21.03.11 Stosowanie i wykładnia
Model decyzyjny nawiązuje do znanej w nauce prawa pozytywistycznej konstrukcji sylogizmu prawniczego.
Jego ewentualne przyjęcie jest wyrazem przekonania, że struktura prawniczego poznania ma charakter logiczny.
Co to sylogizm?
To schemat wnioskowania albo reguła inferencyjna o dwóch przesłankach zawierających wspólny składnik nie występujący we wniosku, np. 1. Przesłanka większa: każdy ssak jest kręgowcem. 2. Przesłanka mniejsza: Każdy pies jest ssakiem. Wniosek: Każdy pies jest kręgowcem.
Co to jest sylogizm prawniczy?
To rozumowanie składające się z:
Przesłanki większej, którą jest stosowana norma prawna w postaci: Jeżeli F, to powinny nastąpić konsekwencje K1, K2… Kn.
Przesłanki mniejszej, tj. zdania, że istnieje fakt x mieszczący się w zakresie F;
Konkluzji (normy indywidualnej) głoszącej, że fakt x powinien pociągnąć za sobą konsekwencje K1, K2…Kn.
Na przykład:
P.W.: Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby nie było to możliwe, do zwrotu jej wartości.
P.M. Jan uzyskał bez podstawy prawnej korzyść majątkową kosztem Piotra.
W: Jan jest obowiązany do wydania Piotrowi bezpodstawnie …? DOPISZ
Ale w przeciwieństwie do sylogizmu, w którym przesłankami są zdania w sensie logicznym, sylogizm prawniczy nie może gwarantować prawdziwości wniosku.
Model decyzyjny nawiązuje do struktury sylogizmu:
Etap I (ustalenie jaka norma obowiązuje) może być rozumiany jako przesłanka większa, czy też raczej jego wynikiem jest sformułowanie przesłanki większej;
Etap II (uznanie faktu za udowodniony) jako przesłanka mniejsza, a
Etapy III i IV jako konkluzja.
A więc model decyzyjny stosowania prawa jest pewną egzemplifikacją potraktowania stosowania prawa w sposób sylogistyczny – sylogistycznego modelu stosowania prawa,
Ale ten sylogistyczny model st. prawa jest współcześnie krytykowany.
Normy, którymi posługuje się prawo nie mają jednakowej struktury.
Przykłady:
Art. 415 kc Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia. Reguła –prima facie- działa na zasadzie wszystko albo nic.
Konst. Art. 32.1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. –zasad (odwołuje się do pewnych wartości, które system prawa chroni i realizuje).
Konst. Art., 65.5 Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publ. i prac interwencyjnych. – norma programowa (prawodawca wskazuje cel, nie wskazując wiążąco środków do osiągnięcia tego celu).
Czy w każdym z tych przypadków sylogizm zda egzamin?
Reguła i sylogizm
P.W. Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia.
P.M. Jan wyrządził z winy swojej szkodę Piotrowi (podpalił samochód)
W: Jan zobowiązany jest naprawić szkodę, którą wyrządził Piotrowi (powinien zapłacić mu odszkodowanie).
Zasada i sylogizm
P.W. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
P.M. Jan jest człowiekiem. Piotr jest człowiekiem. Piotr ma emeryturę w wysokości 3 tys. zł.
W: Jan powinien mieć emeryturę 3 tys. zł???
Norma programowa i sylogizm
P.W. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia…
P.M. Jan jest bezrobotny.
W: Władze publiczne mają obowiązek zapewnić Janowi pracę. ???
Reguła – czy pewna?
P.W. Obowiązuje zakaz wjazdu pojazdów silnikowych do parku.
P.M. Ambulans pogotowia ratunkowego jest pojazdem silnikowym.
W: Ambulansowi pogotowia ratunkowego zakazane jest wjechanie do parku (nawet gdy wymagają tego okoliczności i ratowanie życia pacjentów.) ???
Reguła obowiązuje dlatego, że realizuje zasadę
(w tym przypadku ochrony przyrody, ochrony porządku i ładu miejskiego).
Taka zasada konkuruje z innymi zasadami.
(w tym przypadku zasadą poszanowania i ochrony życia ludzkiego)
Która z nich przeważa?
