciechowski uważa że nazwa sejm może być wiązana tylko z sejmem walnym, na który przybywają posłowie. Wcześniejsze zjazdy generalne nie są przez niego uznawane. Józef Siemiński uważa że sejm powstał z sejmików i od razu uformował się jako dwuizbowy.) |
(Prochaska uważa że kluczową rolę w powstaniu sejmu odegrała rada królewska, wokół niej miał się zacząć kształtować sejm walny. Michał Bobrzyński jest zdania, że decydującą rolę w kształtowaniu się sejmu odegrały przywileje nieszawskie z 1454, odrzuca decydującą rolę rady królewskiej w formowaniu się sejmu, uważa że nie ma ona atutów sprawiających, że sejm mógłby się wokół niej tworzyć, jest tylko organem doradczym. Adam Pawiński jest zdania że sejm i sejmiki powstały w drodze ewolucji ze zgromadzeń szlacheckich. W wyniku długotrwałego procesu przemian wytworzyła się zasada reprezentacji i doszło do powstania izby poselskiej.) |
Na przełomie XIX i XX wieku doszło do ścierania się obu teorii. Obecnie za bardziej prawdopodobny uważa się kierunek ewolucyjny, jakkolwiek historycy starają się łączyć obie teorie.
W Polsce w XV wieku istniały 3 rodzaje zgromadzeń:
- Sejm Walny- CONVENTIO SOLEMNIS
- Sejmiki Ziemskie- CONVENTIONES PARTICULARES
- Sejmiki Prowincjonalne
Kształtowanie się SEJMU WALNEGO
Warunki do powstania sejmu walnego pojawiły się juz pod koniec XIVw, a w XV dalej się on kształtował i krystalizował. Koniec procesu formowania się sejmu walnego to 1505r i konstytucja NIHIL NOVI
Podstawą istnienia sejmu walnego jest WSPÓLNOTA SZLACHECKA- COMUNITAS NOBILUM (naród polityczny= cała szlachta) ↓
Termin ten pojawił się ok. 1380r i mówił o wszystkich, który posiadają ziemię na prawie rycerskim i posiadają pewne przywileje, np. immunitet podatkowy. W 1374
w Koszycach wydano pierwszy przywilej generalny, obejmujący całą szlachtę. Przyczynił się on do rozwoju sejmów i sejmików, gdyż od tego momentu szlachta musi wyrazić zgodę na pobieranie podatków. Od tego momentu każdy rycerz miał prawo uczestniczyć zgromadzeniu prowincji, ziemi, kraju. Zgromadzenie opiera się na zasadzie „co wszystkich dotyczy przez wszystkich musi być zaakceptowane.”
Na początku sejmu walnego było 5 grup uczestników:
- Rada królewska- na początku miała bardzo ważną rolę, decydowała o przyjęciu uchwał
- Urzędnicy ziemscy- np. podkomorzy, sędzia, chorąży
- Pełnomocnicy miast królewskich
- Przedstawiciele kapituł katedralnych
- Szlachta- przybywała grupowo (początkowo brak systemu reprezentacji), początkowo bierna
rola- rada królewska informowała szlachtę o podjętych uchwałach, a szlachta je
zatwierdzała przez aklamację.
W XV wieku utrwaliła się zasada elekcyjności tronu ( od Władysława Jagiełły, elekcja w łonie dynastii jagiellońskiej z drobnymi wyjątkami) Elekcja jest elekcją VIRITIM i jest powszechna.
W 1501 roku na sejmie elekcyjnym Aleksandra I szlachta uzyskała prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi.
W 1505r- konstytucja NIHIL NOVI- koniec procesu formowania się sejmu walnego. Od tego momentu
w skład sejmu walnego koronnego wchodzi : król, senat i izba poselska.
Kształtowanie się sejmików ziemskich.
Sejmiki wywodzą się z wieców rycerskich
Ukształtowały się na przełomie XIV i XV wieku i na początku składały się z 2 członów:
- Rada panów danej ziemi
- Ogólnego rycerstwa danej ziemi- w procesie kształtowania się
narodu szlacheckiego rada panów danej ziemi traci na znaczeniu
a sejmik staje się wyrazicielem dążeń szlachty.
Przywileje sejmików: 1454- przywilej nieszawski i korczyński ( dla Małopolski). Sejmiki zaczynają decydować o zwoływaniu pospolitego ruszenia i o zmianie lub uchwaleniu nowej konstytucji. Owe przywileje umożliwiały połączenie się sejników ziemskich z sejmem walnym. Punkt ciężkości podejmowania decyzji został przeniesiony z sejmów na sejmiki. Szlachta od tej pory współrządzi krajem a sejm przekształca sięw ciało reprezentacyjne, na którego obrady przybywają reprezentanci sejmików ziemskich/posłowie (wybierani od 1493)