NAWET REGUŁY NIE MAJĄ CHARAKTERU KONKLUZYWNEGO!
Co to znaczy?
Regułę „Jeżeli W, to powinno nastąpić K” nazwiemy niekonkluzywną, jeśli nei pozwala nam w definitywny sposób wnioskować z tego, co zaszło W, o tym, że K.
W naszym przykładzie mieliśmy regułę „Jeśli coś jest pojazdem silnikowym, to temu czemuś nie wolno wjeżdżać do parku”.
Okazało się, że nie pozwala nam ona w sposób pewny i za każdym razem wnioskować z faktu, że mamy do czynienia z pojazdem silnikowym, że obowiązuje dlań zakaz wjazdu do parku.
Nie jest to więc reguła konkluzywna.
Sylogistyczny model stosowania prawa wydawał się odpowiedni dla zamkniętych i definitywnych systemów prawa, tj. takich, gdzie występowały:
tekstowa koncepcja prawa;
dążenie do maksymalnej ścisłości i precyzji norm;
przewaga reguł, rzadkie zasady i normy programowe;
dążenie do tego, aby normy, uprawnienia i obowiązki miały charakter definitywny;
bezwzględne związanie prawem organów państwa i obywateli.
Współczesne systemy prawa są bardziej otwarte i niedefinitywne. Systemy takie:
wykorzystują w większym stopniu reguły pozatekstowe (zasady słuszności, przepisy odsyłające i klauzule generalne);
wykorzystują pojęcia niedookreślone i typologiczne;
posługują się w szerokim zakresie zasadami i normami programowymi;
normy takich systemów oraz wynikające z nich uprawnienia i obowiązki mają często niedefinitywny charakter, bo prawo przewiduje możliwość usprawiedliwionego odstępstwa od obowiązujących norm;
panuje przekonanie, że prawo nie może regulować procesów społecznych za pomocą raz na zawsze ustalonych i niekorygowanych reguł, że musi ono pozostawiać decydentom więcej otwartej przestrzeni by mogli oni dostosowywać swe decyzje do dynamicznie zmieniających się kontekstów społecznych;
odwołują się do społecznego normatywnego konsensusu, który jest traktowany jako wartość wymagająca ochrony i realizowania.
Nauka prawa zakwestionowała klasyczną pozytywistyczną koncepcję prawa oraz wynikający z tej koncepcji obraz procedur stosowania prawa, oparty właśnie na sylogizmie.
Zauważono, że stosowanie prawa polega raczej na dokonywaniu argumentacyjnie uzasadnionych wyborów między różnymi alternatywami decyzyjnymi.
Argumentacyjnie uzasadniony wybór może opierać się na racjach o różnym charakterze. Stąd można wyróżnić pewne modele uzasadnienia:
W modelu retoryczno-topicznym chodzi o znalezienie takiej decyzji, która mogłaby liczyć na jak najszerszą akceptację w świetle społecznie akceptowanych wartości.
W modelu technologicznym chodzi o znalezienie decyzji optymalnej ze względu na prognozowane skutki empiryczne poszczególnych alternatyw decyzyjnych.
Obok sceptycyzmu wobec reguł są też powody, aby przejawiać sceptycyzm wobec faktów.
Według Jerome’a Franka, nawet gdyby normy prawne były absolutnie pewnie i ich zastosowanie do jednostkowych przypadków nie budziło żadnych wątpliwości, decyzje sądowe są i tak nieprzewidywalne, ponieważ głównym źródłem niepewności nie są normy, ale problem ustalenia faktów.
Przyczyny, dla których ustalenia faktyczne w postępowaniu sądowym są niepewne:
niemożliwość sformułowania dla wielu twierdzeń o faktach sprawy wszystkich warunków koniecznych i wystarczających ich weryfikacji lub falsyfikacji;
niepewny i nieprecyzyjny charakter większości twierdzeń ogólnych, z których wyprowadza się jednostkowe twierdzenia o faktach sprawy;
brak jednoznacznych i precyzyjnych dyrektyw preferencji określających zasady wyboru między konkurencyjnymi hipotezami;
strategiczny charakter większości argumentacji w postępowaniu sądowym.